1, 2. Balaami naa lelile cwañi ku eza maswe batu ba Jehova?

 MU NGE kuli ndui ki yo u ya kwa likamba la hae la kamita. Ku na ni mufuta wa litapi za bata ku yo swala. U keta bulo bwa ku itusisa mi u latela kashuto ka hae mwa mezi. Hasamulahonyana, mweto wa kashuto ka hae u kala ku anda, teku ya sikama, mi wa nyakalala haa bona tapi ya sweli. Wa menya haa bona kuli u itusisize bulo bo bu swanela.

² Ka silimo sa 1473 B.C.E., muuna ya bizwa Balaami naa sweli ku singanyeka za bulo kamba katwa ka ku itusisa. Kono yena sa naa bata ku swala ne li batu ba Mulimu ba ne ba tibelezi mwa Mabala a Naha ya Moabi bukaufi ni Naha ya Sepiso. Balaami naa ipapata kuli naa li mupolofita wa Jehova, kono luli naa li feela muuna wa mukwañuli ya na kupilwe ku yo kuta Isilaele kuli ite a lifiwe. Kono ka makazo ya Jehova, Balaami a fuyaula feela Isilaele. Bakeñisa ku tabela hahulu ku fumana mupuzo wa naa sepisizwe, Balaami a hupula kuli mwendi naa ka tahisa kuli Mulimu a kute sicaba sa Hae ha naa ka ezisa Maisilaele sibi se situna. Kuli a pete mulelo wo, Balaami a beela Maisilaele siteo sa kuli ba eze buhule ni bana ba basizana ba Moabi.—Numere 22:1-7; 31:15, 16; Sinulo 2:14.

3. Siteo sa Balaami ne si belekile cwañi?

³ Kana liano leo ne li belekile? Lu ka li ne li belekile luli, kakuli likiti-kiti za baana ba Maisilaele ne ba wezi mwa siteo seo ka ku eza “buhule ni bana ba basizana ba Moabi.” Mane ne ba kalisize ni ku lapela milimu ya Mamoabi ye ne  kopanyeleza ni Baale-Peori ya naa ngiwa ku ba mulimu wa lupepo, kamba wa tobali. Kabakaleo, kwa shwa Maisilaele ba ba eza 24,000, Naha ya Sepiso inge ili feela ngo ni mulomo. Bo luli ne li bumai bo butuna!—Numere 25:1-9.

4. Ki kabakalañi Maisilaele ba bañata-ñata ha ne ba wezi mwa siteo sa buhule?

⁴ Kozi yeo ne i tahisizwe kiñi? Buñata bwa Maisilaele ne ba kalisize ku ba ni lipilu ze na ni bumaswe ka ku kauhana ni Jehova, yena Mulimu ya kile a ba lukulula mwa Egepita, ya kile a ba fepa mwa lihalaupa, ni ya na ba etelezi hande mane ku ba fitisa fa museto wa Naha ya Sepiso. (Maheberu 3:12) Ka ku ama kwa taba yeo, Muapositola Paulusi naa ñozi kuli: “Hape lu si ke lwa eza buhule, mo ba ezelize ba bañwi ku bona, mi ka lizazi li li liñwi ku wile ba ba eza 23,000.” a—1 Makorinte 10:8.

5, 6. Ki kabakalañi likande la za sibi se ne ba ezize Maisilaele ha ne ba li mwa Mabala a Naha ya Moabi ha li li la butokwa ku luna kacenu?

⁵ Batu ba Mulimu kacenu, bona ba se ba li bukaufi ni ku kena mwa naha ya sepiso ye fitela kwahule ye ne ba sepisizwe Maisilaele, ba na ni ze ñata ze ba kona ku ituta kwa likande leo la mwa Numere. (1 Makorinte 10:11) Ka mutala, batu kacenu  ba nga tobali sina feela mo ne ba i ngela Mamoabi ba kwaikale, mi mane ba fita ni Mamoabi. Ku zwa fo, silimo ni silimo, Bakreste ba bañata-ñata ba sweli ku wela mwa katwa ka muzamao o maswe—kona katwa ka ka swana ka ne ka swasize Maisilaele. (2 Makorinte 2:11) Mi sina feela Zimiri ya naa taalalile ka bundume ni musali wa Mumidiani mwa mafulo a Isilaele ni ku ya ni yena kwa tende ya hae, batu ba bañwi ba ba swalisana ni sicaba sa Mulimu kacenu ba bile ni kukuezo ye maswe ku ba bañwi mwa puteho ya Sikreste.—Numere 25:6, 14; Juda 4.

