1, 2. Nivuzo gani ninfunihu osekeserha nanda sabwa yani?

OHITELA obe ohiteliwa? Akala ohitela obe ohiteliwa, matelo enyu mburo wa osanzaya obe muli mmakathamihoni manddimuwa vaddiddi? Wandana wenyu onokumuwa? Muli vamodha va mateloni mbwenye kamuna osanzaya? Akala ejene ebaribari, munokubanya sabwani nzivelo nthile nakaanilege nyuwo nihobana. Ninga Mukristu, onofuna wila matelo awo amuthithimihe Yehova, Mulugu onimukweliwe. Mbwenye esile dhinupadduwela ovanene, dhinowuzuzumiha vina dhinolata murima wawo. Masiki bili dhaene, ninowuthidda myeddo, kuwubuwele wila esile dhinupadduwela kadhinogoleya.

² Nsaka na ovanene, ohikala atelani aderetu a Okristu akaanile ovenya wale matelo anviluwa s’ohikalavo magudulano oothidda motho. Mwa dhaene, ahizinddiyela mukalelo wa owaraliha wandana wawa. Weyo vina podi ofanya ohagalala winjene va mateloni vawo. Na mukalelo gani?

3, 4. Atelani agawaralela wandana na Mulugu anfiyedhela eni wandana mukalelani? Kaladdaniha.

³ Weyo na mukwawo akala munowaralela wandana na Mulugu nyuwo vina munela wandana mukalelinyu. Sabwa yani? Koona nladdaniho nthi: Mwango wotapuwa mutxiddomwa mbwenye wotogolowa omutompiniwa. Mulobwana wimelile nikomena vati mpaddi wa omadhulu,  oku muyana bemela nikome na mpaddi mwina mutxiddo. Oheeli baroma owela. Oheeli bali va nthukuni na mwango obu, vahikala mwaga munddimuwa onathawaniha. Mbwenye venevo vandhowani bagawelavi bagadhowa omutompini okule wotogolowa, mwaga obu onathawaniha onelege oyevavi. Ohoona nsunzo nolibiha nina nladdaniho nthi?

⁴ Guru dhinkoseliwe omulaba Yehova mowakwanela dhigahiladdanihiwa na guru dhinkosiwe wila owele mwango. Vowila onomukwela Yehova, weyo onowaralela owela. Mbwenye akala weyo na mukwawo kamunandana, kadda muthu onwela mpaddi waye va mwangoni obule. Kito txini empadduwa mugawelagavi? Jebaribari yawila omaromowa vanokala mwaga munddimuwa vaddiddi onuthawanihani.  Masiki bili dhaene, venevo vanwaraleliwe wandana na Mulugu, bugawelavi​—panandanetxiwe na mukwawo. Mohaganyedha, wandana na Mulugu thi nigano na wandana na mwadhiyo obe mamunawo. Kito okose dhavi ejene mwa txibarene?

5. (a) Buvi mukalelo mmodha wa muthu wandana na Yehova vina mukwaye vamateloni? (b) Yehova onoona dhavi matelo?

⁵ Mukalelo mmodha wa makamaka wa owelana, bwa weyo na mukwawo ovuruwana nlago na matelo ninfanyeya mu Nzu na Mulugu. (Masalmo 25:4; Izaiya 48:17, 18) Noona koona mutoma ontonyiwa mu nlagoni nthi nilogiwe na murumiwi Paulo. Ologile dhahi: ‘Matelo arihiwe na athu otene.’ (Ahebreu 13:4) Ejene entapulela eni? Nzu nthi ‘arihiwe’ nintapulela yawila elobo emboniwa vina ya thima. Txibarene, obu bu mukalelo onoona Yehova matelo​—onobona sabwani ba thima.

6. Mazu a nlago na Paulo antonyihedha eni mwaha wa matelo nanda ejene ekaleli eni ya makamaka wubuwelaga?

⁶ Pu mwenemo, ninga adhari a Mulugu, weyo na mukwawo muhimala oziwa yawila matelo ba thima, vina bokoddela. Yehova mwinyene dditile matelo. (Kengesa Mateu 19:4-26.) Mwa dhaene, akala ovanene ohikaana makathamiho va mateloni, oziwavi yawila matelo bothithimiheya txino kunakwana wila wulibihe vamodha na mukwawo okwelagana vina orihagana. Txini enokamihe okosa ejene? Koona na ofwaseya mukalelo ologile Paulo mwaha wa othithimiha. Iyene kalogile “matelo boriheya”; mbwenye ologile ‘matelo arihiwe.’ Paulo kalogavo mubuwelo; iyene wela okokomeza. * Wubuwelaga nikokomezo  nthi, onowukamiha othabwiha nzivelo nawo na ombona wili mukwawo. Ekaleli eni dhaene?

