1, 2. A bukiveretaki ira vakacava na tamata i Jiova o Pelami?

E GOLE na gonedau ina nona vanua vinaka ni siwa, sa kila rawa tiko na mataqali ika e via siwata. E digia sara na baca qai viritaka yani i wai na wanisiwa. Sega ni dede, sa tadre na wanisiwa, kalolo na kena kau qai yavia mai waqa na ika e rawata. E marau ni kila ni donu na baca e vakayagataka.

² Ena 1473 B.G.V., a vaqara tale ga o Pelami e dua na baca me vakayagataka. A via bukiveretaki ira na tamata ni Kalou era keba toka ena buca o Moapi ena iyalayala ni Vanua Yalataki. A sega ni parofita dina i Jiova o Pelami me vaka e vakatokai koya kina, a dua ga na tamata kocokoco e saumi me vosavakacacataki ira na Isireli. Ia a sega ni yaco qori ni vakavuna o Jiova me vosa vakalougatataki ira tale na Isireli. Sega ni soro o Pelami ni vinakata me vakaicovitaki, a nanuma gona ni rawa ni uqeta na Kalou me vosa vakacacataki ira nona tamata ke ra vecei ena cala bibi. Ni lalawataka oti na ka me cakava, sa qai biuta na baca—vakayagataki ira na goneyalewa veirawai ni Moapi mera vecei kina na Isireli.—Tiko Voli Mai na Lekutu 22:1-7; 31:15, 16; Vakatakila 2:14.

3. A mana vakacava na sasaga i Pelami?

³ A mana beka na sasaga i Pelami? Io, ena dua na yasana. Era rawai e tini vakacaca na udolu na tagane ni Isireli ena nodra “veiyacovi tawadodonu kei ira na goneyalewa ni Moapi.” Era sa lai sokalou tale ga ina nodra kalou na kai Moapi, vaka kina vei Peali-piori na kalou vakasisila ni vakatubukawa se veiyacovi. Era vakarusai kina e 24,000 na Isireli nira vakarau butuka sara tu ga na Vanua Yalataki. Sa dua dina na ka vakaloloma!—Tiko Voli Mai na Lekutu 25:1-9.

4. Na cava era rawai kina e udolu vakacaca na Isireli ena ivalavala dukadukali?

⁴ Na cava na vu ni nodra leqa na Isireli? Sa sega ni vinaka na lomadra e levu nira vakanadakui Jiova, na Kalou a sereki ira mai Ijipita, e vakani ira ena vanua talasiga qai kauti ira ina iyalayala ni vanua a yalataka vei ira. (Iperiu 3:12) A kaya kina o Paula: “Meda kua tale ga ni veiyacovi tawadodonu me vaka na nodra veiyacovi tawadodonu eso vei ira, ra bale kina e le 23,000 ena dua ga na siga.” *—1 Korinica 10:8.

5, 6. Na cava eda vulica ena nodra valavala ca na Isireli ena buca o Moapi?

⁵ E levu na lesoni bibi eda vulica ena Tiko Voli Mai na Lekutu, nida sa tu qo ena ilago ni dua na vanua yalataki e uasivia na kena a soli vei ira na Isireli. (1 Korinica 10:11) Kena ivakaraitaki, me vakataki ira na kai Moapi, e vakaliuci tale ga nikua na gagadre ni veiyacovi ia ena kena ivakatagedegede sara e cake. Era rawai e veiyabaki e udolu vakacaca na lotu vaKarisito ena ivalavala dukadukali—na baca vata ga era rawai kina na Isireli. (2 Korinica 2:11) Me vaka ga nona doudou o Simiri me kauta e dua na yalewa ni Mitiani ina nona valelaca ena vanua era keba toka kina na Isireli, eso tale ga nikua era veivecei ena ka dukadukali ena loma ni ivavakoso vaKarisito.—Tiko Voli Mai na Lekutu 25:6, 14; Juta 4.

⁶ O keda tale ga sa vaka sara ga eda sa tu qo ena Buca o Moapi. Na icovi eda sasagataka dede tu mai sa tu qo ena vunilagi—na vuravura vou! Kena ibalebale, meda saga ena noda igu kece meda tiko ga ena loloma ni Kalou. Qo ena noda muria na ivakaro: “Dro tani mai na veiyacovi tawadodonu!”—1 Korinica 6:18.

