Ir al contenido

Ir al índice

KʼUTUNEM 9

Uxutuxik ri inmoralidad sexual

Uxutuxik ri inmoralidad sexual

«Xa jekʼuriʼ, chiqʼilaʼ bʼaʼ ri jetaq utzʼaqatil ri ibʼaqil chrech [...] ri makunik rukʼ ixoq achi, ri man chʼajchʼoj täj, ri itzel täq rayibʼal.» (COLOSENSES 3:5, TW.)

1, 2. ¿Jas xubʼan ri Balaam rech xubʼan kʼäx che ri utinamit ri Jehová?

RI AJCHAPAL kar kbʼe che utzukuxik kar pa ri kʼolbʼal che areʼ utz krilo. Qas utz kubʼan che utzukuxik ri kuya chike rech keqaj pa uqʼabʼ, tekʼuriʼ kqaj che kichapik. Chiʼ krilo che xeqaj pa uqʼabʼ. Sibʼalaj kkikotik che xkun che uchaʼik ri xuya chike rech xkun che kichapik.

2 Pa ri junabʼ 1473 nabʼe chuwach ri uqʼij ri Jesús, kʼo jun achi che xraj che e kʼo keqaj pa uchapabʼal, areʼ kuchap ta kar. Areʼ kraj che keqaj ri israelitas pa ri chapabʼal. Qas xkun che uchaʼik ri xuya chike rech xeqaj pa uqʼabʼ, wajun achi riʼ Balaam ubʼiʼ. Ri israelitas e kʼo pa ri ulew rech Moab, chuchiʼ ri Ulew che Tzujum chike. Ri Balaam xujaluj ubʼanik ajqʼaxal utzij ri Jehová, tekʼuriʼ xa jun bʼanal tzij xuqujeʼ xa kutzukuj ri uchʼakik pwaq rumal che bʼim che, che ktojik we kutaʼ itzelal pa kiwiʼ. Tekʼuriʼ Jehová xuya ta che kubʼano, are xutaqo che kuya tewchibʼal pa kiwiʼ, chiʼ xkun ta chik xutaʼ itzelal pa kiwiʼ sibʼalaj xpe royowal. Tekʼuriʼ, areʼ xchoman chirij ri pwaq, rumal laʼ xukoj uchoqʼabʼ che ubʼanik. Xuchomaj, we kinkunik che e areʼ kkibʼan ri mak, are ri Ajawaxel kuya itzelal pa kiwiʼ xchaʼ. ¿Jas xubʼan che kitaqchiʼxik? Xeʼukoj ri e jeʼlikalaj alitomabʼ rech Moab (Números 22:1-7; 31:15, 16; Apocalipsis 2:14).

3. ¿Jas nim itzelal xkibʼan ri israelita rumal ri Balaam?

3 ¿La utz xel wi ri xubʼano? Utz, e kʼi xeqaj che ubʼanik ri mak «xkichaplej utzʼiloxik kibʼ kukʼ täq ri ixoqibʼ aj moabʼibʼ». Xuqujeʼ xkiya kiqʼij ri e tyox kech ri moabitas, jun chike are ri itzelalaj Baal, che kkiya uqʼij rukʼ ubʼanik inmoralidad sexual. Rumal wariʼ, 24.000 achijabʼ xekam chuchiʼ ri Ulew che Tzujum chike. ¡Sibʼalaj kʼäx riʼ! (Números 25:1-9.)

4. ¿Jasche xeqaj che ubʼanik inmoralidad sexual e kʼi israelitas?

