1, 2. Twĩsũanĩa ĩũlũ wa ĩkũlyo yĩva, na nĩkĩ?

WE NŨTWAANĨTE kana wĩ mũtwae? Ethĩwa nĩwĩkĩte ũu, mũtwaano waku ũilyĩ ata? Wĩ na ũtanu kana wĩ na mathĩna maito? Wendo katĩ wenyu ũendeee kũvoa? Mwĩkaa o kwĩyũmĩanĩsya vandũ va kwĩthĩwa mwĩ na ũtanu? Ethĩwa mũtwaano wenyu ũilyĩ ũu, nĩvatonyeka ũkethĩwa na kĩmako nũndũ wendo ũla mwaĩ naw’o nĩ mũvou. Vate nzika, nũndũ wĩ Mũklĩsto, no wende mũtwaano waku ũmũtaĩe Yeova, Ngai ũla wendete. Kwoou, nũndũ mũtwaano waku wĩ na mathĩna, ũndũ ũsu no ũtume wĩw’a ũithĩnĩka, na wĩ na woo ngoonĩ. Ĩndĩ o na ethĩwa vailyĩ ũu, ndũkone ta ũtatetheka.

² Ũmũnthĩ kwĩ mĩtwaano mĩseo ya Kĩklĩsto ĩla ĩvinda yĩmwe mũndũ na mũka meekaa o kwĩyũmĩanĩsya. Ĩndĩ, nĩmakwatie nzĩa ya kũlũlũmĩĩlya mũtwaano woo. O naku no wĩthĩwe wĩ na ũtanu mũtwaanonĩ waku. Ũu ũtonyeka ata?

3, 4. Nĩkĩ andũ ala matwaanĩte matonya kwĩthĩwa na ngwatanĩo ndũmu ĩla meekĩa kĩthito methĩwe na ngwatanĩo ndũmu na Ngai? Nengane ngelekany’o.

³ We na ũla ũtwaanĩte nake nĩmũtonya kwĩthĩwa na ngwatanĩo ndũmu, ethĩwa inyw’elĩ mũkeekĩa kĩthito mwĩthĩwe na ngwatanĩo nzeo na Ngai. Nĩkĩ? Kwasũanĩa ĩũlũ wa kĩĩma kĩthanthau nthĩ, na kĩendete kĩthekevete nginya mũthya. Nthĩ wa kĩĩma kĩu ve mũndũũme ũũngye ngalĩko ĩmwe yakyo, nakyo kĩveti kĩkaũngama ngalĩko ĩla ĩngĩ. Ĩla  mekwambĩĩa kũlĩsa, kĩla ũmwe eĩthĩwa e vaasa mũno na ũla ũngĩ. Ĩndĩ o ũndũ maendeee na kũlĩsa melekele mũthya, now’o maendeee kũthengeanĩa. We nũkwona ũndũ wa kwĩkĩa vinya nthĩnĩ wa ngelekany’o ĩsu?

⁴ Kĩthito kĩla wĩthĩawa nakyo nthĩnĩ wa kũmũthũkũma Yeova kwa ngoo yonthe no kĩelekanw’e na kĩthito kĩla kyendekaa ĩla mũndũ ũkũlĩsa kĩĩma. Na nũndũ nũmwendete Yeova, nũendeee kũtata ũndũ ũtonya kũlĩsa kĩĩma kyu kya ngelekany’o. Ĩndĩ, ethĩwa we na ũla ũtwaanĩte nake mũi na ngwatanĩo ndũmu, no mũelekanw’e na andũ elĩ meũlĩsa kĩĩma me ngalĩko syĩ kĩvathũkany’o. Vethĩawa ata ĩla mwaendeea kũlĩsa? Nĩvatonyeka mwambĩĩonĩ kĩla ũmwe wenyu akethĩwa e vaasa mũno na ũla ũngĩ. Ĩndĩ mweekĩa kĩthito kũlĩsa kĩĩma kĩu, nĩmũthengeanĩaa. O ta ũu, o ũndũ kũendeea kwĩkĩa kĩthito kũlĩsa kĩĩma kyu kya ngelekany’o kũtonya  kũtuma mũthengeanĩa, now’o kũendeea kwĩkĩa kĩthito kũmũthengeea Ngai kũtonya kũtuma mwĩthĩwa na ngwatanĩo ndũmu. Kwoou vai nzika kana, kwĩthĩwa na ngwatanĩo ndũmu na Ngai nokw’o kũtonya kũmũtetheesya mwĩthĩwe na ngwatanĩo ndũmu. Ĩndĩ mũtonya kwĩka ũu ata?

