Kututuluka ha Chikuma

Kuya ha katalilo wa yikuma

KAPITULU 9

“Chinenu Utanji!”

“Chinenu Utanji!”

“Shihenu yihanda yenu yize yili hano hashi; utanji, ni luchisa, ni kusasaminya, ni usolo upi, ni kuzo, yenayo kukombelela mahamba.”​—A-KOLOSU 3:5.

1, 2. Yuma yika Mbalau alingile hanga anehe upi hali atu ja Yehova?

ACHINYONGA umwe mukwa-kulowa yishi kanayi ha chitende chize azanga hanga alowe yishi. Iye kanazange kukwata mutapu wa yishi waze anazange. Kashika iye masakula nguna jize jalita nawa ni kukonga kazambu kenyi mu meya. Hazehene mevwa yishi kanasumu ku nguna mumu mupeze walisunga. Iye machiza kawashi-washi kazambu hanga achize yishi mu meya. Masehejela, mumu kananyingika ngwenyi kazachisa nguna jize jalita.

2 Chino chinatwiwulwisa yize yalingiwile ha mwaka 1473 K. M. J. Umwe lunga te avuluka ngwo Mbalau yanyonga chinji ha nguna jize te mazachisa. Iye te kanazange kupiangula atu ja Zambi, waze te ali mu Chana cha A-Moape hakamwihi ni Chifuchi cha Chilakenyo. Mbalau kambile ngwenyi, kali profeta wa Yehova, alioze iye te mukwa kuzo yoze watambwile upite hanga ashinge A-Izalele. Alioze Yehova yazachisa ndundo jenyi hanga Mbalau ahone kushinga A-Izalele, alioze awaahise wika. Ha mukunda wa kuzanga chinji upite, Mbalau yanyonga ngwenyi, chatamba kutela umwe muheto A-Izalele hanga alinge shili, ha chino, hanga Zambi ashinge atu jenyi mwene. Ni nyonga lino, Mbalau yakonga nguna jenyi ha kuzachisa yikoi A-Moape.​—Kwalula 22:1-7; 31:15, 16; Usolwelo 2:14.

3. Yika Mbalau ayukile ha muheto wenyi?

3 Shina muheto wenyi unakakalakala? Mutuhasa kwamba ngwetu, ewa unakakalakala. Tununu twa A-Izalele yasuma ku nguna yacho, “atu yaputuka kulinga ukoi ni ana-mapwo a Moape.” Nawa o yaputuka kuwayila tuzambi A-Moape, hamwe ni yuma ya yizelwokeso ya “Mbale-Peore,” zambi wa chingoji hanji utanji. Ha chino, 24,000 A-Izalele yafwa, chakuhona kunjila mu Chifuchi cha Chilakenyo. Chapwile chuma chipi chinji!​—Kwalula 25:1-9.

4. Mumu liaka tununu ja A-Izalele alingile utanji?

4 WYika yanehene upi wacho? Anji a kuli ayo te haputuka kupwa ni mbunge yipi ha kusosoloka kuli Yehova, Zambi yoze waachijile mu Engitu, walishile muze apwile mu puya nawa yoze wafungile ndo mu chifuchi cha chilakenyo. (A-Hepreu 3:12) Hakutwala ku yuma yino, Paulu kasonekene ngwenyi: ‘Kanda tulinga utanji ngwe ayo alingile, mba alimbukile ha tangwa limuwika tununu makumi aali ni atatu (23,000).’ *​—1 A-Korindu 10:8.

5, 6. Mumu liaka sango ja yuma yize A-Izalele alingile mu puya ya A-Moape jili jilemu kuli yetu?