4 ¿Jas xtobʼan che ubʼanik wariʼ? Are ri ubʼanom ri kanimaʼ ri israelitas. Xkibʼan jastaq che utz täj rumal che xkiya kan rachilaxik ri Jehová, xsach pa kijolom ri ubʼanom chike: xeresaj lo Egipto, xuya kiwa pa ri chaqiʼj ulew xuqujeʼ xukʼut kibʼe kʼa pa ri Ulew che Tzujum chike (Hebreos 3:12). Ri apóstol Pablo xchoman chirij wajun kʼäx chiʼ xutzʼibʼaj wariʼ: «Mixmakun kukʼ ixoqibʼ achijabʼ, jas ri xkibʼan jujun chke ri e areʼ. Rumal kʼu riʼ xekam juwinaq oxibʼ mil (23,000) xa pa jun qʼij» (1 Corintios 10:8). *

5, 6. ¿Jas kojutoʼ wi ri tzʼibʼatal chirij ri mak che xkibʼan ri israelitas pa ri ulew Moab?

5 Ri e rajpatanel ri Ajawaxel kimik öj kʼo pa täq qʼij junam rukʼ ri kubʼij pa Números. Öj kʼo chi naqaj che ri utz Ulew che Tzujum chaqe, jun che más nim na (1 Corintios 10:11). Öj kʼo che kixoʼl ri winaq che ri kirayinik are qʼoyolem rukʼ jun chik, junam kukʼ ri moabitas, xaq xiw che más nim na. Ri chapabʼal xkun che kitzaqisaxik ri israelitas, inmoralidad sexual, xuqujeʼ are keʼutzaqisaj kʼi cristianos ronojel junabʼ (2 Corintios 2:11). Junam rukʼ ri Zimrí, che kʼot ukʼixbʼal xwakat rukʼ jun ixoq madianita pa Israel xuqujeʼ xukʼam bʼi pa rachoch, kimik e kʼo jujun kikojom itzel bʼantajik pa ri congregación (Números 25:6, 14; Judas 4).

6 Chqachomaj wariʼ: «¿La kinwilo che in kʼo pa täq qʼij junam kukʼ ri israelitas chiʼ e kʼo pa ri ulew ‹liʼanik re Moab›? ¿La kwilo che naqaj kʼo wi ri tewchibʼal, ri kʼakʼ uwach Ulew?». We je waʼ, chqakojoʼ qachoqʼabʼ rech ri Ajawaxel kresaj ta ri uloqʼoqʼenik chaqe, chqanimaj ri taqonik: «Chixanimaj chuwach ri kibʼanik makunik kukʼ ixoqibʼ achijabʼ [o ‹inmoralidad sexual›, NM]» (1 Corintios 6:18).

Wachbʼal rech ri ulew Moab

¿JAS RIʼ RI INMORALIDAD SEXUAL?

7, 8. ¿Jas riʼ ri tzʼil täq mak ri kubʼij ri Loqʼalaj Pixabʼ, xuqujeʼ jas kubʼan chike ri winaq ri kkibʼan wariʼ?

7 Wa täq tzij riʼ kuya kʼixbʼal chike ri winaq, tekʼuriʼ rajawaxik che kqatzijoj rumal che ri Jehová kraj täj kqabʼano. Pa ri Loqʼalaj Pixabʼ, ri tzij che xkoj che ubʼixik inmoralidad sexual (pornéia pa griego) are kchʼaw chirij ronojel uwach ri kkibʼan ri winaq chiʼ keʼok rukʼ jun chik, ri kibʼanom ta kikʼulanem je jas ri kubʼij ri Ajawaxel. Are chiʼ kqʼoyiʼ jun winaq che kʼulanik rukʼ jun chik che are ta ukʼulaj xuqujeʼ chiʼ ri e kʼulan täj kkibʼan waʼ jastaq riʼ: chiʼ jun winaq kutoj jun chik rech kqʼoyiʼ rukʼ. Xuqujeʼ chiʼ kqʼoyiʼ jun achi rukʼ jun ixoq che e kʼulan täj. Xuqujeʼ chiʼ jun winaq kukoj uchiʼ o uqʼabʼ che uchapik ri uxoʼlraʼ jun chik o ri ukojik kixutʼ che ubʼanik kirayinik. Chiʼ jun achi kok rukʼ jun achi o jun ixoq rukʼ jun ixoq xuqujeʼ ubʼanik ronojel wariʼ rukʼ jun chikop. *