5. (a) Nĩ kwa nzĩa yĩva tũtonya kwĩthĩwa na ngwatanĩo ndũmu na Yeova, na ũla tũtwaanĩte nake? (b) Woni wa Yeova nĩ mwaũ ĩũlũ wa mũtwaano?

⁵ Nzĩa ĩmwe ya vata ĩtonya kũmũtetheesya kũlĩsa kĩĩma kĩu kya ngelekany’o wĩ na ũla ũtwaanĩte nake, nĩ kũatĩĩa ũtao wa Ndeto ya Ngai ĩũlũ wa mũtwaano. (Savuli 25:4; Isaia 48:17, 18) Kwoou, kwasũanĩa ũtao ũũ wanenganiwe nĩ mũtũmwa Vaulo. Aisye atĩĩ: “Mũtwaano nũtaĩwe nĩ andũ onthe.” (Aevelania 13:4) Ũu wonanasya ata? Ndeto ‘taĩa’ yonanasya kana kĩla kĩũtaĩwa nĩ kya vata mũno, na nĩkyaĩle kũnewa ndaĩa. Na ũu now’o Yeova wonaa mũtwaano. Awonaa wĩ wa vata mũno, na waĩle kũnewa ndaĩa.

6. Ũtao ũla Vaulo wanenganie ĩũlũ wa mũtwaano wĩonany’a kyaũ, na nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata kũmanya ũndũ ũsu?

⁶ Vate nzika, we na ũla mũtwaanĩte mwĩ athũkũmi ma Ngai, kwoou nĩmwĩsĩ kana mũtwaano nĩ wa vata, o na nĩ mũtheu. Yeova mwene nĩwe wambĩlĩĩilye mũtwaano. (Soma Mathayo 19:4-6.) Ĩndĩ, ethĩwa yu mũtwaano waku wĩ na mathĩna, nĩvatonyeka ũkethĩa o kũmanya kana mũtwaano nĩwaĩle kũtaĩwa kũitoetye ũkwĩkĩa vinya ũmwende, na kũmũnenga ndaĩa ũla ũtwaanĩte nake. Nĩ kyaũ ĩndĩ kĩtonya ũkwĩkĩa vinya ũmwende na kũmũnenga ndaĩa? Sisya nesa ũndũ Vaulo waĩtye ĩũlũ wa kwonany’a ndaĩa. Ndaĩtye, ‘mũtwaano nĩmũtaĩe’; ĩndĩ aĩtye, ‘mũtwaano nũtaĩwe.’ Vaulo ndaumasya o woni tũ ĩndĩ aumasya ũtao. * Kũmanya ũu  no kũũtetheesye wambĩĩe ĩngĩ kũmũnenga ndaĩa mũndũ ũla mũtwaanĩte. Nĩkĩ?

7. (a) Nĩ mĩao yĩva yĩ Maandĩkonĩ tũatĩĩaa, na nĩkĩ? (b) Tũkwataa moathimo meva twamĩatĩĩa?