5 Mu mukanda wa Kwalula muli sango jinji jilemu kuli atu ja Zambi musono, waze hi kwasala hakehe hanga anjile mu chifuchi cha chilakenyo. (1 A-Korindu 10:11) Chakutalilaho, ha mashimbu wano hano hashi hali ha too ni upangala ngwe chize apwile ni kulinga A-Moape, alioze ha mashimbu wano hiwoka chinji kuhiana. Ha miaka yeswe akwa-Kristu anji kakuholokela mu muheto wacho, ngwe chize chalingiwile kuli A-Izalele. (2 A-Korindu 2:11) Atu amwe waze akulichinga ni tuvumbi ja Zambi musono kakupwa yilweza yipi mu chikungulwila cha akwa-Kristu, ngwe chize alingile Zimiri yoze watwalile pwo Ka-Mindiane mu chilombo cha A-Izalele.​—Kwalula 25:6, 14; Yundase 4.

6 Shina yena muhasa kumona Chana cha Mindiane cha musono? Shina ha kunyonga che, wakumona chiwape cha hashi haha? Nyi che wakulinga, linga yeswe yize muhasa hanga ununge mu zango lia Zambi ha kwononokena shimbi jenyi ja “kuchina utanji!”​—1 A-Korindu 6:18.

Tala Chana cha Moape

UTANJI YIKA?

7, 8. Utanji” yika, nawa kuchi waze akuulinga akucha yize akukuwa?

7 Kulita ni Mbimbiliya, liji “utanji” (Ngregu, por·neia) linalumbunuka kulisumbakenya cha atu waze kalimbachile, ngwe kulinga upangala, undumba, ni kulisumbakenya cha atu waze kanda achilimbata. Linalumbunuka nawa kulisumbakenya mu kanwa hanji mu uhambukilo, ni kupinya-pinya mujimba wa mutu yoze kuwalimbachile nenyi. Linalumbunuka nawa kulisumbakenya cha pwo ni pwo hanji cha lunga ni lunga nawa ni kulisumbakenya ni tushitu. *

8 Mbimbiliya yakwamba pundu ngwo: Waze akulinga utanji katambile kulinga chihanda mu chikungulwila nawa kechi katambula mwono wa mutolo. (1 A-Korindu 6:9; Usolwelo 22:15) Chikwo nawa, chipwe haliapwila yitanga yino yakuneha lamba linji, ngwe kuhona ufulielo ni vumbi lia akwo, kakupwa ni kapinda munji mu ulo, yikola ku mbunge, ufumba wasusumuku, yikola hanji kufwa. (Tanga A-Ngalashia 6:7, 8.) Kutwatambile kusakula jila ya lamba lipwahaha. Alioze, atu anji keshi kunyonga ha lamba lize liakwiza hakusakula jila yino—ngwe, kutala yizulie ya sonyi.

UPI WA KUTALA YIZULIE YA SONYI

9. Shina yizulie ya sonyi hi yipi ko, ngwe chize amwe akwamba? Lumbununa.

9 Yizulie ya sonyi yakusoloka chinji ha internet, mu yifuchi yinji yakusoloka ha yitanda, mu miaso ni ha TV. * Shina pornografia hi yipi ko, ngwe chize amwe akwamba? Yili yipi! Atu waze akupwa ni ndako ya kutala yizulie ya sonyi mahasa kupwa ni ndako ya kupinya-kupinya ku mujimba, ni kupwa ni kuzo ya “luchisa wa mbunge jo” yize yakulingisa mutu kupwa ni mianda ya kulinga mashimbu eswe utanji, yitanga ya ukoyi ni kapinda munji mu ulo, kanji-kanji kakulilakula. * (A-Roma 1:24-27; A-Efwesu 4:19) Akwa-kuhengwola kakutesa utanji ni câncer. Ayo kakwamba ngwo, “usolo wakwoka nawa wakulimwanga, chakupwa chikalu kuuka.”

Chili chipema kunjila ha Internet haze hakupwa atu

10. Mu majila aka mutuhasa kukaula maliji waze ali ha Tiangu 1:14, 15? (Tala nawa kasha ha  lifwo 101.)

10 Achitala maliji waze ali ha Tiangu 1:14, 15, anambe ngwo: “Alioze mutu ni mutu mamweseka, muze mamusongojola. Mba usolo muze hiwakola, muusema shili: ni shili muze muyimanunuka, muyineha kufwa.” Nyi usolo upi hiwanjila mu mbunge ye, uchize kafuji-fuji! Chakutalilaho, nyi wamona yimwe yizulie ya sonyi, watamba kutewulula kawashi-washi meso je ni kujima chisaji, hanji kwalumuna sango jeka. Sako tachi hanga wehuke usolo wa yuma ya utanji shimbu kanda uchipianguka!​—Tanga Mateu 5:29, 30.