8 Ri Loqʼalaj Pixabʼ kubʼij: che jachin kubʼan ri inmoralidad sexual krechbʼej ta ri kʼaslemal che kʼot ukʼisik (1 Corintios 6:9; Apocalipsis 22:15). Xuqujeʼ kimik, kkiriq kʼi kʼäx. Nabʼe keʼesax bʼi pa ri congregación. Kʼo jujun mul xiw ta utz ta chi ri retaʼmabʼal kikʼuʼx, ri kibʼantajik xuqujeʼ kkikubʼsaj ta chi kikʼuʼx ri nikʼaj chik chikij, kkiriq nim kʼaxkʼolil pa ri kikʼulanem, kkʼejeʼ akʼalabʼ che kichomam täj, yabʼil weneʼ kamikal (chasikʼij uwach Gálatas 6:7, 8). ¿La utz che kqabʼan wariʼ pa ri qakʼaslemal? Sibʼalaj bʼisobʼal ubʼixik, kʼi kkichomaj ta wariʼ chiʼ kkibʼan ri nabʼe jastaq che keʼukʼam bʼi che ubʼanik wariʼ, jun chike are ri rilik ri pornografía.

RI PORNOGRAFÍA

9. ¿La kubʼan ta kʼäx rilik pornografía, junam rukʼ kkibʼij jujun winaq? Chabʼij jasche kabʼij wariʼ.

9 Pa kʼi tinamit ri pornografía kʼo pa ronojel lugar: ri utzʼibʼaxik o ubʼixik tzʼil täq tzij rech itzel jastaq che kuya itzel rayinik. Weneʼ jun uwachbʼal jun winaq che kuqʼalajisaj ribʼ xuqujeʼ ri ukʼutik ri e bʼantajik che e qas itzel che kixoʼl kebʼ winaq o más. Wariʼ kʼo pa täq wuj, pa qʼojom, pa televisión xuqujeʼ pa Internet. ¿La kʼot kʼäx kubʼan wariʼ junam rukʼ kkibʼij ri winaq? Kʼolik. Ri kkibʼan wariʼ kenaqʼtaj che uchapik kibʼ xuqujeʼ che ubʼanik «kʼixbʼalalaj täq jastaq». Kʼisbʼal re, weneʼ kenaqʼtaj che ubʼanik wariʼ, kkimajij itzel rayinik, kkiriq kʼäx pa ri kʼulanem, kʼo jujun mul kubʼan chike che kkichup ri kikʼulanem (Romanos 1:24-27; Efesios 4:19). * Jun winaq che kʼo retaʼmabʼal chirij wariʼ xubʼij che xaq junam rukʼ ri cáncer: «Che kkʼiyik xuqujeʼ knimarik, xa jujun mul kelik, kʼäx ukunaxik xuqujeʼ resaxik».

Utz täj che kkoj ri Internet pa jun ja jachiʼ kʼot jun kok bʼik

10. ¿Jas kqabʼan che ukojik ri pixabʼ rech Santiago 1:14, 15? (Chawilaʼ ri recuadro « Xukoj uchoqʼabʼ rech chʼajchʼoj ri ukʼaslemal».)

10 Chojchoman chirij ri kubʼij Santiago 1:14, 15: «Xaneʼ ri winaq chkijujunal ketaqchiʼx che mak, aretaq bʼenaq kikʼuʼx chrij ri kirayibʼal ri e areʼ kekʼam bʼik rumal. Ri kirayibʼal ri winaq karalkʼuʼalaj ri mak. Ri mak kʼut, aretaq tzʼaqatinaq chik, karalkʼuʼalaj ri kamikal». ¿Jas kqabʼano we kpe jun itzel rayinik pa qajolom? Are rajawaxik chanim kqakoj qachoqʼabʼ rech kqesaj. Jun kʼutbʼal, we xaq kʼateʼ kqariq jun pornografía, ¿jas kqabʼano? Are utz che chanim kqaya kan rilik, kqachup ri computadora o kqil chi nikʼaj jastaq pa ri televisión rech kqaya ta che ri tzʼil täq rayinik kojkitaqchiʼj che ubʼanik ri utz täj (chasikʼij uwach Mateo 5:29, 30).

