Skip to content

Skip to table of contents

KAPÍTULU 9

“Hadook an husi sala-foʼer!”

“Hadook an husi sala-foʼer!”

“Neʼe duni, imi sei oho hakarak rai neʼe nian neʼebé book imi-nia laran, hanesan sala-foʼer, hanoin foʼer, hakarak foʼer, laran-aat, laran karak-teen, neʼebé hanesan adora lulik.”​—KOLOSO 3:5.

1, 2. Oinsá mak Balaão halo planu atu lasu Maromak Jeová nia povu?

PESKADÓR ida bá kail ikan iha fatin neʼebé nia gosta tebes. Nia hakarak atu kail ikan oin ida deʼit. Nia hili iska ida, no tau iha kail-isin, depois soe ba bee laran. Lakleur, kail-talin sai metin no nia dada sai ikan. Nia oin kontente tanba nia hatene katak nia hili iska neʼebé diʼak.

2 Iha tinan 1473 molok Kristu, mane ida naran Balaão hanoin didiʼak kona-ba iska ida neʼebé nia hakarak uza nuʼudar lasu ida. Maibé nia hakarak uza iska ida-neʼe atu lasu Maromak nia povu. Sira hela daudaun iha tenda iha rai-tetuk iha rai-Moab, besik rai neʼebé Maromak promete ba sira. Balaão hatete katak nia mak Maromak Jeová nia profeta ida, maibé tuir loloos nia mane ida neʼebé kaan-teen no simu osan atu hotar ema Izraél. Maibé, Maromak Jeová envolve an hodi halo Balaão bele haraik bensaun deʼit ba ema Izraél. Maski nuneʼe nia hakarak duni atu simu nia osan, entaun nia hanoin katak se nia tenta ema Izraél atu halo sala boot, Maromak rasik sei hotar nia povu. Ho planu ida-neʼe Balaão uza lasu ida​—feto-klosan bonita husi rai-Moab.​—Números 22:​1-7; 31:15, 16; Apokalipse 2:​14.

3. Balaão nia planu iha susesu saida?

3 Nia planu iha susesu ka lae? Sin, susesu balun tanba iha mane Izraél rihun ba rihun neʼebé mate. Sira monu ba lasu ida-neʼe hodi halo “sala-foʼer ho feto Moab sira”. Mane sira-neʼe mós komesa adora Moab nia maromak sira, inklui Baal husi Peor, maromak seksuál nian. Tan neʼe, ema Izraél naʼin-24.000 mate besik rai neʼebé Maromak promete ona ba sira. Akontesimentu neʼe mak nuʼudar dezastre boot ba nasaun neʼe.—Números 25:​1-9.

4. Tanbasá mak ema Izraél rihun ba rihun monu ba lasu sala-foʼer?

4 Oinsá mak buat aat neʼe akontese? Ema barak komesa sai laran-aat hodi hadook an husi Jeová, Maromak neʼebé mak halo sira livre husi rai-Ejitu, neʼebé fó ai-han, proteje no lori sira atu tama ba rai neʼebé nia promete. (Ebreu 3:​12) Hodi hanoin kona-ba neʼe apóstolu Paulo hakerek: “Ita keta halo sala-foʼer hanesan sira balun halo, no ema rihun ruanulu-resin-tolu mate iha loron ida deʼit nia laran.” *​—1 Korinto 10:​8.

5, 6. Tanbasá mak istória kona-ba ema Izraél nia sala iha rai-tetuk iha Moab importante duni ba ita ohin loron?

5 Istória husi livru Números hatudu lisaun barak neʼebé importante ba Maromak nia povu ohin loron, neʼebé moris iha tempu neʼebé besik atu tama ba rai diʼak liu neʼebé promete ona. (1 Korinto 10:11) Porezemplu, mundu neʼe hanoin demais kona-ba hahalok seksuál nian, no ida-neʼe hanesan ho Moab antigu, maibé aat liu. Liután neʼe, tinan-tinan ema kristaun rihun ba rihun monu ba lasu sala-foʼer, lasu neʼebé halo ema Izraél monu. (2 Korinto 2:​11) No hanesan ho Zinri neʼebé ho barani laʼo hamutuk ho feto Midian iha ema Izraél nia leet no lori feto neʼe ba nia tenda, ohin loron ema balun neʼebé halibur hamutuk ho Maromak nia povu, sira hatudu ezemplu aat no kona ema seluk iha kongregasaun kristaun.​—Números 25:​6, 14; Judas 4.