⁷ Sũanĩa o vanini ũndũ we wosaa mĩao ĩla ĩngĩ yĩ Maandĩkonĩ, ta mwĩao wa kũtw’ĩkĩthya andũ amanyĩw’a, kana wa kũmbana vamwe kwondũ wa ũthaithi. (Mathayo 28:19; Aevelania 10:24, 25) Vai nzika kana mavinda amwe ti laisi kũatĩĩa mĩao ĩsu. Nĩvatonyeka andũ ala ũũtavya ũvoo mũseo makalea kwĩthukĩĩsya, kana wĩa ũla ũthũkũmaa ũkatuma ũnoa mũno ũkethĩa ti laisi kũthi maũmbanonĩ ma Kĩklĩsto. Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, ndũekaa kũtavany’a ũvoo wa Ũsumbĩ, na ndũekaa kũthi maũmbanonĩ ma Kĩklĩsto. Vai mũndũ ũtonya kũũsiĩĩa, o na Satani mwene! Nĩkĩ? Nũndũ kũmwenda Yeova kuma ngoonĩ nĩkw’o kũtumaa ũatĩĩa mĩao yake. (1 Yoana 5:3) Kwĩka ũu kũetae moathimo maũ? Kũtavany’a na kũthi maũmbanonĩ nĩkũkũeteae mũuo wa kĩlĩko na ũtanu ngoonĩ, nũndũ nĩwĩthĩawa wĩsĩ wĩĩka kwenda kwa Ngai. Na ũndũ ũsu nũkwongeleelaa vinya. (Neemia 8:10) Twĩĩmanyĩsya kyaũ kumana naw’o?

8, 9. (a) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma tũatĩĩa ũtao wa kũtaĩa mũtwaano, na nĩkĩ? (b) Nĩ maũndũ meva elĩ tũũneenea?

⁸ Kũmwenda Yeova kuma ngoonĩ nĩkũtumaa ũatĩĩa mwĩao wa kũtavany’a na wa kũmbana vamwe o na kwĩ mathĩna. O ta ũu, kũmwenda no kũtume ũatĩĩa ũtao wa Mbivilia wa ‘kũtaĩa mũtwaano waku,’ o na ĩla kwĩka ũu ũte ũndũ wĩ laisi. (Aevelania 13:4; Savuli 18:29; Mũtavan’ya 5:4) O na ĩngĩ, o tondũ Yeova ũkũathimaa mũno nũndũ wa kĩthito kyaku kya kũtavany’a na kũthi maũmbanonĩ, now’o wĩkũathima oona wĩ na kĩthito kya kũtaĩa mũtwaano waku.—1 Athesalonika 1:3; Aevelania 6:10.

⁹ Ũtonya kwĩka ata nĩ kana ũtaĩe mũtwaano waku? Nĩwaĩle kwĩvathana na mwĩkalĩle ũla ũtonya kwananga mũtwaano. O na ĩngĩ, nĩwaĩle kwosa matambya ma kũlũlũmĩĩlya mũtwaano waku.

10, 11. (a) Nĩ mwĩkalĩle wĩva ũtaeteae mũtwaano ndaĩa? (b) Nĩ ĩkũlyo yĩva twaĩle kũkũlya ũla tũtwaanĩte nake?

¹⁰ Mũndũ mũka ũmwe Mũklĩsto mũtwae aneenie ndeto ii: “Nĩvoyaa Yeova anenge vinya wa kũmĩĩsya.” Kũmĩĩsya kyaũ? Mũndũ mũka ũsu aeleisye atĩĩ: “Mũemewa andavasya ndeto nthũku mũno. Nĩndonya kwĩthĩwa nde na mawũũmĩsye menekee, ĩndĩ ndeto sya kĩvũthya, ta ‘Nĩw’aa wanoisye!’ na, ‘We wĩ wa mana vyũ!’ ninũmĩasya ngoonĩ mũno.” Mũndũ mũka ũsu awetie ũndũ mũito mũno wĩthĩawa nthĩnĩ wa mũtwaano, naw’o nĩ kũtũmĩa ndeto nthũku.

