Ir al contenido

Tatzʼetaʼ ri rucholajem

TANAJ 9

Kojanimäj chi kiwäch ri tzʼiläj taq bʼanobʼäl

Kojanimäj chi kiwäch ri tzʼiläj taq bʼanobʼäl

«Tikamisaj ri itzel taq rayinïk [...]. Ri achiʼaʼ y ri ixoqiʼ man tkikanolaʼ kiʼ richin yemakun. [...] Man chik tirayij chi iwikʼin ta rïx kʼo wi ronojel. Ruma [...] kan junan rikʼin ri niyaʼ ta kiqʼij ri dios» (COLOSENSES 3:5).

1, 2. ¿Achike xubʼän ri Balaam richin xeritzelaj ruwinaq ri Jehová?

RI CHAPÖY (o tzʼamöy) kär nukanoj akuchi (o apeʼ) nukanoj ri kär nrajoʼ rijaʼ. Ütz ütz nukanoj achike wäy nuyaʼ el chi rij ri kʼan, ke riʼ nuyaʼ qa pa yaʼ. Pa jun chʼutiʼ ramaj toq ri kʼan al rubʼanon, nujëkʼ el ri kär xuyaʼ riʼ. Ntzeʼen chuwäch, nkikot ruma xuchaʼ el jun utziläj wäy.

2 Ri junaʼ 1473 toq majani tapon ri junaʼ jun, kʼo jun achin ri ütz ütz chuqaʼ xukanoj jun pataʼy, xa xe kʼa riʼ man kichin ta kär. Ri achin riʼ Balaam rubʼiʼ. Rijaʼ nrajoʼ wi chi yetzaq ri ruwinaq ri Jehová. Rijeʼ e kʼo wi pa Moab, pa mojon chi re ri Ulew Sujun chi ke. Stapeʼ ri Balaam achiʼel wi jun profeta nubʼän, rijaʼ xa njakʼäkʼ wi chi rij ri pwäq sujun chi re richin yeritzelaj ri israelitas. Choj wi royowal ruma ri Jehová xuqʼät chuwäch ri nrajoʼ wi nubʼän chi ke ri israelitas chuqaʼ ruma xubʼän chi re chi xerurtusaj. Ri Balaam, ruma ri pwäq majun xkʼis ta qa chi riʼ chuwäch. Rijaʼ xunuk chi we nubʼän chi ke ri israelitas chi yetzaq pa jun mak, ja ri Tataʼixel xtitzelan kichin. ¿Achike pataʼy xukusaj? Ja ri jebʼël taq xtaniʼ aj Moab (Números 22:1-7; 31:15, 16; Apocalipsis 2:14).

3. ¿Kʼa akuchi (o apeʼ) xapon rupataʼy ri Balaam?

3 ¿Achike xubʼän chuwäch ri pataʼy xukanoj? Ütz xel chuwäch, pa mil xetzaq chupam. Ke riʼ xekotzʼeyaj kikʼin ri «ixoqiʼ aj Moab». Chuqaʼ xubʼän chi xkiyaʼ kiqʼij kityoxiʼ ri moabitas, achiʼel ri Baal de Peor, jun tyox richin alanïk o kichin tzʼiläj taq bʼanobʼäl. Ruma ri xkibʼän, e 24.000 achiʼaʼ xekäm toq e kʼo chik chuchiʼ ri Ulew Sujun chi ke. ¡Jun nimaläj kʼayewal! (Números 25:1-9).

4. ¿Achike ruma pa mil israelitas xetzaq chupam ri tzʼiläj taq bʼanobʼäl?

4 ¿Achike ruma xetzaq ri israelitas? Ruma kʼïy chi ke rijeʼ man ütz ta wi ri kʼo pa kanima. Xeʼaläx pe itzel taq naʼoj kikʼin ruma xkiyaʼ kan ri Jehová. Xkimestaj qa ri xubʼän pa kiwiʼ: xerelesaj pe pa Egipto, xerutzüq ri pa tzʼiran ulew chuqaʼ ütz kiwäch xerukʼwaj kʼa chupam ri Ulew Rusujun chi ke (Hebreos 3:12). Ri apóstol Pablo kʼo wi pa rujolom ri xbʼanatäj pa kiwiʼ toq xubʼij: «Man tibʼän chi ri achiʼaʼ y ri ixoqiʼ nkikanolaʼ kiʼ richin yemakun achiʼel xkibʼän rijeʼ [ri israelitas], y ruma riʼ pa jun qʼij xekäm e 23,000» (1 Corintios 10:8). *

5, 6. ¿Achike qanaʼoj nuyaʼ kan ri kimak xkibʼän ri israelitas pa Moab?