⁶ Kana mwa ipona inze mu li mwa Mabala a Moabi a kacenu? Kana mwa bona mupuzo wa mina kuli se u li fakaufi—lona lifasi le linca le se li libelezwi ka nako ye telele? Haiba ku cwalo, mu like ka mo mu konela kaufela ku zwelapili ku tiiseza mwa lilato la Mulimu ka ku mamela taelo ye li: “Mu sabe buhule.”—1 Makorinte 6:18.

7, 8. “Buhule” kiñi, mi ba ba bu eza ba sweli ku kutula cwañi ze ba sweli ku cala?

⁷ Ka mo li itusiselizwe mwa Bibele, linzwi la “buhule” (por·neiʹa mwa Sigerike) li talusa tobali ye si ya ka mulao ye eziwa kwande a linyalo la ka Mañolo. Li kopanyeleza bubuki, tobali mwahalaa batu ba ba si ka nyalana, tobali ya mwahanu ni ya mo ku zwela ze maswe za mutabani, kamba ku swala-swala mutu yo si ka nyalana ni yena kwa lilama za lupepo. Hape li kopanyeleza ku eza likezo ze cwalo mwahalaa batu ba lilama ze swana kamba ku eza tobali ni folofolo. b

⁸ Mañolo a bulela hande ka ku utwahala kuli: Ba ba eza buhule ha ba koni ku zwelapili ku fumaneha mwa puteho ya Sikreste mi ha ba na ku fumana bupilo bo bu sa feli. (1 Makorinte 6:9; Sinulo 22:15) Mi mane nihaiba kacenu batu ba ba cwalo ba ipatiseza matata a mañata a cwale ka ku sa sepiwa  ki ba bañwi, ku ikapula likute, ku sa utwana hande ni bakubona, ku sisitiwa ki lizwalo, ku ipumanela milwalo ye ba sa tokwi, matuku, mane ni mafu. (Magalata 6:7, 8) Kacwalo, ki hande ku sa nga muhato o libisa kwa masitapilu a mañata cwalo. Ka bumai, ba bañata ha ba nahanelangi hule ha ba nganga muhato wa pili o libisa kwa buhule—ili wo hañata ki ku buha maswaniso a mapunu.

9. Kana ku buhanga maswaniso a mapunu ha ku koni ku tahiseza mutu kozi sina mo ba bulelela ba bañwi? Mu taluse.

⁹ Mwa linaha ze ñata, maswaniso a mapunu a fumaneha ka bunolo mwa libaka mo ku lekisezwa mitende, mwa lipina, ni fa TV, mi fa Intaneti haa konahali. c Kana ku buha maswaniso ao ha ku koni ku mi tahiseza kozi sina mo ba bulelela ba bañata? Ku tokwa ni hanyinyani! Ba ba buhanga maswaniso a mapunu ba kona ku kalisa mukwa wa ku icukanga ni ku hulisa “litakazo [za buhule] ze swabisa” ili ze kona ku ba tahiseza ku hapiwa ki tobali, ku ba ni litakazo ze si za taho, matata a matuna mwa linyalo, kamba mane telekano. d (Maroma 1:24-27; Maefese 4:19) Mubatisisi yo muñwi u swaniseza ku hapiwa ki tobali kwa butuku bwa kansa. U li, “Mukwa wo ha se u kalile, wa hulanga, hañata ha u kutelangi mwamulaho, mi hape ku u alafa kamba ku u tuhela ku taata hahulu.”