7, 8. Na cava na “veiyacovi tawadodonu,” era na tamusuka vakacava na ka era kaburaka o ira na cakava na ivalavala qori?

⁷ Me vaka e cavuti ena iVolatabu, na “veiyacovi tawadodonu” (vosa vaKirisi, por·neiʹa) e vakaibalebaletaki ena ivakarau ni veiyacovi tawadodonu kece e caka ena taudaku ni vakamau. E wili kina na veibutakoci, nona volitaki koya e dua, nodra veiyacovi na sega ni vakawati, na ivalavala ni veiyacovi e vakayagataki kina na gusu kei na sala ni valelailai (oral kei na anal sex) kei na yagoi ni yago tabu vei ira na sega ni vakamau. E okati tale ga kina nona cakava na ivalavala qori na tagane vua na tagane, yalewa vua na yalewa vaka kina na veiyacovi kei na manumanu. *

⁸ E matata na ka e tukuna na iVolatabu: Mera kau laivi mai na ivavakoso vaKarisito o ira na veiyacovi tawadodonu, era na sega ni rawata tale ga na bula tawamudu. (1 Korinica 6:9; Vakatakila 22:15) Era na sotava mada e liu na ca ni ka era cakava, era sega ni nuitaki, era beci ira ga, ena leqa nodra bula vakawati, ca nodra lewaeloma, buketeisala, tauvimate, rawa sara ga nira mate. (Wilika Kalatia 6:7, 8.) Sega gona ni ka vakayalomatua meda cakava na veika eda kila ni na tini ena rarawa. Eso era sega ni bau vakasamataka na leqa ena yaco ena nodra sarava na iyaloyalo ca.

9. E sega beka ni veivakaleqai na iyaloyalo vakasisila me vaka era nanuma eso? Vakamacalataka.

⁹ Ena levu na vanua, na iyaloyalo vakasisila (pornography) e vakaraitaki ena vanua ni volitaki ivola, mekesini, niusiveva, ivakatagi kei na tivi, sa robota tale tu ga na Internet. * So era nanuma ni na sega ni veivakaleqai, e dina beka ya? Sega! O ira na sarava na iyaloyalo vakasisila era rawa ni dau vakatavevele ra qai rawai ena “nodra garogaro vakasisila,” era vakabobulataki ina veiyacovi kei na gagadre dukadukali, kasura nodra bula vakawati qai tini ena veisere. * (Roma 1:24-27; Efeso 4:19) Dua na dauvakadidike a vakatauvatana na veivakabobulataki ni veiyacovi ina mate na kenisa. A kaya: “E tete tiko ga, dau dredre me yali se me dua na kena iwali.”

10. Eda na muria vakacava na ivakavuvuli ena Jemesa 1:14, 15? (Raica na kato “ Au Uqeti me Savasava Noqu iTovo.”)

¹⁰ E tukuna na Jemesa 1:14, 15: “E vakatovolei e dua ni bacani koya qai siwati koya na nona gagadre ca. Ni sa matua na gagadre ca, sa qai vakasucuma na ivalavala ca; ni sa vakayacori na ivalavala ca, e tini sara ena mate.” Ena gauna ga o vakasamataka kina na ka ca, saga sara mo cavuraka laivi! Kena ivakaraitaki, ke o raica vakacalaka eso na ka vakasisila, rai tani vakatotolo, se bokoca na kompiuta, se veisautaka na porokaramu ni tivi. Saga mo vorata rawa na gagadre ca de rawai iko!—Wilika Maciu 5:29, 30.

11. Eda na vakaraitaka vakacava noda nuitaki Jiova nida saga meda vorata na gagadre ca?

¹¹ E veiganiti nona ivakasala e dua e kilai keda vinaka: “Moni vakamatea gona na gagadre ni veitikiniyagomuni vakavuravura, na veiyacovi tawadodonu, na ivalavala dukadukali, na garogaro vakasisila, na gagadre ca, kei na kocokoco ni okati me qaravi matakau.” (Kolosa 3:5) E ka ni sasaga meda cakava qori. Ia meda nanuma ni rawa nida nuitaka na Tamada vakalomalagi e yalololoma qai dau vosovoso. (Same 68:19) Kerea gona nona veivuke ena gauna ga o vakasamataka kina na ka ca. Masuta “na kaukaua e uasivia na kaukaua ni tamata” qai saga mo vakasamataka eso tale na ka.—2 Korinica 4:7; 1 Korinica 9:27; raica na kato “ Rawa Vakacava Meu Biuta na iTovo Ca?”