5 Wakami, ri ruwinaq ri Jehová oj kʼo chuwäch jun kʼaslem ri kan achiʼel nubʼij ri Números. Kan jumul chik chuchiʼ ri Tikʼasäs Ulew sujun chi qe oj kʼo wi, xa xe kʼa riʼ más nïm (1 Corintios 10:11). Ri kikʼaslem ri winäq wakami kan achiʼel ri moabitas, bʼenäq kanima chi rij ri tzʼiläj taq bʼanobʼäl, chuqaʼ xa xe kʼa wakami ronojel ruwachʼulew ke riʼ najin. Ri pataʼy qas xetzaqon ri israelitas ja ri tzʼiläj taq bʼanobʼäl, wakami kʼa ja riʼ chuqaʼ yetzaqon kichin pa mil nimanelaʼ ronojel junaʼ (2 Corintios 2:11). E kʼo nkiyaʼ itzel taq tzʼetbʼäl pa congregación. Nkibʼän achiʼel ri Zimrí, ri jun achin ri majun rukʼïx ta xukusaj apo jun ixöq madianita akuchi (o apeʼ) e kʼo ri israelitas chuqaʼ pa rachoch (Números 25:6, 14; Judas 4).

6 Tqakʼutuj qa chi qawäch: «¿Nintzʼët wiʼ chuwäch ri ulew nkʼambʼen tzij chi rij ri ‹taqʼaj richin Moab›? ¿Yinajin chik nintzʼët apo ri kʼakʼaʼ kʼaslem?». We ke riʼ tqakanoj rubʼanik yojkʼojeʼ pa rajowabʼäl ri Dios chuqaʼ tqataqej toq nbʼïx chi qe chi man tqabʼän tzʼiläj taq bʼanobʼäl (1 Corintios 6:18).

Rutaqʼaj ri Moab

¿ACHIKE RI TZʼILÄJ TAQ BʼANOBʼÄL?

7, 8. Chupam ri Loqʼoläj Wuj, ¿achike bʼanobʼäl yeʼok apo chupam ri pornéia chuqaʼ achike npe chi kij ri yebʼanon riʼ?

7 Toq ri Loqʼoläj Wuj xtzʼibʼäx pa chʼabʼäl griego xukusäx ri tzij pornéia, reʼ jun tzij ri nchʼon chi kij ri tzʼiläj taq bʼanobʼäl yekibʼän ri winäq ri man e kʼulan ta achiʼel rubʼanik nubʼij ri Jehová. * Nchʼon chi kij ri kʼulan taq winäq ri nkikanoj kikʼexel, chi kij ri nkikʼwaj qa kiʼ man e kʼulan ta o ri yekotzʼeʼ rikʼin jun winäq ri nukʼayij ruchʼakul. Chuqaʼ toq jun ixöq nuchapalaʼ (o nutzʼamalaʼ) rukowil jun achin o ri achin chi re ri ixöq ri man kʼulan ta rikʼin, chuqaʼ toq ri achin nujuʼ ri rukowil pa ruchiʼ o chi rachäq jun winäq. Re bʼanobʼäl reʼ junan kejqalem rikʼin toq nbʼanatäj chi kiwäch kaʼiʼ achiʼaʼ o ixoqiʼ o jun winäq rikʼin jun chiköp. *

