Llapan kanqanman ëwari

Qallananchö tïtulukunaman ëwë

CAPÍTULO 9

“Ama jucwan jucwan pununacur caquicayëtsu”

“Ama jucwan jucwan pununacur caquicayëtsu”

“Qonqecuyëna que munducho mana alli rurecunata. Ama jucwan jucwan pununacur caquicayëtsu, ni lluta puriquicayëtsu, shonqiquicunapa mana alli muneninta rurar.” (COLOSENSES 3:5.)

1, 2. ¿Ima toqllatataq churarqan Balaam israelïtakunata ishkitsinampaq?

UKUSH wanutseq nunaqa yachëllapam toqllata churan. Ukush alläpa yachanqan mikïtam akran toqllaman churanampaq. Y shumaq churarirnam shuyaran toqllaman yëkunanta, yëkuriptenqa alläpam kushïkun, alli mikïta akranqampita.

2 Tsënömi, Jesus manaraq shamuptin 1473 watachö Balaam shutiyoq nuna yachëllapa churarqan toqllata. Pero kë toqllaqa manam ukushpaqtsu karqan, sinöqa israelïtakuna mana alliman ishkiyänampaqmi karqan. Kë israelïtakunaqa Dios Änenqan Markaman chëkäyarqannam, Moab nishqanchömi këkäyarqan. Jehová Diospa profëtanmi kä nirpis, codicioso mallaqashqa nunam karqan Balaamqa, tsëmi qayëkatsir pagayarqan israelïtakunata maldecinampaq. Tsëmi ëwarqan israelïtakuna maldiceq, pero Jehová Diosqa manam permiterqantsu, maldicionnintam bendicionman tikraratserqan, tsëmi piñashqa këkarqan. Pero pago chaskenqanman yarpararmi Balaamqa hukmampana ishkitsita munarqan. Y mana alli rurëman ishkiratsiptëqa kikinkunapa Diosninllam ushakäratsenqa nerqanmi. ¿Ima toqllatataq churarqan? Moabpita shumaq y munapëpaq shipashkunatam (Números 22:1-7; 31:15, 16; Apocalipsis 2:14).

3. ¿Imakunatataq rurayarqan israelïtakuna Balaampa toqllanman ishkirirnin?

3 ¿Ishkiyarqantsuraq Balaampa toqllanman? Awmi, atska waranqa israelïtakunam “Moabpita shipashkunawan punukïkuyarqan”. Y Moabïtakunapa diosninkunatam adorayarqan, y mana alli rurëkunapa diosnin Baal shutiyoq imägenkunamampis qonqurikuyarqanmi. Y kë rurayanqampitaqa ishkë chunka chusku waranqa (24.000) nunakunam wanuyarqan, Dios änenqan patsaman yëkuriyänan këkaptinna. ¡Imanö llakikïpaqmi karqan! (Números 25:1-9.)

4. ¿Imanirtaq mana alli rurëman ishkiyarqan atska waranqa israelïtakuna?

4 ¿Imataq yanaparqan tsë hutsa rurëman ishkiyänampaq? Shonqunkunachö mana allikunata munar qallëkuyanqanmi, y manam yarpäyarqantsu Jehová Egiptopita horqanqanta, ni mikï mana kanqan hirkachö mikutsenqanta, y Änenqan Markayaq sänota pushanqantapis (Hebreus 3:12). Tsëmi apóstol Pablupis tsë pasanqanta qellqarqan: “Ama pecunano jucwan jucwan pununacur cacuyëtsu. Tseno jucwan jucwan pununacoq nunacunatam Diosnintsic castiguecorqan. Tsemi juc junaqlla wanuyarqan isque chunca quima waranqa (23,000), tseno portacoq nunacuna” nishpa (1 Corintios 10:8). *

5, 6. Moabchö këkarnin israelïtakuna hutsaman ishkiyanqan, ¿imapita cuidakunapaqtaq yanapamantsik?

