Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

BUŊGƐI 9

La Wou Baa o Niilu Kaa Ihinii Nɔɔlɛi Niŋ Kposoŋ Te

La Wou Baa o Niilu Kaa Ihinii Nɔɔlɛi Niŋ Kposoŋ Te

“Lelaŋ, la soli niko balaŋ po o yeemaŋ wanaa cho le chieeŋndo hoo wa a nɔ woŋ niŋ. Muŋ cho ni, suundaa nya wana nya cho o nɔ niŋ te wo, niilu nɔɔlɛiyo, yeemɛi suundɛi bɛnduei nɔɔ, yeemɛi le dɛnɛ wɔɔŋndo tosaa, a hɔlteŋ luɛiyɔɔ o nyɔɔŋ. Hɔlteŋ luɛiyɔɔ o nyɔɔŋ, sooluulaŋ nɔɔ la tiŋ la cho laŋ ni.”​—KOLOSIAŊNDA 3:​5.

1, 2. Vɛɛ Belam ndoo tuu yɛ le wanaa Chɛhowaa nyɛpalaa tuisioo choo?

TUUPA mi waŋndo yaŋ yaŋɔɔleŋ, o yiyaŋ fɛŋ naa kaŋnda visiaa cho wa. Okoŋ, o kɔ kɛsi yaŋɔɔleŋ loŋ. Te visioo kei dɔɔ loŋ pɛ, o hau o yaŋɔɔle leŋ. Te doosunɔɔ hoo komal visioo o hauwaa pɛ, mi kɔllo naŋ ndu tau.

2 O wɔsi 1473 B.C.E. niŋ, po pilɛ wa diolaŋ aa Belam. Mbo kandu tuunɔŋndo o kɔl le wanaa Mɛlɛkaa yaŋɔɔleŋ yeŋndo le mɛɛ o looku mbo sɔla nda yɛ. Wanaa Mɛlɛkaa haa wa ichali o tanda Mowabi wo niŋ. O pɛŋgoo le luɛiyɔɔ o Lɛŋnde Mɛɛyaaleŋ niŋ. Mi Belam handuŋ o hɔl maa wana suaa le Chɛhowa wo o cho ni. Kɛ huiyo ko o wa nda ni. Ma ke ndu kol veelaa le yuŋgoo Isɔluɛi menaa. Kɛ mi Chɛhowa tosa, teleŋ o teleŋ Belam kindiŋ pɛ le nda menaa, o dɔu nda sala. Kɛ Belam luɛi niŋ hɔlteŋ le nyɛ nda dimi le ndu kioo wo. Mbo kɛɛsiaa maa te o tosa pɛ ma tɛɛmbuu sawa Mɛlɛkaa, Mɛlɛka pila cho nda nyɛpalaa tuisi choo. A hei o kɔl, mi Belam yeŋ wanaa Mɛlɛkaa yaŋɔɔleŋ. Yɛɛ wa yɛ yaŋɔɔleŋ ndeŋ? Chuaa laanduaa Mowabi.—Nɔmbaa 22:​1-7; 31:​15, 16; Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 2:​14.

3. Vɛɛ kpɛ Belam sɔla yɛ ba tiuwaa a yaŋɔɔle o yaŋ ndeŋ?

3 Mi Belam ndoo tiu pa ba? Lekɛndɛi, mbo tiuba. Dimioo naa chuaa piaanduaa Isɔluɛiya che yaŋɔɔle Belam yaŋ ndeŋ, ma hau leniŋ. Mi chuaa piaanduaa Isɔluɛiya waalaŋ o waalaŋ niŋ tosa kaa ihini nɔɔlɛiyo a chuaa laanduaa Mowabi. Ma kandu bɛɛ mɛlɛkaa lachoowaa Mowabi, Baal wa Piɔɔ wo, vɛlɛ a mɛlɛka ndaa laalaŋ maa ndu ke nda chuauwa ni wo sooluu wo. Yɛɛ wa yɛ fula makɔɔlioo? Isɔluɛiya 24,000 sɔla piɔmndo o tanda Mowabi koŋ niŋ ni. Nduyɛ a wa niŋ o pɛŋgoo le luɛiyɔɔ o Lɛŋnde Mɛɛyaaleŋ niŋ. Nuawɔ suɛi kɔl tambɛi se!—Nɔmbaa 25:​1-9.

4. Le yɛɛ Isɔluɛiya waalaŋ o waalaŋ niŋ luei yɛ balaŋ o niilu suundɛiyo niŋ?

4 Yɛɛ luei yɛ Isɔluɛiya o kpundɛ waa ndoo niŋ? A bɔɔbɔɔ ndaa nɔ bɔɔ kɔl dɛnɛ wɔɔŋndo. Mi hei tosa ma kɛɛ Chɛhowa kpoŋ, o soli nda o chɛleŋ niŋ Ichipi, mbo ke nda nyɛdiaa o pollo niŋndo. Ndu ko hiŋ a nda kɛndiaa o Lɛŋnde Mɛɛyaaleŋ hɔlndɔ ni. (Hibuluiya 3:​12) Mɛɛ kiilanɔɔ Pɔɔl yiyaŋ a nyɛ yɔŋnuŋ hoo wo okɔɔ, mbo poonyiaa o Baabuiyo niŋ aa, “Naa naa ŋ wou laba o niilu suundɛi niŋ mɛɛ nda pum nda a tosa, o koŋ kɔɔli, o paaleŋ le pilɛ niŋ kpe mi waŋnda sɔla piɔmndo nda choo waalaŋ bidiiŋ a la yaa yɛ le.” *Kɔliŋtiaŋ Tasoo 10:​8.

