Skip to content

Skip to table of contents

CHAANDANO 9

“Amucije Bwaamu”

“Amucije Bwaamu”

“Muleelede kufwidwa zizo zyanu zyaansi. Amuleke bwaamu abusofwaazi amujamuja azisusi zibi akulikumbuzya (ncintu comwe akukomba mituni).”—BAKOLOSE 3:5.

1, 2. Balamu wakachitaanzi kuti ayene bantu baJehova?

SIKULABULA wiinka kubusena nkwayandisya kulabwida. Mumizeezo yakwe, kuli musyobo wabaswi mbayanda kucha. Wabikka chakulya chiyandwaa baswi akalobyo mpawo wakawaalila mumaanzi. Kwakayindi kaniini wabona kantambo kakalobyo kabbila mumaanzi, wakadonsa mpawo wagwisya muswi. Kalaalumwemwe wabona kuti wasala chakulya chiyandwaa baswi.

2 Mumunyaka wa 1473 B.C.E., mwaalumi uutegwa Balamu wakayeeya chintu nchaakali kuyoobelesya chili mbuli chakulya chiyandwaa baswi kuti ayene bantu. Wakali kuyanda kweena bantu baLeza, bakabungene kuMabuwa aaku Moabu, kwakali aafwiifwi aNyika Yachisyomezyo. Balamu wakalyaamba kuti munsisimi waJehova, pesi wakali mutangazu, wakali wakumbilwa kuti akeene maIsrayeli. Nikuba boobo, Jehova wakanjilila alimwi Balamu wakalongezya maIsrayeli. Kayanda kujana bulumbu bwakwe, Balamu wakayeeya kuti ulakonzya kuchita kuti maIsrayeli atukilwe aLeza kuti achita chibi chipati. Kalaamakanze aayo mumiyeeyo, Balamu wakabelesya basimbi bakuMoabu kuti beene maIsrayeli.—Myeelwe 22:1-7; 31:15, 16; Ciyubunuzyo 2:14.

3. Nzila yakabelesegwaa Balamu yakazwidilila biyeni?

3 Yakabeleka na nzila eeyi? Yakabeleka kuli bamwi. Makumi-makumi aazyuulu abaalumi baku Israyeli bakajatwa aakakole aaka kwiinda ‘mukuvuula abana basimbi ba-Moabu.’ Bakatalika kukomba baleza babaMoabu, kuswaanizya akukomba Baala-Peori, leza wakuzyazya naa wakoonana. Eezi zyakapa kuti maIsrayeli aali 24 000 afwe kabali babaa fwiifwi kuti banjile muNyika Yachisyomezyo. Eeli lyakali penzi pati loko!—Myeelwe 25:1-9.

4. Niinzi chakapa kuti bantu biingi baku Israyeli bachite bwaamu?

4 Niinzi chakapa kuti kube penzi eeli? Bantu biingi bakatalika kulyaanzania aLeza wakabagwisya kuEgepita, wakabasanina munkanda akubalangania mane bakasike kunyika yachisyomezyo. (BaHebrayo 3:12) Kayeeya atalaa kaambo aaka, mwaapostolo Paulo wakalemba kuti: “Alimwi tutaciti bwaamu mbubakacita balo, lino kwakawa mubuzuba bomwe bantu bali zyuulu zili makumi obile azitatu akati kabo.” *1 BaKorinto 10:8.

5, 6. Nkamboonzi zyakachitika kumaIsrayeli chiindi nibakali kuMabuwa aaku Moabu niziyandikana loko kulindiswe?

5 Lugwalo lwaMyeelwe lulazyiiyo ziyandikana loko kubantu baLeza, mbukunga babaa fwiifwi kuti banjile munyika yakasyomezegwa mbotu loko. (1 BaKorinto 10:11) Muchikozyano, maboneno aabantu atalaa makani akoonana alikwiindilila kubija kwiinda muchiindi chabantu bakuMoabu. Munyaka amunyaka maKristu miingi alajatwaa kakole aaka, kakajata maIsrayeli kakuchita bwaamu. (2 BaKorinto 2:11) Amwi maKristu mazubaano alaalweeno lunyongania bamwi mumbungano yachiKristu mbuli zyakachitwaa Zimri, wakanjilaa mwanakazi waku Midyani mutente lyakwe mubusena bwakali kukkala maIsrayeli.—Myeelwe 25:6, 14; Juda 4.

