SHAPITA 9
“Nyemai Busekese”
“Nanshi, ipayai bya ku ngitu byenu bidi pano panshi mu myanda ya busekese, disubi, bilokoloko bya busekese, kusakasaka kubi, ne makomwa-meso, nao i kutōta bilezaleza.”
1, 2. I bunwanwa’ka bwākwete Balame mwanda wa kusanshija bantu ba Yehova?
KILUWE waenda kukaloba pa yandi ntemba. Kudi mwita kampanda wasaka kukwata. Waela kyambo kifwaninwe ku bulobo kalobe. Kepejije, abadīla, monji ubatamuka ne dibungu dibetonte, ne kusamuna wasamuna. Kamungamunga pa kuyuka’mba wadi waingidija kyambo kifwaninwe.
2 Mu 1473 K.K.K., muntu umo, dyandi i Balame, wālangile bininge pa kutana kyambo. Wādi usaka kukwata bantu ba Leza, bādi batūdile mu Malungu a Moabu ku mukalañano wa Ntanda ya Mulao. Balame wādi witela bu mupolofeto wa Yehova, inoko na bubine wādi muntu wa lwiso wāityilwe kufinga Isalela. Inoko Yehova wēpemana, Balame wāfula’ko ku kwesela Isalela. Balame, byaādi usaka’nka kufutwa byaālailwe, wālanga’mba padi kongola bantu ba Leza balonge bubi bukatampe, kukalengeja Leza mwine ebafinge. Pampikwa kwilwa kino, Balame wātonga kyambo
3. Le bunwanwa bwa Balame bwāmwekele namani bu bufike’po?
3 Lelo buno bunwanwa bwādi bufike’po? Eyo, mu muswelo kampanda. Bene Isalela tununu makumi na makumi bāpile ku kino kyambo na “kulāla busekese ne bana-bakaji ba Moabu.” Bāshilula ne kutōta baleza ba bene Moabu, kubadila’mo ne kyamunyanji, ke Bala Peole, leza wa bumeni
4. Mwanda waka bene Isalela tununu na tununu bāpile mu dikinga dya busekese?
4 I kika kyālengeje kino kyamalwa? Bantu bavule bāikele na mutyima umbi wa kusonsoloka kudi Yehova Leza wabo mwine wēbakūdile mu Edipito, wēbadisha mu ntanda mutuputupu ne kwibakunkuja bakatwele mu ntanda ya mulao. (Bahebelu 3:12) Polo pa kulangulukila pa uno mwanda, wāsonekele amba: “Ketwakilongai busekese, mwālongele bamobamo busekese, ne kufwa bafwa, bantu 23 000 mu difuku dimo.” *
5, 6. Mwanda waka nsekununi itala bubi bwa bene Isalela mu Malungu a Moabu idi na mvubu kotudi dyalelo?
5 Bantu ba Leza dyalelo, batengele kutwela mu ntanda mikatampe ya mulao, bakokeja kuboila ñeni mivule ku nsekununi ya mu Umbadilo. (1 Kodinda 10:11) Kimfwa, mushipiditu wa ntanda wa kulonga busekese usambakene dyalelo i mutabuke ne wa bene Moabu ba pa kala. Kadi, mwaka ne mwaka bene Kidishitu bavule bapyanga mu busekese
6 Lelo wimwene pamo bwa abe udi mu Malungu a Moabu dyalelo? Lelo umwene mpalo yobe yafwena
LE BUSEKESE I BIKA?
7, 8. Lelo “busekese” i bika, ne boba balongalonga’bo bangulanga muswelo’ka byobakuna?