5, 6. Nyɛ Baabuiyo dimi a dɛnɛ wɔɔŋ Isɔluɛiya tosa o tanda Mowabi wo niŋndo, yɛɛ o pɛɛku yɛ naa?

5 Nyɛ sɔviɔɔ pila wanaa Mɛlɛkaa pɛɛku hau o nyɛ Baabuiyo dɔunuŋ hoo kona wo niŋ ni. Nda bɛɛ, a cho hau o pɛŋgoo le luɛiyɔɔ o chieeŋ sɛnɛiyo niŋ. (Kɔliŋtiaŋ Tasoo 10:​11) Le taamaseliiyo, o chieeŋndo niŋ hau, kaa ihinii nɔɔlɛiyo choŋnuŋ o hɔbɛi mɛɛ chuaa laanduaa Mowabi wa sindɛ yɛ koni. Le sinaa maa hei cho tonya, wɔsi o wɔsi, Kilisiɔŋnda o waalaŋ niŋ luei balaŋ o kaa ihinii nɔɔlɛiyo niŋ ni. Yaŋɔɔleŋ ndeŋ koni Isɔluɛiya del sindɛ leniŋ ni. (Kɔliŋtiaŋ Diiŋ Ndɔɔ 2:​11) Waŋnda apum cho hau kaa Simili wo tolɔɔ kɔɔli. Mɛɛ nyɔɔ yelal Simili, mbo kiolu a chua laandoo Midiaa waŋ mbo huŋ a ndu o dɔɔŋgɔ Isɔluɛiya niŋ mbo luei ndu o tɛndii ndɔɔ bɛŋgu. Wanaa nɔ kaa wɔɔŋndo o kunda leKilisiɔŋndo niŋnda cho hau chaaŋaa ndaa kaa nda wɔɔŋ koŋ suiyo.—Chudi 4, NW; Nɔmbaa 25:​6, 14.

6 A cho pa numpila chɔɔ o lɛŋnde Mowabileŋ choo hau? A cho pa chieeŋ sɛnɛi ŋ wa chumndo wo chɔŋnɔŋndo lachi? Te o yɔŋ pɛ aa lende i cho ni, mɛɛ kindiŋ o nyɛ o nyɛ niŋ ma lo o kaala Mɛlɛka wo bɛŋgu. “Wou ba o niilu suundɛi niŋ kposoŋ te”—Kɔliŋtiaŋ Tasoo 6:​18.

Tandaa Mowabi, naa bundɛi hei chɛŋ tum nda

YƐƐ CHO YƐ KAA IHINII NƆƆLƐIYO?

7, 8. Yɛɛ cho yɛ kaa ihinii nɔɔlɛiyo? Nduyɛ kpundɛla yɛɛ wanaa tosa kaa hoo wa sɔla yɛ?

7 O Kilikiiye niŋ, a veelu kaa ihinii nɔɔlɛiyo aa “pɔniaa.” Ndu sim ni maa, hiniei tosaa o nɛi Baabuiyo chɛl te wo choo. Ndu cho ni, suundaa a wana nya cho o nɔ niŋ te wo, suundaa le nyɛsɔlaa, sɔɔŋ suundɛiyoŋ dimioo, pisultaŋ a labɛŋguniŋ wana nya cho o nɔ niŋ te wo, o chaaŋ numndo, vɛlɛ a hiniei tosaa a chɔluaa. *

8 Baabuiyo soo kpendekele maa, wana o wana luei pɛ baa o kaa ihinii nɔɔlɛiyo niŋ, a soli wana koŋ po o kunda leKilisiɔŋndo tɛɛŋ. Nduyɛ, o sɔla vɛlɛ yoomu fafɛɛŋndo le. (Kɔliŋtiaŋ Tasoo 6:​9; Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 22:​15) Mɛɛ naŋ suaa bɛɛ naa yɛ, a chuu ndapila nyɛpalaa puɛɛ. Koŋ cho ni, waŋnda laalaŋ lɛ o nda niŋ te, a nɔ vɛlɛ lebɛɛ le nda le, kɔl nyulu ve o nɔ ndaa niŋ te, a nɔ lɛ kɔl iyama walaŋ te, ma chua foli nda ve kɔl te wo. Ma sɔla naala wɔɔŋ wɔɔŋndaŋ, lepum, ma sɔla pɛŋ piɔmndo o hei niŋ. (Nuawɔ Kaleesiaŋnda 6:​7, 8.) Le yɛɛ ma wou balaŋ o sɔɔŋ kpundɛ waa naa niŋ? I cho bɔɔ suɛi kɔl tambɛi le sinaa maa te wanaa bɔɔbɔɔ kandu pɛ wunduma tum fonduaŋ nuaa, a chel fɛŋ ma yiyaŋ a fula makɔɔlila wɔɔŋnda waa naa le.