11. Nyi tunalipikala ni manyonga api, kuchi mutuhasa kusolola ngwetu twakufuliela muli Yehova?

11 Kashika Sakatanga wetu, yoze unatunyingika kanawa anatutoweza ngwenyi: “Shihenu yihanda yenu yize yili hano hashi; utanji, ni luchisa, ni kusasaminya, ni usolo upi, ni kuzo, yenayo kukombelela mahamba.” (A-Kolosu 3:5) Kulinga chino muchihasa kupwa chikalu. Alioze, euluka ngwe tuli ni umwe Tata mu malilu wa zango nawa chihomboloji yoze mahasa kutukwasa. (Samu 68:19) Kashika, muze mutupwa ni manyonga api, mutuhasa kwita ukwaso wenyi. Lemba hanga wite ‘tachi jahiana,’ jikolese mbunge ye hanga yinyonge ha yuma yipema.​—2 A-Korindu 4:7; 1 A-Korindu 9:27; tala kasha “ Kuchi Munguhasa Kwehuka Ndako Jipi?” ha lifwo”

12. Mbunge” yika yinalumbunuka, nawa mumu liaka twatamba kuyifunga?

12 Solomone lunga wa mana kasonekene ngwenyi: “Funga mbunge ye kuhiana yuma yeswe, mumu kwe kuuto ya mwono kwenako.” (Yishima 4:23) “Mbunge” yetu yakusolola chize twapwa muchima hanji chize twapwa ku meso ja Zambi. Twatamba kwiwuluka ngwetu, Zambi kakuhengwola “mbunge.” Kashika, hi chize ko twakusoloka ku meso ja akwetu che muchishindakenya nyi mutupwa nyi mwono wa mutolo nyi ka. Chino chili chikuma chashi. Alioze chili nawa chilemu chinji. Kavumbi Yombi te kananyingika kanawa ulemu wa kufunga mbunge. Mba te achine kutala kuli umwe pwo ni usolo upi, iye kalingile usendo ni meso jenyi. (Yombi 31:1) Chino chili chilweza chipema kuli yetu! Mutuhasa kusolola hamu ngwe lize mukwa-kwimba masamu asolwele ha kulemba ngwenyi: “Tewulula kama meso jami, kanda atala yuma yamokomoko.”​—Samu 119:37.

NDINA KAKWACHILE CHIYULO CHIPI

13. Ndina te iya, nawa mumu liaka kusakula chenyi masepa chakapwile chipema?

13 Ngwe chize twamona mu Kapitulu 3, masepa jetu kali ni tachi jinji hali yetu, mahasa kutulingisa kulinga yuma yipema hanji yipi. (Yishima 13:20; tanga 1 A-Korindu 15:33.) Tushimutwinenu chilweza cha Ndina, mwana wa Yakomba. Chipwe ngwe tato kamufumbile kanawa, aye yalinga usepa ni ana mapwo A-Kanana. A-Kanana ni A-Moape te kakwete lufuma wa ndako jo jaluchisa. (Ulevi 18:6-25) Kuli malunga A-Kanana hamwe ni Shekeme yoze wapwile ni “ulemu” mu munyachi wa tato, kuli ayo kulisumbakenya ni Ndina te hi chipiko.​—Uputukilo 34:18, 19.

