1, 2. I kipangujo’ka kyotusa kubandaula, ne mwanda waka?

LELO kodi musonge nansha musongwe? Shi i amo, le busongi i bukuletele nsangaji’ni nansha makambakano makatampe? Lelo kemukīnenejangapo na mwinē pobe? Lelo kukidipo na nsangaji mu busongi koshikatyile’tu’nka nankyo? Shi i amo, bimweka’mba wi mufītwe, ke-pantu kisanso kyomwadi nakyo pomwesongele kibatalala. Byodi mwine Kidishitu, bine wadi usaka busongi bwenu butumbije Yehova, Leza osenswe. Nanshi o mwanda ngikadilo yodi’mo ikukambakanyanga ne kukubeleka mutyima. Nansha nabya, kokafula ku kulanga’mba kubapu kekukidi muswelo.

² Kudi bene Kidishitu besongele badi bashikete pamo kwisanswa bininge mpika ino dyalelo ke badi mu nsangaji. Mwanda bamwene muswelo wa kuningija kipwano kyabo. Nobe ubwanya kuloelelwa mu busongi bobe. Muswelo’ka?

3, 4. Mwanda waka boba besongele bakelamata shi balonge bukomo bwa kufwena kudi Leza? Leta kimfwa.

³ Abe ne mwinē pobe mukelamata bininge shi mwikale kufwena kudi Leza. Mwanda waka? Tulete kimfwa: Langa’po lūlu lusongoke—lukata munshi ino lutyetye ku nsongo. Mulume wimene munshi mwa lūlu buno bukila, mukaji nandi bobwa bukila. Bonso abashilula kukanda. Bonso pobakidi munshi mwa lūlu i beshile palampe.  Ino pobenda bakandila’ko ne kufwena ku nsongo, ne bula bwibasansenye bwenda bwipipila’ko. Lelo ubamone ñeni iboilwa mu kino kimfwa?

⁴ Bukomo bolonga mwanda wa kwingidila Yehova ne pa mfulo budi pamo na bwa kukanda lūlu. Byosenswe Yehova, udi kala na abe ke mwanze kukanda lūlu. Inoko, shi kwilamata na mwinē pobe i kutyetye, padi i mwanda mukikanda lūlu au bobu bukila mukwabo nandi bobwa bukila. Ino bikekala namani shi mwendelele kukanda? Shako dibajinji mukeshīla ku bula kampanda. Inoko, pomulongela’ko bukomo bwa kufwena kudi Leza—na kukandila’ko—nobe ne mwinē pobe mwendanga mwifwena. Na bubine, kufwena kudi Leza o muswelo mwine wimukwasha  mwilamate na mwinē pobe. Penepo i kika kyofwaninwe kulonga pano?

5. (a) Le i muswelo’ka umo wa kufwena kudi Yehova ne mwinē pobe? (b) Le Yehova umwene busongi namani?

⁵ Muswelo umo mukatampe udi pamo bwa kukanda, i abe ne mwinē pobe kulonda madingi atala pa busongi adi mu Kinenwa kya Leza. (Ñimbo 25:4; Isaya 48:17, 18) Kimfwa londa mwanda wa mvubu utelele Polo mu madingi andi. Wānene amba: “Busongi bulēmekibwe na bonsololo.” (Bahebelu 13:4) Le ko kunena namani? Kishima “bulēmekibwe” kifunkila pa kintu kilēme kadi kya mvubu. Yehova nandi ye mwamwenine busongi—wibukwete na mutyika.

6. I mulangwe’ka udi mu madingi a Polo atala pa busongi, ne mwanda waka kulama’o mu ñeni kudi na mvubu?

⁶ I bine, byomudi bengidi ba Leza, muyukile kala abe ne mwinē pobe amba busongi i bwa mvubu, kadi i bujila. Yehova ye mwine wāshilwile mpango ya busongi. (Tanga Mateo 19:4-6.) Inoko, shi pano udi na makambakano mu busongi bobe, padi kuyuka bitupu amba busongi i bulēmekibwe kekukemutononapo abe ne mwinē pobe mwisanswe ne kwilēmeka. Penepo i bika bikemulengeja mwisanswe ne kwilēmeka? Teja senene mutelele Polo uno mwanda utala bulēme. Kānenenepo amba, “busongi i bulēmekibwe”; ino wānene amba, “busongi bulēmekibwe.” Polo kādipo ulombola mwaāmwenine; ino wādi usoñanya. * Kuvuluka kuno kwishila kukakukunka ujokeje mutyika owādi ukwete nao mwinē pobe. Mwanda waka bidi namino?

