1, 2. Penjo mane ma wabiro nono, to nikech ang’o?

BE ISEDONJO e kend? Ka en kamano, be iyudo mor e kend mari, koso nyalo bedo ni iyudo chandruok mag dak e kend? Dibed ni pogruok donjo mos mos e kindi gi jaodi? Be nyalo bedo ni in e kend to ok iyud mor? Ka en kamano, nyalo bedo ni ok iwinj mamor ni hera ma yande un-go chon tinde odoko mang’ich. Kaka Jakristo, onge kiawa ni diher mondo kendu omi Jehova, Nyasaye mihero duong’. Omiyo, chal mar kendni gie sani nyalo miyi parruok kendo miyo chunyi bed malit. Kata kamano, kik ing’ad wach ni kend mari ok nyal dhi maber.

² E ndalogi, nitie kend mabeyo mathoth mag Jokristo ma yande jodak adaka to winjruok motegno e kindgi ne onge. Kata kamano, ne giyudo yo maber mar jiwo winjruok e kindgi. In bende inyalo medo mor e kend mari. E yo mane?

3, 4. Ang’o momiyo joma okendore biro sudo machiegni ng’ato gi nyawadgi ka gisudo machiegni gi Nyasaye? Chiw ranyisi.

³ In kaachiel gi jaodi ubiro bedo machiegni ng’ato gi nyawadgi ka utimo matek mondo usud ir Nyasaye. Nikech ang’o? Kaw ane ranyisini: Tem ane paro kuom got moro ma tiende olandre malach kendo wiye bith.  Dichwo moro ochung’ e tiend got gi kor masawa, ng’ama dhako to ochung’ e bathe komachielo, mochomo milambo. Giduto gichako idhe. E seche ma pod giduto gin piny machiegni gi tiend godno, bor manie kindgi lach. Kata kamano, kaka gimedo idho godno, e kaka bor manie kindgi medo bedo machiek. Be ineno puonj ma yudore e ranyisini?

⁴ Kinda mitimo mondo iti ne Jehova kuom nyaloni duto inyalo por gi miketo mondo iidhgo got. Nikech ihero Jehova, isechako timo matek mondo iidhe, e yor ranyisi. Kata kamano, kapo ni pogruok ni e kindi gi jaodi, nyalo bedo ni uidho godno e bathene ariyo momanyore. Kata kamano, ang’o ma biro timore ka umedo idhe?  Kuom adier, nyalo bedo ni bor ma ne opogo kindu mokwongo ne lach. Kata kamano, kaka imedo timo kinda e sudo machiegni gi Nyasaye, tiendeni medo idho malo, e kaka in gi jaodi umedo sudo machiegni ng’ato gi nyawadgi. Kuom adier, sudo machiegni gi Nyasaye ema biro miyo isud machiegni gi jaodi. To ere kaka inyalo timo mano?

5. (a) Yo achiel mar sudo machiegni gi Jehova kod jaot en mane? (b) Jehova neno kend nade?

⁵ Yo achiel mar idho, e yor ranyisi, en ni in kaachiel gi jaodi uwinj puonj mayudore e Wach Nyasaye kuom wach kend. (Zaburi 25:4; Isaiah 48:17, 18) Kuom mano, par ane wach achiel kuom puonj ma Paulo ne owuoyoe. Ne owacho kama: “Kend mondo ji duto omi duong’.” (Jo Hibrania 13:4) Mano tiende ang’o? Wach ma oloki ni “omi duong’” nyiso ni gino omi luor kendo en gima duong’. Kendo mano e kaka Jehova neno kend, omiye luor kaka gima duong’.

