Ghenda ahali omwatsi

Ghenda ahali ebirimo

ESURA 11

“Muleke Obutheke Bubye bw’Ekitsumbi”

“Muleke Obutheke Bubye bw’Ekitsumbi”

‘Wutsemere omukali w’obusuko bwawu.’​—EMISYO 5:18.

1, 2. Ni bibulyo byahi ebya thukendi lebya, kandi busana naki?

WUNE omwa butheke? Kyamabya ikwa kiri kithya, mbwino wune mubana omwa butheke bwawu mw’etseme kutse wukabana mw’ebitsibu ebikalha-kalire? Mbwino iwe n’omwanze wawu mwabirighabulhana? Wune mughumisirizya omwa butheke aliriryo iwuthabana mw’etseme? Byamabya ikwabiri bithya, obundi wukayowa isiwuli n’obutseme kundi obughuma obwa mwabya nabu erimbere omwa butheke sibukiriho. Ahathe erithika-thika, iwe ng’Omukristayo, wanzire obutheke bwawu ibwaha Yehova, Nyamuhanga oyowanzire y’olhukengerwa. Busana n’ekyo, emibere eya wulimu lino yangana leka iwabya n’amaghaniryo n’erihangya-hangya. Nomubyangabya ikwabiri bithya, siwughunzerere wuthi sihakiri eky’erikolha.

2 Munabwire, hane Abakristayo abathahenie ababya omwa butheke obuthabya mw’engolangana eyuwene. Aliriryo, mubabana enzira ey’eryuwanirya mw’enkolangana yabu. Nawu wangana bana obutseme omwa butheke bwawu. Wuthi?

ERIYITHUNDA HAKUHI NA NYAMUHANGA N’OMWANZE WAWU

3, 4. Busana naki abathahenie ibakendibya omwa bughuma bamalengaho eriyithunda hakuhi na Nyamuhanga? Iha eky’erileberyako.

3 Iwe n’omwanze wawu mwanganabya omwa bughuma mwamalengaho eriyithunda hakuhi na Nyamuhanga. Busana naki? Thuthalebya eky’erileberyako: Thathera akasasani iwunalhangire ekithwe ekiri ng’enyumba ey’ekiswa​—ikyabya ikiyisanzire ekabuno, n’endatha ini kike-kike. Omulhume imene okwa lhuhandi olhw’ebulhua lyuba n’omukali imene okwa lhuhandi olhwebulengera lyuba. Abosi ibatsuka erihethuka ekithwe. Bathe batsuka erihethuka, hali omwanya munene ahakathi-kathi kabo owabaghabwire. Aliriryo, bakabya bane mwongera erihethukira okwa kasweswe k’ekithwe, bakabya ibane musegheranako hakuhi. Wanamalhangira erisomo erilhangirikire eriri omwa ky’erileberyako eki?

4 Akaghalha akawukahiraho erikolera Yehova omwa buswire kangana sosekanibwa n’akaghalha akawukahiraho wukahethuka ekithwe. Kundi wanzire Yehova, ni bugha mbu, wune mulengesya erihira mw’esyangakamulho esy’erihethuka. Aliriryo, iwe n’omwanze wawu mwamabya imwabirighabulhana, muli ng’abandu abakahethuka okwa kithwe obuli mundu iniane okwa lhuhandi lhwiwe. Nomwabine, ni kyahi ekikabya mukalholha embere erihethuka? Ni kwenene, okwa nzuko, ahakathi-kathi kenyu hanganabya ihali omwanya munene. Aliriryo, mukabya muk’ongera eriyithunda hakuhi na Nyamuhanga, ni bugha ambu eryongera erihethuka​—iwe n’omwanze wawu kwa mukan’ongera muthya eribya omwa bughuma. Omwa kwenene, eriyithunda hakuhi na Nyamuhanga ky’ekindu ekikendi leka iwe n’omwanze wawu imwabya omwa bughuma. Aliriryo mwanga kolha eki kya muthi?

Mwamakolesya ebya muk’igha omwa Biblia, biwithe amaaka aw’erighumya obutheke bwenyu

5. (a) Ni kyahi ekyanga wathikya omundu eriyithunda hakuhi na Yehova n’erithoka eriyithunda hakuhi n’omwanze wiwe? (b) Yehova akalhangira obutheke bw’athi?

