1, 2. Balam i tingting long mekim wanem bilong bagarapim lain bilong Jehova?

 MAN bilong painim pis i go long feiveret hap bilong em long kisim pis. Em i gat tingting long kisim wanpela kain pis. Em i makim beit na tromoi string long wara. Bihain liklik, string i tait, mambu em i pasim string long en i krungut, na em i pulim pis i kam antap. Em i smail, em i save em i bin yusim beit i stret.

² Dispela i kirapim yumi long tingim samting i bin kamap long bipo. Em yia 1473 B.C.E. Wanpela man nem bilong em Balam, em i tingting long wanem kain beit em bai yusim. Tasol samting em i laik kisim, em ol manmeri bilong God em ol i stap long Ples Stret Bilong Moap, long boda bilong Graun Bilong Promis. Balam i tok em i wanpela profet bilong Jehova, tasol tru tru em i wanpela gridi man ol narapela i bin haiarim bilong mekim tok bilong bagarapim lain Israel. Tasol Jehova i mekim na Balam inap mekim gutpela tok tasol bilong blesim lain Israel. Balam i laik kisim pe bilong em, olsem na em i ting olsem sapos em i pulim lain bilong God long mekim bikpela rong, dispela inap kirapim God yet long mekim tok bilong bagarapim ol. Balam i tingting long dispela na em i makim beit em bai yusim​—ol yangpela meri Moap.​—Namba 22:​1-7; 31:​15, 16; KTH 2:14.

3. Samting Balam i tingting long mekim i kamapim wanem samting?

 ³ Olsem wanem? Dispela samting i wok? Yes, em i wok. Inap planti tausen man Israel i pundaun long dispela samting na ol i “pamuk nabaut wantaim ol meri Moap.” Na tu, ol i kirap lotuim ol god bilong ol Moap, na god Bal bilong Peor, em god bilong kamapim pikinini, o god bilong maritpasin. Olsem na inap 24,000 manmeri bilong lain Israel i dai paslain liklik long ol i go insait long Graun Bilong Promis. Em bikpela bagarap stret, laka?​—Namba 25:​1-9.

4. Bilong wanem planti tausen manmeri bilong lain Israel i bin pundaun long pasin pamuk?

⁴ Wanem samting i mekim na dispela bikpela bagarap i kamap? Planti bilong lain Israel i bin kisim tingting nogut na ol i givim baksait long Jehova, em dispela God i bin kisim bek ol long Isip, givim kaikai long ol long ples drai nating, na kisim ol i go long graun bilong promis. (Hibru 3:12) Aposel Pol i tingting long dispela samting na i tok: “Yumi no ken mekim pasin pamuk, olsem sampela bilong ol i bin mekim, na long wanpela de tasol 23,000 bilong ol i bin lus.” a​—1 Korin 10:8.

5, 6. Bilong wanem stori bilong pasin nogut bilong lain Israel long Ples Stret Bilong Moap inap skulim yumi long nau?

⁵ Stori i stap long Buk Namba i gat planti samting bilong skulim lain bilong God long nau, em klostu nau ol bai i go insait long graun bilong promis i gutpela moa. (1 Korin 10:11) Olsem, pasin bilong ol man bilong dispela graun long tingting oltaim long maritpasin, dispela i wankain olsem pasin bilong ol Moap bilong bipo, tasol  long nau dispela pasin i bikpela moa. Na tu, long olgeta yia planti tausen Kristen i pundaun long pasin pamuk​—em dispela wankain samting ol Israel i bin pundaun long en. (2 Korin 2:11) Na olsem Simri husat i no bin pret na i bringim wanpela meri Midian i kam insait stret long kem bilong ol Israel long haus sel bilong em yet, sampela husat i bung wantaim lain bilong God long nau, ol i bagarapim gutpela pasin bilong ol bratasista insait long kongrigesen Kristen.​—Namba 25:​6, 14; Jut 4.

⁶ Olsem wanem? Yu luksave olsem yu stap long taim we ol samting i kamap i wankain olsem i bin kamap long Ples Stret Bilong Moap long bipo? Yu inap lukim prais yu bai kisim​—em nupela taim​—em klostu nau bai kamap? Sapos olsem, orait mekim olgeta samting yu inap mekim bilong i stap insait yet long pasin laikim bilong God long rot bilong bihainim dispela tok: “Ranawe long pasin pamuk.”​—1 Korin 6:​18, NW.

7, 8. “Pasin pamuk” em wanem samting? Ol man i mekim dispela pasin ol i kamautim wanem kain kaikai long pasin ol i mekim?