8 Ri Loqʼoläj Wuj nubʼij chi ri yebʼanon ri tzʼiläj taq bʼanobʼäl man xtkïl ta kikʼaslem man kʼisel ta (1 Corintios 6:9; Apocalipsis 22:15). Ja yan wakami kʼo kʼayewal pa kiwiʼ. Nabʼey, man ütz ta chik yekʼojeʼ pa congregación. Kʼïy chi ke rijeʼ majun chik uxlanem ta kikʼin, majun chik kiqʼij ta nkinaʼ, majun chik nkikuqubʼaʼ ta kikʼuʼx ri winäq kikʼin, nkibʼän oyowal rikʼin kikʼulaj, nyawäj pe ri ixöq toq man kirayibʼen ta, yekikʼäm tzʼil taq yabʼil chuqaʼ kʼo mul kamïk (tasikʼij Gálatas 6:7, 8). ¿Nkʼatzin kami nawejqaj ronojel riʼ? E kʼïy toq nkitikirisaj el kibʼanik ri tzʼiläj taq bʼanobʼäl man nkitzʼët ta achike xtukʼäm pe pa kiwiʼ. Jun ri nbʼanon chi yeʼapon chupam, ja ri yekitzʼët tzʼil taq wachibʼäl.

RI YATUKʼWAN CHUPAM RI TZʼILÄJ TAQ BʼANOBʼÄL

9. ¿Qitzij majun achike ta nubʼän yeʼatzʼët ri tzʼil taq wachibʼäl, ri tzij e tzʼibʼatäl chuqaʼ e grabado, achiʼel nkibʼij chʼaqa winäq? Taqʼalajrisaj.

9 Kʼïy tinamït, xa bʼa akuchi (o apeʼ) na yeʼatzʼët wachibʼäl ri e bʼanon richin nkibʼän chi ke ri winäq chi npe rayinïk kikʼin chi yekotzʼeʼ rikʼin jun winäq. Chuqaʼ e kʼo tzij ri e tzʼibʼatäl chuqaʼ ri e grabado ri ke riʼ bʼanon chi ke. Rikʼin ronojel riʼ yeʼok apo ri wachibʼäl ri kan achiʼel ta jumul nkibʼij apo chi ke ri winäq chi nkajoʼ yekotzʼeʼ kikʼin chuqaʼ kiwachibʼäl kaʼiʼ o más winäq ri yeʼajin nkibʼän ri tzʼiläj taq bʼanobʼäl. Reʼ e kʼo pa taq kʼayij wuj, pa televisión, Internet chuqaʼ pa taq bʼix. ¿Qitzij majun achike ta nubʼän yeʼatzʼët riʼ achiʼel nkibʼij chʼaqa winäq? Man qitzij ta. Ri yetzʼeton riʼ yetzaq chupam ri bʼanobʼäl ri nkichapachaʼ (o nkipichʼipaʼ) ri kichʼakul richin nkinaʼ achiʼel ta e kʼo rikʼin jun winäq, chuqaʼ yepe kʼixbʼiläj taq rayinïk kikʼin. Chuqaʼ nubʼän chi nbʼe kanima chi rij ri yekotzʼeʼ kikʼin ri ixoqiʼ o achiʼaʼ, nuyaʼ oyowal chi kiwäch ri kʼulan taq winäq chuqaʼ kʼo mul nkijäch kiʼ (Romanos 1:24-27; Efesios 4:19). * Jun etamanel chi rij reʼ nubʼij chi ri rayinïk chi rij ri yakotzʼeʼ rikʼin jun winäq, achiʼel ri cáncer: «Xa xe retal bʼenäq raqän chuqaʼ ruwäch, kʼayew nakʼachojrisaj chuqaʼ nakʼïs ruwäch».

Ri Internet ütz nkʼojeʼ akuchi (o apeʼ) yeʼikʼo winäq ri pa awachoch

10. ¿Achike rubʼanik nqasamajij ri nubʼij ri Santiago 1:14, 15? (Tatzʼetaʼ ri recuadro « Nukanon rubʼanik richin kow in paʼäl»).

10 Kʼo chi nkʼojeʼ pa qanima ri nubʼij ri Santiago 1:14, 15: «Ri itzel taq rayibʼäl ri e kʼo rikʼin ri winäq ja riʼ ri yebʼanon chi re chi nqaqa pa mak. Y we nuyaʼ qʼij chi re ri itzel taq rayibʼäl, chi riʼ npe wi ri mak. Y pa rukʼisibʼäl nukʼäm pe kamïk». Richin man nqakʼulwachij ta riʼ, ¿achike nqabʼän toq yepe itzel taq rayinïk qikʼin? Aninäq nqakanoj rubʼanik yeqakʼäm el pa qajolom. Achiʼel toq nkikʼüt pe kiʼ ri tzʼiläj taq wachibʼäl, ütz aninäq yojtzuʼun chik apo jukʼan, nqachüp ri kematzʼibʼ, nqajäl ri canal pa televisión o nqakanoj chik jun rubʼanik richin man yeqatzʼët ta apo, ke riʼ man xkepe ta itzel taq rayinïk qikʼin o yojtzaq chupam (tasikʼij Mateo 5:29, 30TNM).