7. (a) I misoñanya’ka ya mu Bisonekwa yotulondanga, ne mwanda waka? (b) I byabuyabuya’ka byotumwena mu kukōkela?

 ⁷ Tala bidi momwenanga misoñanya mikwabo ya mu Bisonekwa, kimfwa owa wa kulonga bana ba bwanga nansha owa wa kupwila. (Mateo 28:19; Bahebelu 10:24, 25) Shako kulonda ino misoñanya kubwanya kwikala kukomo kyaba kimo. Bantu bosapwila babwanya kupela, nansha padi kaji koingilanga i kakomo kakulomba kulwa pa kusaka’mba umone mwa kukapwidila. Nansha nabya, wendelelanga na kusapula musapu wa Bulopwe, kadi ne kupwila upwilanga. I kutupu ukokeja kukukankaja—nansha ke Satana mwine! Mwanda waka? Ke-pantu buswe bukatampe boswele Yehova bo bukutonona ukōkele misoñanya yandi. (1 Yoano 5:3) Le umwenine’mo bika? Kusapula ne kupwila bikupanga ndoe ya mutyima ne nsangaji ya binebine mwanda uyukile amba uloñanga kiswa-mutyima kya Leza. Kadi kwiimvwana uno muswelo kukupanga monka bukomo. (Nehemia 8:10) Le i ñeni’ka yotuboila’po pano?

8, 9. (a) Lelo i kika kiketutonona tukōkele musoñanya wa kulēmeka busongi, ne mwanda waka? (b) Lelo i bintu’ka bibidi byotufwaninwe kuta’ko mutyima?

⁸ Monka mukutonwena buswe boswele Leza ukōkele musoñanya wa kusapula ne kupwila nansha kudi bijika, mo monka mobukakutonwena ukōkele musoñanya wa mu Bisonekwa unena’mba, “busongi [bobe] bulēmekibwe,” nansha ke pobimweka’mba i bikomo. (Bahebelu 13:4; Ñimbo 18:29; Musapudi 5:4) Kadi, bukomo bolonga pa kusapula ne kutanwa ku kupwila monka mobulengeja weselwe bininge na Leza, mo monka ne bukomo bolonga bwa kulēmeka busongi bobe kebukabulwepo kumonwa ne kweselwa na Yehova.—1 Tesalonika 1:3; Bahebelu 6:10.

⁹ Penepo i bika byokalonga mwanda wa busongi bobe bulēmekibwe? I biyampe uleke bibidiji bibwanya kona busongi  bobe. Kadi, i biyampe ushilule kulonga bintu bibwanya kuningija kijimba kyenu kya busongi.

10, 11. (a) Lelo i mwiendelejo’ka ufutulwija busongi? (b) I kipangujo’ka kyotufwaninwe kwiipangula na mwinē petu?

¹⁰ Mwana-mukaji umo mwine Kidishitu wānene amba: “Nombanga Yehova ampe bukomo bwa kūminina.” Kūminina bika? Ushintulula’mba: “Wami mulume unshinikanga bishima. Nkitapilwepo bilonda bimweke, inoko kunena kwaunenanga difuku ne difuku amba, ‘Abewa wi ngolofwano!’ kadi amba, ‘Abe wi nkope!’ kuntapanga bininge ku mutyima.” Uno mwana-mukaji watela mwanda umukambakanyanga bininge—ke mutonko wa mu busongi kadi.

¹¹ Bine i kya bulanda shi ba mulume ne mukaji bene Kidishitu beshinika bishima mu yabo njibo, bitapa ku mutyima bilonda bikomo kundapa! I kimweke amba busongi buyule binenwa bitapana ke bulēmekibwepo. Le busongi bwenu nabo? Muswelo umo wa kuyuka, i kwipangula mwinē pobe na kwityepeja amba, “Le umonanga namani muswelo onkunenejanga?” Shi mwinē pobe wanena’mba divule binenwa byobe bikalanga bimutapa, nankyo itabija kushinta mwa kulumbulwila mwikadilo.—Ngalatea 5:15; tanga Efisesa 4:31.