⁷ Long Baibel, dispela tok “pasin pamuk” (tok Grik, por·neiʹa) i makim maritpasin namel long man na meri  em tupela i no marit. Em i makim tu pasin adaltri, slip wantaim pamukman o pamukmeri, tupela singel i slip wantaim, pasin bilong putim sem long maus o long as bilong narapela, na pilai long sem bilong wanpela em i no marit long em. Pasin pamuk i makim tu pasin bilong man i slip wantaim man o meri i slip wantaim meri, na pasin bilong mekim pasin sem wantaim animal. b

⁸ Tok bilong Baibel i klia stret: Ol man i save mekim pasin pamuk ol i no inap i stap insait long kongrigesen Kristen na ol bai i no inap kisim laip oltaim. (1 Korin 6:9; KTH 22:15) Na long nau tu ol i save kamapim planti hevi long ol yet. Olsem, ol narapela i no inap bilip long ol, ol i no amamas long ol yet, marit bilong ol i gat ol hevi, maus bilong bel i kotim ol, meri i kisim bel nating, ol i kisim sik, na ol inap i dai tu. (Galesia 6:​7, 8) Em longlong pasin tru long bihainim rot i pulap long ol samting i givim ol bikpela hevi tasol! Sori tru, planti man i no tingim ol samting nogut bai painim ol long bihain taim ol i kirap long mekim samting i no stret​—planti taim pasin bilong lukim ponografi i insait long en.

9. Sampela i tok ponografi i no inap kamapim hevi, yu ting dispela tok em i tru? Stori long dispela.

⁹ Long planti kantri, ponografi i stap long ol magasin, musik, na televisen, na Intenet i pulap tru long en. c Sampela i tok ponografi i no inap kamapim hevi. Yu ting  dispela tok em i tru? Nogat tru! Ol lain husat i save lukim ponografi ol inap kamap man bilong pilai long sem bilong ol yet na tingim tingim “ol dotipela pasin nogut.” Dispela inap mekim na ol i tingting tasol long maritpasin, kisim ol laik nogut i doti tru, bagarapim marit, na katim marit. d (Rom 1:​24-27; Efesus 4:19) Wanpela saveman i tok pasin bilong tingting tasol long maritpasin em olsem sik kensa. Em i tok: “Em i save kamap bikpela na i go nabaut long olgeta hap. Em i no inap pinis nating, na i hatwok tru long oraitim.”

10. Olsem wanem yumi ken bihainim stiatok i stap long Jems 1:​14, 15? (Lukim tu  blok long pes 115.)

¹⁰ Tingim tok i stap long Jems 1:​14, 15, em i tok: “Bel bilong yumi olgeta wan wan i save kirap na pulim yumi. Dispela laik nogut bilong yumi yet i save grisim yumi na giamanim yumi, bilong kirapim yumi long mekim sin. Orait na dispela pasin bilong bel i kirap, em i olsem meri i kisim bel, na bihain em i save kamapim sin, olsem meri i karim pikinini. Na taim sin i kamap bikpela, em i save kamapim dai.” Olsem na sapos laik nogut i kamap long tingting bilong yu, yu mas hariap long mekim samting bilong rausim dispela laik! Olsem, sapos yu popaia na lukim piksa bilong pasin pamuk, hariap lukluk long narapela hap, o ofim kompiuta, o senisim sanel bilong TV. Mekim olgeta samting yu mas mekim bilong sakim laik nogut na em bai i no ken kamap strong na daunim yu!​—Matyu 5:​29, 30.

11. Taim yumi pait long daunim ol laik nogut, olsem wanem yumi ken soim olsem yumi bilip long Jehova?

¹¹ I gat as na Man i save gut moa long yumi em i mekim dispela tok: “Yupela i mas kilim i dai ol laik i stap  long ol hap bilong bodi bilong yupela, olsem pasin pamuk, pasin i no klin, bel kirap, ol laik nogut, na pasin mangal, em wankain olsem pasin bilong lotuim imis.” (Kolosi 3:​5, NW) Tru, ating i hatwok long mekim olsem. Tasol tingim, yumi gat gutpela Papa long heven husat i no save les kwik na yumi ken askim em long helpim yumi. (Song 68:19) Olsem na hariap beten long em taim ol tingting nogut i kamap. Beten askim em long givim “bikpela strong” long yu, na fosim yu yet long tingim ol narapela samting.​—2 Korin 4:7; 1 Korin 9:27; lukim blok “ Olsem Wanem Mi Inap Lusim Pasin Nogut?” long pes 118.