¹¹ Nĩ ũndũ wa kũmakya ta kĩ ĩla mũndũ na mũka nthĩnĩ wa mũsyĩ wa Kĩklĩsto mekanĩsya ndeto nthũku itonya kũtuma methĩwa na woo ngoonĩ, woo ũtathelaa mĩtũkĩ! Vai nzika kana ethĩwa ala matwaanĩte matũmĩaa ndeto sya kwĩw’ĩthany’a woo, mũtwaano woo ndwĩ na ndaĩa. W’o mũtwaano wenyu ũilyĩ ũu? Ũtonya kũmanya kwa kũmũkũlya ũla mũtwaanĩte ĩkũlyo yĩĩ: “Ndeto syakwa itumaa wĩw’a ata?” Ethĩwa mavinda maingĩ ndeto syaku nimũũmĩasya ngoonĩ, no nginya wĩyũmbany’e kũalyũka.—Akalatia 5:15; soma Aeveso 4:31.

12. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma ũthaithi wa mũndũ ũtw’ĩka wa mana methonĩ ma Ngai?

¹² Lilikana kana ũndũ ũtũmĩaa ũĩmĩ waku nthĩnĩ wa mũtwaano no kũlũlũmĩĩlye ngwatanĩo yaku na Yeova, kana kũkamyananga. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Ethĩwa mũndũ o na wĩva eyonaa mwene ta ũmũkĩaa Ngai, na ndeũsiĩĩa ũĩmĩ wake ĩndĩ ekenga ngoo yake, kũmũkĩa Ngai kwa mũndũ [ũsu] nĩ kwa mana.” (Yakovo 1:26) Ũneeni waku nũkonanĩtye mũno na ũthaithi waku. Mbivilia ndyĩtĩkĩlanaa na woni wa kana, o na mũndũ akeyĩkalya ata mũsyĩ kwake, vayĩthĩawa thĩna ethĩwa mũndũ ũsu nĩwaasyaa nũmũthũkũmaa Ngai. Ame, ndũkekenge! Vandũ va ũu manya kana ũsu nĩ ũndũ mũito. (Soma 1 Vetelo 3:7.) No wĩthĩwe wĩ na kĩthito kana inengo sya maũndũ mana, ĩndĩ ethĩwa ũtũmĩaa ndeto itonya  kũmũũmĩsya ũla mũtwaanĩte o wĩsĩ, wĩthĩawa ũteũnenga mũtwaano waku ndaĩa, na ũthaithi waku no wĩthĩwe wĩ wa mana methonĩ ma Ngai.

13. Nĩ kwa nzĩa yĩva andũ matwaanĩte matonya kũũmĩany’a ngoonĩ?

¹³ O na ĩngĩ, ala matwaanĩte nĩmaĩle kwĩthĩwa me metho maikese kũũmĩany’a ngoonĩ mateũmanya. Kwasũanĩa ngelekany’o ii ilĩ: Twasye nthĩnĩ wa kĩkundi ve mwĩĩtu-a-asa ũte mũtwae wĩ na syana, na ũmũkũnĩaa simũ mwana-a-asa ũtwaanĩte nĩ kana akwate motao mana, na maineena kwa ĩvinda ĩasa. Kana twasye, ve mwana-a-asa ũtatwaanĩte ũtavanasya kwa ĩvinda ĩasa kĩla kyumwa na mũndũ mũka Mũklĩsto mũtwae. No kwĩthĩwa mwana-a-asa ũsu ũtwaanĩte na ũkũnĩawa simũ, kana mũndũ mũka ũsu Mũklĩsto mũtwae, mate na kĩeleelo kĩthũku; ĩndĩ kwĩthĩwa mayĩka ũu kũtonya kũtuma maũndũ methĩwa mailyĩ ata kwa ala matwaanĩte namo? Kĩveti kĩmwe kyaĩ na mũũme weekaa ũu kyaisye atĩĩ: “Nĩw’aa ngĩũmĩa ngoonĩ ĩla noona mũemewa aitũmĩa ĩvinda yingĩ kũmũthĩnĩkĩa mwĩĩtu-a-asa ũngĩ kĩkundinĩ. Ũndũ ũsu ũtumaa nĩw’a ta nde wa vata kwake.”