5 Ekindu kighuma eky’omughaso ekyanga kuwathikya iwe n’omwanze wawu erihethuka, ly’erihulikirira erihano erihambire okwa butheke erikabanika omwa Kinywe kya Nyamuhanga. (Esyonyimbo 25:4; Isaya 48:17, 18) Busana n’eki, thuthalebya enzumwa ndebe eyiri omw’ihano ery’omukwenda Paulo abugha. Mwabugha athi: “Muleke obutheke bubye bw’ekitsumbi okwa bosi.” (Abaebrania 13:4, NW) Ekyo kikamanyisaya ki? Ekinywe “ekitsumbi” kikamanyisaya ekindu ekisikibwe kutse eky’obughuli. Yehova kw’akalhangira obutheke bw’athya​—akabuthwalha ng’ekindu eky’obughuli.

EKYANGA KUSUKUMA LY’ERIANZA YEHOVA ERILHUA OMWA MUTHIMA

6. Omwatsi owaleka Paulo iniaha erihabulha erihambire okwa butheke akakanganayaki, kandi busana naki ni kikulhu eribya ikine mulengekanibwako?

6 Kundi muli baghombe ba Nyamuhanga, iwe n’omwanze wawu munasi ngoku Nyamuhanga akathwalha obutheke ng’ekindu eky’ekitsumbi, nibya ng’ekindu ekibuyirire. Yehova iyuwene-wene yuwahira h’endegheka ey’obutheke. (Soma Matayo 19:4-6.) Aliriryo, wamabya iwunawithe ebitsibu omwa butheke, erikwama kyaminya ngoku obutheke bubuyirire sikiri ghunza erileka iwe n’omwanze wawu imwanzana n’erisikania. Ibbwa kwesi, ni kyahi ekikendi kusukuma erikolha ekyo? Yitheghereraye ndeke-ndeke ngoku Paulo akanaya okwa mwatsi ow’erikangania ekitsumbi. Mwathabugha athi, “obutheke ni bw’ekitsumbi”; aliriryo mwa bugha athi, ‘muleke obutheke bubye bw’ekitsumbi.’ Paulo syabya akakwama kyakania okwa kindu eky’akalhangira; aliriryo ahabulha. * Eriminya enzumwa ya Paulo ngoku yabya iry’erihabulha, kyangana thasyakuhira mw’omuhwa ow’erithasyaha omwanze wawu y’ekitsumbi. Busana naki ikyabya kithya?

7. (a) Ni bihano byahi ebya thukaberereraya, kandi busana naki? (b) Ni bibuya byahi ebikalhwiririra omw’ibya bowa?

7 Thalengekania ahabw’akathambi kake ngoku wukalhangira awandi mahano awalhuire omwa Masako, ng’omubiiri ow’eriyira abigha kutse erihindana haghuma busana n’eriramya. (Matayo 28:19; Abaebrania 10:24, 25) Omwa kwenene, okwa bundi buthuku kikalire eriberererya amahano aya. Abandu abawukathulira banganaghana erihulikirira, kutse omubiiri w’ekihugho owawukakolha angana kulhuhya neryo ikya kukalira eryasa okwa mihindano y’Ekikrisitayo. Nomwabine bithya, wulholhe embere erithulhughania omwatsi w’Obwami n’erihindana okwa mihindano ey’Ekikrisitayo. Sihali oyu wanga kulemesya, n’omwangabya na Sitani! Busana naki? Kundi erianza Yehova erikalhua omwa muthima likaleka iwowa ebihano biwe. (1 Yoane 5:3) Ni bibuya byahi ebikalhwiririramu? Erisangira omwa mubiiri w’erithulira n’erihindana okwa mihindano kikaleka iwa humulikana omwa birengekanio n’eribya n’etseme kundi wunasi kwa wukakolha erisonda lya Nyamuhanga. Ekikalhwiririramu, wukathasyabana akaghalha. (Nehemia 8:10) Eki kikathweghesayaki?

8, 9. (a) Ni kyahi ekyanga thusukuma eriowa erihabulha ery’eriha obutheke bw’ekitsumbi, kandi busana naki? (b) Ni nzumwa syahi ibiri esya thukendi kaniako?