6 Ngawalibona na kuli muchiimo chili mbuli chamaIsrayeli bakali kuMabuwa aaku Moabu? Ngawazibona na zilongezyo nzyotakajane munyika mpya iili kunembo? Ikuti kakuli boobo, chita zyoonse nzukonzya kuti ukkale kuli muluyando lwaLeza kwiinda mukuswiilila mulawu wakuti: “Amucije bwaamu.”—1 BaKorinto 6:18.

Mabuwa aaku Moabu

BWAAMU NIINZI?

7, 8. Ino “bwaamu” niinzi, alimwi aabo babuchita batebula biyeni nzibabyala?

7 Kweendelanaa Magwalo, bbala lyakuti “bwaamu” (muchiGriki litii, por·neiʹa) lyaamba koonana kwabantu batakwetene zilaamulawu. Alubo buswaanizya kuchita bumambi, buvuule, koonana kwabantu batakwetene, kubikka chinswe chawumwi kumulomo naa kumatako naa kujata chinswe chamuntu ngotakwetenaawe. Alubo kuswaanizya koonana kwabantu bachaalumi naa bachanakazi chabo-chabo naa koonana amunyama. *

8 Magwalo aamba chaantanganana kuti aabo bachita bwaamu tabakoyooyinkilila kunembo kabali mumbungano yachiKristu alimwi tabakajani buumi butamani. (1 BaKorinto 6:9; Ciyubunuzyo 22:15) Nikuba lino, balakonzya kulyeetela mapenzi ali mbuli kutalemekwa, kutamvwanana mulukwatano, kubaa bana bamusokwe, kubaa manjezeezya abapa mulandu, kubaa malwazi, nikuba kufwa. (Bala BaGalatiya 6:7, 8.) Kujana wayanda na kupona munzila eeyi yeeta mapenzi? Chuusisya nchakuti, bantu biingi tabayeeyi atalaa mapenzi aakonzya kubawo chiindi nobasala chabufuba-fuba kwiinda mukweebela zifanikisyo zisesemya (ponogilafu).

PONOGILAFU NINTAAMU YAKUSAANGUNA

9. Ponogilafu tiinyonganyi na mbuli mbubaamba bamwi? Pandulula.

9 Munyika zyiingi, ponogilafu ilajanika mumapepa-twaambo, munyimbo, mumaTV, amumaWebbusayiti aajanika aIntaneti. * Tiinyonganyi na mbuli mbubaamba bamwi? Ilanyongania! Aabo beebela ponogilafu balakonzya kubaa chiyanza chakusanaa zizo zyabo zyamubili munzila yeetelezya muzeezo wakoonana alimwi balakonzya kubaa “luciso luusya bweeme,” zikonzya kupa kuti bakachilwe kulijata kumakani akoonana, babaa zisusi zitali kabotu, batamvwanani mulukwatano naa kuti balekane. * (BaRoma 1:24-27; BaEfeso 4:19) Umwi sikuyanduulisisya zyabusilisi wakakozyanisya kutalijata kumakani akoonana abulwazi bwa cancer. Wakaamba kuti: “[Kutalijata kumakani aakoonana] kwiinkilila kunembo alimwi kulakomena. Nkuche kuti kumane akulikke alimwi kulakatazya kusilika.”

Kubelesya Intaneti aantanganana mbusongo

10. Kujana twaabelesya biyeni malayilile ajanika mulugwalo lwa Jakobo 1:14, 15? (Langa lubo kabbokesi “ Mbondakajana Manguzu Aakukonzya Kulijata Kabotu.)

10 Yeeya atalaa majwi aajanika mulugwalo lwa Jakobo 1:14, 15, lwaamba kuti: “Muntu ulatepaulwa na alengawidwa akoongwa kuzisusi zyakwe mwini. Eno zisusi zyamita buyo, zilazyala zibi, azyalo zibi zyakomena zilatumbuka lufu.” Nkinkaako, kuti wabaa zisusi zibi mumiyeeyo yako weelede kubweza ntaamu chakufwaambana kuti uzigwisye! Muchikozyano, ikuti wabona chifanikisyo chisesemya kutayeeyeli, weelede kufwambaana kulanga kumbi, kuzima kkompiyuta naa kuchincha channel ya TV. Chita zyoonse nzukonzya kuti utantamuke muzeezo wakutalijata kabotu kachitanasimpa miyanda kulinduwe akukuzunda!—Bala Matayo 5:29, 30.