6. Gima omiyo Paulo nochiwo puonj kuom wach kend nyiso ang’o, kendo ang’o momiyo owinjore keto wachno e paro?

⁶ Kuom adier, kaka jotich Nyasaye, in kaachiel gi jaodi ung’eyo ni kend en gima duong’, kendo maler. Jehova owuon ema ne ochako chenro mar kend. (Mathayo 19:4-6) Kata kamano, kapo ni gie sani iyudo chandruok e kend mari, ng’eyo ang’eya ni kend onego omi duong’ kende kamoro ok nyal romo miyo in kaachiel gi jaodi udag kunyisoru hera kod luor. Kare, ang’o mabiro konyou timo mano? Non ane malong’o kaka Paulo nowuoyo kuom wach miyo ng’ato duong’. Ok nowacho ni, “kend en gima ji duto omiyo duong’”; ooyo, nowacho ni, ‘kend mondo ji duto omi duong’.’ Paulo ne ok wach awacha gima ne  oneno; to ne ochiwo jip. * Keto pogruokno e pachi nyalo konyi mondo imed yudo jip mar chiwo luor ni jaodi. Ang’o momiyo mano en kamano?

7. (a) Chike mage manie Ndiko ma warito, to nikech ang’o? (b) Bedo joma winjo wach konyowa nade?

⁷ Par ane matin kaka ikawo chik mamoko manie Ndiko, machalo kaka ote mar timo jopuonjore kata kaka ijiwowa mondo wachokre kanyachiel e wach lemo. (Mathayo 28:19; Jo Hibrania 10:24, 25) En adier ni chopo chikegi seche moko nyalo bedo matek. Joma ilendo nigi samoro nyalo bedo ni ok rwak wach e yo maber, kata tiji mitimo samoro weyi ka iool ma dhi e chokruok mar Jokristo bedo matek. Kata kamano, pod idhi mana nyime gi lando wach Pinyruoth, kendo isiko mana ka idhi e chokruok mag Jokristo. Onge ng’at manyalo tami, kata Satan ok nyal! Ang’o momiyo onge ng’at ma ditami? Nikech hera miherogo Jehova gi chunyi, ema miyo irito chikne. (1 Johana 5:3) Mano kelo weche mage mabeyo? Tiyo tij lendo kendo dhi e chokruok miyi paro mokuwe kod mor e chunyi nikech ing’eyo ni itimo dwach Nyasaye. Kendo winjo kamano, miyo tekoni duogo. (Nehemia 8:10) En ang’o ma wapuonjore kae?

8, 9. (a) Ang’o mabiro miyo waluw jip mochiw mondo wami kend duong’, to nikech ang’o? (b) Weche ariyo mage ma koro wabiro nono?

⁸ Mana kaka hera ma iherogo Nyasaye ahinya miyo iwinjo chikne mar lendo kendo dhi e chokruok kata bed mana ni iromo gi gik manyalo tami, e kaka hera mari kuom Jehova nyalo miyo irit chikne mayudore e Ndiko mawacho ni, ‘kendni mondo omi duong’,’ kata kinde ma mano nenore ka gima tek. (Jo Hibrania 13:4, Zaburi 18:29; Eklesiastes 5:4) E wi mano, mana kaka kinda miketo e tij lendo kod dhi e chokruok kelo gweth mogundho kuom  Nyasaye, e kaka Jehova biro neno kinda mari e miyo kendni duong’ kendo obiro gwedhe.—1 Jo Thessalonika 1:3; Jo Hibrania 6:10.

⁹ Kara, ere kaka inyalo miyo kendu duong’? Onego iwe timbe ma biro ketho kendu. E wi mano, onego ikaw okang’ mabiro miyo kendu obed motegno.

10, 11. (a) Tim mane ma ok mi kend duong’? (b) Penjo mane ma onego wanon gi jal ma wakendorego?

¹⁰ Dhako moro ma Jakristo kinde moko nowacho kama: “Alamo Jehova mondo omiya teko mar nano.” Nano kuom ang’o? Nolero kama: “Jaoda osiko ka lwera. Nyalo bedo ni aonge gi adhola ma nenore e ringra, kata kamano, wechene machwo chuny, kaka ‘Imiya ting’ mapek!’ kendo ‘Inono!’ osehinyo chunya.” Miyoni wacho gima onego okaw mapek e kend, tiendeni tiyo gi weche mag ayany e kend.