6 Ita hatene ka lae, katak ita ida-idak hasoru situasaun neʼebé loloos hanesan ho buat neʼebé akontese ba ema Izraél iha rai-tetuk iha Moab? Ita bele haree ka lae, katak mundu foun neʼebé Ita hein besik ona atu mai? Se nuneʼe, Ita sei hakaʼas an atu hela nafatin iha Maromak nia domin hodi halo tuir ukun-fuan neʼebé hatete: “Hadook an husi sala-foʼer.”​—1 Korinto 6:​18.

Haree ba rai-tetuk Moab

SAIDA MAK SALA-FOʼER?

7, 8. Saida mak “sala-foʼer”? Oinsá mak ema neʼebé halo ida-neʼe koʼa buat neʼebé sira kari?

7 Iha Bíblia, liafuan “sala-foʼer” (lia-gregu, porneía) koʼalia kona-ba relasaun seksuál entre ema neʼebé laʼós kaben-naʼin tuir Maromak nia haree. Neʼe inklui kaben-naʼin neʼebé halo relasaun seksuál ho ema seluk; halo hahalok seksuál hodi manán osan; relasaun seksuál entre ema neʼebé seidauk kaben; halo buat seksuál ho ibun ka kidun no kaer oin-lulik husi ema neʼebé laʼós nia kaben. Sala-foʼer mós inklui relasaun seksuál entre feto ho feto ka mane ho mane ka ho animál. *

8 Eskritura hatete ho klaru: Ema neʼebé kontinua atu halo sala-foʼer labele sai parte iha kongregasaun kristaun no sei la simu moris rohan-laek. (1 Korinto 6:​9; Apokalipse 22:15) Liután neʼe, agora mós sira lori susar ba sira-nia an tanba ema la fiar sira, sira sente folin-laek, sira-nia laran fó-sala ba sira, haksesuk-malu iha kaben laran, sai isin-rua maibé la hakarak, hetan moras no mós mate. (Galasia 6:⁠7, 8) Tanbasá mak ita hakarak laʼo iha dalan neʼebé nakonu ho problema no lori ita ba susar oioin? Triste tebes tanba ema barak la hanoin uluk kona-ba problema neʼebé sei mosu, kuandu sira komesa hakat ba dalan neʼebé sala. Dala barak hakat primeiru ba problema sira-neʼe mak liuhusi haree pornografia.

HAKAT PRIMEIRU​—PORNOGRAFIA

9. Ema balun hanoin katak pornografia la iha perigu. Ida-neʼe loos ka lae? Esplika.

9 Iha rai barak ema bele haree pornografia iha livru, múzika, televizaun, no hatudu barak liu iha ínternet. * Ema barak hanoin katak ida-neʼe la iha perigu ba sira-nia an. Ida-neʼe loos ka lae? Lae duni! Sira neʼebé haree pornografia bele sai toman atu halo masturbasaun, neʼe katak halimar ho sira-nia oin-lulik, no ida-neʼe haburas hakarak seksuál neʼebé lamoos. Neʼe lori problema hanesan hanoin no buka deʼit atu halo relasaun seksuál, hakarak seksuál neʼebé foʼer, problema boot iha kaben laran, no mós bele halo kaben-naʼin soe malu. * (Roma 1:​24-​27; Efeso 4:​19) Matenek-naʼin ida kompara hanoin no buka deʼit atu halo relasaun seksuál hanesan ho moras-kankru. Nia hatete: “Ida-neʼe sai boot no buras. Baibain hakarak neʼe iha nafatin, no mós susar tebes atu hadiʼa no kura.”

Dalan neʼebé matenek mak inan-aman tau matan ba buat neʼebé sira-nia oan haree

10. Oinsá mak ita bele halo tuir matadalan husi Tiago 1:14, 15? (Haree mós kaixa “ Oinsá haʼu hetan forsa atu sai moos iha dalan morál”.)

10 Hanoin toʼok liafuan iha Tiago 1:​14, 15, neʼebé hatete: “Ema hetan tentasaun wainhira nia hakarak aat rasik mak koko nia. Hakarak aat neʼe fó fuan, no lori ba sala; wainhira sala sai boot ona, sala lori mate mai.” Entaun, se hakarak neʼebé aat tama iha Ita-nia hanoin, lalais halo buat ruma atu halakon hanoin ida-neʼe! Porezemplu, se Ita la ho neon haree imajen ruma neʼebé hatudu buat seksuál, Ita lalais fila oin, taka ka troka ba programa seluk iha televizaun, no hanesan mós ho komputadór. Halo buat hotu neʼebé Ita presiza halo hodi sees husi hakarak imorál! Importante atu halo ida-neʼe antes hakarak imorál neʼe sai buras no bele ukun Ita.​—Mateus 5:​29, 30.