12. “Bel” bilong yumi i makim wanem samting? Bilong wanem yumi mas was gut long bel bilong yumi?

¹² Saveman Solomon i tok: “Gutpela tingting bilong  stiaim laip bilong yu, em i save kamap long tingting [“bel,” NW] bilong yu, olsem wara i save kamap long hul wara. Olsem na olgeta taim yu mas was gut tru long tingting [“bel,” NW] bilong yu.” (Sindaun 4:23) “Bel” bilong yumi i makim pasin tru bilong yumi, yumi wanem kain man tru long ai bilong God. Na tu, tingting bilong God long “bel” bilong yumi, dispela samting bai makim olsem yumi bai kisim laip oltaim o nogat, na i no tingting bilong ol narapela man long yumi. Dispela i wanpela bikpela samting tru yumi mas tingim. Gutpela man Jop i no laik aigris long ol meri, olsem na em i wokim wanpela kontrak wantaim ai bilong em. (Jop 31:1) Em i gutpela piksa tru long yumi! Man bilong raitim song i gat wankain tingting, em i tok: “Helpim [“ai bilong,” NW] mi long givim baksait long ol samting i no gutpela.”​—Song 119:37.

13. Daina em i husat? Bilong wanem ol poroman em i makim ol i no gutpela poroman?

¹³ Olsem yumi lukim long Sapta 3, ol pren bilong yumi inap stiaim yumi long mekim gutpela pasin o pasin nogut. (Sindaun 13:20; 1 Korin 15:33) Tingim stori bilong Daina, em pikinini meri bilong bilipman Jekop. (Stat 34:1) Papamama i bin skulim gut Daina, tasol em i no tingting gut na em i poromanim ol meri Kenan. Olsem lain Moap, ol Kenan i gat nem olsem lain bilong mekim pasin pamuk. (Wok Pris 18:​6-25) Long tingting bilong ol man Kenan, na Sekem tu​—em lain bilong papa bilong em i “givim biknem tru” long em​—Daina bai orait long mekim maritpasin.​—Stat 34:​18, 19.

14. Olsem wanem ol poroman Daina i makim i kamapim bikpela hevi?

¹⁴ Ating Daina i no gat tingting long mekim maritpasin  taim em i lukim Sekem. Tasol Sekem i mekim samting em planti Kenan i save mekim taim bel bilong ol i kirap. Maski sapos Daina i bin traim long sakim Sekem, dispela i no helpim em, long wanem, Sekem i “pulim em na mekim pasin nogut long em.” I luk olsem bihain lewa bilong Sekem i kirap long “laikim tumas” Daina, tasol dispela i no senisim samting nogut em i bin mekim long Daina. (Stat 34:​1-4) Na i no Daina tasol i karim hevi long dispela samting. Ol poroman em i bin makim i kirapim ol man long mekim ol samting i semim na bagarapim nem bilong famili olgeta bilong em.​—Stat 34:​7, 25-31; Galesia 6:​7, 8.

15, 16. Olsem wanem yumi inap kisim savetingting? (Lukim tu  blok long pes 124.)

¹⁵ Ating dispela samting i bin skulim Daina long wanpela bikpela samting, tasol em i kisim dispela skul bihain long em i karim bikpela hevi long pasin em i bin mekim.  Ol lain i laikim tru Jehova na i bihainim tok bilong em, i no olsem ol i mas kisim skul long rot bilong ol hevi em pasin nogut i save kamapim. Nogat. Ol i harim tok bilong God, olsem na ol i laik “wokabaut wantaim man i gat gutpela tingting.” (Sindaun 13:20a) Ol i kliagut long “ol gutpela na stretpela pasin” na ol i abrusim planti pen na hevi.​—Sindaun 2:​6-9; Song 1:​1-3.

 ¹⁶ Ol man husat i laik kisim savetingting i kam long God, ol i ken kisim sapos ol i wok long beten askim God long dispela samting na oltaim ol i stadi long Baibel na ol buk em lain gutpela wokboi i kamapim. (Matyu 24:45; Jems 1:5) Na tu, pasin daun em i bikpela samting. Pasin bilong amamas long bihainim tok bilong Baibel i soim olsem man i gat pasin daun. (2 King 22:​18, 19) Olsem, Kristen inap wanbel na tok olsem bel i save giamanim man. (Jeremaia 17:9) Tasol olsem wanem? Sapos em i no bihainim gutpela tingting na i mekim sampela samting, em i gat pasin daun na em i redi long harim tok bilong stretim na helpim em?