7. (a) Ninsoriha malamulo gani a Malebo, sabwa yani? (b) Wiwelela onnipuriha dhilobo gani dhaderetu?

⁷ Karoma otanaalela vañgono mukalelo onsorihiwe malamulo mena a Malebo, ninga mabasa a wakosa anamasunza obe nikokomezo na otugumanaga wila nimwebedhe Mulugu. (Mateu 28:19; Ahebreu 10:24, 25) Jebaribari yawila osoriha malamulo aba dila dhiina onorutxa. Athu analaleyiwe txino kantanaaletxa obe ganyo yawo enowukukumula vaddiddi mpaka orutxaga odhowaga omatugumanoni a Okristu. Masiki bili dhaene, weyo onolaleyavi mpaganyo wa Omwene vina onotugumanavi mmatugumanoni a Okristu. Kavo onwodha wukathamiha okosa esene nne Satana! Sabwa yani kanwodha? Sabwani weyo onomukwela Yehova na murima wotene, nanda ejene enowukosiha wiwelela malamulo aye. (1 Joau 5:3) Dhaderetu gani dhimbudduwavo? Okamihedha mabasa a olaleya vina otugumanaga onowukaaniha murenddele mmirimani vina othaba na murima wotene sabwani ohiziwa yawila onokosa ofuna wa Mulugu. Venevo dhiwelo esi dhinovenyihedha guru dhawo. (Nehemiya 8:10) Ninsunzavo eni veneva?

8, 9. (a) Txini enaniwelelihe nikokomezo na oriha matelo, sabwa yani? (b) Dhilobo gani biili dhinfunihu osekeserha ovanene?

⁸ Ninga vanukosiha omukwela wawo Mulugu wiwelela nlamulo na olaleya vina otugumanaga masiki na makathamiho, na mukalelo wakakene omukwela wawo Yehova onowukosiha wiwelela nikokomezo na Malebo na othiya ‘matelo arihiwe,’ masiki akala okosa ejene onorutxa. (Ahebreu 13:4; Masalmo 18:29; Kohelét 5:4) Mowenjedha, ninga vanukaaniha guru dhawo dha olaleya vina otugumana mareeliho menjene a Mulugu, guru dhawo dha othithimiha matelo awo dhinela wooniwa vina oreelihiwa na Yehova.​—1 Tesalónika 1:3; Ahebreu 6:10.

 ⁹ Kito matelo awo akale dhavi ooriheya? Orabelege mweeddelo onda oputhula matelo awo. Mowenjedha, othukule tharho dhinawaralihe nifunddo na matelo.

10, 11. (a) Mweeddelo gani ontakaliha matelo? (b) Nivuzo gani ninfanyeela wañgananihiwa na mukwihu?

¹⁰ Muyana dhahi oli Mukristu wahilogaga dhahi: “Ddinomulobelela Yehova guru wila addikamihe odiga.” Addikamihe odiga na eni? Wahitapulela dhahi: “Mamunaga onoddiwasula na mazu. Kaddina mikwereto dhinooneya, mbwenye dhinlogitxiye dhinowasula ninga ‘Weyo oli muthorho!’ vina ‘Kuli elobo!’ esene dhihilata murima waga.” Muyana oddu ohivenyiha mwaha onfanyeela ozuzumeliwa vaddiddi​—oruwaniwa va mateloni.

¹¹ Elobo yokubanyiha vaddiddi mmatakulu mwa Akristu ovokedhanamo mazu a otabala, bagatota dhilodda mmirimani esene dhinrutxa ovolawa! Ja txibarene wila matelo adhaali dhoruwana dhimputhula kana ethomo. Matelo awo ali dhavi? Mukalelo mmodha wa ozinddiyela bwa onvuza mukwawo na oviyeviha: “Oniwamo dhavi dhinulogela miyo?” Akala mukwawo onowila dila dhinjidhene dhinlogiwe dhinomutotela dhilodda mmirimani, onofanyeela wogola nlumi nawo wila ninyaale.​—Galásia 5:15; kengesa Éfeso 4:31.