WONDUMA TUM FONDUAŊ, MA YAA WANA O SUUNDAA NIŊ

9. Apum dimi maa wunduma tum fonduaŋ nuaa ma yɔŋ wana nyɛ le, tonya pa i cho ni?

9 O lɛŋii bɔɔbɔɔ niŋ hau, wunduma tum fonduaŋ ma choŋnuŋ puɛɛ. Ma cho o yaulaŋ niŋ, o vidueilaŋ niŋ, a Intanɛtiiyo. * Apum dimi maa a nua bɛɛ wunduma tum fonduaŋ, ma yɔŋ nda nyɛ o nyɛ le. Kɛ hei cho tonya le. Wanaa nua wunduma tum fonduaŋ nda, mi kaala wɔɔŋndaŋ la luɛi nda o koowaŋ niŋ. Laŋ la cho ni, pisultaŋ a labɛŋguniŋ ndaa, nduyɛ, mi yeemɛi suundɛi wɔɔŋ wɔɔŋnde hiou nda o kɔl kɔɔli. Te hei yɔŋnuŋ pɛ, nɔ ndaa nɔ lɛ kɔl nyulu le, nduyɛ, ma mɛɛlu kɛyaŋ. * (Luomaŋnda 1:​24-27; Ɛfisiaŋnda 4:​19) Wana yaasiaa ŋsɔɔ pum tuu kaa ihinii nɔɔlɛiyo a naa mɛlɛmɛlɔɔ. Mbo dimi aa, “Te naa hoo bii pɛ waŋndo, o miiŋgu amakɔɔ le. Nduyɛ, o kendu chiɔu.”

I cho suɛi taasi le Intanɛtiiyo soliŋndo kpeku o fonda wana o wana fee cha wo

10. Vɛɛ naŋ tuallɛ nyɛ Chemisi 1:​14, 15 dimi wo kɔɔli? (Tofa vɛlɛ kɔfoo o  peele 101.)

10 Chemisi 1:​14, 15 dimi aa, “Nyɛ dɛɛniaa waŋndo le yɔŋ wɔɔŋndo tosaa wo ndu cho yeemaŋ wɔɔŋ wa ndu o kɔl loŋ ni. Muŋ lo ndu vɛɛloo haaa ni mbo wou baa o yɔŋ wɔɔŋndo niŋ. Te yeemɛi wɔɔŋnde i luɛi o kɔl waŋndo niŋ pɛ, o koŋ kɔɔli, mi ndu pila yɔŋguŋ o yeemɛi keŋ niŋ pɛ, o koŋ kɔɔli, o wou baa o yɔŋ wɔɔŋndo niŋ. Te waŋndo tosa yɛ yɔŋ wɔɔŋndo pɛ, o mɛɛlulaŋ o sɔla piɔmndo.” Yiyaŋndɔ a nyɛ dimiŋ o bolle Baabuileŋ ndeŋ niŋndo. Lelaŋ, te yeemɛi wɔɔŋnde luɛi num pɛ o kɔl, tosa tamala le. Soliŋ ndi po o kɔl. Le taamaseliiyo, te o yɔŋ pɛ ma wa vidueiyo nuaa, okoŋ, ma cha wunduma wɔɔŋndaŋ, faŋa hɔlla chɔ chɔ, te koŋ te, nyumi viduei kalaa. Chɔulaba yeemɛi wɔɔŋii keŋ kekelee yɔŋii i tiu num ba.—Nuawɔ Maatiu 5:​29, 30.