10. Lu kona ku itusisa cwañi sikuka se si kwa Jakobo 1:14, 15? (Mu bone ni  taba ye fa likepe 101.)

¹⁰ Mu nyakisise manzwi a kwa Jakobo 1:14, 15, a li: “Mutu ni mutu u likwa ki ku hohwa ni ku putelelwa ki takazo ye li ya hae. Mi takazo ha i simuluhile, i tahisa sibi; mi sibi ha si hulile si zwala lifu.” Kacwalo ha mu tahelwa ki takazo ye maswe  mwa munahano, kapili-pili mu nge muhato wa ku i ambuka! Ka mutala, haiba ka ku sa libelela mu bona maswaniso a mapunu fa kompyuta, mu talime ku sili kapili-pili, kamba mu time kompyuta, kamba haiba ki fa TV mu cince sitishini. Mu eze mo mu konela kaufela kuli mu ambuke takazo ye maswe i si ka mi koma kale!—Mateu 5:29, 30.

11. Ha lu lwanisa litakazo ze maswe, lu kona ku bonisa cwañi sepo ya luna ku Jehova?

¹¹ Mulimu, yena ya lu ziba hande ku fita ni mo lu izibela luna beñi, u na ni libaka ha lu eleza kuli: “Kifo, mu bulaye lilama za mina ze mwa lifasi, kikuli buhule ni ze masila, ni maikuto a maswe, ni litakazo ze maswe, ni takazo ya ku fuma ili nto ye swana sina sebelezo ya milimu.” (Makolose 3:5) Ki niti kuli ku kona ku ba taata ku eza cwalo. Kono mu  hupule kuli lu na ni Ndate ya lilato ni ya na ni pilu-telele ya kona ku lu tusa ku eza cwalo haiba lu mu kupa. (Samu 68:19) Kacwalo mu sa kenelwa feela ki mihupulo ye maswe kapili-pili mu kupe tuso ku Mulimu. Mu lapele kuli a mi fe ‘maata a matuna hahulu,’ mi mu ikapeleze ku nahana lika li sili.—2 Makorinte 4:7; 1 Makorinte 9:27; mu bone taba ye fa likepe 104 ye li,  “Ni Kona Cwañi ku Tuhela Mukwa O Maswe?”

12. “Pilu” ki nto mañi, mi ki kabakalañi ha lu swanela ku i babalela?

¹² Muuna ya butali Salumoni naa ñozi kuli: “Babalela pilu ya hao ku fita lika kaufela, kakuli ku yona ki fo ku zwa liwelu-welu la bupilo.” (Liproverbia 4:23) “Pilu” i talusa mutu wa luna wa mwahali, se lu li sona luli mwa meeto a Mulimu. Mi ku fumana bupilo bo bu sa feli kwa luna ha ku si ka itinga ka mo lu ngelwa ki ba bañwi kono ku itingile ku Mulimu mwa bonela “pilu” ya luna. Yeo ki taba ye bunolo luli. Kono hape ki taba ye lu swanela ku nga ka butokwa. Muuna ya naa sepahala Jobo naa ezize tumelelano ni meto a hae kuli a si ke a talima musali ka ku mu lakaza. (Jobo 31:1) Wo luli ki mutala o munde o lu swanela ku likanyisa! Sina Jobo, walisamu ni yena naa lapezi kuli: “U biule meto a ka ku ze si na tuso.”—Samu 119:37.

13. Dina ne li mañi, mi ki kabakalañi keto ya hae ya balikani ha ne i si yona hande?

¹³ Sina mo lu bonezi mwa Kauhanyo 3, balikani ba luna ba kona ku lu tusa ku eza ze nde kamba ku lu kukueza ku eza ze maswe. (Liproverbia 13:20; 1 Makorinte 15:33) Mu nyakisise mutala wa Dina, mwanaa Jakobo toho ya lusika. (Genese 34:1) Niha naa hulisizwe hande, Dina ka ku sa nahana hande a eza silikani ni basizana ba mwa Kanana. Sina feela Mamoabi, Makanana ne ba li ba likezo ze maswe hahulu. (Livitike 18:6-25) Baana ba Makanana ku kopanyeleza cwalo ni Sikemi, “ya naa kutekiwa hahulu mwa lusika lwa ndatahe kaufela” ne ba bona Dina kuli naa tabela ku eza buozwa sina feela basizana ba bañwi ba Makanana.—Genese 34:18, 19.