12. Webedha wa muthu onkoodda dhavi opurela elobo vamentoni va Mulugu?

¹² Wubuwelege deretu yawila Yehova onotanaala mukalelo onlabihedhiwe nlumi nawo va mateloni. Bibilia onloga dhahi: “Muthu onubuwela wi ddinoweeddana magano a Mulugu, ahiziwa omaga nlumi naye, onovinyengetha mwinya: omulaba waye Mulugu kunpur’elo.” (Tiago 1:26) Mulogelo wawo onowiwanana vaddiddi na webedha wawo. Bibilia kanvuneela mubuwelo wawila elobo ji elobo  empadduwa vatakulu kayo elobo, bari muthuya agalogaga wila onomulaba Mulugu. Ninowuthidda myeddo yawila kuvipele malago. Eji kayo epali. (Kengesa 1 Pedro 3:7.) Peno akala ohikaana thotho na guru, mbwenye akala ononvoreya mukwawo na pudha na mazu ansuva, weyo onoveyiha matelo nanda webedha wawo vamentoni va Mulugu kumpurela elobo.

13. Muthu otelile obe oteliwe ontota dhavi wiwa opa?

¹³ Atelani anofanyeela vina okala mento wila ahitotege opa na makalelo mena ooviteya. Koona dhotagiha biili: Mai wa muziye onkala omuthekenyelavi muthitho mulobwana Mukristu wa mmulogoni otelile bagamukumbirha malago, awene anologa na ogoneela vaddiddi; mbali wa muziye wa Mukristu kadda sumana onolabihedha mudhidhi mwinjene bagalaba mmalaleyelo na murogori wa Mukristu oteliwe. Mwa dhotagiha esi, aba eeli ali va mateloni txino kana yabure enubuwelani; masiki dhaene, esene dhinkosani dhinooniwa dhavi na abale atelilanina? Muteliwi dhahi wapadduweliwa ejene ohiloga dhahi: “Omoona mamunaga bagamutanaala vaddiddi murogori mwina mmulogoni wanddidhugudha. Ddela otitihiwa.”

14. (a) Nibasa gani na matelo nilebiwe va Wita 2:24? (b) Ninfanyeela ovivuza eni?

¹⁴ Enononeleyamo yawila muteliwi oddu na ena angumana na nipadduwo nakakene va mateloni anowiwa opa. Akwawa anopwaza nlago na makamaka nilogile Mulugu mwaha wa matelo: “Mulobwana onere omuthiya babe na maye, akale na mwadhye.” (Wita 2:24) Pu mwenemo, abale atelile obe ateliwe anowarihavi amambali awa; mbwenye thi nlamulo na Mulugu ninloga wila nibasa na makamaka nikaanilani tha muthu na mwadhiye obe mamunaye. Mwakakene, Akristu anowakwela venjivene eweleli akwawa; mbwenye abale ali va mateloni nibasa nawa noroma tha omutanaala mukwaye. Dhaene, Akristu atelile obe ateliwe agalabihedhaga bure mudhidhi obe agandanetxa na  eweleli ena, makamaka abale a yano yothiyana awene anowobaniha matelo. Txino kayo ejene entota magudulano va mateloni awo? Kavivuze: ‘Ddinomutanaala-wene mwadhaga obe mamunaga na nzivelo ninfanyeeliye?’

15. Mowiwanana na Mateu 5:28, Akristu atelile obe ateliwe anfanyeelela eni orabelaga wandana bure na muthu wa yano yothiyana?

¹⁵ Mowenjedha, Akristu atelile obe ateliwe anatanaala  bure athu ena a yano yothiyana ahili mwadhiwa obe mamunawa, anovika mowopiya na mukalelo woviteya. Jokubanyeya ologa yawila Akristu ena atelile obe ateliwe ahifiyedha omuddenguwela oddule wamulemeelani bure. (Mateu 5:28) Sabwa ya ejene, wandana oku ohifiyedha opaddutxa merelo anveyiha matelo mpaka vopitha. Koona elogile murumiwi Paulo mwaha wa ejene.