11. Kujana twatondeezya biyeni kuti tulamusyoma Jehova chiindi notulwanaa zisusi zibi?

11 Kaambo kapati nkakuti Ooyo uutuzi kwiinda mbotulizi utusungwaazya kuti: “Muleelede kufwidwa zizo zyanu zyaansi. Amuleke bwaamu abusofwaazi amujamuja azisusi zibi akulikumbuzya (ncintu comwe akukomba mituni).” (BaKolose 3:5) Chimwi chiindi kuchita oobo kulakonzya kutuyumina. Pesi yeeya kuti tulaa Ndeende wesu wakujulu ulaamoyo mulamfu ngotukonzya kubuzya zitukatazya. (Intembauzyo 68:19) Nkinkaako, ikuti wabaa mizeezo mibi weelede kumubuzya chakufwambaana. Komba kuti ujane ‘nguzu zigambya,’ alimwi yezya kukkala koyeeya zintu zili kabotu.—2 BaKorinto 4:7; 1 BaKorinto 9:27; langa kabbokesi katii, “ Mbondikonzya Kuleka Chiyanza Chibi.”

12. “Moyo” wesu niinzi, alimwi nkamboonzi nitweelede kuubamba?

12 Mwaalumi musongo Solomoni wakalemba kuti: “Bamba moyo wako cakucenjela loko, nkaambo mulinguwo mobuzwa buumi.” (Tusimpi 4:23) “Moyo” wesu chaamba mbotubede mukati, mbotubede choonzyo mumeso aaLeza. Kuyungizya waawo, nzyabona Leza mumyoyo yesu nzizyo zitondeezya kuti tuyoojana buumi butamani naa kuti tatukabujani, kutali mbotuboneka mumeso aabantu. Mbukubede alimwi kulayandikana. Mwaalumi uusyomeka Jobu wakapanga chizuminano ameso aakwe kuti atalangi mwanakazi chakumumenena mate. (Jobu 31:1) Eelyo kaka, eechi nchikozyano chili kabotu loko kulindiswe! Kalaa muzeezo uli boobo, sintembawuzyo wakakomba kati: “Gwisya meso aangu kukulangilila zyabuyo.”—Intembauzyo 119:37.

DINA WAKASALA CHABUFUBA-FUBA

13. Dina wakalini, alimwi nkamboonzi kusala kwakwe nikwakali kwabufuba-fuba?

13 Mbuli mbutwakabona muChaandano 3, beenzuma balakonzya kupa kuti tuchite chintu chibi naa chintu chili kabotu. (Tusimpi 13:20; bala 1 BaKorinto 15:33.) Atulange-lange chikozyano chaDina mwana musimbi wasikale Jakobo. Nikuba kuti Dina wakakomezegwa munzila ilikabotu, wakasala chabufuba-fuba kwiinda mukumvwananaa basimbi bakuKanana. Bantu bakuKanana teebakali kulijata kabotu mbuli bantu bakuMoabu. (Levitiko 18:6-25) Mumeso aabaalumi baku Kanana kuswaanizya aSekemu, wakali mwaalumi “mulemu kwiinda boonse,” Dina wakali kuboneka kali musimbi uutakatazyi koongelezya koonaawe.—Matalikilo 34:18, 19.

14. Nzila Dina njakasalaayo beenzinyina yakeeta biyeni mapenzi?

14 Chilakonzeka kuti Dina taakalaa muzeezo wakoonana chiindi naakabona Sekemu. Nikuba boobo, Sekemu wakachita chintu chakali kuboneka kachili kabotu kubantu bakuKanana kuti wayanda koonana amuntu. Kumamanino kukaka kwaDina tiikwakamugwasya pe nkaambo Sekemu “wakamutizya” alimwi “wamubisizya.” Nikuba kuti Sekemu ‘wakazoomuyandisya’ Dina pesi nzyakamuchita teezyakachincha pe. (Bala Matalikilo 34:1-4.) Dina teenguwe pe alikke wakanjila mumapenzi akaambo kakuchita eezi. Nzila Dina njakasalaayo beenzinyina yakeeta masampu mumpuli yoonse yakulimbabo.—Matalikilo 34:7, 25-31; BaGalatiya 6:7, 8.