14. Keto ya Dina ya balikani ne i tahisize cwañi butata?

 ¹⁴ Ha naa boni Sikemi, mwendi Dina naa si ka nahana za kuli wa kona ku fosa ni yena. Kono Sikemi naa ezize feela sina mwa naa ka ezeza Mukanana kaufela ha tahelwa ki takazo ya tobali. Ibe kuli kwa mafelelezo Dina naa likile ku hana ku fosa ni Sikemi, ku eza cwalo ne ku si ka tusa se siñwi, kakuli Sikemi naa “mu [ngile]” ni ku “mu sinya.” Ku bonahala kuli hasamulaho Sikemi naa fitile fa ku “lata” hahulu Dina, kono seo ne si si ka cinca za naa sa mu ezize kale. (Genese 34:1-4) Mi Dina hasi yena feela ya naa utwisizwe butuku ki ze ne zwile mwateñi. Keto ya hae ya balikani ne i tahisize likezahalo ze ne tisize maswabi ni nyazo kwa lubasi lwa hae kaufela.—Genese 34:7, 25-31; Magalata 6:7, 8.

15, 16. Lu kona ku fumana cwañi butali sakata? (Mu bone ni  taba ye fa likepe 109.)

¹⁵ Haiba Dina naa itutile tuto ku ze ne ezahezi, naa itutile yona ka nzila ye butuku. Batu ba ba lata Jehova ni ku mu kuteka ha ba tokwi ku itutanga lika ka ku ipumana  mwa makayamana pili. Bakeñisa kuli ba utwa Mulimu, ba keta ku “kopana ni ba ba butali.” (Liproverbia 13:20a) Kamukwaocwalo, ba fita fa ku lemuha “linzila ze nde kamukana” mi ba ambuka matata ni masitapilu a ku ipatiseza.—Liproverbia 2:6-9; Samu 1:1-3.

¹⁶ Batu kaufela ba ba lakaza butali bwa Mulimu ni ba ba nga muhato wa ku bu bata ba kona ku ipumanela bona. Ba  swanela ku bu bata ka ku lapelanga ku Mulimu ka ku tundamena ni ku itutanga Linzwi la Mulimu ni lihatiso ze lukiswa ki sitopa sa mutanga ya sepahala. (Mateu 24:45; Jakobo 1:5) Hape lu tokwa hahulu ku ba ni buikokobezo. Mi lu bonisa kuli lwa ikokobeza ka ku itatela ku amuhela kelezo ya Mañolo. (2 Malena 22:18, 19) Ka mutala, Mukreste wa kona ku lumela taba ya kuli pilu ya puma ni kuli i sinyehile. (Jeremia 17:9) Kono haiba a eza nto ye ñwi ya tokwa ku felwa kelezo, kana u ka ba ni buikokobezo bwa ku amuhela tuso ni kelezo ye lilato ya fiwa?

17. Mu taluse taba ye kona ku ba teñi mwa lubasi, mi mu bonise ndate mwa kona ku nyakisiseza taba yeo ni mwanaa hae.

¹⁷ Ki wo mutala: Ndate u hanela mwanaa hae wa musizana kuli ba ye kwa ku hata-hata ni Mukreste yo muñwi wa mutangana ba babeli feela. Musizana u alaba bondatahe u li: “Tate, kanti ha mu ni sepi nji? Ha ku na ze maswe ze lu ka eza!” Mwendi musizana yo wa lata Jehova mi ha ku na bumaswe bwa lela ku yo eza, kono kana u “zamaiswa ki butali” bwa Mulimu? Kana wa ‘saba kwa buhule’? Kamba kana ka butoto u “isepisa ka pilu ya hae”? (Liproverbia 28:26) Mwendi mwa kona ku hupula likuka ze ñwi ze kona ku tusa ndate yo ni mwanaa hae ku nyakisisa taba ye.—Mu bone Liproverbia 22:3; Mateu 6:13; 26:41.

18, 19. Ki muliko mañi wa naa ipumani ku wona Josefa, mi naa talimani cwañi ni wona?