16. Nlamulo gani nivahile Paulo mwaha wa matelo?

¹⁶ Paulo mwamaleliye-wene okokomeza yawila ‘matelo arihiwe,’ wahenjedhavo nlago nthi: ‘Kugulu ya aliba otelana ekale yotxenene, sabwani Mulugu onela wathonga ajeberuwa na aliba oraruwa.’ (Ahebreu 13:4) Paulo olabihedhi nzu ninloga ‘kugulu ya aliba otelana’ bagaddana ogonihana. Ogonihana oku onkala ‘wotxenene,’ obe wohikaana nodda, akala onkosiwa mwari mwa matelo bahi. Noona Akristu anovuruwana mazu owubuwelihiwa: ‘Ojevo elabo na mwadhiyo omutelilewe mupalini.’​—Gano dh’olelana 5:18.

17. (a) Akristu ankonela eni mukalelo onoona elabo matelo? (b) Nifare dhavi yotagiha yimetxile Job?

¹⁷ Abale angona na muthu ohili mwadhiye obe mamunaye anotakaliha vopitha malamulo a Mulugu anloga dha mweeddelo. Jebaribari yawila athu enjene a nsaka na ovanene anoona oraruwa ninga elobo ehili yabure. Mbwenye peno elobo gani enubuwela athu mwaha wa oraruwa, kinfanyeela oraviha mukalelo onoona Akristu oraruwa. Akristu anoziwa yawila omagomowa, kayo muthu mbwenye ‘Mulugu onela wathonga ajeberuwa na aliba oraruwa.’ (Ahebreu 10:31; 12:29) Dhaene, Akristu a ebaribari anothiddeela mukalelo onoona Yehova mwaha obu. (Kengesa Roma 12:9.) Wubuwele wila nikolo Job walogile dhahi:  ‘Ddihikosa nipagano na mento aga.’ (Job 31:1, NM) Indde, wila arabele masiki weedda tharho modha mu dila egadhowihile omararuwoni, Akristu a ebaribari anowañganela mento awa nanda txipo kanimwañgana amuddenguwelaga muthu wa yano yothiyana ohili mwadhiye obe mamunaye.​—Koona Yowenjedha “Moonelo Wa Bibilia Wa Omwalana Na Othiyana.”

18. (a) Vamentoni va Yehova, oraruwa okalile dhavi wabure vaddiddi? (b) Oligana gani oliwo vari va oraruwa na omwebedha mulugu wosemiwa?

¹⁸ Vamentoni va Mulugu, oraruwa okalile dhavi wabure vaddiddi? Nlamulo na Mizé ninonikamiha ononelamo mwiwelo wa Yehova mwaha obu. Mu nlogo na Izrayel oraruwa na walabela amilugu oosemiwa dhali dhothega dhathongeliwa muthu opiwa. (Onamakutha 20:2, 10) Onowoona oladdanawa wa esene biili? Kwawila Muizrayeli wamwebedha mulugu wosemiwa, wahilupa nipagano naye na Yehova. Mwakakene, Muizrayeli wararuwa wahilupa nipagano naye na mwadhiye obe mamunaye. Oheeli ahiviriganiha. (Obudduwa 19:5, 6; Olibiha 5:9; kengesa Malakiya 2:14.) Dhaene, oheeli ela wakula vamentoni va Yehova, Mulugu wororomeleya vina wokuluveleya.​—Masalmo 33:4.

19. Txini enimulibiha muthu okoodda oraruwa, sabwa yani?

¹⁹ Pu mwenemo, Akristu kali mutxiddo mwa Nlamulo na Mizé. Masiki dhaene, wubuwela yawila mu nlogoni na Izrayel wa wale oraruwa wali yothega enddimuwa onofanyeela wawaraliha Akristu mwa okoodda wawa oraruwa. Sabwa yani? Koona oladdanihiwa oku: Ogahivolowa mwigereja bukokora nanda bumulobelela Mulugu wosemiwa? Weyo ogahiloga ‘txipo!’ Mbwenye ogahikosa ejene kovahiwa kobiri gwe? Weyo ogahakula yawila ‘nne-wene!’ Pu mwenemo, Mukristu webaribari onosilidhiwa wubuwelavi onvaanya Yehova modheela omwebedha mulugu wosemiwa. Na mukalelo wakakene, Akristu anofanyeela osilidhiwa wubuwelavi omusadduwela Mulugu wawa Yehova vina  omusadduwela mwadhiye obe mamunaye modheela oraruwa, peno yonyengethaya ekale dhavi. (Masalmo 51:1, 4; Kolosi 3:5) Txipo kaninfuna okosa elobo egamuthabihile Satana nanda binveyiha Yehova vina matelo ookoddela.