11. Chiʼ kpe jun itzel qarayinik, ¿jas kqabʼano rech kqakʼutu che kqakubʼsaj qakʼuʼx chirij ri Jehová?

11 Jehová are qas kuchʼobʼo ri qabʼantajik che qawach öj. Rumal laʼ, kubʼij: «Xa jekʼuriʼ, chiqʼilaʼ bʼaʼ ri jetaq utzʼaqatil ri ibʼaqil chrech [...] ri makunik rukʼ ixoq achi, ri man chʼajchʼoj taj, ri itzel täq rayibʼal» (Colosenses 3:5, TW). Qastzij wi, kʼäx ubʼanik wariʼ. Tekʼuriʼ ri Qatat che kʼo nim upaciencia xuqujeʼ kloqʼoqʼenik, rukʼ ri utobʼanik kojkunik kqabʼano (Salmo 68:19). Rumal laʼ, chiʼ kpe jun itzel rayinik pa qajolom, are utz che chanim kqachʼabʼej areʼ, kqataʼ «ri nimalaj kuʼinem» che, xuqujeʼ are utz che kojchoman chirij nikʼaj chi jastaq (2 Corintios 4:7; 1 Corintios 9:27; chawilaʼ ri recuadro « ¿Jas kinbʼano we in naqʼtajinaq che jun mak?»).

12. ¿Jas riʼ ri chomanik, xuqujeʼ jas kqabʼan che uchajixik?

12 Ri Salomón che kʼo nim retaʼmabʼal kubʼij wariʼ chaqe: «Chachajij ri achomabʼal [...], che kʼut kakʼiy wi ri kʼaslemal» (Proverbios 4:23). Ri kril ri Ajawaxel are ri kʼo pa ri qachomabʼal, ri qas qabʼanik chuwach. Are ta ri kqakʼut öj, ri rumal che kuya ri qakʼaslemal che kʼot ukʼisik o kuya täj. Pa neʼ wariʼ kʼäx ta ubʼanik, tekʼuriʼ nim ubʼanik. Rech kqachajij ri qachomabʼal xuqujeʼ ri qanimaʼ, chqabʼanaʼ qe junam rukʼ ri sukʼalaj Job, che xubʼij che kril täj jun ixoq rukʼ rayinik che utz täj (Job 31:1). Junam rukʼ ri salmista, chqabʼij pa chʼawem che ri Ajawaxel: «Chatoʼoʼ bʼaʼ ri nuwoqʼoch chuwach ri itzel täq jas uwach» (Salmo 119:37, TW).

RI UTZ TÄJ XUBʼAN RI DINA

13. ¿Jachin laʼ ri Dina, xuqujeʼ jasche utz ta ri xubʼan che kichaʼik ri e rachiʼl?

13 Junam rukʼ ri xqil pa ri kʼutunem 3, ri e qachiʼl sibʼalaj kʼo kkibʼan pa ri qakʼaslemal, weneʼ utz o utz täj (Proverbios 13:20; chasikʼij uwach 1 Corintios 15:33). Je waʼ xukʼut ri xubʼan ri Dina, ri umiʼal ri Jacob (chasikʼij uwach Génesis 34:1). Pa neʼ xkʼiy kukʼ e utz winaq, qas kʼo ta unoʼj chiʼ xubʼan rachiʼl chike ri alitomabʼ rech Canaán, wajun tinamit riʼ xaq junam rukʼ ri Moab, qas kchʼobʼ kiwach rumal ri ubʼanik ri inmoralidad sexual (Levítico 18:6-25). Rumal laʼ, ¿jas xkichomaj ri achijabʼ rech wajun tinamit riʼ chiʼ xkil ri Dina? Are xkichomaj che kʼäx ta ubʼanik kʼäx che. Pa neʼ ri Siquem, «nim uqʼij chkixoʼl konojel ri e kʼo pa rachoch ri utat», xuqujeʼ xuchomaj wariʼ (Génesis 34:18, 19).