5 Kanan cristiänokunapis, Números nishqan librochö parlanqan tiempochönömi kawëkantsik. Diosnintsik änimanqantsik mushoq Patsaman chëkantsiknam, tsëqa israelïtakunata änenqampitapis más alli kaqmi (1 Corintios 10:11). Hina kananqa moabïtakuna rurayanqampitapis mastam rikantsik, warmipis ollqupis hukwan hukwan mana casakushpa lluta kakoqkunata. Imanömi israelïtakunapis ishkiyarqan, tsënöllam kanampis atska waranqa cristiänokuna ishkiyan manaraq casakur punukï toqllaman (2 Corintios 2:11). Y Zimrí shutiyoq israelïtanäqa llapan rikarëkäyaptinmi yëkaratserqan huk madianita warmita carpanman, tsënöllam hina kanan tiempo cristiänokunapis mana allita rurarirnin tïrayashqa wakintapis hutsaman ishkitsita (Números 25:6, 14; Judas 4).

6 Tsëmi tapukunantsik: “¿Israelïtakuna Moabchö këkäyanqan tiempochönöku këkä? ¿Tsë mushoq Patsa Dios apamunampaq kaqta rikëkänaku?”. Tsënö kaptenqa, Dios munanqannö kawarmi, imëpis kuyakïninchö këkäshun, y wiyakushun: “Ama warmipis ollqupis jucwan junwan pununacur cacuyënatsu” nishqan consëjotam (1 Corintios 6:18).

Moabpita shumaq Patsa rikakaq

¿IMATAQ FORNICACIÓN?

7, 8. ¿Ima rurëkunataq “fornicación”, y tsëta ruraqkunaqa ima llakikïkunaparaq pasayan?

7 Bibliachö “fornicación” nerqa (grieguchöqa pornéia) parlan, mana casado këkar pununakur tukïnöpa partenkunawan ruranakoqkunapaqmi. Casado këkar hukwan kakoqkunapaq, soltero o soltera këkar kakoqkunapaq, hina lluta qellëpaqrëkur nunakunawan kakoqkunapaqwanmi. Y llutampa ruranakïpis y mana casado këkar warmipis ollqupis partenkunata yatar pukllëpis fornicacionllam. Y kë llapan ruranakïkunachö ollqupura o warmipura o huk animalwan karpis fornicacionllam. *

8 Bibliaqa alleq clärom willakun, kë rakcha rurëkunata ruraqkunaqa mana wanushpa kawakïta mana chaskiyänanta (1 Corintios 6:9; Apocalipsis 22:15). Y tsënö kakoqkunaqa imëka mana allipam pasayan. Diospa markampitapis qarqushqam kayan. Rakcha concienciayoqnam kayan, mana alli kawakïninkunapitanam reqiyan, wakinkunapis mananam confiayannatsu, casado karnäqa pleitokurllanam kawakuyan, wambrata mana munëkarmi qeshyaq tikrayan, hipatsikoq qeshyakunawanmi muyashqa kayan y hasta wanuyanmi (leyi Gálatas 6:7, 8). ¿Kënö hipakïkuna apamoq kawëtatsuraq akrashwan? Más llakinëpaqqa munëninkunata rurakurninmi, mana allikunaman chäyänanta yarpäyantsu, rikaräkuyan televisionchö rakcha rurëkunata.

MANA ALLIKUNA RIKËQA APAKUN RAKCHA RURËMANMI

9. ¿Mana allikunamanqa manam apakuntsu nishwantsuraq mana allikuna rikarëpaq? Willakamï.

9 Wakin nacionkunachöqa, imëkachöpis yurinllanam warmipis ollqupis qalapacho mana allita rurëkaqkuna [pornografía], televisionchö, radiochö, müsicakunachö, y Internet nishqanchöpis. * ¿Mana allikunamanqa manam apamanqatsu nishwantsuraq? Manam tsënöqa nishwantsu. Tsëkunata wiyaq o rikaraq kaqqa warmi y ollqu karpis [masturbación] partenkunata kupar gustunkunata rurëmanmi chäyanman, y tsëpitanam “antujashqanmanno tuqui melanepaqcunata” rurakïta munariyan. Tsëta mana haqerqa imëpis yarparakïkanqa mana alli rurëkunallamanmi, tsënö karqa manam majanwampis alliqa kawanqanatsu y hasta rakikanqam (Romanos 1:24-27; Efesios 4:19). * Këkunapaq estudiaq nunam nerqan, mana hampikätsina qeshyanö kanqanta: “Warmipis ollqupis mana casakushpa hukwan hukwan punukïllata munëqa cada hunaq masmi miran y ushakätsita munarpis manam puëdeyantsu”.

Internet wayikichö kaptenqa, llapan rikänanman churë

10. ¿Imanötaq yanapamantsik Santiagu 1:14, 15 mana allikunaman mana ishkinapaq? (Rikë “ Melanëpaq rurëkunapita witikü” nishqan recuadrotawan.)