7 Mungya Bible, kishima “busekese” (Kingidiki, por·neiʹa) kifunkila pa kusambakena pamo pampikwa kwisonga mungya Bisonekwa. Kishintulula makoji, bu ndumba, kulāla pamo kwa bantu ba kubulwa kwisonga, ne kutweja ngitu ya bumvu mu kanwa ne ku matako pamo ne kukaila ku mutaka wa muntu okwisongelepo nandi. Kadi kifunkila ne pa kulāla kwa bantu ba ngitu imo ne kulāla na banyema. *
8 Bisonekwa binena patōkelela’mba: Boba balongalonga busekese kebakashalapo mu kipwilo kya bene Kidishitu kadi kebakamonepo būmi bwa nyeke. (1 Kodinda 6:9; Kusokwelwa 22:15) Kadi besanshijanga abo bene, kimfwa na kwipwija bulēme, tuvutakanya mu busongi, kuvutakana kwa mutyima wa mundamunda, memi a kubulwa kuswa, misongo, ne lufu. (Tanga Ngalatea 6:7, 8.) Lelo kyoendela mu kashinda kakuletela musala uno muswelo i kika? Ino, yō bantu bavule kebalañangapo ku bya kumeso pobakyanzaanza ditabula dibajinji ditwala ku buno bubi
KUTALA BADI MUTAKA —DITABULA DIBAJINJI
9. Lelo kutala bifwatulo bya bantu badi mutaka kekudipo na mwanda munenenanga bamo? Shintulula.
9 Mu matanda mavule, kutala badi mutaka kubatādila mu majulunale, mu minjiki, ku televijo, kadi pa Entelenete, kokanena ne kunena. * Lelo bino kebidipo na mwanda na munenena bamo? Mhm, bidi nao! Boba babandila bifwatulo bya bantu badi mutaka bakokeja kwikala na kibidiji kya kwikaila ku bya mutaka ne kya “bilokoloko bya busekese bya bumvu,” bibafikija ku kumunwa na bulādi, bupanu, kavutakanya mu busongi, ne ku dilubu. * (Loma 1:24-27; Efisesa 4:19) Mukimbi umo udingakenye kumunwa na bulādi na luba lwa dyaya. Wanene amba: “Dimenanga ne kusambakana. I dikomo kundapa kadi kedīpwilangapo adyo dine.”
10. Le tukokeja kulonda musoñanya utanwa mu Yakoba 1:14, 15 mu miswelo’ka? (Tala ne kapango “ Bukomo bwa mwa Kwikadila Utōka mu Mwikadilo.”)
10 Teja binenwa bilembelwe mu Yakoba 1:14, 15, bya amba: “Muntu ne muntu utompibwanga pa kukokwa ne kongolwa na bya kusakasaka bya aye mwine. Penepo bya kusakasaka’bya pa kwimitwa, byabutula bubi; shi bubi nabo bubalongwa, bwabutula lufu.” Nanshi shi kilokoloko kibi ke kyanza mu mutyima obe, longa bukidi ufundule’kyo. Kimfwa, shi ubamone bifwatulo mu kitulumukila bilangula bilokoloko, tala bukidi kungi, bula kompyuta, nansha shinta byotala ku televijo. Longa byonso byofwaninwe kulonga mwanda kwepuka kilokoloko kibi pokekyaningile’pa ne kukutādila!—Tanga Mateo 5:29, 30.
11. Potulwa na bilokoloko bibi, le tukalombola namani amba tukulupile mudi Yehova?
11 Bidi na buluji, Yewa wituyukile biyampe kupita ne motwiyukile etusoñanye amba: “Nanshi, ipayai bya ku ngitu byenu bidi pano panshi mu myanda ya busekese, disubi, bilokoloko bya busekese, kusakasaka kubi, ne makomwa-meso, nao i kutōta bilezaleza.” (Kolose 3:5) I bine kulonga namino kukokeja kwikala kukomo. Inoko, vuluka’mba, tudi na Tata wa mūlu wa buswe ne ditūkijetyima otukokeja kwabija. (Ñimbo 68:19) Nanshi kokija kuvundamukila kwadi shi milangwe mibi ibakwiya mu mutwe. Lomba “bukomo butabukile bwikalanga na bantu,” kadi longa bukomo ñeni yobe ilange bintu bikwabo.