15, 16. Tulakonzya kubujana biyeni busongo bwachoonzyo? (Langa lubo kabbokesi “ Magwalo Aakuyeeyesesya.”)

15 Ikuti naa Dina wakiiya chiiyo, wakayiiya munzila njumu loko. Aabo bayanda Jehova tabeelede kwiiya munzila njumu loko. Basala ‘kweenda abasongo’ nkaambo bayanda kuswiilila Leza. (Tusimpi 13:20a) Nkinkaako, bamvwisisisya ‘bukkale bubotu boonse’ alimwi batantamuka zintu zikonzya kubeetela mapenzi.—Tusimpi 2:6-9; Intembauzyo 1:1-3.

16 Aabo bayanda busongo buzwa kuli Leza balakonzya kubujana kwiinda mukukomba chamoyo woonse, mukubala Jwi lyaLeza amabbuku amwayigwaa muzike uuchenjede alimwi uusyomekede. (Matayo 24:45; Jakobo 1:5) Chimwi chintu chiyandikana nkulibombya, kwiinda mukuswiilila lulayo luzwa muMagwalo. (2 Bami 22:18, 19) Muchikozyano, muKristu ulakonzya kuzumina njiisyo yakuti moyo wamuntu uleena. (Jeremiya 17:9) Pesi ikuti kwabaa chiimo aawo mpayelede kupegwa lulayo alugwasyo, ulalibombya kwiinda mukulutambula na?

17. Pandulula chiimo chikonzya kuba mumpuli, alimwi tondeezya kuti mwana-musimbi ulakonzya kugwasigwa biyeni awisi.

17 Yeeya atalaa chiimo chitobela. Mwana-musimbi wakasigwaa wisi kuti ayiinke aamulombe wachiKristu uyanda kumukwata kabatakwe sikubalanga. Musimbi wavwiila kati: “Tamundisyomi na ndeende? Tatukoyoochita chintu chibi pe!” Chilakonzeka kuti musimbi ooyu ulamuyanda Jehova alimwi tayandi kuchita chintu chibi pe, pesi unooli uliikuchita kweendelanaa ‘busongo buzwa kuli Leza’ na? ‘Uliikuchija bwaamu’ na? Naa kuti uliikusyoma “moyo wakwe”? (Tusimpi 28:26) Amwi iwe ulakonzya kuyeeya zimwi njiisyo zikonzya kugwasya mwana ooyo awisi kukulanga-langa kaambo aaka.—Langa Tusimpi 22:3; Matayo 6:13; 26:41.

JOSEFA WAKACHIJA BWAAMU

18, 19. Josefa wakasunkwa biyeni mubuumi bwakwe, alimwi wakalwana biyeni asunko eelyo?

18 Uuchikula wakali kuyanda Jehova alimwi wakachija bwaamu nguJosefa, munyandumaa Dina. (Matalikilo 30:20-24) Kachili muniini, Josefa wakabona bufuba-fuba bwamuchizaakwe. Takwe mubuzyo kuti kuyeeya eezi zyakachitika akuyanda kukkala kali muluyando lwaLeza, zyakakwabilila Josefa chiindi naakali kuEgepita, aawo mwanakazi wasimalelaakwe naakali kumoongelezya “mazuba oonse.” Josefa taakali kukonzya kuleka mulimu akwiinka kulimbabo, nkaambo wakali muzike. Wakeelede kulangana achiimo eechi chabusongo alimwi chabusichamba. Eezi wakazichita kwiinda mukuzumanana kukakila mwanakazi waPotifara alimwi kumamanino wakamuchija.—Bala Matalikilo 39:7-12.