12. Na cava na ‘lomada,’ cava meda taqomaka kina?

¹² A kaya na tui vuku o Solomoni: “Ena ka kece mo qarauna, mo taqomaka na lomamu, ni taka mai kina na ivurevure ni bula.” (Vosa Vakaibalebale 4:23) Na lomada e dusia na ka e kila vinaka na Kalou me baleti keda. Noda rawata na bula tawamudu se sega e vakatau ena rai i Jiova me baleta na ‘lomada’—sega ni nodra rai eso tale. E bibi dina meda kua ni vakawalena qo. A veiyalayalati kei na matana o Jope me kua ni domona e dua tale na yalewa. (Jope 31:1) E ivakaraitaki vinaka vei keda! A tiko tale ga vua na daunisame na rai i Jope, ni a kaya: “Ni vagolea tani na mataqu meu kua ni raica na ka tawayaga.”—Same 119:37.

13. O cei o Taina? Cava e cala kina na ilala a digia?

¹³ Eda sa dikeva oti mai ena Wase 3, nira na vakamuai keda na noda ilala ena ka vinaka se ka ca. (Vosa Vakaibalebale 13:20; wilika 1 Korinica 15:33.) Dikeva mada na ivakaraitaki i Taina na luvei Jekope. A vakavulici vinaka ni se gone, ia a vakailala cala kei ira na goneyalewa ni Kenani. Me vakataki ira na kai Moapi, era kilai tale ga na kai Kenani ena nodra ivalavala vakasisila. (Vunau ni Soro 18:6-25) Era nanuma na tagane ni Kenani vaka kina o Sikemi na “tamata rokovi duadua” ena nodratou vuvale, ni na taleitaka o Taina na itovo vakasisila.—Vakatekivu 34:18, 19.

14. A vakavuna vakacava na leqa na ilala a digitaka o Taina?

 ¹⁴ De a sega ni vakasamataka o Taina na veiyacovi ena gauna a raici Sikemi kina. Ia o Sikemi a cakava ga na ka era na cakava na kai Kenani ni tuburi ira na gagadre ni veiyacovi. Ke a vakabesebese o Taina, kena irairai ni tawayaga, ni “kauti koya” ga o Sikemi qai “kucuva.” E muri, a ‘domoni’ Taina o Sikemi ia sega ni lai veisau kina na ka sa cakava oti vua. (Wilika Vakatekivu 34:1-4.) Sega ni sotava duadua na leqa o Taina. Ni digitaka cala nona ilala, a vakamaduataki qai vakarogorogocataki kina nona vuvale.—Vakatekivu 34:7, 25-31; Kalatia 6:7, 8.

15, 16. Eda na rawata vakacava na vuku dina? (Raica tale ga na kato “ Tikinivolatabu me Nanumi.”)

¹⁵ A rairai vuli ga mai na nona cala o Taina ni sa sotava na leqa. O ira na lomani Jiova qai talairawarawa vua, era sega ni waraka mera sotava sara na leqa ra qai vuli. Nira vakarorogo vua na Kalou, era digia mera “vakailala kei ira na vuku.” (Vosa Vakaibalebale 13:20a) Era kila kina na “ivalavala vinaka kece” ra qai sega ni sotava na leqa kei na ka vakamosiyalo.—Vosa Vakaibalebale 2:6-9; Same 1:1-3.

¹⁶ Era na rawata na vuku vakalou o ira era vinakata ra qai sasagataka ena nodra masu wasoma kei na nodra dau vulica na iVolatabu, vaka kina na veika e vakarautaka na dauveiqaravi yalodina e vuku. (Maciu 24:45; Jemesa 1:5) E bibi tale ga na yalomalumalumu, ena laurai qori ena noda yalorawarawa ni muria na ivakasala vakaivolatabu. (2 Tui 22:18, 19) Kena ivakaraitaki, sa na rairai kila tiko e dua na lotu vaKarisito ni veivakaisini na lomana. (Jeremaia 17:9) Ke basika gona e dua na ituvaki e vinakati kina me vukei, e dodonu me yalomalumalumu ni ciqoma na ivakasala.