¹¹ En wach malit ahinya ka joot ma Jokristo wacho weche makwiny ne ng’ato gi nyawadgi, mamiyo chuny bedo gi adhola ma ok chang mayot! Onge kiawa ni, ka weche makwiny ema isiko itiyogo e kend, kendno ok omi duong’. Kendu dhi nade e wachni? Yo achiel minyalo ng’eyogo en penjo jaodi e yor bolruok kama, “Yo ma alosogo kodi miyo iwinjo nade?” Ka jaodi neno ni kinde mang’eny wecheni osemana bedo ka kelone adhola e chunye, nyaka ibed moikore loko timni mondo mi udag gi kuwe.—Jo Galatia 5:15; Jo Efeso 4:31.

12. Ere kaka lemo mar ng’ato nyalo bedo kayiem nono e nyim Nyasaye?

¹² Gima nyaka wapar en ni kaka wayiero tiyo gi lewwa ei kend mulo bende winjruokwa gi Jehova. Muma wacho kama: “Ka ng’ato kuomu galo ka en jalemo, ka ok orit lewe, to owuondo chunye, lemo mar ng’atni obedo kayiem  nono.” (Jakobo 1:26) Wecheni otudore machiegni gi lemo mari. Muma ok yie gi paro mar ni gima otimore e ot ok lich ahinya tek mana ni ng’ato wacho ni olamo Nyasaye. Kik iwuondri. Ma en wach ma onego okaw mapek. (1 Petro 3:7) Nyalo bedo ni nitie gik milonyie kendo in gi kinda, kata kamano kichwanyo jaodi goyiem kitiyo gi weche machwowo chuny, ok imi chenro mar kend duong’ kendo Nyasaye nyalo kawo lemo mari kayiem nono.

13. Ere kaka jal manie kend nyalo kelo lit e chuny jaode?

¹³ Joma okendore bende onego otang’ kik gikel lit e chuny ng’ato gi nyawadgi e yore ma ok fwenyore mayot. Kaw ane ranyisi ariyogi: Miyo moro ma en janyuol man kende osiko ka goyo simo ne dichwo ma Jakristo mosekendo manie kanyakla kokwaye mondo okonye gi paro, kendo giloso aming’a; owadwa ma Jakristo ma pok okendo jatiyo tij lendo kuom kinde mogwaro juma ka juma gi nyaminwa moro ma Jakristo mosekendi. Joma osedonjo e kend manie ranyisigo nyalo bedo ni nigi paro mowinjore; kata kamano, timgino nyalo nenore nade ne jal ma gikendorego? Miyo moro maneno gima kamano e ngimane nowacho kama: “Neno jaoda ka kawo kinde mathoth ahinya kendo dewo nyaminwa moro manie kanyakla hinyo chunya. Mano miyo aparo ni obwona.”

14. (a) Ting’ mane mar kend moler e Chakruok 2:24? (b) Ang’o monego wapenjre wawegi?

¹⁴ En gima winjore malong’o ni miyoni kod joma moko maneno weche machalo kamano e kend winjo lit. Joma gikendorego ok dew puonj maduong’ ma Nyasaye chiwo kuom wach kend ni: ‘Dichwo nowe wuon gi min, mi nopadre gi chiege.’ (Chakruok 2:24) En adier ni joma okendore pod onego mi jonyuolgi luor, kata kamano, en chenro mar Nyasaye ni thuolo mokwongo en mar joma gikendorego. E yo machalo kamano, Jokristo ohero  Jokristo wetegi ahinya; to ting’ maduong’ ma gin-go mokwongo ni kuom joma gikendorego. Omiyo, ka Jakristo mosekendo kawo thuolo malach ahinya ma ok owinjore kata mako osiep ahinya gi Jakristo machielo, to moloyo ahinya, ka owadwa timo kamano gi nyaminwa kata ka nyaminwa timo kamano gi owadwa, miyo kuwe bedo ma onge e kendgi. Dibed ni mano oseketho kuwe  e kendu? Penjri kama, ‘Bende amiyo jaoda kinde mowinjore, adewe, kendo nyise hera kaka owinjorene?’