8 Ngoku erianza Nyamuhanga likana kusukuma erikenga ekihano eky’erithulira n’erihindana na balikyethu n’omuhangabya ebitsibu, kuthya erianza Yehova lyangana leka iwakenga ekihano kye Biblia ekikabugha kithi, “[wuleke] obutheke [bwawu] bubye bw’ekitsumbi,” nomukyangabya ikikalire. (Abaebrania 13:4; Esyonyimbo 18:29; Omugambuli 5:4) Eryongera okw’ekyo, ngoku akaghalha akawukahiraho wukasangira omw’ithulira n’erihindana okwa mihindano kakalhwiririra mw’emighisa mingyi erilhua oku Nyamuhanga, kuthya Yehova akendi lhangira n’eritsumulha akaghalha akawukahiraho wukaha obutheke bwawu bw’ekitsumbi.​—1 Abanya Tesalonika 1:3; Abaebrania 6:10.

9 Ibbwa kwesi, ni kyahi ekya wanga kolha obutheke bwawu eribya bw’ekitsumbi? Wutholere iwayihigulha okwa mitse eyanga tsandya obutheke bwawu. Eryongera okw’ekyo, wutholere iwayira ekya wukakolha erilhangira wuthi wukaghumaya obutheke bwawu.

YIHIGHULE OKWA MIKANIRYE N’EMIBERE EYITHAHA OBUTHEKE BW’EKITSUMBI

10, 11. (a) Ni mibere yahi eyitheha obutheke bw’ekitsumbi? (b) Thutholere ithwalengekania okwa kibulyo kyahi n’omwanze wethu?

10 Omukali Omukristayo oyuthahibwe mwabugha athi: “Nga saba Yehova anyiwathikaye eriyiyinia.” Eriyiyinirya ki? Mwasoborera athi: “Mwira waghe akanyihuthangalhaya omwa binywe. Nomwakine indi sindi kw’ebironda, aliwe eribera erinyitsuma athi ‘wuli muheke!’, ‘siwuwithe mughaso!’ byabiri nyaghalya omwa muthima.” Omukali oyu akathw’ibukaya ekindu eky’eriyitheyako kutsibu omwa butheke​—ebinywe by’ebitsumi.

11 Ka kyangabya kya bulighe Abakrisitayo abathahenie erisubirania omwa binywe eby’ebitsumi, erileka omwa mithima yabu imwabya ebironda ebithe byanga lhama! Ahathe erithika-thika, obutheke obuli mw’omundu oyukakanaya ebinywe ebikahithanaya si bw’ekitsumbi. Mbwino eki kine omwa butheke bwawu? Enzira nguma ey’eriminyira mw’eki, ly’eribulya omwanze wawu iwuna yibombekire wuthi, “Ebinywe byaghe bikana kuhithanaya?” Omwanze wawu amabya iniakayowa athi ebinywe ebya wukamubwira bikaleka iniayowa nabi omwa muthima, wutholere iwahindulha emibere yawu.​—Abanya Galatia 5:15; soma Abanya Efeso 4:31.

12. Eriramya ly’omundu lyangabya lithi busa embere sya Nyamuhanga?

12 Wubye iwunasi ngoku emibere eya wukakoleserayamu mw’olhulimi lhwawu omwa butheke yikahamba okwa nkolangana yawu na Yehova. E Biblia yikabugha yithi: ‘Omundu amaghanirya athi akakwama ekisomo kya ndeke, nikwa isyali kunga olhulimi lhwiwe, akayitheba, n’ekisomo kiwe ni kya busa.’ (Yakobo 1:26) Ebinywe ebya wukabugha bikahamba okw’iramya lyawu. E Biblia siyiri sighika amalengekania aw’eribugha indi omundu amabya iniane mukolera Nyamuhanga, ekyosi-kyosi ekikakoleka omw’eka sikiwithe butsibu. Kisi siwuyithebe. Oyu ni mwatsi akalire. (Soma 1 Petero 3:7.) Wanganabya iwunawithe amaaka aw’erikolha n’omuhwa, aliriryo wamakighenderera erihuthalya omwanze wawu y’omwa binywe by’erihithania, wukabya isiwuthaha obutheke bw’ekitsumbi n’eriramya lyawu ini busa embere sya Nyamuhanga.