11. Kuandu ita luta hasoru hakarak neʼebé sala, oinsá mak ita bele hatudu katak ita fiar ba Maromak Jeová?

11 Maromak mak hatene liu kona-ba buat neʼebé diʼak mai ita. Tan neʼe nia fó konsellu ida-neʼe: “Neʼe duni, imi sei oho hakarak rai neʼe nian neʼebé book imi-nia laran, hanesan sala-foʼer, hanoin foʼer, hakarak foʼer, laran-aat, laran karak-teen, neʼebé hanesan adora lulik.” (Koloso 3:⁠5) Loos duni, karik susar atu halo ida-neʼe. Maibé hanoin-hetan katak ita iha Aman iha lalehan neʼebé hatudu pasiénsia no hadomi ita, no mós ita bele husu nia ajuda. (Salmo 68:19) Entaun halo orasaun kedas kuandu hanoin neʼebé sala tama iha Ita-nia hanoin. Halo orasaun atu hetan “kbiit makaʼas” no hakaʼas an atu hanoin kona-ba buat seluk.​—2 Korinto 4:7; 1 Korinto 9:​27; haree kaixa “ Oinsá mak haʼu bele halakon haʼu-nia toman neʼebé aat?”.

12. “Laran” katak sá? Tanbasá mak ita tenke proteje ita-nia laran?

12 Salomão, mane neʼebé matenek, hakerek: “Liután buat sira-neʼe hotu neʼebé mak ó tenke proteje, proteje bá ó-nia laran, tanba husi nia mak moris nia hun.” (Provérbios 4:​23) Ita-nia “laran” katak ita-nia hanoin, sentimentu, matenek no hakarak neʼebé ema seluk la bele haree. Maromak mak bele haree ita-nia “laran”. Liután neʼe, atubele hetan moris rohan-laek depende ba saida mak Maromak nia haree kona-ba ita-nia “laran”​—laʼós saida mak ema hanoin kona-ba ita. Ida-neʼe simples deʼit. Maibé, ida-neʼe importante ba ita-nia moris. Job, ema neʼebé laran-metin, halo promete ho nia matan atu la haree feto iha dalan neʼebé ladiʼak. (Jó 31:1) Ida-neʼe mak ezemplu diʼak loos mai ita! Ema ida neʼebé hakerek livru Salmos mós hanoin hanesan neʼe, nia harohan: “Keta husik haʼu-nia matan atu haree buat neʼebé la iha folin.”​—Salmo 119:37.

DINA HALO DESIZAUN NEʼEBÉ LA MATENEK

13. Sé mak Dina? Tanbasá mak la matenek atu nia sai belun ho feto Kanaán?

13 Hanesan ita haree iha Kapítulu 3, buat neʼebé ita-nia belun halo ka hanoin, bele book ita atu halo buat neʼebé diʼak ka aat. (Provérbios 13:20; 1 Korinto 15:33) Haree toʼok Dina nia ezemplu. Nia mak oan-feto husi Jacob, ulun ba umakain Izraél nian. (Gênesis 34:1) Maski Dina hetan treinu husi kiʼik, maibé nia la halo tuir hodi sai belun ho feto sira husi rai-Kanaán. Hanesan ema Moab, ema Kanaán mós iha toman atu halo sala-foʼer. (Levítico 18:​6-​25) Mane Kanaán, inklui mós Siquém neʼebé mak iha naran-boot iha nia aman nia umakain, haree Dina hanesan feto ida neʼebé bele envolve an iha hahalok seksuál neʼebé foʼer.​—Gênesis 34:18, 19.