19 Yeeya eechi: Nikuli Josefa wakali kukkala kamumenena mate mwanakazi ooyu naa wakalaa chiyanza chakuyeeya atalaa makani akoonana, wakali kuyookonzya na kukkala kasyomeka? Taakali kuyookonzya pe. Kutali kulibotezya amiyeeyo mibi, Josefa wakabikkila maanu kubuzolwani bwakwe aJehova, eezi zilaboneka mumajwi ngaakabuzya mwanakazi waPotifara. Wakaamba kuti: “Simalelaangu . . . . tana kundikasizye cintu neciba comwe, cita nduwe luzutu nkaambo uli banakwe. Nkacite buti bubi bupati buli boobu akubisizya Leza?”—Matalikilo 39:8, 9.

20. Jehova wakazichincha biyeni zintu munkani yaJosefa?

20 Kochiyeeyela mbochakamubotezya Jehova kubona uuchikula Josefa, kasyomeka mazuba oonse nikuba kuti wakali kule abazyali bakwe. (Tusimpi 27:11) Mukuya kwachiindi, Jehova wakachincha zintu alimwi wakapa kuti Josefa agwisigwe muntolongo, abikkwe kuti abe mweendelezi wabili muEgepita akuba mulangizi wazyakulya. (Matalikilo 41:39-49) Eelyo kaka, majwi aambwa mulugwalo lwa Intembauzyo 97:10 ngachoonzyo aakuti: “Nywebo nomuyandisya Jehova, amusule bubi. Ulabamba myuuya yabasalali bakwe, ulabavuna kumaanza aabasizibi”!

21. Umwi mulombe uuchikula uukkala muchisi chili muAfrica, wakabutondeezya biyeni busichamba munkani yakulijata?

21 Mbumbubo, mazubaano babelesi baJehova ‘basula bubi akuyandisya bubotu.’ (Amosi 5:15) Muchikozyano, umwi mulombe uuchikula uukkala muchisi chili muAfrica, wakakumbilwa awumwi musimbi ngwaakali kwiiyaawe kuti amugwasye kuchiiyo chansamu aboobo musimbi ooyu wakali kuyoomulumba mukoonanaawe. Wakaamba kuti: “Ndakachikaka chakufwambaana chipo eecho. Akaambo kakuti ndakonzya kukkala kandisyomeka, eezi zyapa kuti bantu bandilemeke, alimwi ndizibona kuti ziyandikana loko kwiinda ngolida ansiliva.” Masimpe, chibi chilakonzya kutupa ‘kubotelwa kwachiindi chifwiifwi,’ pesi kubotelwa ooku kweeta mapenzi. (BaHebrayo 11:25) Kuyungizya waawo, kubotelwa ooku kulisiyene loko akubotelwa kutamani kweetwa akuswiilila Jehova.—Tusimpi 10:22.

TAMBULA LUGWASYO KUZWA KULI LEZA SILUZYALO

22, 23. (a) Nkamboonzi nitutaambi kuti tachikwe bulangilizi ikuti muKristu wachita chibi chipati? (b) Nduululi lugwasyo lukonzya kujanwaa sikubisya?

22 Toonse tulwanaa zisusi zyanyama akuti tuchite zintu zibotu mumeso aaLeza nkaambo tatumaninide pe. (BaRoma 7:21-25) Jehova ulazibona eezi, nkaambo “ulaibulukwa kuti tuli bulongo buyo.” (Intembauzyo 103:14) Chimwi chiindi, muKristu ulakonzya kuchita chibi chipati. Eechi chaamba kuti muKristu ngatachikwe bulangilizi na? Uchilaabo! Sikubisya ooyu ulakonzya kuswaananaa mapenzi mbuli mbwaakachita Mwaami Davida. Nikuba boobo, Leza “ulafwamba kujatila” aabo ‘balyambawida’ zibi zyabo.—Intembauzyo 86:5; Jakobo 5:16; bala Tusimpi 28:13.

23 Kuyungizya waawo, Leza wakaabila mbungano yachiKristu “zipego” zyabaalumi, beembezi beelela alimwi balaa chiyandisyo chakugwasya bamwi. (BaEfeso 4:8, 12; Jakobo 5:14, 15) Makanze aabo ngakugwasya sikubisya kuti atalisye lubo kubaa buzolwani aLeza, alubo kweendelana amajwi amwaalumi musongo, weelede kuyanduula “busongo” buyoomugwasya kuti atayindululi lubo kuchita chibi.—Tusimpi 15:32.