13. Omwanze wawu angakulethera athi eriaghalhwa omwa muthima?

13 Kandi abathahenie batholere ibayitheya okw’ikolha ebyanga leka owundi iniaghalhwa omwa muthima. Thalengekania okwa by’erileberyako bibiri bino: Omukali oyuthawithe mulhume akabera eritherera omulhume Omukristayo oyuthahirye y’esimu akamusaba erihano, ibakania ahabwa ndambi nene; mughalha wethu oyukine muhuru akaghunza ndambi nene omwa mubiiri w’erithulira iniane mukolha na mwali wethu Omukristayo oyuthahibwe. Abali omwa by’erileberyako ebi, banganabya isibawithe bighendererwa bibi; aliriryo, emibere eyi yikahamba yithi okwa banze babu? Omukali oyuwabya omwa mibere ng’eyi mwabugha athi: “Erilhangira ngoku mwira waghe akaghunza ndambi nene n’owundi mwali wethu omwa kithunga kikanyighaliranaya. Kikaleka ingayowa nga singa withe mughaso.”

14. (a) Enzuko 2:24 hakakanganaya lhukwamirwa lhwahi olhw’obutheke? (b) Ni kyahi ekya thutholere ithwa yibulya?

14 Kilhangirikire ngoku abathahenie aba n’abandi bandu abakabya omwa mibere ng’eyi omwa butheke bakayowa nabi. Abanze babu bakagheghena ekihano kya Nyamuhanga ekihambire okwa butheke: ‘Omundu asyasighania ise na koyo wiwe asyalhanda oku mukali wiwe.’ (Enzuko 2:24) Ni kwenene, abathahenie batholere ibasikya ababuthi babu; aliriryo ni ndegheka ya Nyamuhanga Yehova abathahenie erilhangira indi owundi akatsomana owundi ya kutsibu. Kuthya, Abakrisitayo batholere ibanza abikirirya balikyabo ba kutsibu; aliriryo olhukwamirwa lhwabu olhunene ly’erianza abanze babu omwa butheke. Busana n’ekyo, Omukrisitayo oyuthahirye kutse oyuthahibwe amabya iniakabera erisiba n’owundi mundu, na kwilhabirirya ow’olhubutho olhuthe ng’olhwiwe, kutse erimunywana erilhabirirenie, akaleka obutheke bwabu ibwabya mw’erithika-thikirana. Mbwino eki kyakilekire obutheke bwenyu ibwabya mw’erikakakakania? Thayibulya, ‘Kwenene, nganaha omwanze waghe y’obuthuku n’eritsomana erimutholere?’

15. Erikwamana na Matayo 5:28, busana naki Omukristayo oyuthahirye kutse oyuthahibwe syatholere eriyanzirirya okwa yuthe mwanze wiwe?

15 Eryongera okw’ekyo, Omukristayo oyuthahirye kutse oyuthahibwe oyukayanziriraya okwa yuthe mwanze wiwe, akayihira omwa kabi. Eky’obulighe, n’Abakristayo balebe babirithungira abo bakanywana erilhabirirenie b’esyongumbu sy’emyatsi y’engyingo. (Matayo 5:28) Erighunzerera, obunywani ng’obo bwabirilhwiririra mw’erikolha ebindu ebitheha obutheke bw’ekitsumbi. Thulebaye ekya mukwenda Paulo abugha oko mwatsi oyu.

“ENGYINGO EY’OBUTHEKE YIBYE BUTSIRA ERITSANDIBWA”

16. Ni kihano kyahi ekya Paulo akaha ekihambire okwa butheke?

16 Paulo abere anabiri habulha athi, “muleke obutheke bubye bw’ekitsumbi okwa bosi,” mwongera erithasya kunga athi, “Muleke engyingo ey’obutheke yibye butsira eritsandibwa, kundi Nyamuhanga asyatswera abasingiri n’ab’amaraghane.” (Abaebrania 13:4, NW) Paulo mwakolesya ekinywe “engyingo ey’obutheke” akamanyisya emyatsi y’engyingo. Emyatsi ng’eyi yamabya y’abandu babiri abathahenie basa, ‘siyitsandire,’ yihenirye. Busana n’ekyo, Abakristayo bakakenga ebinywe bya Nyamuhanga bino: ‘Wutsemere omukali w’obusuko bwawu.’​—Emisyo 5:18.

17. (a) Busana naki Abakristayo sibatholere bakathebibwa n’amalengekania w’ekihugho awahambire okwa busingiri? (b) Thwanga kwama-kwamania thuthi eky’erileberyako kya Yobu?