14. Kuchi usepa uze Ndina asakwile wamunehenene lamba?

14 Kota Ndina kakanyongene kulisumbakenya ni Shekeme muze amumwene. Alioze, Shekeme kalingile yize A-Kanana te akulinga muze mevwa usolo wakulisumbakenya. Nyi Ndina kesekele kuchina nihindu kakahashile, mumu ‘kapombele nenyi nikumukolesa sonyi.’ Kota kulutwe lia matangwa mbunge ya Shekeme ‘yiyilalaminya kuli Ndina,’ alioze chino chakakwikile yuma yipi yize alingile. (Tanga Uputukilo 34:1-4.) Nawa hi Ndina ko wika wamwene lamba. Usepa uze Ndina asakwile wanehene lamba ni sonyi mu usoko wenyi.​—Uputukilo 34:7, 25-31; A-Ngalashia 6:7, 8.

15, 16. Kuchi mutuhasa kuzuka mana amwenemwene? (Tala kasha ha  lifwo 109.)

15 Ndina kalilongesele chinji ha yize yalingiwile, alioze mu jila yikalu. Waze akuzanga ni kwononokena Yehova katambile kulilongesa mu jila yikalu. Mumu ayo kakupanjika Zambi ni kusakula ‘kwenda ni akwa mana.’ (Yishima 13:20a) Kunyingika “jila yeswe yipema” chakutukwasa kwehula yipikalo ni lamba.​—Yishima 2:6-9; Samu 1:1-3.

16 Yehova kakuhana mana jenyi kuli waze akusa tachi ja kweta ni kwaakaula. Kakuchilinga ha kununga ni kulemba ni kulilongesa Liji lia Zambi ni mikanda yeswe yize Ndungo wakanyama akufwambwisa. (Mateu 24:45; Tiangu 1:5) Kulikehesa chili chilemu, mumu chakutukwasa kutayiza yiyulo ya mu Mbimbiliya. (2 Mianangana 22:18, 19) Chakutalilaho, mukwa-Kristu mahasa kutayiza chikuma chakwamba ngwo mbunge yakwonga kuhiana yuma yeswe ni kupiha chikolo. (Jeremia 17:9) Muze kwakusoloka umwe kapalia, shina twakulikehesa ni kutayiza ukwaso ni yiyulo ya zango?

17. Lumbununa yipikalo yize muyihasa kusoloka mu usoko, nawa solola chize chisemi mahasa kukwasa mwanenyi.

17 Achinyonga ha chilweza chino, umwe chisemi keshi kwecha hanga mwanenyi wa pwo ni kasendo kenyi mukwa-Kristu atuhuke ukawo. Ha chino, hi mwana mamba ngwenyi: “Tata shina kuushi kungufuliela? Kutuchi kulinga chuma chipi!” Aye mahasa kuzanga Yehova ni kupwa ni manyonga apema, alioze shina kanende mu ‛mana ja Yehovaʼ? Shina kanachine utanji? Nyi kanafuliela mu “mbunge yenyi mwene?” (Yishima 28:26) Mukuhasa kupwa shimbi jikwo jize mujihasa kukwasa chisemi ni mwanenyi muze malipikala ni chikuma ngwe chino.​—Tala Yishima 22:3; Mateu 6:13; 26:41.

YOSEFWE YACHINA UTANJI

18, 19. Yeseko yika yasolokele mu mwono wa Yosefwe, nawa yika iye alingile?

18 Mukweze mupema yoze te wazanga Zambi nawa wachinyine utanji kali Yosefwe, ndumbu ya Ndina. (Uputukilo 30:20-24) Muze Yosefwe apwile mukweze, kamwene lamba lize liejile ha kusakula chipi chize pangi yenyi Ndina alingile. Yuma yacho ni zango lienyi lia kununga mu zango lia Zambi yeyamufungile mu Engitu, muze pwo lia mwata wenyi te akumweseka ha ‘tangwa ni tangwa.’ Yosefwe te kali mu undungo, ha chino te kechi kuhasa kwecha mulimo hanji kuya kwenyi. Ha kapalia wacho iye te katamba kupwa ni mana ni hamu. Kashika te akwamba kuli pwo lia Potifwa mashimbu eswe ngwenyi, chisolo, hi kusongo Yosefwe yachina pwo wacho.​—Tanga Uputukilo 39:7-12.