12. Butōtyi botōta Leza bubwanya kwikala namani ke bwa bitupu kwadi?

¹² Kokelwa’mba muswelo oingidija ludimi lobe mu busongi udi na mvubu mu kipwano kyopwene na Yehova. Bible unena’mba: “Shi kudi muntu ulañanga’mba utōtanga Leza, ino kubeja ludimi lwandi mpika, ongolanga mutyima wandi aye mwine, ne butōtyi bwandi i bwa bitupu.” (Yakoba 1:26) Muneneno obe wendelanga pamo na butōtyi bobe. Bible ketabijepo mulangwe unena’mba byonso  bilongeka mu buluo kebidipo na mwanda, kisakwa’tu i muntu ekale mwiyuke amba wingidilanga Leza. Bine kokeongola. Uno i mwanda mukatampe. (Tanga 1 Petelo 3:7.) Ubwanya kwikala na bwino ne bupyasakane, ino shi usanshijanga mwinē pobe na binenwa bitapana, kulēmekelepo busongi kadi butōtyi bobe botōta Leza bubwanya kwikala bwa bitupu kwadi.

13. I muswelo’ka kewije kwisanshija mu milangwe boba besongele?

¹³ Boba besongele bafwaninwe kadi kudyumuka kutyina kwisanshija mu milangwe mu muswelo wa munshimunshi. Tutalei bino bimfwa bibidi: Inabana wampikwa mulume wisamba divule ku telefone na tutu wa pa kipwilo mwanda wa kulomba madingi, besamba bilampe; nkungulume mwine Kidishitu usapulanga kitatyi kilampe yenga ne yenga na kaka mwine Kidishitu musongwe. Uno tutu musonge ne kaka musongwe batelelwe mu bino bimfwa padi badi na mutyima’tu muyampe; ino, le benē pabo bebimonanga namani? Mwana-mukaji umo watenwe na uno mwanda wanene amba: “Binsansanga pa kumona mulumyami upityija kitatyi kilampe na kaka ungi mu kipwilo ne kumuta mutyima. Nemonanga bu mulumbe.”

14. (a) Lelo i musoñanya’ka utala pa busongi ulombwelwe patōka mu Ngalwilo 2:24? (b) I kipangujo’ka kyotufwaninwe kwiipangula?

¹⁴ I kimvwanike shi uno kaka ne bakwabo badi mu ino ngikadila mityima ibasansa. Benē pabo i bavulaminwe musoñanya umbajinji wa Leza utala pa busongi wa amba: ‘Mwana-mulume ukashiya shandi ne inandi mwine, ne ukalamata kudi wandi mukaji.’ (Ngalwilo 2:24) Shako, boba besonga bendelelanga na kulēmeka bambutwile babo; inoko, mpango ya Leza ilomba bidi muntu abadikile kuta mwinē pandi mutyima. Muswelo umo onka, bene Kidishitu basenswe banababo; inoko kiselwa kibajinji kya mwine Kidishitu i kya kuta mutyima mwinē  pandi. O mwanda, shi mwine Kidishitu upityija kitatyi kilampe nansha kupwana bininge na mwanabo mu lwitabijo, nakampata wa ngitu ingi, nabya i makambakano aleta mu busongi. Le ye kivutakenye bwenu busongi? Wiipangule amba, ‘Le bine mpityijanga kitatyi na otwisongele nandi, kumuta mutyima, ne kumukena mokimufwaninwe?’

15. Mungya Mateo 5:28, mwanda waka mwine Kidishitu musonge nansha musongwe ufwaninwe kwepuka kuta pakatampe mutyima muntu wa ngitu ingi?

 ¹⁵ Pakwabo kadi, shi mwine Kidishitu musonge nansha musongwe uta pakatampe mutyima kaka nansha tutu okebesongelepo nandi nabya unangilanga pasenena. I kya bulanda, kudi bene Kidishitu bamo basonge bashilwile kuminina mikutyu bantu bobeibidile nabo bininge. (Mateo 5:28) Ku mfulo, kino kisanso kyebafikije ku mwiendelejo ufutulwija busongi kupityidila. Ta mutyima ku binene Polo pa uno mwanda.