17 Abakakolha emyatsi y’engyingo n’abandi bandu abathe banze babu bakakanganaya ngoku sibasikirye ebihano bya Nyamuhanga. Omwa kwenene, munabwire, abanene bakalhangira erisingira ng’ekindu ekithawithe butsibu. Aliriryo, Abakristayo sibatholere bakalhangira obusingiri ngoku abandi bandu bakabulhangira. Banasi ngoku omwa buthuku bw’enduli ‘Nyamuhanga yukendi syatswera ab’abasingiri n’ab’amaraghane’ butsira abandu. (Abaebrania 10:31; 12:29) Busana n’ekyo, Abakristayo ab’okwenene bakakwama-kwamanaya amalengekania wa Nyamuhanga awahambire oko mwatsi oyu. (Soma Abanya Roma 12:9.) Wibuke ngoku Yobu, oyuwabya musondoli w’eka mwabugha athi: ‘Munayira endaghano nyithi, sinanga thoka erisamalira omumbesa omwa ngumbu nyibi.’ (Yobu 31:1) Omwa kwenene, eriyitheya okwa kyosi-kyosi ekyanga kolya okw’isingira, Abakristayo ab’okwenene bakayitheghaya okw’ithungerera oyuthe mwanze wabu omwa meso w’eriyanzirirya.​—Lebaya “Ebya Biblia Yikakanaya okw’Ikomolha n’Erilhuamu.”

18. (a) Yehova akalhangira athi obusingiri? (b) Obusingiri n’eriramya esyosanamu bisosene bithi?

18 Yehova, akalhangira athi obusingiri? Emighambo ya Musa yikathuwathikaya eriminya Yehova kw’akayowa okwa mwatsi oyu. Omwa Israeli, obusingiri n’eriramya esyosanamu byabya bighuma by’okwa bibi ebyabya bikaleka abandu ibatswerwa olhubanza lhw’erikwa. (Abalawi 20:2, 10) Wanamalhangira erisosana eriri ahakathi-kathi k’ebindu bibiri ebi? Thalengekania oku bino, Omuisraeli oyuwabya akaramya esanamu iniakabya iniamathwa endaghane yiwe na Yehova. Kuthya, Omuisraeli oyukasingira n’omukali kutse omulhume oyuthe wiwe iniakabya iniamathwa endaghane yiwe n’omwanze wiwe. Abosi ibakabya ibabirikolha eby’amathebo. (Eriluayo 19:5, 6; Eryibuka Ebihano 5:9; soma Malaki 2:14.) Busana n’ekyo, abosi ibakabya ibabirihalya embere sya Yehova, Nyamuhanga oyuthaleghulha kandi omuyiketherwa.​—Esyonyimbo 33:4.

19. Ni kyahi ekyanga wathikya omundu erithwamu erighana obusingiri, kandi busana naki?

19 Ni kwenene, Abakrisitayo sibali omw’isi sy’Emighambo ya Musa. Aliriryo, Abakristayo eriminya obusingiri ngoku kyabya kibi ekikalire omwa Israeli eyakera, kyangana leka ibathwamu erithendi kolha ekindu ng’ekyo. Busana naki? Thalengekania oku kino: Wangan’ingira omwa kanisa, iwakukama ahisi embere sy’esanamu, n’eritsuka erisaba? Iwukendi bugha wuthi ‘ekyo sinanga kikolha!’ Aliriryo wangana ligha bamakuha esyosente nene? Iwukendi subamu wuthi ‘sinanga ligha nahake!’ Omwa kwenene, Omukristayo ow’ekwenene akalhangira ini kindu ky’esyonye erileghulha oku Yehova omw’iramya esanamu. Omwa nzira iya n’eyo, Abakristayo batholere ibalhangira ini kindu ky’esyonye erileghulha oku Nyamuhanga wabu, Yehova, haghuma n’abanze babu omw’isingira​—nomuhangabyaki ekyanga bathebererya. (Esyonyimbo 51:1, 4; Abanya Kolosai 3:5) Sithwanzire nahake erikolha ekindu kyosi-kyosi ekyanga tsemesya Sitani aliriryo ikyatsandya erina lya Yehova n’ekitsumbi ky’obutheke.