17. Vakamacalataka na ituvaki e rawa ni yaco e vale, kei na sala ena rairai vukei luvena kina o tama.

¹⁷ Vakasamataka mada na ituvaki qo. E sega ni vakadonuya e dua na tama me lako taudua o luvena yalewa kei na dua na cauravou lotu vaKarisito. Tukuna o goneyalewa: “Ta, o sega ni nuitaki au? Keirau na sega ni cakava e dua na ka ca!” De dua e lomani Jiova o goneyalewa qai vinaka na inaki ni lomana, ia e rawa beka ni tukuni ni valavala “vakavuku”? Sa ‘dro tani tiko beka mai na veiyacovi tawadodonu’? Se lialia beka ni nuitaka tiko ga na “lomana”? (Vosa Vakaibalebale 28:26) O na rairai vakasamataka eso tale na ivakavuvuli ena yaga vei rau na veitamani ena ituvaki qo.—Raica na Vosa Vakaibalebale 22:3; Maciu 6:13; 26:41.

18, 19. A temaki vakacava o Josefa, cava e qai cakava?

¹⁸ E ivakaraitaki vinaka na ganei Taina o Josefa ena nona lomana na Kalou kei na nona dro tani mai na veiyacovi tawadodonu. (Vakatekivu 30:20-24) Ni se gone o Josefa a vakadinadinataka na leqa a yacovi Taina. Kena kasa toka vua qori kei na nona via tiko ga ena loloma ni Kalou, e itataqomaki vua mai Ijipita ni via vecei koya “e veisiga” na wati nona turaga. Ni bobula o Josefa, a sega ni rawa ni kerea me vakacegui mai na nona cakacaka se me biubiu! A vinakati me yaloqaqa qai walia vakayalomatua na leqa. Sega ni vakamalumalumu o Josefa vei wati Potifa, a dro tani ga.—Wilika Vakatekivu 39:7-12.

¹⁹ Vakasamataka mada: Ke dau tatadrataka o Josefa na yalewa qori se na veiyacovi, ena rawa beka ni yalodina tiko ga? Kena irairai ni sega. A saga me kua ni dau vakasamataka na ka dukadukali, e vakamareqeta tale ga nona veiwekani kei Jiova. E laurai qori ena ka e kaya vei wati Potifa: “Na noqu turaga . . . e sega . . . ni bureitaka vei au e dua na ka, vakavo ga o iko ni o watina. Meu qai cakava tu vakacava na ka torosobu qo qai valavala ca kina vua na Kalou?”—Vakatekivu 39:8, 9.

20. A veisautaka vakacava o Jiova na ituvaki a sotava o Josefa?

²⁰ Sa wacava na marau i Jiova ni yalodina tiko ga o Josefa, dina ni yawa mai vale. (Vosa Vakaibalebale 27:11) Ni toso na gauna a veisautaka na ituvaki o Jiova, a sereki mai valeniveivesu o Josefa qai lesi me paraiminisita kei Ijipita, me lewa tale ga na kakana! (Vakatekivu 41:39-49) E dina kina na ka e tukuni ena Same 97:10: “O kemuni na lomani Jiova, ni cata na ka ca. E taqomaka o koya na nodra bula na yalodina vua, e vakabulai ira mai na ligana na daucaka ca.”

21. A vakaraitaka vakacava na doudou e dua na cauravou lotu vaKarisito mai Aferika?

 ²¹ Era vakaraitaka tale ga e levu na dauveiqaravi ni Kalou nikua nira ‘cata na ka ca qai taleitaka na ka vinaka.’ (Emosi 5:15) A tukuna e dua na tacida tagane mai Aferika ni dua na nona icaba goneyalewa a tukuna vua me rau veiyacovi ke vukei koya o cauravou ena veitarogi. E tukuna o cauravou, “Au tukuna vua ena doudou niu na sega ni cakava. Niu yalodina tiko ga, au sega ni beci au kina, qori e talei cake mai na koula kei na siliva.” E ‘kamica na marautaki vakalekaleka’ ni ivalavala ca, ia e vakamosiyalo vakalevu. (Iperiu 11:25) E rawarawa sara ni seavu na marau qori ni vakatauvatani kei na marau tawamudu e rawati ena talairawarawa vei Jiova.—Vosa Vakaibalebale 10:22.