12. Lelo “mutyima” wetu i bika, ne mwanda waka tufwaninwe kwiulama?
12 Solomone muntu wa ñeni wāsonekele amba: “Lama obe mutyima ne bupyasakane bonsololo, mwanda mo mutamba nsulo ya būmi.” (Nkindi 4:23) “Mutyima” wetu i motwikadile munda, muswelo mwinemwine otwikele ku meso a Leza. Kadi kintu kine kiyukanya shi twi ba kumona būmi bwa nyeke i muswelo umona Leza “mutyima” wetu
BUTONGI BUFWE BWA DINA
13. Lelo Dina i ani, ne mwanda waka tunena amba wātongele balunda pampikwa ñeni?
13 Enka na motwamwenine’kyo mu Shapita 3, balunda netu babwanya kwitutwala ku biyampe nansha ku bibi. (Nkindi 13:20; tanga 1 Kodinda 15:33.) Tala kimfwa kya Dina, mwana mwana-mukaji wa mukulutuba Yakoba. (Ngalwilo 34:1) Dina nansha byaādi mufundijibwe, wāsambile bulunda pampikwa ñeni na bana-bakaji bene Kenani. Bene Kenani, bādi batumbīle busekese pamo bwa bene Moabu. (Levi 18:6-25) Mungya bene Kenani, kubadila’mo ne Shekema
14. Le balunda bātongele Dina bāletele musala muswelo’ka?
Ngalwilo 34:1-4.) Kadi ke’nkapo Dina wāsusukile mu myanda yālupukile’ko. Balunda nandi baātongele bāmutwele ku mwanda umbi wāletele bumvu ne kafutululo pa kisaka kituntulu.
15, 16. Le i muswelo’ka otukekala na tunangu twa bine? (Tala ne kapango “ Bisonekwa bya Kulangulukila’po.”)
15 Shi Dina wāboile’ko ñeni mikatampe, inoko papo wādi ke mufikilwe na bibi. Boba baswele Yehova ne kumukōkela kebafwaninwepo kwilaija bibi bibafikile ebiya ke kuboila’po ñeni. Byobatejanga Leza, o mwanda batoñanga ‘kunanga na Nkindi 13:20a) Po pa mwanda i bemvwanije “tushinda tonso tulumbuluke” kadi bepukanga myanda ne makambakano a bitupubitupu.
16 Tunangu twa Leza tupebwanga bonso bakimba’to ne balonga mungya kukimba’kwa na kutakamana mu milombelo ne na kwifunda kitatyi kyonso Kinenwa kya Leza Mateo 24:45; Yakoba 1:5) Kadi kwityepeja kudi na mvubu, ako kumwekanga potwitabija kulonda madingi a mu Bisonekwa. (2 Balopwe 22:18, 19) Kimfwa, mwine Kidishitu uketabija amba mutyima wandi ubwanya kudimbañana ne kubela byamwiko. (Yelemia 17:9) Inoko shi pabalupuka mwanda kampanda, le uketyepeja ne kwitabija madingi a buswe, ne bukwashi bwapebwa?
ne myanda ilupulwa na umpika mukōkele ne mudyumuke. (17. Tela mwanda ubwanya kumweka mu kisaka, ne kulombola muswelo ukokeja mbutwile kulanguluka na wandi mwana mwana-mukaji.
17 Langa bidi uno mwanda. Shabana wapeleja mwanandi mwana-mukaji kwinangija na nsongwalume mwine Kidishitu pampikwa kakunku. Mwana-mukaji walondolola’mba: “Tata, le kunkulupilepo? Kekudipo kibi kyotusa kulonga nansha kimo!” Uno mwana-mukaji ukokeja kusanswa Yehova ne kwikala na milangwe miyampe, ino le ‘unañanga ne ñeni ya Leza’? Le ‘unyemanga busekese’? Nansha ‘wikulupile mutyima wa aye mwine’? (Nkindi 28:26) Padi ubavuluka misoñanya mikwabo ibwanya kukwasha uno mbutwile ne mwanandi balangulukile pa uno mwanda.