14. Tanba Dina hili belun neʼebé la diʼak, oinsá mak ida-neʼe lori susar ba nia no ninia família?

14 Kuandu Dina hasoru Siquém, karik Dina la hanoin atu iha relasaun seksuál ho nia. Maibé Siquém halo deʼit buat neʼebé ema Kanaán toman atu halo kuandu sira iha hakarak seksuál. Se Dina hakaʼas an atu sees, ida-neʼe saugati deʼit tanba Siquém “lori nia” no “hafoʼer nia”. Depois neʼe, Siquém hatete katak nia “laran monu” ba Dina, maibé ida-neʼe labele halakon sala neʼebé nia halo tiha ona. (Gênesis 34:​1-4) No laʼós Dina mesak deʼit mak hetan susar husi buat neʼebé akontese. Tanba nia hili atu sai belun ho feto sira husi rai-Kanaán, ikusmai problema neʼebé mosu hamoe no hafoʼer ninia família tomak nia naran.​—Gênesis 34:​7, 25-​31; Galasia 6:​7, 8.

15, 16. Oinsá mak ita bele hetan matenek neʼebé loos? (Haree mós kaixa “ Hanoin kleʼan kona-ba eskritura sira-neʼe”.)

15 Karik Dina aprende buat ruma neʼebé importante liuhusi nia esperiénsia rasik, maibé nia aprende ida-neʼe depois nia monu ba susar. Sira neʼebé hadomi no halo tuir Maromak Jeová la presiza monu ba susar atu hetan esperiénsia iha sira-nia moris, tanba sira rona ba Maromak no sira hili atu ‘laʼo hamutuk ho sira neʼebé matenek’. (Provérbios 13:20a) Nuneʼe, sira komprende “dalan hotu kona-ba buat neʼebé mak diʼak” no sees husi problema sira neʼebé bele lori susar ba sira.​—Provérbios 2:​6-9; Salmo 1:​1-3.

16 Ita hotu neʼebé hakarak hetan Maromak nia matenek, bele hetan duni hodi kontinua halo orasaun, estuda beibeik Maromak nia liafuan no livru sira neʼebé mai husi grupu atan neʼebé laran metin no matenek. (Mateus 24:45; Tiago 1:5) Importante mós atu haraik an, tanba ema neʼebé haraik an hakarak duni atu halo tuir Bíblia nia konsellu. (2 Reis 22:​18, 19) Porezemplu, ema kristaun ida hatene buat neʼebé Bíblia hatete kona-ba nia laran, katak nia laran bele lohi nia. (Jeremias 17:9) Maibé se nia hasoru problema ruma no halo tiha desizaun neʼebé ladún matenek, nia sei hatudu haraik-an hodi simu konsellu no ajuda kona-ba ninia problema ka lae?

17. Konta toʼok situasaun ida neʼebé bele mosu iha família laran. Esplika oinsá mak aman ida bele ajuda nia oan-feto.

17 Hanoin toʼok kona-ba situasaun ida-neʼe: Aman ida la fó lisensa ba nia oan-feto atu sai ho mane kristaun ida, se ema seluk la bá hamutuk sira. Nia oan-feto hatete: “Apá, la fiar haʼu ka? Ami sei la halo buat neʼebé sala!” Oan-feto neʼe hadomi Maromak Jeová no nia la iha hanoin atu halo buat neʼebé sala. Maibé nia “laʼo ho [Maromak nia] matenek” ka lae? Nia bele ‘halai husi sala-foʼer’ ka lae? Ka karik nia la matenek tanba “tau fiar ba nia laran”, loos ka lae? (Provérbios 28:26) Karik Ita bele hanoin kona-ba Bíblia nia matadalan seluk tan neʼebé aman no nia oan-feto bele hanoin didiʼak atu hasoru situasaun hanesan neʼe.​—Haree Provérbios 22:3; Mateus 6:​13; 26:41.

JOSÉ HALAI-SEES HUSI SALA-FOʼER

18, 19. Tentasaun saida mak José hasoru iha nia moris? Oinsá mak nia hasoru ida-neʼe?

18 Mane-klosan diʼak ida neʼebé hadomi Maromak no halai-sees husi sala-foʼer mak José, Dina nia alin-mane. (Gênesis 30:20-​24) Nuʼudar alin, José haree ho matan rasik problema neʼebé mosu ba nia biin tanba halo hahalok beik. Tinan balun liu tiha neʼe, kuandu José moris iha rai-Ejitu, nia patraun nia feen “loron-loron” tenta nia atu halo sala-foʼer. Maibé, José hanoin-hetan buat neʼebé akontese ba nia biin, no tanba nia hakarak atu hela nafatin iha Maromak nia domin, neʼe proteje nia hodi la monu ba tentasaun ida-neʼe. Nuʼudar atan ida nia la bele husik no sai deʼit husi nia serbisu! Nia tenke hatudu matenek no aten-barani atu hasoru situasaun neʼe. Nia hamriik-metin hodi fó-hatene beibeik ba Potifar nia feen katak nia labele duni halo ida-neʼe no ikusmai José halai-sees husi nia.​—Gênesis 39:​7-​12.