10 Ama qonqashuntsu Santiagu 1:14, 15 nenqanta: “Quiquin nunam mana alli muneninta ichicllapayan munapäquican. Tseno munapëcarllanam, juclla jutsaman jeqarcun”. Kë mana alli rurëkunaman mana ishkinapaqqa, ¿imataraq rurashwan mana alli munëkuna chämuptin? Tsë höram pensënintsikpita chipyëpa horqarinantsik. Tantearinapaq, computadörata, televisionta, rikëkashqa mana allikuna yarqamuptenqa, ¿imataraq rurashwan? Tsë höram witikurinantsik, upirinantsik o hukkunaman cambianantsik, hutsa rurëkunaman mana ishkinantsikrëkur (leyi Mateo 5:29, 30).

11. Mana alli munëkuna pensënintsikman chämuptenqa ¿imanötaq Diosman confiakonqantsikta rikätsikushwan?

11 Jehová Diosqa kikintsik reqikonqantsikpitapis masmi reqimantsik. Tsëmi kënö nimantsik: “Qonqecuyëna que munducho mana alli rurecunata. Ama jucwan jucwan pununacur caquicayëtsu, ni lluta puriquicayëtsu, shonqiquicunapa mana alli muneninta rurar. Ni capoqyoq quepaq erayäquicayëtsu Diostano cuyar” nishpa (Colosenses 3:5). Pero kë rurëkuna haqinanqa manam fäciltsu. Tsënö kaptimpis Teyta Diosnintsikmi yanapamantsik (Salmo 68:19). Tsëmi, mana alli rurëkunaman ichikllapis yarpakurkorqa ‘Teyta Diospa poderninman’ shonquntsikpita patsë mañakunantsik, y tsëpitaqa más alli kaqkunamanmi pensar qallanantsik (2 Corintios 4:7; 1 Corintios 9:27; rikë “ ¿Imanötaq mana alli rurëpita rakikäman?” nishqan recuadrota).

12. ¿Imataq tsë täpanantsikpaq kaq ‘shonquqa’ y imanirtaq täpashwan?

12 Bibliata qellqaq Salomonmi nimantsik: “Imëkapitapis más shonqïkita täpë, tsëpitaran kawënikikunaqa” nishpa (Proverbios 4:23). ¿Imataq tsë täpanantsikpaq kaq ‘shonquqa’? Imanöpis Diosnintsikpa rikënimpaq kanqantsikmi. Y tsëtam Jehová rikan shonquntsikchö y manam hananllapa kanqantsiktatsu, y tsëmi alläpa preciso mana ushakaq kawëta chaskinapaq. Shonquntsik mana alli rurëkunaman mana ishkitsimänapaqqa, Job ruranqannömi nawintsikwan huk conträtota ruranantsik, mana allikunata pensar warmita mana rikapänapaq (Job 31:1). Y salmo qellqaqnömi Diosnintsikman mañakunantsik: “Yanapëkallamë nawillä mana alli kaqtaqa mana rikänampaq” nishpa (Salmo 119:37).

DINA MANA ALLITA RURANQAN

13. ¿Pitaq Dina karqan y imanö yanasakunatataq asherqan?

13 Capítulo 3 nenqanchömi yachakorqantsik amïgokunaqa allipaq o mana allipaqpis kanqanta (Proverbios 13:20; leyi 1 Corintios 15:33). Tsëtam rikätsimantsik Jacobpa tsurin Dïnata pasanqan. Teytan shumaq willapar wätëkaptimpis, Canaanpita shipashkunatam asherqan yanasankunapaq, Canaán markaqa reqishqa karqan lluta wätanakur punukuyanqampitam Moab markanö (Levítico 18:6-25). ¿Imataraq pensariyarqan tsë mana alli kakoq nunakuna Dïnata rikëkur? Fácil engañakïlla kanqantam pensariyarqan. Y Siquem shutiyoq jövempis tsënöllam pensarerqan (Génesis 34:18, 19).

14. ¿Dina mana alli yanasakunata ashenqan, ima rurëkunamantaq aparqan?