14. ¿Jas kʼäx xukʼam loq chiʼ Dina utz ta uchaʼik ri rachiʼl xubʼano?

14 Tekʼuriʼ xqʼax ri qʼij, Dina xuchʼobʼ uwach Siquem. Weneʼ, Dina xuchomaj täj che kqʼoyiʼ rukʼ. Tekʼuriʼ ri Siquem are je xuchomaj waʼ. Jun qʼij, chiʼ xpe urayinik, xubʼan ri kkibʼan konojel ri e cananeos: pa neʼ ri ali kraj täj, «rukʼ kʼu chuqʼabʼ xqʼoyiʼ rukʼ». Tekʼuriʼ chiʼ xqʼax ri qʼij «xbʼe ranimaʼ rukʼ», tekʼuriʼ wariʼ xukʼex ta ri kʼäx ubʼanom chik (Génesis 34:1-4). Xaq xiw ta ri Dina xuriq kʼäx, ri utz ta uchaʼik ri e rachiʼl xubʼano xukʼam lo kʼi kʼäx chikij ri ufamilia xeʼuya pa bʼis xuqujeʼ pa kʼixbʼal (Génesis 34:7, 25-31; Gálatas 6:7, 8).

15, 16. ¿Jas kqabʼan che uriqik ri qas nojibʼal? (Chawilaʼ ri recuadro « Textos rech kojchoman chikij».)

15 Dina weneʼ xretaʼmaj jun nim kʼutbʼal chirij wariʼ, tekʼuriʼ rukʼ kʼaxkʼolil. Öj rajawaxik täj che rukʼ kʼäx kqetaʼmaj. Qas kqaloqʼoqʼej ri Jehová, rumal laʼ kqabʼan ri kubʼij chaqe, jun chike, are «chawukʼaj awibʼ kukʼ ri ajnojabʼ» (Proverbios 13:20a). We kojniman che ri Ajawaxel, qas kqachʼobʼ riʼ ri utz bʼe, xuqujeʼ kqachʼobʼ «kʼu na ronojel ri utz», we kqabʼan wariʼ kqariq ta kʼi kʼaxkʼolil (Proverbios 2:6-9; Salmo 1:1-3).

16 Ri Ajawaxel kuya nojibʼal chike ri kkaj. Tekʼuriʼ rech kqariq, ri nojibʼal are rajawaxik kqabʼan qachʼawem, kqasikʼij uwach ri Loqʼalaj Pixabʼ xuqujeʼ ri wuj che kuya ri jikalaj pataninel xuqujeʼ utz uchomanik chaqe (Mateo 24:45; Santiago 1:5). Xuqujeʼ, are utz kqabʼan ta nim che qibʼ are kqata ri pixabʼ che kbʼix chaqe rech ri Utzij ri Ajawaxel (2 Reyes 22:18, 19). Rech kqachʼobʼo, chojchoman chirij wariʼ. Qonojel kqachʼobʼo che ri qanimaʼ are kubʼan kʼäx chaqe (Jeremías 17:9). Tekʼuriʼ, chiʼ kyaʼ jun pixbʼenik chaqe xuqujeʼ tobʼanik rukʼ loqʼoqʼenik, ¿la kqabʼan ta nim che qibʼ xuqujeʼ kqabʼan ri kbʼix chaqe, o kqaya che ri qanimaʼ kojusacho?

17. ¿Jas kʼäx kuriq jun tat xuqujeʼ ri umiʼal, xuqujeʼ jas kubʼan che utoʼik ri ali?