NGOKU WANGA GHUMYA OBUTHEKE BWAWU

20. Ni kyahi ekyabiribya omwa wandi matheke? Iha eky’erileberyako.

20 Eryongera okw’iyihighulha okwa mibere eyitheha obutheke bw’ekitsumbi, ni byahi ebyawanga kolha erithasya subasubania erisikania omwa butheke? Erisubirya, thalengekania okwa butheke nga ni nyumba. Kandi ebya wanga kolesya eripambayo ngoku by’ebinywe by’olhukeri, ebikorwa bibuya, n’ebindi bindu eby’ekitsumbi ebyo abathahenie bakakolerana. Wamayowa imune banywani, obutheke bwenyu bukabya ibuli ng’enyumba eyi eyipambire omwa bindu ebikaleka iyuwana kutsibu. Olhwanzo lhwenyu lhwamasebebera, amapambu ayo akabulirana omwa bolho-bolho, neryo obutheke bwenyu ibwayithwa nabi ng’enyumba eyitheko mapambu. Kundi wanzire erikenga ekihano kya Yehova ekikabugha kithi “muleke obutheke bubye bw’ekitsumbi,” iwukendi lhangira wuthi wukuwanaya eka yawu. Kundi nibya ekindu ky’obughuli kandi eky’ekitsumbi kyamatsanda, kitholere ikya kokothibwa kutse erithasyuwanibwa. Ekyo wanga kikolha wuthi? Ekinywe kya Nyamuhanga kikabugha kithi: ‘Enyumba yikahimbawa omwa menge; na busana n’eriminya yikasingikawa. Na busana n’eriminya ebyumba bikusulibawa mw’ebindu by’obughuli n’ebikatsemesaya.’ (Emisyo 24:3, 4) Thuthalebya ebinywe ebi nga byanga kolha bithi okwa butheke.

21. Thwanga ghenda thukaghumya thuthi obutheke bwethu? (Lebaya n’akasanduko “ Nang’Uwania Indi Obutheke Bwaghe?”)

21 Ebighuma by’okwa bindu by’obughuli ebikaletha omwa butheke mw’etseme, y’emibere ng’erikangania olhwanzo olhw’okwenene, eryubaha Nyamuhanga, n’erikirirya erighumire. (Emisyo 15:16, 17; 1 Petero 1:7) Bikaleka obutheke ibwa ghuma. Aliriryo, muwukana lhangira ekyaleka ikya thokekana eryusulya omwa byumba ebiri omwa musyo ow’ahandikire ahandatha mw’ebindu eby’obughuli? Kyabya “busana n’eriminya.” Kwenene eriminya erya thukabana omwa Biblia thwama likolesya, liwithe akaghalha ak’eribindulha obulengekania bw’abandu n’erithasyasubya olhwanzo lhwabu. (Abanya Roma 12:2; Abanya Filipi 1:9) Neryo, iwe n’omwanze wawu mukabya muk’ikalha n’erisoma haghuma emyatsi ye Biblia imuna humulikene, ng’erisoma erisako erya buli kiro, kutse erisoma omwatsi owahambire okwa butheke owaseghemere okwa Biblia owali omwa Watchtower kutse Awake! mukabya nga muli okw’ilebya ndeke n’eriyitheghererya amapambu awang’uwania enyumba yenyu. Busana n’olhwanzo olhwa muwithire Yehova, mukabya mwamakolesya ebya mulyigha haghuma omwa butheke bwenyu, mukabya nga mwamaletha amapambu w’omwa bisenge by’enyumba yenyu. Ekikalhwiririramu, eryuwana n’etseme eya mwabya nayu erimbere omwa obutheke bwenyu yangana subulha.

22. Ni tseme yahi eyathwanga bana thwamalengaho erikolha ekya thutholere erikolha erighumya obutheke bwethu?

22 Ni kwenene, kyangana thwalha obuthuku n’akaghalha erithasya ghenda thukasubya amapambu w’omwa nyumba. Aliriryo, wamalengaho erikolha ekya wutholere erikolha, iwukendibya iwune n’etseme ey’eriminya ngoku wunemukenga ekihano kye Biblia kino: “Mukengane n’eribya n’omuthima ow’erisikya abandi.” (Abanya Roma 12:10; Esyonyimbo 147:11) Ekikulhu okwa byosi, akaghalha akawukahiraho eriha obutheke bwawu bw’ekitsumbi kakendi leka iwayibika omo lhwanzo lhwa Nyamuhanga.

^ enu. 6 Ebinywe ebiri omwa milhondo eya Paulo atsuka erikania, bikakanganaya ngoku erihano erihambire okwa butheke ni lighuma ly’okwa wandi mahano agho aha.​—Abaebrania 13:1-5.