11. Toq yepe itzel taq rayinïk qikʼin, ¿achike rubʼanik nqakʼüt ri qakuqubʼabʼäl kʼuʼx chi rij ri Jehová?

11 Ri Jehová jebʼël retaman achike qabʼanik, más chi qawäch röj. Ruma retaman, nubʼij chi qe: «Tikamisaj ri itzel taq rayinïk [...]. Ri achiʼaʼ y ri ixoqiʼ man tkikanolaʼ kiʼ richin yemakun. [...] Man chik tirayij chi iwikʼin ta rïx kʼo wi ronojel. Ruma [...] kan junan rikʼin ri niyaʼ ta kiqʼij ri dios» (Colosenses 3:5). Qitzij na wi, kʼayew nubʼän chi qawäch nqajëkʼ qiʼ, man kʼa tqamestaj chi ri Qatataʼ chi kaj yojrutoʼ (Salmo 68:19). Ruma kʼa riʼ toq yepe itzel taq rayinïk qikʼin, aninäq kojchʼon rikʼin, tqakʼutuj ri nimaläj ruchuqʼaʼ. Chuqaʼ tqakanoj rubʼanik yojnukun o yojchʼobʼon chi rij achike chik na jun (2 Corintios 4:7; 1 Corintios 9:27; tatzʼetaʼ ri recuadro « ¿Achike rubʼanik ninyaʼ kan jun itzel bʼanobʼäl?»).

12. ¿Achike ri kʼo chi nqachajij chuqaʼ achike ruma?

12 Ri Salomón, ri naʼowinäq achin, nubʼij chi qe: «Tachajij awiʼ chi ke ri chʼobʼonïk ri yepe pa awanima, ruma ja ri pa awanima npe wi ri rubʼanikil ri akʼaslem» (Proverbios 4:23). Ri Jehová ja ri achike kʼo pa qanima ri nutzʼët, ntel chi tzij ri achike qas röj winäq, man ja ta ri rubʼanik yojkitzʼët ri winäq. Chuqaʼ ja riʼ xtitzʼët we xtyaʼöx o manäq ri qakʼaslem man kʼisel ta. Richin nqachajij ri achike yeqanük ri pa qanima, tqakʼamaʼ qanaʼoj chi rij ri Job, jun utziläj achin ri xuyaʼ rutzij chi majubʼey xtutzʼët ta apo jun xtän ruma jun itzel rayinïk (Job 31:1). Achiʼel ri salmista, tqabʼij chi re ri Dios: «Man tayaʼ qʼij chi xkentzuʼ ri xa majun kejqalem» (Salmo 119:37).

RI XUBʼÄN RI DINA

13. ¿Achike ri Dina chuqaʼ achike ruma man e ütz ri winäq xerachibʼilaj?

13 Achiʼel xqatzʼët chupam ri tanaj 3, ri qachibʼil xkeqachaʼ xkojkitoʼ o xkojkitzelaj (Proverbios 13:20; tasikʼij 1 Corintios 15:33). Ja riʼ nubʼij ri xubʼän ri Dina, ri rumiʼal ri Jacob. Stapeʼ rijaʼ janila ütz pixabʼan pe, achiʼel ta majun runaʼoj xubʼän ri xerachibʼilaj apo ri xtaniʼ aj Canaán. Ri Canaán achiʼel ri Moab, sikʼitäl rubʼiʼ kuma ri tzʼiläj taq bʼanobʼäl (Levítico 18:6-25). Ruma ke riʼ ri tinamït, ¿achike kami nubʼij xa bʼa achike achin aj chi riʼ chi rij ri Dina? Chi man kʼayew nutzäq. Ri Siquem, ri «kʼo más ruqʼij chi kikojöl ri rachʼalal», jun chi ke ri achiʼaʼ nnukun ke riʼ (Génesis 34:18, 19).

14. ¿Achike xukʼäm pe ri man ütz ta achibʼil xeruchaʼ ri Dina?