17 Chojchoman chirij wariʼ: jun tat kraj täj che ri umiʼal kbʼe rukʼ jun ala cristiano, we kʼot jun kbʼe kukʼ. Ri ali kubʼij: «Tat, ¿la xa kakoj ta ri kinbʼij chawe? ¡Kʼot jun itzelal kqabʼano!». Qastzij wi, ri ali kuloqʼoqʼej ri Jehová xuqujeʼ utz ri uchomanik, tekʼuriʼ ¿la kqabʼij che «kʼo [qastzij] unoʼj» xuqujeʼ la tajin «[kanimaj] chuwach ri kibʼanik makunik kukʼ ixoqibʼ achijabʼ»? ¿O kqachomaj che kʼot unoʼj xa «kujikibʼaʼ ukʼuʼx chkij ri e uchomanik»? (Proverbios 28:26.) Qastzij wi knaʼtaj nikʼaj chik pixabʼ chaqe che kutoʼ wajun tat riʼ rech kutoʼ ri umiʼal (chawilaʼ Proverbios 22:3; Mateo 6:13; 26:41).

JOSÉ XANIMAJ CHUWACH RI INMORALIDAD SEXUAL

18, 19. ¿Jas xtaqchiʼx ri José che ubʼanik, xuqujeʼ jas xubʼano?

18 Kʼo jun utz kʼutbʼal che xuya jun ala che qas xuloqʼoqʼej ri Jehová xuqujeʼ xubʼan ta ri inmoralidad sexual. Are ri José, rachalal ri Dina (Génesis 30:20-24). Chiʼ nitzʼ na, ri José xril ri kʼaxkʼolil xuya ri xubʼan ri ranabʼ rumal che kʼot unoʼj. Qastzij wi, rumal che retaʼm wariʼ, xuqujeʼ ri urayinik che kresaj ta ri uloqʼoqʼenik ri Ajawaxel che, xutoʼ chiʼ nim chik, chiʼ kʼo pa Egipto ri rixoqil ri rajaw xubʼan che, che «ronojel qʼij» xutaqchiʼj che ubʼanik ri utz täj. Rumal che areʼ xa kʼayim kkun täj kbʼek. Are xukoj uchoqʼabʼ xuqujeʼ unoʼj che uchʼijik ri itzelal. Areʼ xraj täj kubʼan ri xubʼij ri ixoq che, kʼisbʼal re, xanimaj bʼi chuwach (chasikʼij uwach Génesis 39:7-12).

19 Chojchoman chirij wariʼ: ¿la xkun che ubʼanik ri sukʼilal wet ronojel qʼij xuchomaj ri ixoq, o xchoman chirij ri xubʼij che? Xkun ta riʼ. Xaq xiw täj, xraj täj xuchomaj inmoralidad sexual, xuqujeʼ nim kril wi ri rachilanik rukʼ ri Jehová. Je waʼ xukʼutu chiʼ xubʼij wariʼ che ri rixoqil Potifar: «Chilampe la, ri wajaw [...] man kʼo ta ri ma ta ujachom pa nuqʼabʼ xaneʼ xaq xuwi ri lal, lal kʼut ri rixoqil; je kʼu riʼ ¿jas ta che kinbʼan jun jasach ri sibʼalaj lawalo [o itzel], kinmakun ta kʼu chuwach ri Dios?» (Génesis 39: 8, 9).

20. ¿Jas xubʼan Jehová che utoʼik ri José?

20 ¡Sibʼalaj xuya kikotemal che ri Jehová chiʼ xrilo che ri José, pa neʼ naj kʼo wi chike ri ufamilia, ronojel qʼij xubʼan ri sukʼ! (Proverbios 27:11.) Xqʼax ri qʼij ri José xtzʼapix pa cheʼ, tekʼuriʼ ri Jehová xubʼano che xesax loq xuqujeʼ xbʼan nim che pa Egipto rumal che areʼ xubʼan ajjachal re ri jastaq pa ronojel ri tinamit (Génesis 41:39-49). Ri xubʼano xukʼutu che qastzij ri kubʼij ri Salmo 97:10: «Ix ri kiloqʼoqʼej ri Ajawaxel, chiwetzelaj uwach ri lawaloyil; kuchʼuq ri kikʼaslemal ri e jik chuwach; keresaj pa kiqʼabʼ ri bʼanal täq etzelal».