19 Achinyonga hakehe: Nyi Yosefwe te kakunyonga chinji hali pwo lia Potifwa hanji ha yuma ya utanji, shina aye te mahasa kuyehuka? Te kechi kuhasa. Shimbu te azalise manyonga jenyi ni yuma yipi, Yosefwe te kakulemesa usepa wenyi ni Yehova, ngwe chize mutuhasa kumona ha yize alwezele pwo lia Potifwa ngwenyi: “Mwata wami kanguminyine nichimwe chuma shina yena wika, se uli pwo lienyi. Kuchi munguhasa kulinga ungulungulu upwahaha nikuvulumuna Zambi?”​—Uputukilo 39:8, 9.

20. Kuchi Yehova akwashile Yosefwe?

20 Yehova kevwile chiseke chinji ha kumona chize mukweze Yosefwe ashishikile kuli iye ha tangwa ni tangwa, chipwe ngwe te kali kusuku ni asoko jenyi. (Yishima 27:11) Kulutwe lia matangwa, Yehova yawahisa mwono wa Yosefwe, ha kumuchiza mu zuwo lia ususu ni kumupwisa mwanangana wamuchali mu Engitu nawa mwata-mukwa kufunga kulia! (Uputukilo 41:39-49) Maliji a Samu 97:10 kali amwenemwene, waze anambe ngwo: “Yenu eswe nwakuzanga Yehova vwilenu lwaji yuma yipi. Kakufunga mwono wa asandu jenyi, kakwapulwila ku kwoko lia chingulungulu”!

21. Kuchi umwe ndumbu mukweze wa mu chifuchi cha África asolwele hamu ha kwehuka yuma ya luchisa?

21 Chizechene nawa musono, tuvumbi twa Zambi ‘kakuvwila lwaji yuma yipi; alioze kakuzanga yuma yipema.’ (Amose 5:15) Umwe ndumbu mukweze mu chifuchi cha Africa kambile ngwenyi, umwe mwana-pwo ku shikola yamulweza ngwenyi, nyi mamukwasa ha cheseko cha matemática, malisumbakenya nenyi. Iye yamba ngwenyi, “Yingulituna kawashi-washi chawana chenyi Ha mukunda wa kushishika, haliapwila nguli ni ulemu ni vumbi, mumu yino yili ni ulemu unji kuhiana oru ni prata.” Shili muyihasa kuneha umwe ‘uwahililo wa shimbu likepe’ alioze uwahililo wacho kanji-kanji wakuneha lamba linji. (A-Hepreu 11:25) Nawa uwahililo wacho uli ukepe wika nyi twautesa ni uwahililo ungunu uze wakwiza ha kwononokena Yehova.​—Yishima 10:22.

TAYIZA UKWASO WA ZAMBI YA KEKE

22, 23. (a) Nyi mukwa-Kristu malinga shili, shina muchilumbunuka ngwo keshi nawa ni kutalatala? (b) Ukwaso uka uliko wa yivulumunyi?

22 Yetu eswe tuli yihenge, kashika twakusa tachi hanga tulimike ni usolo wa ku musunya hanga tulinge yuma yalita ku meso ja Zambi. (A-Roma 7:21-25) Yehova kananyingika ngwenyi, tuli “fufuta.” (Samu 103:14) Ha mashimbu amwe umwe muka-Kristu mahasa kulinga shili. Shina chino chinalumbunuka ngwo keshi nawa kutalatala? Ka! Aye mahasa kwivwa yinyengo, ngwe yize evwile Mwanangana Ndawichi. Alioze, Zambi kali “mukwa kukonekena” waze akulikonyeka ni ‘kwambulula’ shili yo.​—Samu 86:5; Tiangu 5:16; Tanga Yishima 28:13.

23 Chikwo nawa, Zambi ni zango lieswe hanahane ku chikungulwila “yawana kuli atu,” e akwa-Kristu akola mu ufulielo, tufunga waze mahasa kutukwasa. (A-Efwesu 4:8, 12; Tiangu 5:14, 15) Chiteli cho chili kukwasa chihenge hanga apwe nawa ni usepa upema ni Zambi, ku maliji ja mukwa-mana, mapwa ni malinjekela hanga ahone kulinga nawa shili.​—Yishima 15:32.