15. Kaluwore gi Mathayo 5:28, ang’o momiyo Jokristo ok onego mak osiep ma ok owinjore gi jal ma ok gikendorego?

¹⁵ E wi mano, Jokristo mosedonjo e kend, ka dichwo nyiso ahinya ni odewo kendo kawo kinde gi ng’ama dhako ma ok chiege kata dhako bende katimo kamano ni ng’ama dichwo ma ok chwore, gichomo kama dhi kelo chandruok. Gima lit en ni, Jokristo moko mosedonjo e kend osebedo gi gombo ma ok owinjore kuom joma giseng’iyogo mokalo tong’. (Mathayo 5:28) E gikone, osiep ma kamano osekelo timbe ma ok mi kend duong’. Ne gima jaote Paulo nowacho kuom wachni.

16. Chik mane ma Paulo chiwo kuom wach kend?

¹⁶ Mana bang’ ka Paulo nosechiwo jip ni “kend mondo ji duto omi duong’,” nomedo siem ni: “Kitanda kik dwany. Nikech Nyasaye nong’ad bura ni ndhegini kod jo terruok.” (Jo Hibrania 13:4) Paulo notiyo gi wach ni “kitanda” kowuoyo kuom nindruok. Nindruok bedo “ma ok odwany,” tiendeni maler, ka itime mana e chenro mar kend. Kuom mano, Jokristo winjo weche ma Nyasaye ne okudho gi muche mawacho kama: “Ibed mamor gi chiegi mar wuowini.”—Ngeche 5:18, Luo, 2003.

17. (a) Ang’o momiyo yo ma jopiny nenogo wach terruok ok onego chik Jokristo? (b) Ere kaka wanyalo luwo ranyisi ma Ayub noketo?

¹⁷ Jogo materore gi jal ma ok gikendorego nyiso ni gionge luor kata matin ne chike Nyasaye matayo timbe. En adier ni, ji mang’eny neno terruok kaka tim ma ok rach ahinya. Kata bed mana ni jomoko paro ang’o kuom wach terruok, mano ok onego lok yo ma Jakristo nenogo kend. Ginwang’o ni e gikone’ ‘Nyasaye nong’ad bura ni ndhegini kod joterruok,’ ok dhano. (Jo Hibrania 10:31;  12:29) Omiyo, Jokristo madier luwo mana yo ma Jehova nenogo wachni. (Jo Rumi 12:9) Par ane gima jaduong’ Ayub nowacho: “Nasingora ni naket chik kuom wengena.” (Ayub 31:1) Ee, mondo mi kik gidonj e tim terruok, Jokristo madier rito wengegi ahinya mondo mi kik ging’i e yor gombo, ng’at ma ok gikendorego.—Ne Apendiks ite mag 219-221.

18. (a) Terruok en richo machalo nade e nyim Jehova? (b) Ere yo ma terruok kod lamo nyiseche manono chalre?

¹⁸ Terruok en richo machalo nade e nyim Jehova? Chik Musa konyowa ng’eyo kaka Jehova winjo e wi wachno. Ei Israel, terruok kod lamo nyiseche manono ne gin ketho ma ne kelo kum mar tho. (Tim Jo-Lawi 20:2, 10) Be inyalo neno chal mantie e kind terruok kod lamo nyiseche manono? Par ane wachni, ka Ja-Israel nolamo nyasaye manono, noketho singruokne gi Jehova. E yo machalo kamano, Ja-Israel ma ne oterore bende noketho singruokne gi jaode. Giduto ne gitimo andhoga. (Wuok 19:5, 6; Rapar mar Chik 5:9; Malaki 2:14) Omiyo, giduto ne gin gi bura e nyim Jehova, ma en Nyasaye matir kendo modimbore.—Zaburi 33:4.

19. Ang’o manyalo miyo ng’ato teko mar kwedo terruok, kendo nikech ang’o?

¹⁹ En adier ni, Jokristo ok ni e bwo Chik Musa. Kata kamano, paro ni ei Israel machon terruok ne ineno kaka richo maduong’ ahinya jiwo Jokristo mondo ong’ad ni ok gibi timo timno. Nikech ang’o? Par ane weche ariyogi: Bende inyalo donjo ei kanisa moro, mi igo chongi piny mondo ilem e nyim kido moro? Inyalo wacho ni ‘ngang’!’ Kata kamano, be inyalo gombo timo kamano ka ng’ato oikore mar miyi pesa mathoth? Inyalo dwoko ni ‘ok nyalre!’ Kuom adier, paro apara ni idwaro ndhogo Jehova kilamo kido en gima Jakristo madier kwedo.  E yo machalo kamano, Jokristo onego okwed paro mar ndhogo Nyasachgi ma en Jehova, kaachiel gi joma gikendorego ka gidonjo e terruok, kata bedni giyudo tem machalo nade. (Zaburi 51:1, 4; Jo Kolosai 3:5) Ok dwaher donjo e tim mabiro miyo Satan ilo to ok mi Jehova duong’ kaachiel gi chenro maler mar kend.