19 Hanoin toʼok: Oinsá se José hanoin beibeik kona-ba feto neʼe ka iha toman hanoin kona-ba buat seksuál nian, nia bele laran-metin ba Maromak ka lae? Karik, la bele. Nia la hanoin beibeik buat neʼebé sala. Maibé, nia hafolin liu nia relasaun ho Maromak Jeová. Ita hatene ida-neʼe tanba nia hatete beibeik ba Potifar nia feen: “Haʼu-nia patraun la satan netik buat ida husi haʼu, maibé Ita deʼit, tanba Ita mak nia feen. Entaun oinsá mak haʼu bele halo buat neʼebé aat tebes no halo sala kontra Maromak?”​—Gênesis 39:​8, 9.

20. Oinsá mak Maromak Jeová tau matan José nia moris?

20 Hanoin toʼok kona-ba oinsá mak Maromak Jeová sente kuandu haree José neʼebé klosan deʼit, no dook husi nia família, maibé loron-loron nia hatudu laran-metin ba Maromak. (Provérbios 27:11) Ikusmai Maromak Jeová troka José nia moris hodi halo nia livre husi komarka. Maibé laʼós neʼe deʼit, José sai Ejitu nia primeiru ministru no administradór ba ai-han. (Gênesis 41:39-​49) Liafuan iha Salmo 97:10 mak loos duni: “Hei, imi neʼebé hadomi Jeová, odi buat neʼebé aat. Nia tau matan ba ema laran-metin nia moris, no nia salva sira husi ema aat nia liman”!

21. Oinsá mak irmaun klosan ida hatudu aten-barani atu halo buat neʼebé loos?

21 Hanesan mós ohin loron, Maromak nia atan sira barak hatudu katak sira “odi buat neʼebé aat, no hadomi buat neʼebé diʼak”. (Amós 5:​15) Iha rai-Áfrika ida, irmaun klosan ida hanoin-hetan katak nia kolega feto ida iha eskola ho barani fó-hatene ba nia katak se nia ajuda ho ezame matemátika feto neʼe sei halo relasaun seksuál ho nia. Irmaun neʼe hatete: “Haʼu hatán kedas ba nia katak haʼu lakohi. Hodi hatudu laran-metin ba Maromak, haʼu nafatin iha respeitu no hafolin haʼu-nia an, neʼebé mak iha folin boot liu.” Sin, maski halo sala bele fó “haksolok ba tempu uitoan”, maibé baibain haksolok hanesan neʼe lori susar barak. (Ebreu 11:25) Liután neʼe, haksolok hanesan neʼe la iha folin se kompara ho haksolok ba nafatin neʼebé ita hetan kuandu ita halo tuir Maromak Jeová.​—Provérbios 10:22.

SIMU AJUDA HUSI MAROMAK LARAN-SADIʼA NIAN

22, 23. (a) Se ema kristaun ida halo sala boot, nia bele hetan perdua ka lae? (b) Sé mak Maromak uza atu ajuda ema neʼebé halo sala?

22 Ita hotu hakarak halo buat neʼebé loos iha Maromak nia oin, maibé tanba ita la perfeitu ita hotu luta atu kontra hasoru hakarak isin nian. (Roma 7:​21-​25) Maromak Jeová komprende ida-neʼe tanba nia “hanoin-hetan katak ita mak rai-rahun”. (Salmo 103:14) Maibé dala ruma kristaun ida karik halo sala boot. Se nuneʼe, nia bele hetan perdua ka lae? Sin nia bele duni! Maibé karik nia sei koʼa rezultadu aat husi buat neʼebé nia kari, hanesan Liurai David. Maski nuneʼe, Maromak sempre “prontu atu fó perdua” ba sira neʼebé hakribi no “konfesa” no la “taka” sira-nia sala.​—Salmo 86:5; Tiago 5:​16; Provérbios 28:13.