14. (a) Nĩ ũndũ mwaũ ũwetetwe nthĩnĩ wa Mwambĩlĩlyo 2:24 waĩle kwĩanĩw’a nthĩnĩ wa mũtwaano? (b) Twaĩle kwĩkũlya ata?

¹⁴ Nĩ w’o kana kĩveti kĩu na angĩ me na thĩna ta ũsu mĩtwaanonĩ yoo no mew’e maiũmĩa ngoonĩ. Andũ ala matwaanĩte namo methĩawa maivũthya ũtao ũũ wa vata kuma kwa Ngai ĩũlũ wa mũtwaano: ‘Mũndũ mũũme akatia ĩthe na nyinyia, na akalũmany’a na mũka wake.’ (Mwambĩlĩlyo 2:24) Vate nzika, ũla watwaana kana watwawa nĩwĩthĩawa anengete asyai make ndaĩa. Ĩndĩ kwosana na mũvango wa Ngai, nĩwĩthĩawa esĩ kana mũndũ ũla matwaanĩte nĩwe waĩle kũthĩnĩkĩwa mũno. O ta ũu, Mũklĩsto mũtwae kana ũtwaanĩte nĩwĩthĩawa esĩ nĩwaĩle kũmenda mũno athaithi ala angĩ. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, nĩwaĩle kũmanya kana mũndũ ũla matwaanĩte nĩwe waĩle kũthĩnĩkĩwa mũnango. Kwoou, ĩla Mũklĩsto ũtwaanĩte kana mũtwae watũmĩa ĩvinda yingĩ na mũthaithi ũngĩ, kana amanyĩana nake mũno, ũndũ ũsu nũtumaa mũtwaano wake wĩthĩwa na mathĩna.  Na maũndũ no methĩwe me mathũkangu ethĩwa ũu weethĩwa katĩ wa mwana-a-asa ũtwaanĩte na mwĩĩtu-a-asa ũte mũtwae, kana katĩ wa mwĩĩtu-a-asa mũtwae na mwana-a-asa ũtatwaanĩte. Yo nĩvatonyeka kĩu kĩkethĩwa ne kyo kĩtumĩte mũtwaano waku wĩthĩwa na mathĩna? Ĩkũlye atĩĩ: ‘Nyie nĩndũmĩaa ĩvinda vamwe na ũla ndwaanĩte nake, na nĩnĩmũthĩnĩkĩaa na kũmwenda ũndũ vaĩle?’

15. Kwosana na ĩandĩko ya Mathayo 5:28, nĩkĩ no nginya Aklĩsto ala matwaanĩte kana atwae mevathane na kũthĩnĩkĩa mũno ũndũ vataĩle mũndũ matatwaanĩte nake?

 ¹⁵ O na ĩngĩ, ĩla Aklĩsto matwaanĩte kana atwae mathĩnĩkĩa mũno ũndũ vataĩle andũ angĩ matatwaanĩte namo, methĩawa mayĩlikya mũisyonĩ mateũmanya. Ũndũ wa kũmakya nĩ kana Aklĩsto amwe matwaanĩte kana atwae nĩmamanyĩanĩte mũno na mũndũ matatwaanĩte nake nginya ũkethĩa meonany’a wendo ũla wĩthĩawa katĩ wa mũndũũme na mũndũ mũka me ndũũ. (Mathayo 5:28) Na nũndũ wa ũu, andũ amwe nĩmethĩĩtwe na mwĩkalĩle ũte kũtaĩa mũtwaano o na vanini. Kwasũanĩa ũndũ mũtũmwa Vaulo wawetie ĩũlũ wa ũndũ ũsu.