14 Tsëpitanam Dïnaqa reqirerqan Siquemta. Dïnaqa manachi punukikïta munarqantsu. Pero Siquemqa Dïnawan patsäkïtam munarqan. Tsëmi huk hunaq mana munëkaqta tsarikur violarerqan. Tsëpitanam kuyar qallëkur casakïta munarqan, pero tsëqa, manam ni imapaqpis sirverqannatsu (leyi Génesis 34:1-4). Mana alli yanasakunata akranqampitaqa manam Dïnallatsu mana alliman ishkerqan, sinöqa llapan familiantam llakitserqan, penqakatserqan, y hutsa rurëman churarqan (Génesis 34:7, 25-31; Gálatas 6:7, 8).

15, 16. ¿Imanötaq Diosnintsikpa yanapakïninta tarishwan alli kawanapaq? (Rikë “ Biblia nenqanman yarpakachänapaq” nishqan recuadrota.)

15 Kë pasanqankunapitaqa, Dina yachakorqanchi mana alli yanasakuna mana alliman apakonqanta. Pero noqantsikqa manam tsënö mana allikunaman ishkitaraqtsu munantsik yachakunapaq. Kamakoq Diosnintsikta kuyarninmi, “yachaqkunawan pureqqa yachaqmi tikranqa” nishqan consëjota wiyakuntsik (Proverbios 13:20a). Diosnintsikta imëpis wiyakorqa musyashunmi alli nänipa ëwëkanqantsikta, y tsënöpam imëka mana allikunapita y hipakïkunapitapis libre kashun (Proverbios 2:6-9; Salmo 1:1-3).

16 Diosnintsikqa, alli kawë munaqkunataqa yanapanmi. Pero yanapamänapaqqa, mañakunantsik, Palabrampitam yachakunantsik y llapanchö wiyakoq y yachëwan sirweq qellqamonqan librokunapitam y revistakunapitam alleq yachakunantsik (Mateo 24:45; Santiagu 1:5). Hinamampis humilde këqa alläpa allim, tsëmi yanapamantsik Teyta Diospa consëjonta chaskikunapaq (2 Reyes 22:18, 19). Këta más musyarinapaqqa këman yarpärishun. Itsa yarpantsikchi shonquqa traicionërom y imëkatapis rasllam munan nishpa Biblia nenqanta (Jeremías 17:9). Pero ¿yanapamënintsikta munar willapämashqaqa wiyakuntsikku? ¿O shonquntsik munanqanllataku rurëta munantsik?

17. ¿Ima ninmantaq huk warmi wambra teytanta huk jövenwan yarqïta munarnin, y imanötaq teytan tsëta yanapanman?

17 Këman yarpärishun: huk teyta munanmantsu warmi tsurin huk cristiano jövenwan yarqunanta pipis mana yanaqaptinqa. Tsëqa itsa shipashqa ninman: “¿Imanirtaq yarquyänäta munankitsu? ¡Mana allikunataqa rurayämanraqku!” Awmi kë shipashqa Jehová Diosta kuyanmi, y imëpis Dios munanqanta rurëllapaqmi pensan, pero papäninta tsënö niptenqa, ¿alli juicioyoqmi këkan y mana alli rurëpita rakikashqam këkan nishwantsuraq? ¿O shonqumpa munëninmanku confiakïkan? (Proverbios 28:26.) Tsënö kaptenqa itsa yarpäratsimantsik Bibliachö huk consëjokunaman, y tsëwanchi teytapis yanaparinman wambranta (ashiri Proverbios 22:3; Mateo 6:13; 26:41 textokunata).

JOSËQA RAKCHA RURËPITA WITIKORQANMI

18, 19. ¿Imamantaq huk warmi ishkitsita munarqan Josëta, y imatataq José rurarqan?

18 Josëqa Dïnapa turinmi karqan, y alläpam Teyta Diosta kuyarqan, tsëmi rakcha rurëpitaqa witikorqan (Génesis 30:20-24). Wambra këkarmi rikarqan panin Dina, mana alli yanasakunata ashinqampita llakikïta llapan familiampaq apanqanta. Tsë llapan mana allipa pasayanqanman yarpanqanmi, y Diosnintsikpa kuyakïninchö imëpis kawëta munanqanmi, tsaparqan Egiptochö esclavo këkaptin, “cada hunaq” patronnimpa warmin patsäkushun nishpa acusaptin mana punukïkunampaq. Esclavo karninmi, trabäjonta haqirir ewkïta puëderqantsu. Tsëpenqa, ¿imatataq rurarqan? Jehová Diosman confiakurmi, warmi acusëkaptimpis munarqantsu punukikïta, y warmi malas tsarikurkuptimpis rasmi ewkorqan (leyi Génesis 39:7-12).