17. Stori long samting inap kamap insait long famili. Stori long olsem wanem papa inap toktok gut wantaim pikinini meri bilong em.

¹⁷ Tingim dispela. Papa i no larim pikinini meri bilong em na yangpela man Kristen long raun wantaim na i no gat man i poromanim tupela. Pikinini meri i tok: “Papa, yu no trastim mi, a? Mipela i no inap mekim pasin nogut!” Ating pikinini meri i laikim tru Jehova na em i gat gutpela tingting, tasol olsem wanem? Em i bihainim “gutpela tingting” i kam long God? Em i “ranawe long pasin pamuk”? O em i tingting kranki na i ting “save bilong em yet inap helpim em”? (Sindaun 28:26) Ating yu inap tingim sampela stiatok moa inap helpim kain papa olsem na pikinini meri bilong em long skelim gut dispela samting.​—Lukim Sindaun 22:3; Matyu 6:13; 26:41.

18, 19. Wanem traim i painim Josep? Em i mekim wanem bilong winim dispela traim?

¹⁸ Wanpela gutpela yangpela man husat i laikim tru God na i ranawe long pasin pamuk, em Josep, brata bilong Daina. (Stat 30:​20-24) Taim Josep i liklik yet,  em i bin lukim ol samting nogut i kamap long pasin bilong susa bilong em. Ol dispela samting, na laik bilong Josep long stap insait yet long pasin laikim bilong God, dispela i lukautim em taim em i stap long Isip na “long olgeta de” meri bilong bos bilong em i traim long grisim Josep long slip wantaim em. Josep i wanpela wokboi nating, olsem na em i no inap risain na lusim wok! Em i mas bihainim gutpela tingting na strongim bel na karim dispela hevi. Em i mekim olsem long rot bilong tok nogat inap planti taim long meri bilong Potifar, na bihain, em i ranawe long em.​—Stat 39:​7-12.

¹⁹ Tingim dispela: Sapos oltaim Josep i bin tingting long dispela meri o em i gat pasin bilong tingting long maritpasin, yu ting em inap stap gut long God? Ating nogat. Josep i no tingting long pasin pamuk, nogat, em i tingim tru pasin bilong em long pas gut wantaim Jehova, na dispela samting i kamap ples klia long tok em i mekim long meri bilong Potifar. Em i tok: “Bos bilong mi . . . em i no tambuim wanpela samting long mi. Nogat. Tasol em i no tokim mi long slip wantaim yu, long wanem, yu meri bilong en. Olsem wanem bai mi mekim dispela pasin nogut tru? Sapos  mi mekim olsem bai mi mekim sin long ai bilong God.”​—Stat 39:​8, 9.

20. Olsem wanem Jehova i stiaim ol samting bilong helpim Josep?

²⁰ Tingim bikpela amamas Jehova i pilim taim em i lukim yangpela Josep, husat i stap longwe long famili bilong em, na long olgeta de em i holimpas pasin bilong em long stap gut long Jehova. (Sindaun 27:11) Bihain, Jehova i stiaim ol samting na Josep i lusim kalabus, na tu, em i kamap praim minista bilong Isip na man bilong lukautim kaikai! (Stat 41:​39-49) Tok bilong Song 97:10 i tru olgeta, em i tok: “Bikpela i laikim tru ol manmeri i no save laikim pasin nogut. Em i save lukautim gut ol manmeri bilong en na kisim bek ol long han bilong ol man nogut”!

21. Olsem wanem wanpela yangpela brata long Afrika i soim olsem em i gat strongpela bel long bihainim stretpela pasin?

²¹ Long nau tu, planti wokboi bilong God i kamapim klia olsem ol i ‘givim baksait tru long pasin nogut, na ol i pas tru long gutpela pasin.’ (Rom 12:9) Wanpela yangpela brata long wanpela kantri bilong Afrika, em i tingim samting i bin kamap long skul. Wanpela meri wanklas i bin tokim em olsem em bai slip wantaim brata sapos brata i helpim em long matematiks tes. Brata i tok: “Wantu mi sakim tok bilong em. Mi stap gut long God, olsem na mi pilim olsem mi gat gutpela nem na mi amamas long mi yet, em ol samting i bikpela samting moa, winim gol na silva.” Tru, sin inap givim “amamas bilong sotpela taim,” tasol planti taim ol dispela kain amamas i save kamapim planti pen na hevi. (Hibru 11:25) Na tu, ol dispela amamas i samting nating taim yumi skelim wantaim amamas tru yumi kisim long pasin bilong bihainim tok bilong Jehova.​—Sindaun 10:22.