16. Vaulo anenganĩte mwĩao wĩva ĩũlũ wa mũtwaano?

¹⁶ Ĩtina wa Vaulo kwasya “mũtwaano nũtaĩwe,” ongeleeile kwasya atĩĩ: “[Ekai] ũkomo wĩthĩwe ũte mũvukye: nũndũ mathaaa na ilaalai Ngai akamasilĩla.” (Aevelania 13:4) Vaulo atũmĩie ndeto “ũkomo” aineenea ĩũlũ wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ nthĩnĩ wa mũtwaano. Kwĩka ũu nĩ ũndũ mũtheu, ĩndĩ ti ũndũ ‘mũvuku.’ Kwoou, Aklĩsto nĩmaatĩĩaa ndeto ii syaveveeiwe nĩ Ngai: ‘Tanĩa kĩveti kyaku kĩla watwaie wĩ wa mũika.’—Nthimo 5:18, BCK.

17. (a) Nĩkĩ Aklĩsto matethĩawa na woni ta wa andũ ma nthĩ ĩũlũ wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ nza wa mũtwaano? (b) Tũtonya kũatĩĩa ngelekany’o ya Yovu ata?

¹⁷ Ala mamanyanaa kĩ-mwĩĩ na andũ matatwaanĩte namo monanasya nĩmavũthĩtye vyũ mĩao ya Ngai ĩũlũ wa mwĩkalĩle. Nĩ w’o kana andũ aingĩ ũmũnthĩ monaa kwĩka ũu ũte ũndũ wa ũsengy’a. Ĩndĩ, o na ethĩwa andũ ala angĩ methĩawa na woni wĩva ĩũlũ wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ nza wa mũtwaano, ũu ndwaĩle kũalyũla woni wa Aklĩsto ĩũlũ wa ũndũ ũsu. Nĩmesĩ kana ‘Ngai nĩwe ũkamasilĩla mathaaa na ilaalai,’ ĩndĩ ti mũndũ. (Aevelania 10:31; 12:29) Kwoou, Aklĩsto ma w’o nĩmalũmanasya na woni wa Yeova ĩũlũ wa ũndũ ũsu. (Soma Alomi 12:9.) Lilikana ũndũ Yovu waisye: “Nyie  nĩnatianĩe ũtianĩo na metho makwa.” (Yovu 31:1) Ĩĩ, nĩ kana Aklĩsto ma w’o mevathane na ũndũ o na wĩva ũtonya kũtuma meka ũlaalai, mayaĩle nongi kũmũsisya mũndũ matatwaanĩte nake me na mea ma kũkoma nake.—Sisya Ũvoo wa Kwongeleela, ĩthangũnĩ ya 219-221.

18. (a) Kũmanyana kĩ-mwĩĩ nza wa mũtwaano nĩ naĩ ngito ata methonĩ ma Yeova? (b) Nĩkĩ tũtonya kwasya kũthaitha mĩvw’anano na kũmanyana kĩ-mwĩĩ nza wa mũtwaano nosyo imwe?

¹⁸ Kũmanyana kĩ-mwĩĩ nza wa mũtwaano nĩ naĩ ngito ata methonĩ ma Yeova? Mĩao ya Mose nĩtũtetheeasya kũelewa mawoni ma Yeova ĩũlũ wa ũndũ ũsu. Nthĩnĩ wa Isilaeli, kũmanyana kĩ-mwĩĩ nza wa mũtwaano na kũthaitha mĩvw’anano, nĩ amwe katĩ wa mavĩtyo ala mũndũ wasilĩlawa kũawa. (Alivai 20:2, 10) We nũkwona ũndũ maũndũ asu elĩ mavw’anene? Ĩla Mũisilaeli wathaitha mũvw’anano, eethĩawa alea kwĩanĩsya ũtianĩo katĩ wake na Yeova. O ta ũu, ĩla Mũisilaeli ũtwaanĩte kana mũtwae wamanyana kĩ-mwĩĩ na mũndũ matatwaanĩte, eethĩawa alea kwĩanĩsya ũtianĩo katĩ wake na ũla matwaanĩte. Aisilaeli asu elĩ meethĩawa meeka maũndũ kwa nzĩa ya ũseleke. (Kuma 19:5, 6; Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 5:9; soma Malaki 2:14.) Kwoou, meethĩawa mamũvĩtĩsya Yeova, Ngai mũĩkĩĩku na wa kwĩkwatw’a.—Savuli 33:4.

19. Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩkĩa mũndũ vinya alee vyũ kũmanyana kĩ-mwĩĩ na mũndũ ũngĩ nza wa mũtwaano, na nĩkĩ?

¹⁹ Aklĩsto mai ungu wa Mĩao ya Mose. Ĩndĩ, kũmanya kana nthĩnĩ wa Isilaeli ya tene kũmanyana kĩ-mwĩĩ nza wa mũtwaano yaĩ naĩ ngito, no kũmekĩe vinya Aklĩsto kwĩvathana na kĩko kyu. Nĩkĩ? Kwasũanĩa ũndũ ũũ: We no ũlike ĩkanisanĩ, ũkatulya ndu, na kũvoya mbee wa mũvw’anano? Nũtonya kwasya, ‘Ndyĩsa kwĩka ũu!’ Ĩndĩ no wĩke ũu ũkanengwa mbesa mbingĩ? No ũsũngĩe ũkasya, ‘Vaitonyeka!’ Mũklĩsto wa w’o ethĩawa atesa o na kũsũanĩa kũthaitha mĩvw’anano, nũndũ kwĩka ũu nĩkũtonya kũtuma ethĩwa ate mũĩkĩĩku kwa Yeova. Ũu now’o vailyĩ ĩũlũ wa Mũklĩsto kwĩthĩwa ate mũĩkĩĩku kwa Ngai wake Yeova na kwa ũla  matwaanĩte, ĩla wamanyana kĩ-mwĩĩ na mũndũ ũngĩ nza wa mũtwaano, o na ethĩwa nĩ kyaũ kĩũtuma eka ũu. (Savuli 51:1, 4; Akolosai 3:5) Tũikwenda nongi kwĩka ũndũ o na wĩva ũtonya kũmũtanĩthya Satani, ũkatuma Yeova ũtanengwa ndaĩa, kana ũkatuma mũvango mũtheu wa mũtwaano ũvũthw’a.

20. Nĩ kyaũ kĩthĩĩtwe nthĩnĩ wa mĩtwaano ĩmwe? Nengane ngelekany’o.

²⁰ Eka o kwĩvathana na mwĩkalĩle ũla ũtaeteae mũtwaano ndaĩa, nĩ matambya angĩ meva waĩle kwosa nĩ kana ũla ũtwaanĩte nake ethĩwe atonya kũũnenga ndaĩa? Nĩ kana ũkwate ũsũngĩo wa ĩkũlyo yĩu, kwaelekany’a mũtwaano na nyũmba. Namo maũndũ ta ndeto syĩ na tei, meko maseo, na maũndũ angĩ ala monanasya kana ala matwaanĩte nĩmanenganĩte ndaĩa, ũimaelekany’a na syĩndũ ila itũmĩawa kwanakavya nyũmba. Ethĩwa we na ũla mũtwaanĩte nĩmwendene, mũtwaano wenyu ũilyĩ ta nyũmba yanakavĩtw’e na syĩndũ iũtuma yĩthĩwa yĩ ya kwendeesya. Ethĩwa wendo wenyu nĩwanyiva, syĩndũ isu syanakavĩtye mũtwaano wenyu niendeeaa kwaa kĩmwe kwa kĩmwe nginya mũtwaano wenyu ũkatiwa ũilyĩ ta ĩsũmba yĩte yanakavye. Ĩndĩ nũndũ nũkwenda kũatĩĩa mwĩao wa Ngai wa kũeka ‘mũtwaano waku ũtaĩwe,’ ũu no ũkwĩkĩe vinya waĩlye mũtwaano waku. Nĩ w’o kana ethĩwa wĩ na kĩndũ wĩ vata nakyo, nĩwĩw’aa ũyenda ũkĩseũvya kyathũka. O ta ũu, ũtonya kũseũvya mũtwaano waku ata? Ndeto ya Ngai yaĩtye atĩĩ: “Kwondũ wa ũĩ nyũmba nĩyakawa; na kwondũ wa ũmanyi nĩlũmaw’a; na kwondũ wa ũĩ tũsũmba nĩtusũaw’a mothwii onthe me vata mũno na ma kwendeesya.” (Nthimo 24:3, 4) Sũanĩa ũndũ ũtao ũsu ũtonya kũtũmĩwa mũtwaanonĩ.