19 Kananqa tsë ruranqanman pensarishun, ¿witikunmantsuraq karqan tsë warmiman imëpis yarparäkïkar, o munapäkïkarqa? Ishkinmanchi karqan tsë rakcha rurëman. Josëqa alläpam munaq Jehová Diosta kushitsita, tsëmi mana allikunamanqa yarparaqtsu. Tsëtaqa rikätsimantsik Potifarpa warminta nenqanchömi: “Patronnïqa llapan kaponqantam makïman churamushqa, pero qamtaqa manam, warmin kaptiki. ¿Imanötaq kë mana allita rurar Diospa contran churakärïman?” (Génesis 39:8, 9).

20. ¿José alli kaqta kuyanqampita imatataq Jehová rurarqan?

20 ¡Imaraq Jehová kushikorqan, José karu markachö këkar Pë munanqannö kawanqampita! (Proverbios 27:11.) Tsëpitanam, Josëta carcelman wichqayarqan, Pero Jehoväqa carcelpita yarqamunantam permiterqan, tsëpitanam Egipto reypa qateqninman mandakoq tikratserqan, y hinantin Egiptochö mikïkunapis pëpa makinchömi karqan (Génesis 41:39-49). José pasanqanqa rikätsimantsik Salmo 97:10 nenqan rasumpëpa kanqantam: “Jehová kuyaqkuna, mana alli kaqta chikiyë. Pëqa alli kaqta kuyaq kaqkunapa kawënintam täpëkan, y chikikunapa makimpitam salvan”.

21. ¿Africapita huk joven imanötaq rikätsikorqan Diospa consëjonkunata wiyakonqanta?

21 Kanan tiempopis José ruranqannöllam, atska waranqa cristiänokuna cäsokuyan: “Mana alli rurëta chikiyë, y alli kaqta kuyaye” nishpa Jehová mandakonqanta (Amós 5:15). África markapita huk jövenmi willakun, estudiaq mayin huk china, matemática exämenchö yanapamaptikeqa qamwanmi punukïkushaq nenqanta. Tsëmi kë joven nin: “Manam munarqätsu, Teyta Diospa consëjonkunata wiyakurmi concienciäta limpio katserqä, tsëqa noqapaqqa kë mundochö llapan öropitapis más väleqmi.” Awmi, itsa “etsapa muneninta rurar juc ratu que patsacho gosacuri[yanman]” pero tsë kushikïqa manam tsarakonqatsu, y apamonqa imëka llakikïkunatam (Hebreus 11:25). Hinamampis, manam ichikllapis igualantsu Teyta Diosnintsik mana ushakaq kushikïta qomänantsikpaq kaqwanqa (Proverbios 10:22).

KUYAKOQ TEYTA YANAPAMANQANTSIK

22, 23. a) ¿Hutsata rurarerqa manam perdón kannatsu noqapaq nishwantsuraq? b) ¿Ima yanapakïkunatataq churamushqa Jehová?

22 Hutsasapa karmi, cada hunaq tsarakunantsik mana alli munëkunapita, y alli kaqtam ruranantsik (Romanos 7:21-25). Jehová Diosqa alleqmi musyan y yarpanmi “allpapita rurashqa kanqantsikta”(Salmo 103:14). Pero hutsata rurarishqaqa, ¿mananatsuraq perdón kanman? Awmi perdontaqa chaskishwanmi. Pero mana allita ruranqantsikkunapitaqa, rey Davidta pasanqannöpis hipakïkunapam pasashun. Tsënö kaptimpis Jehová Diosqa “alläpa allim y perdonamänapaqpis listom këkan”, pero tsëpaqqa willakunantsik y arrepentikunantsik shonquntsikpita patsëmi (Salmo 86:5; Santiagu 5:16; leyi Proverbios 28:13).

23 Y congregacionmanmi kuyakïninwan Jehová churamushqa huk shumaq qarëta yanapamänapaq, Tsë qarëqa anciänokunam kayan y listom këkäyan yanapamänapaq (Efesios 4:8, 12; Santiagu 5:14, 15). Hutsaman ishkishqa kashqaqa yanapamäshunmi Diosnintsikwan alli kanapaq, y tsënöpa yapë hutsaman mana ishkinapaq. Y alli rurëllamanna “shonquntsik” pensanampaq (Proverbios 15:32). ¿Imanötaq kë consëjota wiyakushwan?