23 Liután neʼe, iha kongregasaun kristaun Maromak ho laran-diʼak fó mane sira ho “kmanek oioin”​—sira iha esperiénsia kona-ba buat espirituál, no nuʼudar bibi-atan, sira hakarak duni atu ajuda ita. (Efeso 4:​8, 12; Tiago 5:​14, 15) Sira-nia knaar mak atu ajuda ema neʼebé halo sala atu hadiʼa fali nia relasaun ho Maromak, no ajuda nia atu “hetan laran neʼebé diʼak” hodi la halo tan sala neʼe.​—Provérbios 15:32.

‘HETAN LARAN NEʼEBÉ DIʼAK’

24, 25. (a) Oinsá mak mane-klosan iha Provérbios 7:6-23 hatudu katak nia “la iha laran neʼebé diʼak”? (b) Oinsá mak ita bele “hetan laran neʼebé diʼak”?

24 Bíblia koʼalia kona-ba ema neʼebé “la iha laran neʼebé diʼak” no ema neʼebé “hetan laran neʼebé diʼak”. (Provérbios 7:⁠7) Karik ema neʼebé ladún komprende no ladún iha esperiénsia kona-ba Maromak nia matadalan mós hatudu katak nia “la iha laran neʼebé diʼak” hodi halo desizaun neʼebé ladún matenek. Hanesan mane-klosan iha Provérbios 7:​6-​23, karik fasil ba nia atu monu ba sala boot. Maibé “ema neʼebé hetan laran neʼebé diʼak” fó atensaun ba saida mak iha nia laran hodi estuda Maromak nia Liafuan no halo orasaun. Maski nia la perfeitu nia hakaʼas an atu halo nia hanoin, hakarak no sentimentu tuir Maromak nia hakarak. Entaun, nia “hadomi nia moris”, ka lori bensaun ba nia an, no “sei hetan buat neʼebé diʼak”.​—Provérbios 19:8.

25 Husu ba Ita-nia an: ‘Haʼu loloos fiar katak Maromak nia matadalan mak loos? Haʼu fiar-metin katak hodi halo tuir matadalan sira-neʼe sei lori moris neʼebé haksolok tebes?’ (Salmo 19:​7-​10; Isaías 48:17, 18) Se Ita iha dúvida uitoan deʼit kona-ba neʼe, halo buat ruma atu hadiʼa Ita-nia hanoin. Hanoin kleʼan kona-ba rezultadu neʼebé sei mosu se Ita la halo tuir Maromak nia ukun-fuan. No mós “koko no haree katak Jeová mak diʼak” hodi moris tuir lia-loos no halo nakonu ita-nia hanoin ho buat neʼebé mak loos, diʼak, moos no furak. (Salmo 34:8; Filipe 4:​8, 9) Ita bele fiar katak kuandu Ita halo beibeik buat sira-neʼe, Ita sei haburas Ita-nia domin ba Maromak, hadomi buat neʼebé nia hadomi no odi buat neʼebé nia odi. José laʼós ema perfeitu. Maibé nia bele halai-sees husi sala-foʼer tanba nia husik Maromak Jeová atu forma nia ba tinan barak hodi nia iha laran neʼebé hakarak atu halo kontente Maromak. Ita mós bele sai hanesan José.​—Isaías 64:8.

26. Ita sei haree buat importante saida iha kapítulu tuirmai?

26 Ita-nia Kriadór kria mane no feto ho parte isin nian atubele iha relasaun espesiál no hetan oan​—laʼós atu uza naranaran deʼit. (Provérbios 5:​18) Iha kapítulu rua tuirmai ita sei koʼalia kona-ba Maromak nia haree kona-ba moris kaben nian.

^ par. 4 Karik livru Números temi ema naʼin-24.000 neʼebé mate tanba sira-neʼe inklui “xefe sira ba povu” neʼebé juis sira oho, neʼebé karik hamutuk ema naʼin-1.000, ho mós ema neʼebé Maromak Jeová rasik oho.​—Números 25:​4, 5.

^ par. 7 Atu hetan informasaun liután kona-ba hahalok foʼer no hahalok naranaran deʼit, haree “Pertanyaan Pembaca” iha Menara Pengawal husi 15 Jullu, 2006, husi Testemuña ba Jeová. Iha mós iha lia-portugés.

^ par. 9 “Pornografia” katak imajen, filme, livru, ka lian neʼebé ema halo hodi hamosu hakarak seksuál. Pornografia mós inklui imajen neʼebé ema hatudu an iha dalan seksuál ka hahalok seksuál neʼebé aat tebes entre ema naʼin-rua ka liu.

^ par. 9 Haree Apéndise “Sai livre husi masturbasaun” kona-ba masturbasaun”.