11. Te ŋ wa pɛ yeemaŋ wɔɔŋndoŋ chɔulabaa, vɛɛ naŋ chɔm yɛ tiindaŋ naa o Chɛhowa niŋ?

11 Mɛlɛka toosiaa naa ni. Lelaŋ, o sina naa mbo hiau mɛɛ naŋ sina naapila yɛ. Nyɛ koŋ o sila naa ni aa, “Lelaŋ, la soli niko balaŋ po o yeemaŋ wanaa cho le chieeŋndo hoo wa a nɔ woŋ niŋ. Muŋ cho ni, suundaa nya wana nya cho o nɔ niŋ te wo, niilu nɔɔlɛiyo, yeemɛi suundɛi bɛnduei nɔɔ, yeemɛi le dɛnɛ wɔɔŋndo tosaa, a hɔlteŋ luɛiyɔɔ o nyɔɔŋ. Hɔlteŋ luɛiyɔɔ o nyɔɔŋ, sooluulaŋ nɔɔ la tiŋ la cho laŋ ni.” (Kolosiaŋnda 3:​5) Tonya i cho ni maa o cho suɛi bɛɛŋ bɛɛŋ le silaa hoo tolɔɔ kɔɔli le. Kɛ loonuŋ maa ŋ nɔ Finya kaalaa, o biunuŋ naa wo o choo choo niŋ. O tiuba mbo mala naa te ŋ nyuna ndu pɛ o piɛileŋ niŋ. (Sam 68:​19) Lelaŋ, te yiyaŋnda wɔɔŋndaŋ la kandu pɛ num luɛiyɔɔ o kɔl, muliŋ chɔ chɔ naa ndu cha o piɛileŋ niŋ. Piɛi le “kpaaya bɛndu” Mɛlɛkaa. Nduyɛ, ma kindiŋ kpoke le kɔllo handɔɔ o sɔɔŋ cheleŋ ndoŋ choo.—Kɔliŋtiaŋ Diiŋ Ndɔɔ 4:​7; Kɔliŋtiaŋ Tasoo 9:​27; Tofa kɔfu dimi aa, “ Vɛɛ Ya Nɔla yɛ Mi Mal Kaa Wɔɔŋndo?” o peele 104.

12. Yɛɛ cho yɛ kɔllo? Nduyɛ, le yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ manda ndu?

12 Taasioo pila Masaa Sɔlɔmɔŋ ndoo nɔ ni. Mbo poonyiaa o Baabuiyo niŋ aa, “Mandaŋ a nyɛ ŋ yiyaŋ o kɔl numndo niŋ ndo, fondole, nyɛ wana chioo o yiyaŋ o kɔl ndɔɔ niŋ ndo ndu cho yoomu wana chioo ni.” (Pulɔwaa 4:​23) “Kɔllo” cho wanachioo ni. Ndu chɔm wanaa suu naŋ cho Mɛlɛka o hɔlla ni. Le handɔɔ lechoo, Mɛlɛka kialu yamɛi ni le wanaa suu naŋ cho o kɔllo niŋnda, o cho mɛɛ wanachioo ndu kialu yamɛi a nyɛ o che a le hɔllo le. Te ŋ sɔla niŋ pɛ yoomu fafɛɛŋndo, te ŋ sɔla niŋ te, o cho wanachiee le kialu yamɛi keŋ te. Hei cho tɛtɛlɛ, kɛ i cho suɛi sɔvɛ. Choobu wa sakpo a Mɛlɛka. Mbo yii kpemaa a hɔlte ndɔleŋ maa fɛŋ fɛŋ bɛɛ o chi wana lanɔɔ mi kɔllo del ndu le waa a ndu le. (Choobu 31:​1) Taamasi kɛndɔɔ pila cho hoo le naa ni. Yiyaŋ pilɛ koŋ kpe wana poonyiaa ŋchondu pum ndoo nɔ ni. Mbo piɛi o Chɛhowa lo aa, “Faŋga ya kɔllo o nyɛm fondoŋ.”—Sam 119:​37.

KƐƐSIAA IDIƆM DAINA TOSA WO

13. Nɛɛ wa yɛ Daina? Nduyɛ vɛɛ wanaa ndoo tosa chaŋyɛi ya wa yɛ kɛɛsiaa i diɔm?

13 A mɛɛ naŋ pɛɛku o Buŋgɛi 3 niŋ yɛ, wanaa naŋ wa o chaŋyɛi niŋnda tiuba ma siiŋguu naa a kɛndɛ, te koŋ te, a wɔɔŋ. (Pulɔwaa 13:​20; nuawɔ Kɔliŋtiaŋ Tasoo 15:​33.) Ŋ yaasiaawɔ taamaselii Daina wo, chua Chekɔpu wo. Mi Daina sɔla manda kɛndɔɔ pila finya ndɔ o ba. A koŋ kpou, mbo luɛi chaŋyɛi a chuaa laanduaa Kenaŋ. Mɛɛ mɛɛ Mowabaitiiya wa yɛ koni Kenanaitiiya bɛɛ wa ni. Ndaa nɔ bɔɔ kaala nɔɔlɛilaŋ. (Lɛvitikɔɔ 18:​6-25) Mi chuaa piaanduaa Kenaŋ cha Daina maa o cho bɔɔ tɛtɛlɛ le ma tiu ndu ba. Siɛkɛm bɛɛ, lende koni ndoo che Daina ni. Nduyɛ, Siɛkɛm wa wana lebiɔɔ o chiɛi finya ndɔ wo niŋ ni.—Chɛnɛsee 34:​18, 19.