20. Txini epadduwile mmateloni mena? Kaladdaniha.

²⁰ Orabela merelo anveyiha matelo buli wofuneya, tharho gani dhinfanyeeliwe othukula wila omurihege wili mwadhiyo obe mamunawo? Wila nakule, okose matelo ninga numba. Vasogorhova, wubuwele mazu aderetu, merelo ootanaaleliwa deretu na merelo mena anlagiha nthithimiho animukosela muthu mukwaye, ninga dhitagano dhinkaaniha jibanti badhikoddeliha numba. Mugandana vaddiddi, matelo enyu ankala numba ekoddelihiwe na dhitagano dhinkaaniha jibanti vina dhinriyela mmentoni. Nzivelo nenyu nigobana, jibanti esile dhinorimeela vañgono-vañgono, badhithiya matelo enyu gwengwerhe ninga numba yohikaana-wene jibanti. Vowila onofuna wiwelela nlamulo na Mulugu ninloga ‘matelo arihiwe,’ onela owaralihedheya onyaaliha matelo enyu. Jebaribari yawila elobo ya thima vina yothithimiheya enofanyeela osasanyedhiwa obe ovenyihedhiwa. Okose dhavi ejene? Nzu na Mulugu ninloga dhahi: “Numba enomagiwa n’ononelamo, enokomiwa na zelu. Mmanddarini [mu kambirhinyani] mwa athu amalago, munodhala dhilobo dhathima, dhokoddela.” (Gano dh’olelana 24:3, 4) Koona mukalelo onlabihedheya mazu aba va mateloni.

21. Niwodhe dhavi olibiha vañgono-vañgono matelo ehu? (Koona vina kaxa “ Ddogole Dhavi Matelo Aga?”)

²¹ Mwari mwa “dhilobo dhathima” dhindhaala vatakulu vali osanzaya si mikalelo ninga okwela watxibarene, omova Mulugu vina nroromelo noliba. (Gano dh’olelana 15:16, 17; 1 Pedro 1:7) Esene dhinowita matelo oovadda.  Mbwenye ohoona mukalelo odhaalile dhilobo dhathima kambirhinya dha gano eji eromoliwe vadhulu? ‘Na eziwelo.’ Indde, eziwelo ya Bibilia egathiddihedhiwa mabasa, enowodha osaddula mubuwelo wa athu vina wawaralihedha okwelana wili. (Roma 12:2; Filipi 1:9) Dhaene, weyo na mukwawo mugagilati bamusunza vamodha nlebo na Bibilia ninga nlebo na siku na siku obe musorho wa Bibilia onfanyeya mu A Sentinela obe Despertai! obwene onloga dha matelo, munkala ninga munañgana yokoddeliha yaderetu enfuna wika jibanti numba yenyu. Omukwela Yehova ogowaralihedha othiddihedha mabasa va mateloni vawo nlago nthi nimalilenyu wañgananiha, mwatxibarene, onodhana etagano ejile enkaaniha jibanti ‘mu kambirhinyani.’ Sabwa ya ejene, kore dhiina na nzivelo nakaaniginyu va mateloni venyu dhinowiyela.

22. Othaba gani onkaanihu nigavilibihedha okosa epaddi yehu wila nilibihe matelo ehu?

²² Jebaribari yawila txino vanovira mudhidhi na guru dhinjene wila jibanti esi dhiyihedhiwe vamburoniva modha-modha. Masiki dhaene, ogavilibihedha okosa epaddi yawo, onela othaba vaddiddi oziwa yawila onowiwelela nlamulo na Bibilia: “Muzuzumelege othithimihana.” (Roma 12:10; Masalmo 147:11) Vadhulu va dhotene, guru dhawo dhinkosiwe na murima wotene dha othithimiha matelo awo dhinela wukalihavi mu okwelani mwa Mulugu.