¹⁸ Mutala wa mukulwani ya naa lata Mulimu ili ya naa sabile buhule ki wa Josefa ya naa li kaizelaa Dina ku bo ndatahe. (Genese 30:20-24) Inge a sa li mwanana, Josefa naa iponezi ze ne zwile mwa butoto bwa naa ezize kaizelaa hae. Ku si na ku kakanya, litaba zeo za naa ikupulela hande Josefa hamohocwalo ni takazo ya hae ya ku tiiseza mwa lilato la Mulimu, ne li mu silelelize hasamulaho wa lilimo ka nako ya naa li mwa Egepita musalaa muñaa hae ha naa nze a mu pepeza “ka zazi ni zazi” kuli a fose ni yena. Ka ku ba mutanga, Josefa  naa sa koni feela ku tuhela musebezi ni ku ikela! Naa na ni ku talimana ni muinelo wo ka butali ni ka bundume. Mi naa ezize cwalo ka ku kuta-kutela ku hanela musalaa Potifaro, mi mane mafelelezo a mata ku mu siya.—Genese 39:7-12.

¹⁹ Mu nahane ka za taba ye: Kambe Josefa naa lakazanga musalaa Potifaro kapa kambe naa nahananga za tobali zazi ni zazi, mu li naa ka kona ku buluka busepahali bwa hae? Ha lu sepi cwalo. Mwa sibaka sa ku nahananga za ku eza sibi, Josefa naa itebuha hahulu bulikani bwa hae ni Jehova, ili nto ye ne bonahala ka mwa naa alabelanga musalaa Potifaro. Naa bulelanga kuli: “Muñaa ka . . . haa si ka ni hanisa se siñwi haisi wena, kakuli u musalaa hae; ni ka eza cwañi bumaswe bo butuna cwalo, na foseza Mulimu?”—Genese 39:8, 9.

20. Jehova naa cincize cwañi muinelo wa naa li ku ona Josefa?

²⁰ Mu nahane feela tabo ya naa bile ni yona Jehova ha naa nze a bona mutangana Josefa inge a buluka busepahali bwa hae zazi ni zazi a li kwahule ni lubasi lwa hae. (Liproverbia 27:11) Hasamulaho, Jehova naa tahisize kuli Josefa a lukululwe mwa tolongo mane ni ku fiwa situlo sa ku ba ngambela wa Egepita ni muzamaisi wa lico. (Genese 41:39-49) Kaniti, manzwi a Samu 97:10 ki a niti, a li: “Mina ba ba lata Muñaa Bupilo, mu toye bumaswe: U sileleza moya wa ba ba kenile ba hae, u ba lamulela mwa mazoho a ba ba maswe”!

21. Muzwale wa mutangana wa mwa naha ye ñwi ya Africa naa kumalezi cwañi muzamao o munde?

²¹ Ni kacenu, batanga ba  Mulimu ba bañata ba sweli ku bonisa kuli ba ‘toile bumaswe mi ba lata bunde.’ (Amosi 5:15) Mukreste wa mutangana wa mwa naha ye ñwi ya Africa u talusa kuli nako ye ñwi musizana ya naa kena ni yena sikolo mwa kilasi i liñwi naa mu kupile kuli a mu tuse mwa tatubo ya lipalo ilikuli ite ba yo eza buhule hasamulaho. Muzwale yo u li: “Ne ni si ka zina-zina ku hana sepiso ya hae. Ka ku zwelapili ku sepahala, ni bukelelize mayemo a ka, ili nto ye butokwa hahulu ku fita gauda ni silivera.” Ki niti kuli mutu wa kona ku “ikola minyaka ya libi, ye ina nako ye nyinyani,” kono minyaka ya ka nakonyana yeo i tahisanga masitapilu a mañata. (Maheberu 11:25) Hape, minyaka yeo ha i koni ku bapanywa ni hanyinyani kwa tabo ye inelela ye tiswa ki ku utwa Jehova.—Liproverbia 10:22.

22, 23. (a) Haiba Mukreste a eza sibi se situna, ki kabakalañi seo ha si sa talusi kuli haa sa kona ku kutela ku Mulimu? (b) Ki tuso ifi ya kona ku fumana sifosi?

²² Bakeñisa ku sa petahala, kaufela luna lu na ni ku lwana ka taata kuli lu ambuke litakazo za nama ni kuli lu eze ze lukile mwa meeto a Mulimu. (Maroma 7:21-25) Jehova wa ziba cwalo—wa “hupula kuli lu liluli feela.” (Samu 103:14) Kono fokuñwi Mukreste u kona ku eza sibi se situna. Haiba ku ba cwalo, kana ku felile haa sa kona ku kutela ku Mulimu? Kutokwa ni hanyinyani! Ki niti kuli sifosi wa kona ku kutula ze maswe za naa cezi sina mo ne ku bezi ku Mulena Davida. Kono Mulimu kamita “wa lata ku swalela” ba ba baka ni ku ‘ipulela libi’ za bona.—Samu 86:5; Jakobo 5:16; Liproverbia 28:13.