‘JANA BUSONGO’

24, 25. (a) Mulombe waambidwe mulugwalo lwa Tusimpi 7:6-23 wakatondeezya biyeni kuti wakali muntu ‘uubula boongo’? (b) Kujana twabujana biyeni ‘busongo’?

24 Bbayibbele lyaambuula atalaa umwi muntu ‘uubula boongo’ amuntu ‘uujana busongo.’ (Tusimpi 7:7) Akaambo kakutasima muzintu zyabukombi akubula luzibo mumulimu waLeza, muntu ‘uubula boongo’ ulakonzya kubula bupampu alimwi ulakonzya kusala chabufuba-fuba. Chilakonzya kuba chuuba kuti achite chibi chipati mbuli mulombe waambwa mulugwalo lwa Tusimpi 7:6-23. Nikuba boobo, muntu “uuvuba busongo” ubikkila maanu kubuntu bwamukati, kwiinda mukukomba chiindi choonse akubala Jwi lyaLeza. Alubo, nikuba kuti tamaninide uleezya kuti zintu nzyayeeya, zisusi zyakwe, mbwalimvwa azipeekezyo zyakwe zyeendelanaa zintu ziyandwaa Leza. Nkinkaako, “ulaliyanda” naa kuti uchita zintu zipa kuti ajane zilongezyo alimwi “ulajana coolwe.”—Tusimpi 19:8.

25 Libuzye kuti: ‘Ndilazumina na kuti zyeelelo zyaLeza zililuleme? Ndilazumina na kuti kukakatila kuli nzizyo kweeta kubotelwa kwachoonzyo?’ (Intembauzyo 19:7-10; Isaya 48:17, 18) Ikuti kutakwe choonzyo, yezya kulwanaa miyeeyo eeyo. Yeeyesesya atalaa mpindu zijanwa akaambo kakutaswiilila milawu yaLeza. Kuyungizya waawo, ‘labila ubone kuti Jehova mubotu’ kwiinda mukupona kweendelana anzuyiiya akubaa miyeeyo iilikabotu, iiswaanizya zintu zyamasimpe, ziluleme, zisalala, ziyandika azili kabotu. (Intembauzyo 34:8; BaFilipi 4:8, 9) Chiindi nochita eezi, uyoobaa choonzyo chakuti uyookkala kumuyanda loko Jehova alimwi uyooyanda nzyayanda akusula nzyasula. Josefa taakamaninide pe. Nikuba boobo, ‘wakachija bwamu’ nkaambo wakazumizya Jehova kuti amuyiisye kwaminyaka myiingi akuti amupe busongo. Ngachibe mbuboobo akuli nduwe.—Isaya 64:8.

26. Nkaakali kaambo kapati nkituyoolanga-langa muzyaandano zitobela?

26 Mulengi wesu wakalenga zizo zyesu zyakuzyazya kuti tukonzye kuzyalana akuti tubotelelwa ayooyo ngotukwetenaawe kutali kuti zibe zyakulisenyaazyo. (Tusimpi 5:18) Nzila Leza njalubonaayo lukwatano iyowaambuulwa muzyaandano zibili zitobela.

^ par 4 Mweelwe wabantu waambidwe mulugwalo lwaMyeelwe uswaanizya “basilutwe” bakajayigwaa babetesi, bakonzya kusika ku 1 000 kuswaanizya abaabo bakajayigwaa Jehova lwakwe.—Myeelwe 25:4, 5.

^ par 7 Kuti uzibe zyiingi atalaa nchibwaamba busofwaazi akutalijata kabotu langa chibalo chitii Questions From Readerschili mu Ngaziyakulinda yachikuwa yamu July 15, 2006, yakapupululwaa Bakamboni baJehova.

^ par 9 Bbala litii “ponogilafu,” mbuli mbulyabelesegwa aano, lyaamba zifanikisyo, zintu zilembedwe, naa majwi aakonzya kupa kuti muntu abaa muzeezo wakoonana. Ponogilafu ilakonzya kuba chifanikisyo chitondeezya muntu uutazwete naa bantu bali koonana.

^ par 9 Zyiingi atalaa chiyanza chakusanaa zizo zyamubili munzila yeetelezya muzeezo wakoonana zilajanika muMakani Aakuyungizya “Mbokonzya Kuzunda Chiyanza Chakusanaa Zizo Zyamubili Zyakuzyazya.”