14. Vɛɛ chaŋyɛi wɔɔŋ Daina tosa ve hiŋ yɛ a kpundɔɔ?

14 Mɛɛ Daina che Siɛkɛm, yiyaŋ ndoo del ndu o kɔl le waa a ndu kposoŋ te. Le Kenanaitiiyaa bɔɔbɔɔ, te waŋndo kpeeŋiaa yeemɛi ndɛi le kaa ihini nɔɔlɛiyo tosaa pɛ, a chi ndi maa o wɔu le. Lende koni Siɛkɛm bɛɛ yiyaŋ ni. Mɛɛ mɛɛ Daina chɔulaba le Siɛkɛm hiɔlɔŋndo o ba, baa baa koni o wa koŋ tosaa ni. Kanifuule, mi Siɛkɛm ‘kpuwa ndu,’ okoŋ, mbo wa a ndu. I cho maa mi Siɛkɛm “kaala” Daina o mɛɛlulaŋ mɛɛ o hini a ndu. Kɛ hei siŋga nyɛ o tosal Daina wo le. (Chɛnɛsee 34:​1-4.) O cho ko Daina le suɛi hei ndii paaliaŋ te. Mi chaŋyɛi wɔɔŋ o luɛi hei a chuaa laanduaa Kenaŋ nde huŋ a siɔmbulaŋ a tɔɔ wɔɔŋndo o yuŋgu ndɔɔ niŋ.—Chɛnɛsee 34:​7, 25-31; Kaleesiaŋnda 6:​7, 8.

15, 16. Vɛɛ naŋ sɔla yɛ taasi kpeekpeiyo? (Tofa kɔfoo o  peele 109)

15 Mi Daina silaŋ nyɛkɛndɛi a suɛi wɔɔŋ yɔŋnuŋ ndu hei ve. Wana o wana kaala pɛ Chɛhowa nduyɛ ma diikuŋ ndu, a nɔ ma silaŋ o nɛi waa ndoo niŋ te. Kanifuule, a tuei Mɛlɛka diom, ma hɛli le ‘kelaa a wanaa taasiaa.’ (Pulɔwaa 13:​20a) Lelaŋ, a sina nyɛ cho o wɔɔŋndo wo, nduyɛ, hei mala nda ma hɛli hɛliŋ kpundɛlaŋ.—Pulɔwaa 2:​6-9; Sam 1:​1-3.

16 Wana o wana yeema pɛ taasi Mɛlɛkaa sɔlaa nduyɛ mbo lambaŋ ndu nyunaa o piɛileŋ niŋ, o tiuba mbo sɔla ndu. Le miŋ sɔla taasioo, ŋ nɔ miŋ wa Diom Mɛlɛkaa pɛɛkoo lɔɔlɔɔ, vɛlɛ a nyɛm buɛi cho sakpo nduyɛ mbo nɔ kɔl kaloo wo cho naa kioo le pɛɛkoo a Mɛlɛka okɔɔ woŋ. (Maatiu 24:​45; Chemisi 1:​5) Nyɛ sɔviɔɔ opilɛ cho vɛlɛ tuisiŋndo ni. Ŋ chɔm tuisiŋndo hoo te ŋ chɛl pɛ le tolɔɔ sila nda cho naa kioo o Baabuiyo niŋndo kɔɔli. (Masaa Bɛnduaa Diiŋ Nduaa 22:​18, 19) Le taamaseliiyo, mi Kilisiɔŋnɔɔ chɛl maa tonyaa kpeekpei Baabuiyo dimi ni maa kɔl wanachioo chuluka nduyɛ, naa ndu pulaŋ pulaŋ. (Chɛluimaya 17:​9) Kɛ te o ve ma soliŋ taasi numndo kpeku o suɛi pum niŋ te, a tiu pa ba ma bii sila sɔvɛ nda cho num kioo wo?

17. Tɛɛsiaawɔ taamaselii isɔɔ pum o yuŋgoo niŋ. Nduyɛ chɔmndɔ nyɛ finyaa nɔ mbo tosa le chua ndɔɔ malaa wo.

17 Yiyaŋndɔ o hei choo. Chuaambɔ laandoo a chuaambɔ piaandoo cho nuaŋnaŋndo le hunɔɔ challe o nɔɔ niŋ. Kɛ mi finyaa dimul chua ndɔɔ maa a nɔ ma wa balɔɔ nda ŋiɔɔŋ kpeele le. Kɛ mi chua ndɔɔ mulul ndu aa, “Mbɔ num bɛɛ kɛkɛ, mɛɛ a laalaŋ a ya le? Ŋ cho suɛi wɔɔŋ tosa le.” Chuaambɔ laandoo hoo kaala Chɛhowa. Nduyɛ, o kɛɛsiaŋ suɛi wɔɔŋ o kɔl te. Kɛ nyunaa cho hoo ni, baa o cho pa kelaa a ‘kɔl kalu’ Mɛlɛkaa? Baa “o ndu pila niŋ” o dɔu tiindaŋndo ni? Baabuiyo dimi maa naŋ “wou ba o niilu suundɛi niŋ kposoŋ te.” O cho pa silaa hoo tolɔɔ kɔɔli? (Pulɔwaa 28:​26) Naapum a yiyaŋ a nɛila cheleŋ ndaŋ okɔɔ, la mala finyaa hoo le suɛi o chua ndɔɔ lo a hei okɔɔ wo.—Tofa vɛlɛ Pulɔwaa 22:​3; Maatiu 6:​13; 26:​41.