20. Ang’o mosetimore e kend mamoko? Chiw ranyisi.

²⁰ E wi werruok gi timbe ma ok mi kend duong’, okang’ mage minyalo kawo mondo idwok luor ma ne inyiso jaodi chon? Mondo mi idwoki, par ane ni ing’iyo chenro mar kend kaka ot. Kae to ipar weche mang’won, gik ma ng’ato timo kuom paro nyawadgi, kod weche mamoko mag miyo ng’ato duong’ ma joma okendore tiyogo ng’ato gi nyawadgi kaka gik ma ng’ato tiyogo e miyo ode omed bedo maber. Ka uwinjo ni uchiegni ng’ato gi nyawadgi, kend maru chalo gi ot mochanie gik bero ot mamiyo oneno maber kendo kama mor. Ka herau doko mang’ich, gik mabeyogo lal mosmos, kendo weyo kend maru ka ng’ich ng’ich mana kaka ot ma onge gik miberego. Nikech idwaro luwo chik Nyasaye mawacho ni “kend mondo ji duto omi duong’,” mano biro miyo itim lokruok maber e kend maru. Kuom adier, gima ber kendo momi duong’ owinjore loso kokethore. Ere kaka inyalo timo mano? Wach Nyasaye wacho kama: “Rieko e ma ji gerogo ot; lony e momiyo obedoe. Jo man gi ng’eyo gipong’o udi maiye gi gik moko mabeyo ma nengogi tek.” (Ngeche 24:3, 4) Par ane kaka wechegi inyalo tigo e kend.

21. Ere kaka mosmos wanyalo miyo kend marwa obed motegno? (Ne bende  sanduk manie ite mar 131.)

²¹ Moko kuom ‘gik mabeyo’ mapong’o ot gin kido  kaka hera madier, luoro Nyasaye, kod yie motegno. (Ngeche 15:16, 17; 1 Petro 1:7) Gimiyo kend bedo motegno. To bende ineno kaka udi ma iye mowach e ndiko man malono ipong’o gi gik mabeyo? En kuom “ng’eyo.” Ee, koti kodgi, ng’eyo manie Muma nigi teko mar loko yo ma ji parogo mi giduog hera ma ne gin-go ng’ato gi nyawadgi. (Jo Rumi 12:2; Jo Filipi 1:9) Omiyo, seche ma ukawo thuolo in gi jaodi kendo unono Muma mos, kaka seche mag nono ndiko mar odiechieng’, kata kung’iyo wi wach moro motenore kuom Muma manie Ohinga mar Jarito kata Amkeni! mawuoyo kuom wach kend, chalo mana ka gima ing’iyo gir bero ot manyalo miyo odi nenore maber. Ka hera ma un-go kuom Jehova miyo utiyo e kend gi puonj ma ua ng’iyo, e yor ranyisi ukelo gir bero ot ma uyudono ei “udi maiye.” Kuom mano, beyo kod mor ma ne un-go e kend nyalo duogo.

22. Mor mane ma wanyalo yudo ka wakawo ting’wa mondo wami kendwa obed motegno?

²² Kuom adier, nyalo kawo thuolo malach kod kinda mar dwoko mosmos gik bero ot e yor ranyisi. Kata kamano, ka itemo kawo ting’ni, ibiro bedo gi mor mar ng’eyo ni iwinjo chik Muma mawacho ni: “Ng’ato ka ng’ato mondo omi owadgi duong’ moloyo en owuon.” (Jo Rumi 12:10; Zaburi 147:11) E wi mago duto, kinda mitimo mondo imi kend mari duong’ biro riti e hera mar Nyasaye.