YOSEFA WĀNYEMENE BUSEKESE
18, 19. I matompo’ka ātene Yosefa mu būmi, ne wāpwile’o namani?
18 Kudi nsongwalume umo muyampe wādi uswele Leza kadi wānyemene busekese, i Yosefa mwanabo na Dina kwa shabo. (Ngalwilo 30:20-24) Yosefa paākidi mwanuke wāmwene bibi byālupukile ku bwendalale bwa kaka wandi. Na bubine kuvuluka ino myanda, ne kusaka kwādi kusaka Yosefa kwilama mu buswe bwa Leza byāmulamine mwenda myaka mu Edipito pādi pakimba mukaja mfumwandi kumongola “mo bukila mo bukila.” Yosefa byaādi mupika, kādipo mwa kulekela mingilo ne kunyema! Wādi ufwaninwe kwikala na tunangu ne bukankamane pa kupwa uno mwanda. Ye mwaādi ulongela misunsa mivule pa kupela bimunena mukaja Potifela, ne ku mfulo wāfudile ku kumunyema.
19 Langa bidi: Shi Yosefa wādi wabilanga uno mwana-mukaji nansha kufwatakanya kulāla nandi, le wāswile namani kulama bululame bwandi? Mhm, kaswilepo kubwanya. Ino Yosefa pa kyaba kya kwikala na milangwe imbi, aye wādi ukwete na bulēme kipwano kyandi na Yehova, kyāmwekele mu byaālondolwele mukaja Potifela. Wānena’mba: “Mfumwami” i kutupu “kyaunjidikile poso’nka abewa kete, mwanda wi wandi mukaji. Lelo nkalonga namani ne buno bubi bukatampe byamwiko namino? Mbulwe kupya mambo kudi Leza mwine’ni?”
20. Lelo Yehova wāshintyile bintu muswelo’ka mu byātene Yosefa?
20 Langa bidi mwāsangedile Yehova pa kumona nsongwalume Yosefa, aye kulampe na kyandi kisaka ino ulama bululame bwandi mo bukila mo bukila. (Nkindi 27:11) Mafuku pa kupita’po, Yehova wāshinta bintu, enka nenki Yosefa wātamba mu kifungo kadi wāikala ke mwendeji ulonda Felo mu Edipito ne ke wa kutala byakudya! (Ngalwilo 41:39-49) Bine, Ñimbo 97:10 keibepelepo poinena’mba: “Banwe baswele Yehova, shikwai bubi, ulelele myuya ya bapandulwemo bandi; wibanyongololanga ku kuboko kwa babi”!
21. Le tutu umo nsongwalume wa mu Afrika walombwele kininga kya mu mwikadila namani?
Amose 5:15) Tutu umo nsongwalume mu Afrika uvuluka nsongwakaji obadi bafunda nandi wamunenene na bukomo amba shi amukwashe ku ekizame ya kupikula makumi nankyo uketabija balāle nandi. Nsongwalume unena’mba: “Napelele ponka na ponka. Pa kwilamina bululame bwami, ne mwilamine bulēmantu ne bulēme, bintu bitabukile kulampe nsahabu ne ndalama mine.” Bine, bubi bukokeja kuleta “nsangaji ya lupito,” ino kuno kwisangaja kwa bitupu kuletanga divule makambakano mavule. (Bahebelu 11:25) Kadi i kwa bitupu shi twikudingakanye na nsangaji yaendaenda ilupuka ku kukōkela Yehova.
ITABIJA BUKWASHI BWA LEZA WA LUSA
22, 23. (a) Shi mwine Kidishitu walonga bubi bukatampe, le ko kunena’mba washadidila’nka nabya? (b) Lelo nonga-bibi ukokeja kukwashibwa muswelo’ka?