21. ¿Jas xubʼan jun ala rech África che ukʼutik che sukʼ pa ri ukojonik?

21 Junam rukʼ ri José, kʼi cristianos kimik kkinimaj wajun taqonik riʼ: «¡Chiwetzelaj uwach ri lawaloyil! ¡Are chiloqʼoqʼej ri ubʼanik ri utzil!» (Amós 5:15). Jun kʼutbʼal, jun ala rech África kubʼij che jun rachiʼl rech ri tijobʼal che kʼot ukʼixbʼal xubʼij che, che kuya kqʼoyiʼ rukʼ we kutoʼ che ubʼanik ri uchak rech ajilanik pa ri tijobʼal. «Xwaj täj xinbʼano, xchaʼ. Chiʼ qas in sukʼ pa ri nukojonik, wariʼ xubʼano che xubʼan ta kʼäx che ri nukʼaslemal, chnuwach in are nim ubʼanik.» Qastzij wi «ri mak kuya kikotemal», tekʼuriʼ, ri kikotemal che kuya xaq kqʼaxik xuqujeʼ kuya kan kʼi kʼäx (Hebreos 11:25). Wariʼ, junam ta rukʼ ri kikotemal che kʼot ukʼisik che kuya ri unimaxik ri Jehová (Proverbios 10:22).

RI UTOBʼANIK RI UTZALAJ TAT

22, 23. a) ¿Jasche kqabʼij che ri kibʼanom kimak ktoqʼobʼisax kiwach? b) ¿Jas keʼutoʼ ri kibʼanom kimak?

22 Rumal che qonojel öj ajmak, rajawaxik kqakoj qachoqʼabʼ chuwach ri itzel täq qarayinik rech kqabʼan ri kraj ri Ajawaxel che kqabʼano (Romanos 7:21-25). Ri Jehová «qas retaʼm che uj pukʼukʼ ulew» (Salmo 103:14). Tekʼuriʼ ¿we kqabʼan jun nimalaj mak? ¿La ksach ta chi qamak? Ksachik. Pa neʼ kqariq nimaʼq kʼäx, junam rukʼ ri ajawinel David. Tekʼuriʼ, ri Ajawaxel are qas «kakuyun[ik]» we kqaya kan ubʼanik xuqujeʼ we kqaqʼalajisaj ri qamak (Salmo 86:5; Santiago 5:16; chasikʼij uwach Proverbios 28:13).

23 Pa ri congregación kʼo jun nim tobʼanik kuya ri Jehová chaqe rukʼ loqʼoqʼenik are: «Ri sipanik che e achijabʼ», ri e ajkʼamal bʼe che kkaj kojkitoʼ (Efesios 4:8NM, 12; Santiago 5:14, 15). We xqabʼan jun nim mak, e areʼ kojkitoʼ rech kqaya ta kan rachilaxik ri Ajawaxel xuqujeʼ kqabʼan jun jastaq che kubʼano che kqaya ta kan ri Ajawaxel. ¿Jas riʼ? Are uriqik ri «chʼobʼonik» (Proverbios 15:32). ¿Jas kqabʼan che ubʼanik wajun pixabʼ riʼ?

¿JAS URIQIK RI «CHʼOBʼONIK»?

24, 25. a) ¿Jas xubʼan ri ala che kubʼij Proverbios 7:6-23 che ukʼutik che «kʼot [...] unoʼj»? b) ¿Jas riʼ ri uriqik ri «chʼobʼonik»?