14 Ri Dina xretamaj ruwäch ri Siquem. Rikʼin bʼaʼ ri Dina majun wi kʼo ta pa ranima ri nkotzʼeʼ rikʼin jun achin. Ja kʼa ri Siquem ja riʼ wi ri nrajoʼ. Jun qʼij toq nurayij wi nkotzʼeʼ rikʼin jun ixöq, xubʼän achiʼel ta ri xubʼän xa bʼa achike chik jun cananeo: majun xunuk ta na achike xtubʼij ri Dina, xa xe retal xuchäp (o xutzʼäm) richin xritzelaj. Xa xe kʼa riʼ xbʼe ranima chi rij ri Dina. Ja kʼa man ruma ta riʼ xchuputäj qa ri itzelal xubʼän chi re (tasikʼij Génesis 34:1-4). Ri man ütz ta taq winäq ri xerachibʼilaj apo ri Dina xubʼän chi konojel ri rachʼalal xpe qʼaxomal pa kiwiʼ chuqaʼ xuqasaj kiqʼij (Génesis 34:7, 25-31; Gálatas 6:7, 8).

15, 16. ¿Achike rubʼanik nqïl ri qitzij etamabʼäl? (Tatzʼetaʼ ri recuadro « Texto richin yanukun»).

15 Rikʼin ri xukʼulwachij ri Dina rikʼin bʼaʼ xkʼojeʼ kan runaʼoj, ja kʼa rikʼin na qʼaxomal. Röj majun ruma ja riʼ rubʼanik nqetamaj. Nqajoʼ ri Jehová ruma riʼ yeqataqej ri rupixaʼ. Jun chi ke riʼ ja ri yeqachibʼilaj «aj naʼoj» taq winäq (Proverbios 13:20a). We röj jantapeʼ (o chi jumul) xtqabʼän ri nubʼij ri Jehová, xtqʼalajin chi qawäch achike ri ütz bʼey chuqaʼ kʼïy kʼayewal xkeqaqʼät chi qawäch (Proverbios 2:6-9; Salmo 1:1-3).

16 Ri Dios nusüj ri etamabʼäl chi ke konojel ri yeʼajowan. Richin nawïl, kʼo chi yachʼon rikʼin, nasikʼij ri Loqʼoläj Wuj chuqaʼ ri wuj e ruyaʼon pe ri «kuqül rukʼuʼx samajel» (Mateo 24:45, CR; Santiago 1:5). Chuqaʼ nkʼatzin chi nqaqasaj qiʼ chuqaʼ nqabʼän ri nubʼij ri Loqʼoläj Wuj (2 Reyes 22:18, 19). Qonojel qetaman chi ri qanima xa nqʼolon chuqaʼ man noyobʼen ta (Jeremías 17:9). Toq nyaʼöx tzij pa qawiʼ richin yojtoʼöx, ¿la xtqaqasaj qiʼ chuqaʼ xtqabʼän ri xtbʼïx chi qe o xa xtqayaʼ qʼij chi yojruqʼöl ri qanima?

17. ¿Achike kʼayewal nukʼüt pe riʼ chuwäch jun tataʼaj rikʼin ri rumiʼal, chuqaʼ achike rubʼanik nutoʼ?

17 Kojnukun chi rij re jun kʼambʼäl tzij reʼ: jun tataʼaj man nuyaʼ ta qʼij chi re rumiʼal nel el ruyon rikʼin jun alaʼ qachʼalal. Ri xtän nubʼij: «Nataʼ, ¿man nakuqubʼaʼ ta akʼuʼx chwij kʼa? ¡Majun achike ta itzel xtqabʼän!». Qitzij na wi, ri xtän nrajoʼ ri Jehová chuqaʼ majun itzelal ta pa ranima. Ja kʼa ruma ri nrajoʼ nubʼän, ¿xtqabʼij kami chi kʼo runaʼoj chuqaʼ chi nanimäj chi kiwäch ri tzʼiläj taq bʼanobʼäl? ¿O xa majun runaʼoj ta ri xa nukuqubʼaʼ qa rukʼuʼx chi rij qa rijaʼ? (Proverbios 28:26). Chuqaʼ yetoqa na wi pa qajolom chʼaqa chik texto ri ütz nukusaj ri tataʼaj richin nutoʼ ri rumiʼal (tatzʼetaʼ Proverbios 22:3; Mateo 6:13, TNM; 26:41).