22 Byotudi bampikwa kubwaninina, batwe bonso tulwanga pa kukomena bilokoloko bya ngitu ne kulonga byoloke ku meso a Leza. (Loma 7:21-25) Yehova uyukile’kyo, “witunena’mba, i luvumbi.” (Ñimbo 103:14) Kyaba kimo, mwine Kidishitu ukokeja kulonga bubi bukatampe. Le ko kunena’mba ukashadidila’nka nabya? Mhm! Shako, nonga-bibi ukokeja kwangula bipa bilula, na mwaāngwidile’byo Mulopwe Davida. Inoko, Leza udi nyeke na “mutyima wa lubilo wa kulekela (myanda)” ya boba bealakanya ne ‘besapula’ bubi bwabo.
23 Kadi Leza upēne na kanye “bantu bu byabuntu” mu kipwilo kya bene Kidishitu
‘MONA KWIVWANIJA’
24, 25. (a) Mwanda waka nsongwalume utelelwe mu Nkindi 7:6-23 umweka bu “wampikwa kwivwanija”? (b) Le i muswelo’ka ‘otukamona kwimvwanija’?
24 Bible wisambila pa bantu ‘bampikwa ñeni’ ne pa boba ‘bamona kwivwanija.’ (Nkindi 7:7) Kudi muntu “wampikwa ñeni,” mubulwe kusansanya ne butyibi buyampe mwanda wa kubulwa kutama ku mushipiditu ne kwija mu mwingilo wa Leza. Uno muntu ukokeja kuponejibwa bukidi mu bubi bukatampe pamo bwa nsongwalume unenwe mu Nkindi 7:6-23. Ino yewa “umonanga kwivwanija” utanga mutyima bininge ku muntu udi munda na kwifunda Kinenwa kya Leza kitatyi ne kitatyi ne milombelo ponka. Nansha byadi wampikwa kubwaninina, uloñanga bukomo bwa kukwatañanya mifwatakanyo, byasaka, milangwe, ne bitungo byandi na byobya bisaka Leza. Yewa “usanshilwe mūya wa aye mwine” nansha kwiesela aye mwine, “ukatana biyampe.”
25 Wiipangule amba: ‘Lelo nkulupile na mutyima umo amba misoñanya ya Leza i myoloke? Le ngitabije binebine amba kwiilonda ko kuleta nsangaji mikatampe?’ (Ñimbo 19:7-10; Isaya 48:17, 18) Shi utatananga nansha bityū, nankyo kwata’po mulangwe. Langulukila pa bibi bilupuka ku kupumpunya bijila bya Leza. Kadi, “tompai mumone’mba Yehova i muyampe” na kwiendeja mungya bubinebine ne kuyuja milangwe miyampe mu ñeni yenu
26. I mwanda’ka wa mvubu ukesambilwa’po?
Nkindi 5:18) Muswelo umona Leza busongi ukesambilwa’po mu mashapita abidi alonda’ko.
26 Umpangi wetu wāpungile bikunki bya kwibutula nabyo, ke mwandapo wa kukaya nabyo, ino i mwanda wa kwivudija ne kwilombola bukena mu busongi. (^ mus. 4 Kibalwa kitelelwe mu Umbadilo kimweka bu kibadile’mo ne “bamfumu bonsololo ba bantu’ba” bāipailwe na batyibi, padi bungi bwabo bwāfikile ne ku 1 000, ebiya kutyanga ne boba bāipailwe na Yehova mwine.
^ mus. 7 Tala “Bipangujo bya Batangi” bidi mu Kiteba kya Mulami kya 15 Kweji 7, 2006, Falanse, kilupwilwe na Batumoni ba Yehova, mo mwisambilwe mwanda utala bilongwa bya munyanji ne bya bumvu.
^ mus. 9 “Kutala badi mutaka,” kutelelwe pano i ne bifwatulo, bilembwa, binenwa bilangula kilokoloko. Kutala badi mutaka i kushilwila ku kutala kifwatulo kya muntu udi mu mwikadilo ukolomona kilokoloko kutūla ne ku kifwatulo kya bantu belonga bya busekese, babidi nansha bavule.
^ mus. 9 Kwikaila ku bya mutaka i kwisambilwe’po mu Mbwejo “Kunekenya Kibidiji kya Kwikaila ku bya Mutaka.”