24 Ri Loqʼalaj Pixabʼ kchʼaw chirij, jun winaq che «kʼot [...] unoʼj», xuqujeʼ, kchʼaw chirij ri «kuriq chʼobʼonik» (Proverbios 7:7, La Biblia en Quiché de Joyabaj, ortografía actualizada). ¿Jas riʼ ri winaq che «kʼot [...] unoʼj»? Ri kʼot unoʼj xuqujeʼ utz ta ri unojibʼal, weneʼ nim ta ri ukojonik o nim ta ri retaʼmabʼal che uyaʼik uqʼij ri Ajawaxel. Rumal laʼ, kʼäx täj kqaj pa nimalaj mak, junam rukʼ ri ala che kubʼij ri Proverbios 7:6-23. ¿Jas riʼ ri winaq che kuriq ri «chʼobʼonik»? Are ri kok il che ri qas ubʼantajik, rumal laʼ qas kusikʼij uwach ri Loqʼalaj Pixabʼ rukʼ ri utobʼanik ri chʼawem. Kukoj uchoqʼabʼ rech ri uchomanik, ri urayinik, kkiya uqʼij ri Jehová. Je waʼ kukʼutu che «kuloqʼoqʼej ribʼ», wariʼ kubʼij, che tajin kubʼan utz che ribʼ, xuqujeʼ kraj «kuriq riʼ ri utzil» (Proverbios 19:8, TW).

25 Utz che kqachomaj wariʼ: «¿La qas kinchʼobʼo che ri utaqonik ri Ajawaxel are qas utz, xuqujeʼ we kinbʼano kinriq ri nimalaj kikotemal che kʼolik?» (Salmo 19:7-10; Isaías 48:17, 18). We kʼo kojkun ta che retaʼmaxik, ¿jas rajawaxik kqabʼano? Utz che kojchoman chirij ri kʼäx che kuya we kqabʼan ta ri utaqonik ri Ajawaxel. Qas chqachʼobʼoʼ xuqujeʼ chqilaʼ «kʼut chi utz ri Ajawaxel», chqabʼanaʼ ri qastzij pa ri qakʼaslemal, chqaya utz chomanik pa ri qajolom, e qastzij, e sukʼ, e chʼajchʼoj, e utz xuqujeʼ nim kibʼanik (Salmo 34:8; Filipenses 4:8, 9). Chiʼ qas kqakoj qachoqʼabʼ, are qas kkʼiy ri loqʼoqʼenik chirij ri Jehová xuqujeʼ chikij ri jastaq che are utz krilo, xuqujeʼ kojkun che uxutuxik ri itzel krilo. Chnaʼtaj ri José chaqe. Are ta jun achi che nim ubʼanik, tekʼuriʼ xkunik xanimaj «chuwach ri kibʼanik makunik rukʼ ixoqibʼ achijabʼ». ¿Jasche? Rumal che xuya che ri Jehová che xukʼam ubʼe pa ronojel ukʼaslemal xuqujeʼ xubʼan ko che ri ranimaʼ. Are waʼ rajawaxik kqabʼan öj (Isaías 64:8).

26. ¿Jas kʼutunem che nim ubʼanik kqil na?

26 Masach chaqe che ri kubʼan achi o ixoq che jun winaq (o genitales) are ta rech etzʼanem o jastaq che kkoj che rayinik che utz täj. Wariʼ xuya ri Jehová chike ri e kʼulanik rech kkʼejeʼ kalkʼwal xuqujeʼ rech kkiriq kikotemal (Proverbios 5:18). Pa ri kebʼ kʼutunem chik kqil na chirij ri kubʼij ri Ajawaxel chirij ri kʼulanem.

^ párr. 4 Ri wuj re Números kubʼan jun che ri achijabʼ re ri tinamit che xkikamisaj ri ajqʼatal tzij, weneʼ e 1.000, rukʼ ri xeʼukamisaj ri Jehová (Números 25:4, 5).

^ párr. 7 Ri “Preguntas de los lectores” rech La Atalaya 15 rech julio 2006, bʼanom kumal ri testigos rech Jehová, kubʼij jas ubʼanik ri tzʼil jastaq xuqujeʼ ri ubʼanik inmoralidad sexual.

^ párr. 9 Kyaʼ ubʼixik chirij ri chapik ibʼ pa ri Nikʼaj chik etaʼmanik ubʼiʼ: «Ri kbʼanik rech kyaʼ kan ubʼanik ri uchapik ibʼ».