RI JOSÉ XANIMÄJ CHUWÄCH RI TZʼILÄJ TAQ BʼANOBʼÄL

18, 19. ¿Achike pataʼy xrïl ri José chuqaʼ achike rubʼanik xuköl riʼ?

18 Kʼo jun alaʼ xuyaʼ kan jun tzʼetbʼäl chi qawäch, rijaʼ nrajoʼ wi ri Dios chuqaʼ xanimäj chuwäch ri tzʼiläj taq bʼanobʼäl. Ri alaʼ riʼ ja ri José, ruxibʼal ri Dina ruma junan kitataʼ (Génesis 30:20-24). Toq ri José kʼa koʼöl xutzʼët ri kʼayewal xukʼäm pe ri xubʼän ri ranaʼ. Ronojel riʼ chuqaʼ ruma ri rurayibʼal chi nkʼojeʼ pa rajowabʼäl ri Dios, xubʼän chi xuchajij riʼ toq xkʼojeʼ pa Egipto chuqaʼ toq ri rixjayil ri rajaw qʼij qʼij xubʼochilaʼ richin xkotzʼeʼ ta rikʼin. Rijaʼ, ruma xa loqʼon wi, majun xtikïr ta xuyaʼ kan ri rusamaj richin xbʼe chik jukʼan. Ruma riʼ xa xe xukanoj rubʼanik xupabʼaʼ riʼ chi man xtzaq ta pa ruqʼaʼ ri ixöq. Stapeʼ ri ixöq xutïj ruqʼij chi rij, rijaʼ man xubʼän ta rurayibʼal ri ixöq, xa xanimäj el pa ruqʼaʼ (tasikʼij Génesis 39:7-12).

19 Kojnukun chi rij reʼ: ¿Xtikïr ta kami xupabʼaʼ riʼ we ronojel ta qʼij xnukun chi rij ri ixöq, o xuyaʼ ta qʼij chi xepe itzel taq rayinïk rikʼin? Manäq ta xtikïr. Ri José man xa xe ta majun xuyaʼ qʼij chi xepe ri itzel taq rayinïk rikʼin chuqaʼ xuyaʼ rejqalem ri rajowabʼäl chi rij ri Jehová. Ja riʼ xqʼalajin toq xubʼij chi re rixjayil ri Potifar: «Ri wajaw ruyaʼon qʼij richin ninbʼän ronojel. [...] Ja kʼa awikʼin rat kan majun xtinbʼän, ruma rat at rixjayil ri wajaw; [...] man rukʼamon ta y yimakun chuwäch ri Dios» (Génesis 39:8, 9).

20. ¿Achike xubʼän ri Jehová pa ruwiʼ ri José?

20 ¡Janila na wi kikotem xunaʼ ri Jehová toq nutzʼët chi ri José, stapeʼ näj e kʼo ri rachʼalal, kow xpaʼeʼ! (Proverbios 27:11). Chi rij riʼ ri José xukʼwäx pacheʼ. Ja kʼa ri Jehová xbʼanon chi xelesäx pe chuqaʼ chi nimaläj ruqʼij xbʼerubʼanaʼ pa Egipto. Pa ruqʼaʼ rijaʼ xyaʼöx rujachik ronojel ri wäy (Génesis 41:39-49). Ri xubʼän ri José nubʼän chi qitzij yeʼel ri nubʼij ri Salmo 97:10: «Ri yeʼajowan richin ri Jehová, kan tkitzelaj kʼa ri itzel taq bʼanobʼäl, ruma rijaʼ kan yeruchajij ri e ralkʼwal [...]. Kan yeruköl pa kiqʼaʼ ri e itzel taq winaqiʼ».

21. ¿Achike rubʼanik xutaqej rutzij ri Jehová jun alaʼ aj África?