¿IMATATAQ RURASHWAN ALLI RURËLLAMANNA “SHONQUNTSIK” PENSANAMPAQ?

24, 25. a) ¿Proverbios 7:6-23 nishqan textochö joven imanötaq rikätsikorqan ‘shonqunman confiakoq’ kanqanta? b) ¿Imatataq rurashwan ‘shonquta alli tsaränapaq’?

24 Bibliaqa parlanmi “shonqunman confiaq” nunakunapaq y “shonqunta alli tsaraq” nunapaqpis (Proverbios 7:7). ¿Imanö nunataq “shonqunman confiakun”? Espiritual kaqchö mana poqu karnin, imatapis mana alleq pensëkur ruraqkunam. Y kënö nunakunaqa mana alli rurëkunaman rasllam ishkiriyan, Proverbios 7:6-23 textochö parlanqan jövennö. ¿Imanö nunatataq “shonqunta alli tsaraq”? Imatapis ruranampaq alleqraq pensaq nunam, y kënö nunaqa Teyta Diosta yanapanampaq mañakurirmi alleq estudian Palabranta. Hutsasapa këkarnimpis cada hunaqmi Diosta kushitsita munar consëjonkunata wiyakun, y Pë munanqannöllam kawan. Tsëta rurarmi rikätsikun “kawëninta kuyanqanta” y alli kaqllata rurëta munanqanta (Proverbios 19:8).

25 Tsëmi tapukunantsik: “¿Rasumpëpaku musyä Diospa consëjon kikïpaq alli kanqanta, y wiyakurnenqa kushishqa kawanäta?” nishpa (Salmo 19:7-10; Isaías 48:17, 18). Diospa consëjonman itsa confiashwantsu, tsëqa ¿imatataq rurashwan? Alleqmi pensanantsik, Diosnintsikpa consëjonta mana wiyakïqa hipakïkunaman apamanqantsikta. Hina alläpa precïsom “kushishqa rikänantsik Jehoväpa alli këninta”, y Dios munanqannömi kawanantsik limpio yarpëyoq, alli, kuyakoq karnin (Salmo 34:8; Filipenses 4:8, 9). Alli kaqta rurëta tïrarqa masmi Diosnintsikta kuyashun, hina mana alli kaqtapis masmi chikishun. Josëman yarpärishun. Pëqa noqantsiknö hutsasapa nunam karqan, tsënö këkarpis manam lluta warmikunawan punukur hutsata rurarqantsu. ¿Imanirtaq hutsaman ishkerqantsu? Pëqa wambra kënimpitam Jehová Diospa consëjonta wiyakur llapan kawëninchö kushitsita munarqan. Y tsëtam noqantsikpis ruranantsik (Isaías 64:8).

26. ¿Qateqnin capïtulokunachö imapitaraq yachakushun?

26 Ama qonqashuntsu, ollqupa y warmipa partenkunaqa manam lluta pukllanatsu kayan, ni llutata rurar kushikunapaqtsu. Tsëtaqa Jehová Dios kamashqa casädokunalla juntakar kushikuyänampaq, y mirayänampaqmi (Proverbios 5:18). Qateqnin ishkë capïtulochömi rikäshun, Diosnintsik casado kawëta imanö rikanqantapis.

^ par. 4 Números libroqa willamantsik, manam Jehová wanutsenqanllapaqtsu, sinöqa waranqatanö juezkunapis wanutsiyanqampaqwanmi (Números 25:4, 5).

^ par. 7 La Atalaya 15 de julio 2006, “Preguntas de los lectores” nishqanmi alleq willamantsik inmundicia y conducta relajada nishqanchö ima rurëkuna kanqantapis, këtaqa rurayämushqa Jehoväpa testïgonkunam.

^ par. 9 Pornografía nerqa parlëkantsik, manam nawintsik rikanqanllapaqtsu, sinöqa wiyanqantsikpaqwanmi. Hina fötochö qalapacho këkaqta rikëpitawan, hasta ishkaq o maspis mana allikunata rurëkaqta rikarëpis pornografïallam.

^ par. 9 Masturbación o partenkunata kupapar gustunkunata rurayanqampitaqa rikätsikun “¿Imanötaq haqiyanman partenkunata kuparnin kikinkunapa munëninkunata ruraqkuna?” nishqan apéndicem.