²³ Ku zwa fo, Mulimu u lu file puteho ya Sikreste mo ku na ni “batu ba ba li limpo”—balisana ba ba hulile kwa moya, ba ba fitile ku ze konisa ni ba ba tabela ku fa tuso. (Maefese 4:8, 12, NW; Jakobo 5:14, 15) Mulelo wa bona ki ku tusa sifosi kuli a kalise sinca bulikani bwa hae ni Mulimu, kamba, ku likana ni mwa naa bulelezi muuna ya butali, ku tusa sifosi ku  “luwa butali” ilikuli a si ke a kutela sibi sa hae.—Liproverbia 15:32.

24, 25. (a) Mutangana ya bulezwi kwa Liproverbia 7:6-23 u bonisa cwañi kuli haa na “ngana”? (b) Lu kona cwañi ku “luwa butali”?

²⁴ Bibele i bulela za batu ba ba “si na ngana” ni ba ba bata ku “luwa butali.” (Liproverbia 7:7) Mutu ya si ka hula kwa moya ni ya si na yeloseli mwa sebelezo ya Mulimu, u kona ku ba “ya si na ngana” ka ku tokwa temuho ni kutwisiso ye nde. Sina mutangana ya talusizwe kwa Liproverbia 7:6-23, mutu yo u kona ku eza sibi se situna ka bunolo-nolo. Kono “ya ipatela butali” u isa hahulu pilu kwa mutu wa mwahali ka ku lapelanga ni ku ituta Linzwi la Mulimu kamita. Mi niha si ka petahala cwalo, u lika ka taata ku bona teñi kuli wa tabisa Mulimu ka mihupulo ya hae, litakazo za hae, maikuto a hae, ni milelo ya hae mwa bupilo. Kamukwaocwalo, u “olisa bupilo bwa hae,” kamba u ipumanisa limbuyoti, mi “u ka konda.”—Liproverbia 19:8.

²⁵ Mu ipuze kuli: ‘Kana na lumela ka pilu ya ka kaufela kuli likuka za Mulimu li lukile? Kana luli na lumela kuli ku kumalela likuka zeo kwa fumanisa tabo sakata?’ (Samu 19:7-10; Isaya 48:17, 18) Haiba mwa kakanya nihaiba feela hanyinyani, mu like ku fumana libaka. Mu nahanisise ze zwanga mwa ku keshebisa milao ya Mulimu. Ku zwa fo, “mu lazwe, [kuli mu bone kuli Muñaa] Bupilo u na ni sishemo” ka ku pila ka ku lumelelana ni niti ye mwa Bibele ni ka ku taza munahano wa mina ka mihupulo ye minde—ka lika ze li za niti, ze lukile, ze kenile, ze na ni libubo le linde, ni ze na ni swanelo. (Samu 34:8; Mafilipi 4:8, 9) Mu ikolwise kuli ha mu nze mu eza cwalo, lilato la mina ku Mulimu li kana li ekezeha, mi mu ka zwelapili ku lata za lata Mulimu ni ku toya za toile. Josefa naa li mutu ya swana sina luna. Kono naa konile ku ‘saba buhule’ bakeñisa kuli naa tuhelezi Jehova ku mu hulisa hande ka lilimo-limo—ku mu fa butali. Haike ku be cwalo ni ku mina.—Isaya 64:8.

26. Ki taba ifi ya butokwa ye ka nyakisiswa mwa likauhanyo ze tatama?

 ²⁶ Mubupi wa luna ha si ka lu fa lilama za zwalo kuli i be feela libapaliso za ku itabisa ka zona, u lu fezi zona kuli lu pepe bana ni ku ikola silikani mwa linyalo. (Liproverbia 5:18) Likauhanyo ze peli ze tatama li ka nyakisisa mubonelo wa Mulimu wa linyalo.