22, 23. (a) Sapos Kristen i mekim bikpela rong, olsem wanem yumi save em i gat rot bilong kisim helpim? (b) Man i mekim rong inap kisim wanem helpim?

²² Yumi gat sin, olsem na yumi olgeta i hatwok long daunim ol laik bilong skin na mekim ol samting i stret long ai bilong God. (Rom 7:​21-25) Jehova i save long dispela samting, na “em i tingim yumi i olsem das tasol.” (Song 103:14) Tasol sampela taim Kristen inap mekim bikpela rong. Olsem wanem? I gat rot bilong kisim helpim? Yes, i gat. Tru, ol bikpela hevi inap painim man i mekim rong, olsem i bin painim King Devit. Tasol oltaim God i redi long “rausim sin” bilong ol man i bel hevi long ol sin ol i bin mekim na ol i “autim sin” bilong ol.​—Song 86:5; Jems 5:16; Sindaun 28:13.

²³ Na tu, God i bin givim “ol man olsem ol presen” long kongrigesen Kristen​—em ol gutpela wasman i gat save long helpim ol arapela na ol i amamas long mekim olsem. (Efesus 4:​8, 12, NW; Jems 5:​14, 15) Ol i laik helpim man i bin mekim rong bambai em i ken pas gut gen wantaim God, na olsem wanpela saveman i bin tok, “tingting na save bilong en bai i kamap gutpela” na em i no ken mekim gen dispela rong.​—Sindaun 15:32.

24, 25. (a) Olsem wanem yangpela man em Sindaun 7:​6-23 i stori long en i soim olsem em “i no gat gutpela tingting na save”? (b) Olsem wanem yumi inap “kisim gutpela tingting na save”?

²⁴ Baibel i tok long ol man “i no gat gutpela tingting na save” na long ol man i “kisim gutpela tingting na save.” (Sindaun 7:7) Man “i no gat gutpela tingting na save,” ating em i no inap skelim gut ol samting, long wanem, em i no kliagut long tingting bilong God na em i no gat gutpela save tumas long mekim wok bilong God. Olsem  yangpela man em Sindaun 7:​6-23 i stori long en, em isi moa long em i pundaun na mekim bikpela rong. Tasol man i “kisim gutpela tingting na save,” em i skelim gut bel bilong em long rot bilong beten na stadi oltaim long Tok Bilong God. Na em i wok strong long stretim ol tingting na laik bilong em, na ol mak em i laik winim na bai ol dispela samting i stret wantaim laik bilong God. Long dispela rot em i “laik helpim em yet,” na “em bai i gat gutpela sindaun.”​—Sindaun 19:8.

²⁵ Askim yu yet: ‘Mi bilip tru olsem ol lo bilong God i stret? Mi bilip tru olsem pasin bilong bihainim ol dispela lo bai helpim mi long i stap amamas tru?’ (Song 19:​7-10; Aisaia 48:​17, 18) Sapos yu gat tupela tingting long dispela samting, orait stretim dispela hevi. Tingim tingim long bel ol samting nogut i save kamap taim man i sakim ol lo bilong God. Na tu, ‘traim na lukim olsem Bikpela i gutpela tru.’ Yu ken mekim olsem long rot bilong bihainim tok i tru na tingim ol gutpela samting tasol​—em ol samting i tru, i stretpela, i klin, i strongim pasin laikim, na i gutpela. (Song 34:8; Filipai 4:​8, 9, NW) Yu ken bilip tru olsem taim yu mekim olsem, pasin bilong yu long laikim tru God bai i go bikpela, bai yu laikim ol samting em i laikim, na nolaik tru long ol samting em i nolaik tru long en. Josep i no gutpela olgeta. Tasol em inap “ranawe long pasin pamuk,” long wanem, em i larim Jehova i stretim stretim em insait long planti yia na bai em i gat laik long mekim ol samting i stret long ai bilong God. Gutpela sapos yu tu i mekim olsem.​—Aisaia 64:8.

26. Sapta i kamap bihain long dispela bai stori long wanem bikpela samting?

²⁶ God i bin wokim ol hap bilong bodi bilong kamapim ol pikinini na bai ol marit i ken kisim amamas  na kamapim ol pikinini, na i no bilong mekim nabaut long en. (Sindaun 5:18) Tupela sapta i kamap bihain long dispela bai stori long tingting bilong God long marit.