16. Lelo i musoñanya’ka uletele Polo utala pa busongi?

¹⁶ Polo pa kupwa’tu kusoñanya’mba “busongi bulēmekibwe,” wābwejeje’ko monka amba: “Butanda bwa buluo nabo bwikale bwampikwa disubi, mwanda Leza ukatyibilanga ba busekese ne ba makoji mambo.” (Bahebelu 13:4) Polo wātelele “butanda bwa buluo” mwanda wa kwisambila pa kusambakena pamo. Kuno kusambakena pamo i ‘kwampikwa disubi,’ nansha kudi tō, shi kulongwe enka na bantu besongele. Nanshi bene Kidishitu balondanga binenwa bya ku bukomo bwa mushipiditu bya’mba: “Usepelele mudi mukaji wa busongwalume bobe.”—Nkindi 5:18.

17. (a) Lelo ntanda idi na mumweno’ka wa makoji keufwaninwepo kwikala na bene Kidishitu? (b) Le tukalonda namani kimfwa kyāshile Yoba?

¹⁷ Boba basambakena pamo na muntu okebesongele nandi kebalēmekelepo nansha patyetye bijila bya Leza bya mu mwikadilo. I bine, bantu bavule dyalelo bamwene makoji bu kisela kyendele’mo. Inoko, nansha bantu bakwabo banene bika pa bitala makoji, bene Kidishitu kebafwaninwepo kwibalonda. Bene Kidishitu bayukile amba, ku mfulo, i “Leza ukatyibilanga ba busekese ne ba makoji mambo,” ke muntupo. (Bahebelu 10:31; 12:29) O mwanda bene Kidishitu  balamatanga ku mumweno umwene Yehova busongi. (Tanga Loma 12:9.) Vuluka’mba mukulutuba Yoba wānene amba: “Nasamba kipwano ne meso ami.” (Yoba 31:1) Bine, pa kusaka kwepuka nansha ke ditabula dimo ditwala ku makoji, bene Kidishitu ba bine balamanga meso abo kadi kebatalangapo na meso a kwabila muntu wa ngitu ingi okebesongelepo nandi.—Tala Mbwejo “Mumweno wa Bible pa Dilubu ne Kusansana.”

18. (a) Lelo makoji i mwanda mukatampe namani ku meso a Yehova? (b) I kwiifwana’ka kudi pa bukata bwa makoji ne kutōta bilezaleza?

¹⁸ Lelo makoji i mwanda mukatampe namani ku meso a Yehova? Bijila bya Mosesa bitukwasha twivwanije mumwena Yehova makoji. Mu Isalela, shi muntu watōta bilezaleza nansha kulonga makoji wādi ufwaninwe kwipaibwa. (Levi 20:2, 10) Lelo buno bubi bubidi kebwishidilepo namani? I amo, mwine Isalela utōta bilezaleza wādi ujilula kipwano kyandi na Yehova. Ne ulonga makoji nandi wādi ujilula kipwano kyandi na obesongele nandi. Bonso babidi i banzazangi. (Divilu 19:5, 6; Kupituluka 5:9; tanga Malaki 2:14.) Nanshi, bonso babidi bādi na mambo kudi Yehova, Leza wa bine ne ukulupilwa.—Ñimbo 33:4.

19. Lelo i bika bikakwasha muntu asumininwe kwepuka makoji, ne mwanda waka?

¹⁹ Bene Kidishitu shabo, kebalondangapo Bijila bya Mosesa. Inoko, kuvuluka’mba mu Isalela wa kala makoji ādi amonwa bu bubi bukatampe kukakankamika bene Kidishitu basumininwe nyeke kunyema kino kilongwa. Mwanda waka? Tudingakanye’po bidi: Le ukokeja kutwela mu kipwilo kampanda, ukafukatyile ne kulombela nkishi? Usa kunena’mba, ‘Mhm, nkibwanyapo.’ Ino le uketabija kulonga’kyo shi abanena kukupa lupeto luvule? Napo ukanena’mba, ‘Kijila!’ Na bubine mulangwe’tu wa kuvundamina Yehova na kutōta nkishi i wa munyanji ku mwine Kidishitu. Mu muswelo umo onka, bene Kidishitu bafwaninwe kukwatwa mukenye wa kuvundamina Yehova  Leza wabo, ne bobesongele nabo na kulonga makoji—nansha bekale mu ngikadila’ka ibatonona kulonga’o. (Ñimbo 51:1, 4; Kolose 3:5) Ketusakengapo kulonga kintu kikasangaja mutyima wa Satana, akyo’ko kifutulwija Yehova ne mpango ikola ya busongi.