CHOOSƐ WOU BA O NIILU SUUNDƐI NIŊ KPOSOŊ TE

18, 19. Tɔɔndaŋ yɛɛ ndoo komal lɛ Choosɛ? Nduyɛ vɛɛ o simullɛ ndu?

18 Chua piaandu pum wa, naŋɔɔ lahɔllo pila ndoo naŋ ni. Nduyɛ, ndoo kaala Mɛlɛka tau. Le hei, o wou ba o niilu suundɛi niŋ kposoŋ te. Chua piaandoo hoo wa Choosɛ ni, yemaa Daina. (Chɛnɛsee 30:​20-24) Choosɛ wa wɔ poombɔ pɔmbɔ mbo sina nyɛ yɔŋnuŋ a yema ndɔ wo. Mi suɛi hei lo ndu o kɔl tei mbo sul. Ndoo yeema mi ndoo lo o kaala Mɛlɛka wo bɛŋgu. Mi suɛi yɔŋnuŋ hei yema ndɔ ve, a kaala o nɔ le Mɛlɛka wo mala ndu tau. Teleŋ o wa Ichipi wo, lanɔɔ masanɔ ndɔ bɛndoo wa ndu kɔɔli “lepaa o lepaa” le mbo wa a ndu. Le mɛɛ o wa chiɔɔ chiɛi koŋ niŋ yɛ, ndoo nɔla mbo nyaanuŋ te. O nɔ mbo chɔm kɔl sikpaa, a taasioo le bahawɛi komal ndu hoo wo solioo. Le hei, lepaa o lepaa, o wa lanɔɔ masanɔ ndɔ bɛndoo kiɔɔ diom le i wɔɔŋ waa naa tosaa. O mɛɛlulaŋ kpɔŋ, mbo nyaanuŋ ndu.—Nuawɔ Chɛnɛsee 39:​7-12.

19 Yiyaŋndɔ a hei okɔɔ. Te Choosɛ ndoo wa pɛ yiyaŋndo lɔɔlɔɔ le waa a wana lanɔɔ, baa ndoo nɔla pa mi ndoo lo Mɛlɛka o ibuŋ? Sakombɔ! Choosɛ hendu kɔllo o sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ choo le. Ndoo yeema mi chaŋyɛi wa ndu tɛɛŋ nda Mɛlɛka ve ndii tambu le. Mbo dimul lanɔɔ masanɔ ndɔ bɛndoo aa, “I dimul lɔ num, le cho ya I cho chiɛi niŋ nanuŋ ndo, wana ni bɛndoo o puɛɛŋ niŋ nyɛ o nyɛ ndɔ ŋdial. Nduyɛ, o chua nyɛ o nyɛ o nɔ mbo handu ya lachi. O nɔ lɛ hau mɛɛ dimiaa o nyɛm waa chiɛi niŋ nanuŋ choo mbo hiau ya le. Nduyɛ, o hendul la sawa o sawa o nyɛ o nyɛ choo chiɛi niŋ nanuŋ te, mɛɛ num, kani fondole, laa ndɔ ŋ cho ni. Vɛ mi tosa suɛi kɔl vesɛi bɛnduii waa lende? Vɛ mi tosa yɔŋ wɔɔŋ waa lende Mɛlɛka o hɔl?”—Chɛnɛsee 39:​8, 9.

20. Yɛɛ Chɛhowa tosa yɛ le Choosɛ?

20 Choosɛ ve wanaa nduaa ikɛi le. Kɛ a koŋ kpou, o wou ba o niilu suundɛi niŋ kposoŋ te. Yiyaŋndɔ niko mɛɛ Chɛhowa naŋ kɔl a Choosɛ yɛ le mɛɛ o lo ndu o ibuŋ yɛ. (Pulɔwaa 27:​11) Okoŋ kɔɔli, mi Chɛhowa tosa ma soli ndu o chiɛi manyumndo niŋ. Mbo tosa vɛlɛ ma siiŋguu ndu masa diiŋndɔɔ le Ichipi. Nduyɛ, ndu wa bolleŋ le nyɛdiaa kpou Ichipi ni. (Chɛnɛsee 41:​39-49) Nyɛ Baabuiyo dimi o Sam 97:​10 niŋndo cho tonya. Mbo dimi aa, “Wanaa kaala Mɛlɛka Yaawɛɛ wa kinɛi, la tul yɔŋ wɔɔŋndo leyɛ. Kani fondole, wanaa cho Mɛlɛka o hɔl sakpo wa, mandaa Mɛlɛka manda yoomula ndalaŋ ni, nduyɛ mbo chiindiaa yoomula ndalaŋ wanaa dɛnɛ wɔɔŋnda o ba.”