‘ZUKA MANA’

24, 25. (a) Kuchi mukweze yoze analumbununa ha Yishima 7:6-23, asolwele ngwo iye te “keshi mbunge?” (b) Kuchi mutuhasa ‘kuzuka mana’?

24 Mbimbiliya yakwamba hakutwala kuli mutu “keshi mbunge” ni yoze ukwete malinjekela. (Yishima 7:7) Ha mukunda wa kuhona kukola mu ufulielo ni zango ha mulimo wa Zambi, mutu yoze “keshi mbunge yipema,” mahasa kutoka malinjekela ni mana. Muchihasa kupwa chashi kuli iye kulinga shili ngwe chize alingile mukweze yoze anavuluka ha mukanda wa Yishima 7:6-23. Alioze, mutu yoze uli ni ‘mbunge yipema’ kakusa shindakenyo ha mwono wenyi, ha kulilongesa Liji lia Zambi ni kulemba. Nawa kakutesa uhashi ni mwono wenyi ni yize Zambi akutayiza. Ha chino, iye “kakuzanga mwono wenyi” ni kuzuka “yuma yipema.”​—Yishima 19:8.

25 Achilihule ngwe: ‘Shina nakutayiza pundu ngwami shimbi ja Zambi jili jingunu? Shina nakutayiza ngwami kukaula shimbi jacho chakuneha uwahililo?’ (Samu 19:7-10; Izaia 48:17, 18) Nyi unakakajana, chipwe hakehe, echa. Nyonga yize muyilingiwa ni walengulula shimbi ja Zambi. Chikwo nawa, ‘eseka hanga umone ngwe, Yehova iye mupema’ ha kukaula umwenemwene ni kusa mu mbunge ye manyonga apema, yuma yize yili yamwenemwene, ya ululi, ya lufuma mupema nawa ya zango. (Samu 34:8; A-Fwilipu 4:8, 9) Nyingika ngwe nyi walinga chino, zango lie muli Zambi mulioka nawa muvwila lwaji yize iye akuvwila lwaji. Yosefwe te hi chifuvu ko. Chipwe chocho aye yahasa ‘kuchina utanji’ mumu kechele hanga Yehova amulongese ha miaka yinji hanga apwe ni mbunge yipema. Ni yena muhasa kuchilinga.​—Izaia 64:8.

26. Chikuma chika chilemu mutulilongesa mu kapitulu masulaho?

26 Sakatanga wetu, kakatangile mujimba wetu hanga tupwe ni kuheha nawo chipwe kulivwisa wika kuwaha, alioze katutangile hanga tuseme ni kupwa ni uwahililo mu ulo. (Yishima 5:18) Mutulilongesa nyonga lia Zambi hakutwala ku ulo mu tupitulu aali waze masulaho.

^ kax. 4 Kota unji wa atu afwile waze ali mu mukanda wa Kwalula kuchinga ni “akwa lutwe,” kali 1.000 waze aapatwile kuli ngaji, ni akwo ashihile kuli mwene Yehova.​—Kwalula 25:4, 5.

^ kax. 7 Mba unyingike nawa ulumbunwiso wa yitanga ya upangala tala chikuma chakwamba ngwo “Yihula Ya Waze Akutanga Mikanda Yetu” mu Kaposhi wa Kutalila 15 wa Julho wa mwaka 2006, wakufwambwisa kuli Yela ja Yehova.

^ kax. 9 Yizulie ya sonyi” yize anavuluka hano, yili yizulie ya utanji yakusoneka hanji ya maliji wika, yize yakulingisa atu hanga apwe ni usolo wa kulinga utanji. Muyihasa kupwa foto ya umwe mutu uli usele-sele hanji ya atu anji waze analingi yuma yaluchisa

^ kax. 9 Kuheha ni mujimba kanachilumbununa ha Apendice “Lifwo 218-219.”