22, 23. (a) Cava me kua ni yalolailai kina na lotu vaKarisito e cala bibi? (b) Ena vukei vakacava o koya e cala?

²² Nida ivalavala ca, e sega ni rawarawa meda vorata na gagadre vakayago, meda cakava tiko ga na ka e dodonu vua na Kalou. (Roma 7:21-25) E kila qori o Jiova, “e nanuma tiko nida kuvuniqele.” (Same 103:14) So na gauna, ena rairai vakayacora e dua na lotu vaKarisito na cala bibi. Me yalolailai beka? Sega! Me vakataki Tui Tevita, ena rairai sotava tale ga o koya e cala na ca ni ka e cakava. Ia na Kalou e dau ‘tu vakarau me vosoti’ ira na yalobibivoro, ra qai “vakatusa” nodra cala.—Same 86:5; Jemesa 5:16; wilika Vosa Vakaibalebale 28:13.

²³ Ena loma ni ivavakoso vaKarisito, o Jiova e lesi ira vakayalololoma na “isolisoli tamata”—na ivakatawa matua vakayalo era rawata na kena ivakatagedegede ra qai makutu na veiqaravi. (Efeso 4:8, 12; Jemesa 5:14, 15) Era na vukei koya e cala me veiwekani vinaka tale kei na Kalou se vaka e tukuna e dua na turaga vuku, me rawata na “yalomatua” qai kua ni cakava tale na cala bibi.—Vosa Vakaibalebale 15:32.

24, 25. (a) A vakaraitaka vakacava na cauravou e tukuni ena Vosa Vakaibalebale 7:6-23 ni “sega ni yalomatua”? (b) Eda na ‘rawata vakacava na vuku’?

²⁴ Na iVolatabu e tukuni ira era “sega ni yalomatua” kei ira na “rawata na yalomatua.” (Vosa Vakaibalebale 7:7) Ena rairai sega ni yalomatua qai lewa vinaka o koya e “sega ni yalomatua,” ni sega ni kila vinaka na rai i Jiova se lailai na ka e kila. Ena rawarawa kina ni coriti ena cala bibi me vakataki koya na cauravou e tukuni ena Vosa Vakaibalebale 7:6-23. Ia o koya e “rawata na vuku,” e dikeva na lomana ena nona vulica vagumatua na Vosa ni Kalou kei na nona dau masu. Ni ivalavala ca, ena saga me moica nona ivakarau ni vakasama, gagadre, ivakarau ni lomana kei na nona isausau me salavata kei na loma ni Kalou. Ke cakava qo, e “lomani koya” ena kalougata qai “kune ka vinaka.”—Vosa Vakaibalebale 19:8.

²⁵ Meda taroga: ‘Au vakadeitaka beka ni dodonu na ivakatagedegede ni Kalou? Au vakabauta niu na marau keu muria?’ (Same 19:7-10; Aisea 48:17, 18) Ke o vakatitiqa, saga mo valuta. Vakasamataka na leqa ena yaco ke beci na lawa ni Kalou. “Tovolea mada qai raica ni vinaka o Jiova” ena nomu bulataka na ka dina o qai vakasamataka na ka e dina, dodonu, savasava, na ka e uqeta na veilomani qai kilikili. (Same 34:8; Filipai 4:8, 9) Ni gu na lomamu mo cakava qori, o na lomani Jiova ga vakalevu kei na ka e vinakata, o na cata tale ga na ka e cata. A sega ni uasivi o Josefa. A rawa ga ni “dro tani mai na veiyacovi tawadodonu,” ni a vakamalumalumu me moici koya o Jiova ena vica vata na yabaki, me vakayalomatuataki koya. Me dina mada ga qori vei keda.—Aisea 64:8.

26. Na ulutaga bibi cava ena veivosakitaki tarava?

 ²⁶ A sega ni inaki ni Dauveibuli me iyaya ni vakatatalo na gacagaca ni vakatubukawa, ia me rawa kina na vakaluveni, mera marautaka tale ga kina na veiyacovi o ira na vakawati. (Vosa Vakaibalebale 5:18) Ena veivosakitaki ena rua na wase tarava na rai ni Kalou me baleta na vakawati.