21 Achiʼel ri José, wakami pa mil ri nimanelaʼ nkitaqej reʼ: «Tiwixowaj ri itzel y tiwajoʼ ri ütz» (Amós 5:15). Jun tzʼetbʼäl chi rij reʼ. Jun alaʼ aj África, nubʼij chi kʼo jun xtän rachibʼil pa tijobʼäl majun rukʼïx ta xubʼij chi re chi xtkotzʼeʼ rikʼin we xtutoʼ chi re ri rutojtobʼenïk chi rij ri ajlanïk. «Man xinwajoʼ ta —xchaʼ rijaʼ—. Ruma xintaqej rutzij ri Jehová man xinqasaj ta nuqʼij. Chi nuwäch rïn ja riʼ ri más rajïl chuwäch ronojel ri qʼanapwäq kʼo ronojel ruwachʼulew». Qitzij na wi, rikʼin bʼaʼ kʼo jun ramaj kan xtqanaʼ wi rukiʼil ri achike nqabʼän, ja kʼa man tqamestaj chi xa tijoj poqonal xtukʼäm pe pa qawiʼ (Hebreos 11:25). Ri Jehová xtuyaʼ jun nimaläj kikotem pa qawiʼ we xtqabʼän ri nubʼij rijaʼ, jun kikotem ri nixta jubʼaʼ junumatäl rikʼin ri nanaʼ toq nabʼän qa jun mak (Proverbios 10:22).

RI TOʼÏK NUYAʼ RI NIMALÄJ QATATAʼ

22, 23. a) ¿Achike ruma nqabʼij chi nkuyutäj rumak jun winäq stapeʼ nïm ri mak? b) ¿Achike rutoʼik yaʼon jun makunel?

22 Ruma oj ajmakiʼ kʼo chi nqakanoj rubʼanik yeqelesaj el ri itzel taq rayinïk qikʼin, ke riʼ nqabʼän ri nubʼij ri Dios (Romanos 7:21-25). Ri Jehová retaman chi kʼayew nubʼän chi qawäch ruma kʼo pa ranima chi xa oj «poqolaj» (Salmo 103:14). ¿Achike xtqabʼän we kʼo jun nïm qamak nqabʼän? ¿Xojkʼis chi riʼ? Manäq. Qitzij na wi, rikʼin bʼaʼ xtpe rukʼayewal ri qamak pa qawiʼ, achiʼel xubʼän ri David, ri qʼatöy tzij. Man kʼa tqamestaj chi ri Jehová nuküy ri qamak toq qitzij ntzolin pe qakʼuʼx chuqaʼ toq ‹nqaqʼalajrisaj› (Salmo 86:5; Santiago 5:16; tasikʼij Proverbios 28:13).

23 Chuqaʼ ri pa congregación kʼo jun qatoʼik ruyaʼon ri Jehová: e ruyaʼon kuqül kikʼuʼx taq achiʼaʼ richin yojkitoʼ, rijeʼ jun ‹rusipanïk› ri Jehová ri yekikot yojkitoʼ (Efesios 4:8, 12; Santiago 5:14, 15). Ri nkajoʼ rijeʼ ja ri nkitoʼ ri makunel richin ütz chik nukʼwaj riʼ rikʼin ri Jehová, o achiʼel xubʼij ri Salomón, richin «nuchʼäk [...] naʼoj», ke riʼ man xtbʼerubʼanaʼ ta chik pe ri mak (Proverbios 15:32).

¿ACHIKE RUBʼANIK «NUCHʼÄK [...] NAʼOJ» JUN WINÄQ?

24, 25. a) ¿Achike rubʼanik xukʼüt ri alaʼ chi «kʼa majani kʼo ta runaʼoj» nubʼij ri Proverbios 7:6-23? b) ¿Achike rubʼanik ‹nachʼäk [...] naʼoj›?

24 Ri Loqʼoläj Wuj nchʼon chi rij ri winäq ri «kʼa majani kʼo ta runaʼoj» chuqaʼ ri winäq «nuchʼäk [...] naʼoj» (Proverbios 7:7). ¿Achoj chi re nbʼïx ri «kʼa majani kʼo ta runaʼoj»? Chi re ri winäq ri majun runaʼoj ta rikʼin ri achike yerubʼän, rikʼin bʼaʼ ruma majani kuqül ta rukʼuʼx pa ruchʼabʼäl ri Dios o majani kʼïy ta retamabʼal chi rij rusamaj ri Dios. Ruma riʼ más aninäq ntzaq pa jun nïm mak, achiʼel ri alaʼ nusikʼij ri Proverbios 7:6-23. Chuqaʼ ¿achike ri winäq «nuchʼäk [...] naʼoj»? Ja riʼ ri nuchajij achike yerunuk pa ranima. Ruma riʼ qʼij qʼij nusikʼij ri Loqʼoläj Wuj chuqaʼ nukʼutuj rutoʼik ri Dios toq nusikʼij qa. Nuxïkʼ riʼ chi ronojel ri achike nrajoʼ nubʼän pa rukʼaslem chuqaʼ ri achike nunük, nqa chuwäch ri Jehová. Ke riʼ nukʼüt chi «kan nrajoʼ wi ri rukʼaslem», chuqaʼ chi nrajoʼ «nrïl [...] ri ütz» (Proverbios 19:8).