21. Nĩ kwa nzĩa yĩva tũtonya kũendeea kũlũlũmĩĩlya mũtwaano witũ? (Sisya ĩsandũkũ ĩthangũnĩ ya 131.)

²¹ Katĩ wa “mothwii” ala methĩawa nthĩnĩ wa mũtwaano  wĩ na ũtanu nĩ maũndũ ta wendo wa w’o, kĩkĩo kya Ngai, na mũĩkĩĩo mũlũmu. (Nthimo 15:16, 17; 1 Vetelo 1:7) Maũndũ asu matumaa mũtwaano wĩthĩwa wĩ mũlũmu. Ĩndĩ nĩwoona ũndũ tũsũmba nthĩnĩ wa ĩandĩko yĩu ya Nthimo 24:3, 4 tusũĩtw’e mothwii? Ĩĩ, tusũĩtw’e kwĩsĩla “ũĩ.” Ĩla ũĩ kuma Mbivilianĩ watũmĩwa, wĩthĩawa na ũtonyi wa kũalyũla mosũanĩo na kũtuma mũndũ ambĩĩa kũmwenda ĩngĩ ũla matwaanĩte. (Alomi 12:2; Avilivi 1:9) Kwoou, ĩla we na ũla ũtwaanĩte nake mwekala nthĩ mũuĩtye mũsome ũvoo mũna umĩte Mbivilianĩ, ta kũneenea ĩandĩko ya kĩla mũthenya kana kũsoma ũvoo ũkonetye mũtwaano kuma ĩkasetinĩ ya Mũsyaĩĩsya kana Amkeni!, ũu wĩthĩawa ne ũndũ ũmwe na kũsisya kĩndũ kĩseo kĩtonya kũtũmĩwa kwanakavya nyũmba yaku. Ĩla kũmwenda Yeova kwatuma ũatĩĩa maũndũ ala wasoma, no ũndũ ũmwe na kũlikya kĩndũ kĩu kĩseo kya kwanakavya nthĩnĩ wa “tũsũmba.” Weeka ũu, nĩvatonyeka wendo na ũtanu ũla mwaĩ naw’o ũkasyoka.

22. Mũndũ eekĩa kĩthito ngalĩko ĩla yake nĩ kana alũlũmĩĩlye mũtwaano wake, akeethĩwa e mwĩanĩe kwa nzĩa yĩva?

²² Nĩ kana mũndũ atũngĩĩe syĩndũ isu sya kwanakavya vala inaĩ, nĩvatonyeka ũsu ũkethĩwa ne wĩa mwingĩ, ũla ũtonya kũkua ĩvinda ĩasa. Ĩndĩ weekĩa kĩthito ngalĩko ĩla yaku, ũkeethĩwa wĩ mwĩanĩe nũndũ nĩwĩsĩ kana nũatĩĩe mwĩao ũũ wa Mbivilia: “Ndaĩanĩ, mataĩei ala angĩ mbee.” (Alomi 12:10; Savuli 147:11) Ĩndĩ, ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana kĩthito kyaku kya kũtaĩa mũtwaano kĩkatuma wĩkala wendonĩ wa Ngai.