20. Le masongi amo ke adi namani? Leta kimfwa.

²⁰ Kutentekela pa kwepuka mwiendelejo ufutulwija busongi, i bika byofwaninwe kulonga mwanda wa kujokeja bulēme bowadi ukwete nabo mwinē pobe? Pa kulondolola, tompa kudingakanya busongi na njibo. Ebiya, fwatakanya binenwa ne bilongwa biyampe, pamo ne bintu bikwabo bilombola bulēme bibwanya kwilongela ba mulume ne mukaji, wibidingakanye na bintu bya kuneñenya nabyo njibo. Shi umona’mba mwi belamate, nabya busongi bwenu budi pamo bwa njibo mineñenibwe kadi midyangulwe na tubintu palapala. Shi kisanso kyenu kibatyepa, nabya i tubintu twadi tudyangule njibo twenda tujimina, ne kwiishiya bitupu. Byosaka kukōkela musoñanya wa Leza unena’mba, “busongi bulēmekibwe,” bikakulomba nanshi ulongolole ngikadila. Ne kadi, kintu kya mvubu ne kya bulēme kifwaninwe bine kulongololwa, ne kunengejibwa. Muswelo’ka? Kinenwa kya Leza kinena’mba: “Pa ñeni njibo ishimikwa; kadi pa kwivwanija ikomejibwa. Ino pa kuyukidija tudimbwa twayujibwa. Ne lupeto lulēme ne luyampe.” (Nkindi 24:3, 4) Tala mukokeja kulondelwa bino binenwa mu busongi.

21. I muswelo’ka otukaningija bityebitye busongi bwetu? (Tala ne kapango “ Nkalumbulula Namani Busongi Bwami?”)

²¹ “Lupeto lulēme” ludi mu njibo mudi nsangaji i ngikadila pamo bwa buswe bwa binebine, kwakamwa Leza, ne lwitabijo lukomo. (Nkindi 15:16, 17; 1 Petelo 1:7) Ino ngikadila iningishanga busongi. Ino le ubamone i pa bika  payujibwe lupeto lulēme mu tudimbwa twa mu lukindi lutelelwe kungala? I “pa kuyukidija.” Bine, kulonda buyuki bwa mu Bible kubwanya kwalamuna mulangilo wa bantu ne kwibatonona bajokeje buswe bobadi beswele. (Loma 12:2; Fidipai 1:9) Nanshi, kitatyi kyonso kyomushikatyila pamo na mwinē pobe ne kubandaula na mutyima mutūke kisonekwa kya mu Bible, kimfwa kisonekwa kya difuku, nansha bishinte bya myanda ya mu Bible bidi mu Kiteba kya Mulami ne bya mu Réveillez-vous ! bisambila pa busongi, mudi pamo bwa banwe batala kintu kiyampe kya kunengeja mu njibo. Shi buswe bomuswele Yehova bwimukunke mulonde mu busongi bwenu madingi omwabandaula, mukekala bwa banwe baleta kino kintu kya kuneñenya nakyo tudimbwa twa njibo yenu. Ku mfulo, mukajokeja monka misombelo ne muneñenya omwadi nao mu bwenu busongi.

22. Le tukaloelelwa namani shi twielele’ko kuvuija kipindi kyetu kya kuningija busongi bwetu?

²² I bine, bikalomba kitatyi ne kininga pa kusaka kujokeja kakintu ne kakintu pa kifuko kyako. Inoko, shi wielele’ko kuvuya kipindi kyobe, ukaloelelwa pa kumona’mba ubakōkela musoñanya wa Bible unena’mba: “Mu kwilēmeka banwe bene na bene namo ikalai babajinji.” (Loma 12:10; Ñimbo 147:11) Kutabukidila, bukomo bobe bolonga mwanda wa kulēmeka busongi bobe bukakulama mu buswe bwa Leza.