25 Rukʼamon nqakʼutuj qa chi qawäch: «¿Qitzij chi nuwäch chi ri rupixaʼ ri Tataʼixel ja riʼ ri más e ütz chuqaʼ we yentaqej xtinwïl qitzij kikotem?» (Salmo 19:7-10; Isaías 48:17, 18). We man kan ta ke riʼ chi qawäch, ¿achike xtqabʼän? Ütz yojnukun chi kij ri kʼayewal nukʼäm pe ri man yojniman ta tzij. Chuqaʼ nkʼatzin ‹nqatojtobʼej y nqatzʼët chi kan ütz wi ri Jehová›, nqabʼän ri nubʼij ri Loqʼoläj Wuj, nqanojisaj ri qajolom kikʼin utziläj, chʼajchʼöj chuqaʼ jebʼël taq naʼoj (Salmo 34:8; Filipenses 4:8, 9). We nqabʼän riʼ más xtkʼiyïr ri qajowabʼäl chi rij ri Jehová chuqaʼ chi rij ri nqa chuwäch rijaʼ. Chuqaʼ ke riʼ más itzel xkeqatzʼët ri man nrajoʼ ta rijaʼ. Toqa pa qajolom ri José, rijaʼ xa choj wi achiʼel röj winäq, ja kʼa xtikïr xanimäj chi kiwäch ri tzʼiläj taq bʼanobʼäl. ¿Achike xtoʼon? Ja ri xuyaʼ qʼij chi xkuqubʼäx rukʼuʼx chuqaʼ xukʼwäx rubʼey ruma ri Jehová. Ja riʼ chuqaʼ ri kʼo chi nqabʼän röj wakami (Isaías 64:8).

26. ¿Achike xtqatzʼët chupam ri kaʼiʼ chik tanaj?

26 Man tqamestaj chi ri rukowil ri achin chuqaʼ ruchʼakul ri ixöq man richin ta yeʼetzʼabʼëx. Ri Jehová e rubʼanon richin yeʼalkʼwalan ri kʼulan taq winäq chuqaʼ richin nkikʼüt ri kajowabʼäl chi kiwäch (Proverbios 5:18). Chupam ri kaʼiʼ chik tanaj xtqatzʼët achike nubʼij ri Jehová chi rij ri kʼulubʼïk.

^ parr. 4 Ri wuj Números yerutun ri jarupeʼ «ajraqän» o ukʼwäy taq bʼey xekikamisaj ri jueces kikʼin ri jarupeʼ xerukamisaj ri Jehová. Ri xekikamisaj ri jueces rikʼin bʼaʼ jun e mil (Números 25:4, 5).

^ parr. 7 Ri Loqʼoläj Wuj pa kaqchikel chʼabʼäl kʼo mul ri «achiʼaʼ y ri ixoqiʼ man tkikanolaʼ kiʼ richin yemakun» o «man tikanolaʼ iwiʼ richin yeʼibʼanalaʼ itzel taq bʼanobʼäl» rubʼanon qa chi re ri tzij pornéia.

^ parr. 7 Chupam ri «Preguntas de los lectores» chi re ri wuj La Atalaya 15 de julio, 2006, nutzijoj achike ri inmundicia chuqaʼ ri conducta relajada. Riʼ kiwuj ruqʼalajrisanelaʼ ri Jehová.

^ parr. 9 Chi rij ri nachapachaʼ (o napichʼipaʼ) achʼakul, xtqatzʼët chupam ri chʼaqa chik tzijonem, «Ri nachapachaʼ ri achʼakul, ¿achike rubʼanik nayaʼ kan?»?», nqʼalajrisäx más chi rij reʼ..