21. O lɛŋnde wanaa tiŋgiaa pum niŋ, vɛɛ puaapilɛnɔɔ pum chɔm yɛ kɔl sikpaa le loo o sawala Baabuiyo choo?

21 Buɛiyaa Mɛlɛkaa hau bɛɛ tul o wɔɔŋndo leyɛ, nduyɛ, ma kaala le o kɛndɔɔ tosaa. (Emɔɔ 5:​15) Mɛɛ puaapilɛnɔ naa o lɛŋnde wanaa tiŋiaa pum niŋ wa tofa nda ke nda o yaulaŋ choo wo tosaa o suukuu, mi chua laandu pum dimul ndu maa te o chɔm ndu pɛ tofa nda ke nda hoo wo, o hini a ndu. Kɛ mi puaapilɛnɔɔ hoo kɛɛ kpoŋ. Mbo dimi aa, “Lo nuu o pimbi simiaa choo kuundiaa ya, nduyɛ mi sɔla bɛɛleŋ tau. Le ya, hei cho nyɛ sɔvɛ mbo hiau kooliiyoŋ a sianioŋ.” Tonya i cho ni maa te waŋndo luei pɛ baa o yɔŋ wɔɔŋndo niŋ, mbo sɔla tɔnɔɔ o foofu, kɛ nyɛpalaa o sɔla wo hiau. (Hibuluiya 11:​25) A tonya, wana o wana diikuŋ pɛ Mɛlɛka, a wa a nyaale lefafɛɛŋ. Kɛ wanaa tosa yɔŋ wɔɔŋndo wa sɔla nyaale waa naa le.—Pulɔwaa 10:​22.

CHƐL MALAA MƐLƐKA INYƐIYO O BA

22, 23. (a) Te Kilisiɔŋnɔɔ tosa pɛ hakioo, koŋ chɔm ni maa Mɛlɛka mel lɛ ndu haki le? (b) Mala yɛɛ Chɛhowa yɔŋgu yɛ le wanaa tosa hakioo wa?

22 Naa kpou, wanaa lahakiaa naŋ cho ni. Le tosaa o kɛndɔɔ Mɛlɛka o hɔl, mɛɛ miŋ chɔulaba kekelee le yeemaŋ wana chieeyaŋ naŋ faŋaŋndo kɔɔli. (Luomaŋnda 7:​21-25) Chɛhowa sina hei. “O sina maa a puuloo o toosiaa naa ni.” (Sam 103:​14) Teleŋndaŋ lapum, mi Kilisiɔŋnɔɔ tɛɛmbuu sawa Mɛlɛkaa. Baa hoo chɔm ni maa Mɛlɛka mel ndu haki le? Sako bɛɛ! O kpeekpei niŋ, wana o wana tosa pɛ yɔŋ wɔɔŋndo, mɛɛ ma sɔla paawaa le ndu. Lende ko i yɔŋnuŋ Masaa Deeve ni. Kɛ o wa bɛɛ lende, te waŋnda haa “chɔɔmuu” pɛ yɔŋnda ndala wɔɔŋndaŋ, okoŋ ma mal taŋ tosaa, Mɛlɛka cho lɔɔlɔɔ ‘o bɛɛndiaŋ le nda malɔɔ le yɔŋnda naala wɔɔŋndaŋ.’—Sam 86:​5, Chemisi 5:​16; nuawɔ Pulɔwaa 28:​13.

23 Le handɔɔ lechoo, Mɛlɛka ke kunda wanaa laalaŋnda wanaa chua chilaŋ nda. Waŋnda haa a kendu ŋdial o nɛila Baabuiyo choo. Nduyɛ, a cho a bɛɛndiaŋ teleŋ o teleŋ le malaa yɔŋgoo. (Ɛfisiaŋnda 4:​8, 12; Chemisi 5:​14, 15) Yeemɛi ndɛi cho ni le mi wana tosa hoo yɔŋ wɔɔŋndo wo miiŋgu Mɛlɛka o ibuŋ. Nduyɛ, diomnda laŋgbaa taasiaa dimi laŋ la mala ndu mbo sɔla “kɔl kaloo”, yɔŋii o tosa vɛlɛ yɔŋ wɔɔŋndo.—Pulɔwaa 15:​32.

KINDIŊ MA SƆLA KƆL KALOO

24, 25. (a) Vɛɛ chua piaandu Baabuiyo soo o Pulɔwaa 7:​6-23 niŋndo chɔm yɛ maa o nɔ taasi le? (b) Vɛɛ naŋ sɔla yɛ taasioo?

24 Baabuiyo soo a wana nɔ kɔlkalu le wo, vɛlɛ a wana cho kindiŋndo le sinapɛŋgoo sɔlaa wo. (Pulɔwaa 7:​7) Te waŋndo kindu ŋdial, nduyɛ mbo nɔ sinapɛŋgoo o Mɛlɛkaa piɛiyo niŋ te, o kendu mbo tosa sɔɔŋ a taasioo, ɔɔ mbo tosa kɛɛsiaa kɛndɔɔ. O Pulɔwaa 7:​6-23, Baabuiyo soo a chua piaandu nɔ kɔlkalu le wo okɔɔ. Nduyɛ, o nɔla mbo kpakpala dɛnɛ wɔɔŋndo le. O baa opilɔɔ choo, wana kindiŋ hoo le kɔlkalu kpeekpeiyo sɔlaa wo, o sina nyɛ o nɔ le tosaa wo. Mbo chua piɛileŋ a Baabuiyo pɛɛkoo lɔɔlɔɔ maa nyɛ sɔvɛ. Mi che bɛɛ naa wana hakioo o cho ni, kɛ mbo kindi kindiŋ le biyɔɔ yeemaŋ ndɔŋ, a yiyaŋnda ndɔlaŋ a mɛɛ Mɛlɛka yeema yɛ. Hoo chɔm ni maa, o kaala ndupila. Nduyɛ o cho salaa nuuviaa le ndupila. O sɔla vɛlɛ tɔnɔɔ o hei niŋ.—Pulɔwaa 19:​8.

25 Nyunaŋndɔ aa, ‘I chɛl pa a kɔl nuu kpou maa sawala Mɛlɛkalaŋ la naŋ? I laalaŋ pa maa sawala Mɛlɛkalaŋ biyɔɔ la tosa mi wa a nyaale?’ (Sam 19:​7-10; Aisaya 48:​17, 18) Nyɛɛmbɔ bɛɛ a nɔ pɛ kiisaŋndo o kɔl, kindiŋ ma soli ndu. Yiyaŋ a fula makɔɔli wɔɔŋ wanaa kɛɛ sawala Mɛlɛkalaŋ diikɔŋndo wa sɔla wo. Le handɔɔ lechoo, a cho o dɛɛniaa le ma dembi ma che mɛɛ Chɛhowa naŋ yɛ. Le hei tosaa, bii yoomu numndo o nɛi tonyaa choo. Wa yiyaŋndo lɔɔlɔɔ a sɔɔŋ diandaŋ okɔɔ. Muŋ cho ni, nyɛ o nyɛ cho suɛi sandaa, suɛi lebɛɛ, suɛi sakpo, suɛi diandaa, suɛi kaalaa, a suɛi bɛndaa. (Sam 34:​8; Filipiaŋnda 4:​8, 9) Kɛsiŋ o kɔl maa mɛɛ ŋ lambaŋ yiyaŋndo o nyɔɔŋ muŋ choo fau, lende koni kaala numndo le Mɛlɛka hiau lachi a hindɔɔ ni. Nduyɛ lende koni ŋ tul vɛlɛ dɛnɛ wɔɔŋndo leyɛ ni. Choosɛ bɛɛ wana hakioo o wa ni maa naa. Kɛ, o wou ba o niilu suundɛi niŋ kposoŋ te. Yɛɛ mala yɛ Choosɛ? Sila Chɛhowaa o chɛl ni, okoŋ, mbo sɔla taasioo. Num bɛɛ tol kaa Choosɛ wo kɔɔli.

26. Yɛɛ naŋ cho yɛ hunɔɔ yaasiaa?

26 Dialuŋ kola niŋ Mɛlɛka ke naa woŋ, o cho le lapisul te ŋ cho le. Le chuauwa violɔɔ, a nɔɔ tueiyɔɔ yeela o toosiaa muŋ ni. (Pulɔwaa 5:​18) O buŋgaŋ muuŋ cho lachi woŋ niŋ, ŋ cho hunɔɔ yaasiaa mɛɛ Mɛlɛka che nɔɔ yɛ.

^ pɛl. 4 Baabuiyo chɔm maa mi Chɛhowa pila, vɛlɛ a wanaa kialaa ŋyamaa diu ‘wanaa wa waŋnda haa chilaŋ nda.’ Naapum ndaa wa le 1,000.—Nɔmbaa 25:​4, 5.

^ pɛl. 7 Le chɔɔloo sinaa nyɛ cho niilula nɔɔlɛilaŋ vɛlɛ a sɔɔŋ lasiɔmboŋ ndoŋ, tofa “Nyunala Wanaa Nua o Yaula Naalaŋ Niŋnda” o Bandu Mɛŋgɛlaa hoo, Suɛsɔɔ 15, 2006. Seiyaa Chɛhowaa soli ndu ni.

^ pɛl. 9 Wunduma tum fondoma yauwo hoo cho suɛi yaŋ ma cho pɛltaŋ tau. Maŋ o fotueilaŋ niŋ, ma nda lisa o poonyiaa niŋ ndaŋ, a nyɛ o nyɛ kpeeŋiaa waŋndo yeemɛi le hiniei tosaa. Wunduma tum fonduaŋ ma wa vɛlɛ naa waŋndo sim ndupilɛ o fotueiyo niŋ tum fondo wa, a naa waŋnda wa hinii wɔɔŋ wɔɔŋnde tosaa o fotueiyo niŋ nda ŋiɔɔŋ nda.

^ pɛl. 9 Le chɔɔloo sinaa nyɛ cho pisultaŋ a labɛŋguniŋndo wo, tofa Yooŋgula Chɔɔlaalaŋ o pei 218-219.