1, 2. ¿Ima tapukuytan kutichikunqa, imarayku?

¿IMAYNATAN qhawarinki casado kawsayniykita? ¿Sumaqmi casado kawsayqa niwaqchu icha pesapakushanin casarakusqaymanta niwaqchu? Yaqapaschá pisi-pisimanta karunchanakushankichis otaq sasachakuypi kawsayniykichista hinata qhawarparishankichis. Chhayna kaqtinqa llakisqachá kashanki munanakusqaykichis chiriyapusqanmanta. Cristiano kaspaqa astawanraqchá llakisqa tarikushanki mana Diospa munasqanman hinachu kawsasqaykimanta. Ichaqa, ¡ama llakikuychu! Ima sasachakuykunapas allichakullanmi.

² Askha casarasqa cristianokunan ñawpaqpi chhayna sasachakuykunapi tarikuranku, kunanmi ichaqa sumaqta warmi qhari kawsakunku. Chhayna sumaqta kawsanankupaqqa huk allin yanapaytan tariranku. Qanpas tariwaqmi chhayna yanapayta. Chaymanta yachanapaq kay tapukuyta kutichikunqa: ¿Imatan ruwana casado kawsaypi kusisqa tiyanapaq?

3, 4. ¿Imaynatan Diosman asuykuy yanapanman warmi qhari sumaqta kawsanankupaq? Chayta huk rikchʼanachiywan willay.

³ Casarasqa warmi qhari Jehová Diosman asuykunankupaq kallpachakunqaku chayqa astawanmi paykunapura asuykunakunqaku. Chaypaq kaywan rikchʼanachisun. Orqo sikipin warmi qhari sayashanku. Karu-karupin kashanku,  qharin orqoq qhepanpi kashan warmitaq orqoq ñawpanpi. Ichaqa iskayninkun chay orqoman seqayta qallarinku. ¿Iman pasan? Seqasqankuman hinan qayllaykunakunku. ¿Imaynatan yanapawasunman chay rikchʼanachiy?

⁴ Orqoman seqaymi rikchʼakun tukuy sonqowan Jehová Diospa munayninta ruwanapaq kallpachakusqanchisman. Iskayniykichischá Jehová Diosta munakunkichis kallpachakushankichistaqchá munayninta ruwanaykichispaq. Sasachakuykunapi kashankichis chayqa chimpa-chimpantapas kaq orqollaman seqashawaqchis hinan kanman. ¿Iman sucedenqa kallpachakusqaykichisman hina? Sasachakuypiña kashankichis chaypas seqanaykichispaq otaq Jehová Diosman asuykunaykichispaq kallpachakuspaqa aswan sumaqtan kawsankichis. Arí, Jehová Diosman asuykuymi warmi  qharita yanapan sumaqta kawsanankupaq. ¿Imatan chaypaq ruwana?

5. a) ¿Imatan ruwana Jehová Diosman asuykunapaq casado kawsaypi sumaqta kawsanapaqpas? b) ¿Imaynatan Jehová Dios casado kawsayta qhawarin?

⁵ Chay orqoman hina “seqanapaqqa” Bibliapi yuyaychaykunaman hinan casarasqakuna kawsanan (Salmo 25:4; Isaías 48:17, 18). Pabloq hukninkaq yuyaychasqanmanta allinta tʼaqwisun, paymi niran: “Casarakuytaqa lliwlla ancha allinpaq hapʼichunku”, nispa (Hebreos 13:4). ¿Imatan chaywan nisharan? Chaypaq ñawpaqta qhawarisun ima ninanmi “ancha allinpaq” nisqa simi chayta. Bibliaq qelqakusqan griego simipiqa, ancha respetana ancha sumaq ninantan nin. Chay simikunan rikuchiwanchis Jehová Dios casado kawsayta ancha chaniyoqpaq qhawarisqanta.

6. ¿Imatan entiendenchis casadokunamanta Pabloq qelqasqanta astawan tʼaqwirispa, imaraykun chayta mana qonqananchischu?

⁶ Sichus warmi qhari Jehová Diospa munayninta ruwashankichis chayqa, sapankaykichischá yachankichis casado kawsay ancha chaniyoq kasqanta, Jehová Dios paqarichisqanrayku ancha respetanapaq kasqantapas (leey Mateo 19:4-6). Ichaqa, ¿casado kawsay ancha chaniyoq kasqanta yachasqallaykichischu yanapasunkichisman sasachakuykunapi tarikuqtiykichis? Munanakuspa respetanakuspa kawsanaykichispaqqa huk yanapaytawanmi necesitankichis. ¿Ima yanapayta? Chayta yachanapaq hukmanta Pabloq nisqanta qhawarisun. Payqa manan niranchu: “Casarakuyqa allinpaq hapʼisqan” nispachu, aswanmi niran: “Casarakuytaqa lliwlla ancha allinpaq hapʼichunku”, nispa. Chaypiqa manan casado kawsay imayna kanallanmantachu rimasharan aswanmi kamachisharan. * Chaytaqa amapuni  qonqasunchu, chayta entiendeymi casarasqakunata yanapawasun munanakuspa kawsanapaq. ¿Imaraykun chayta ninchis?

7. a) ¿Bibliapi ima kamachikuykunatan huntʼanchis, imarayku? b) ¿Imakunapin yanapawanchis chay kamachikuykunata kasukusqanchis?

⁷ Ñawpaqta kaypi yuyaykuy. ¿Kasukunkichu predicanapaq huñunakunapaqpas Bibliapi kamachikuykunata? (Mateo 28:19; Hebreos 10:24, 25.) Mayninpi sasaña kaqtinpas kasukunkin chay kamachikuykunataqa. Reinomanta willakuyta manaña runakuna uyarikunkuchu chaypas lloqsinkipunin predicaqqa. Llankʼanaykimanta saykʼusqaña lloqsimunki chaypas huñunakuykunamanqa rishallankin. Sasachakuykunaña kaqtinpas predicashallankin huñunakuykunamanpas rishallankin. Manan imapas, manan pipas nitaq Satanaspas harkʼasunkichu chaykuna huntʼanaykitaqa. ¿Imarayku? Jehová Diosta tukuy sonqowan munakusqaykirayku, chaymi kallpachasunki kamachikuyninkunata kasukunaykipaq (1 Juan 5:3). ¿Yanapasunkichu predicasqayki huñunakuyman risqaykipas? Ari yanapasunkin, chaykunapi Diospa munayninta huntʼasqaykiwanmi kusisqa kanki thakpi kawsanki ahinapitaq kallpachakunki (Nehemías 8:10). ¿Imatan chaykuna yachachiwanchis?

8, 9. a) ¿Iman kallpachawananchis casado kawsayta ancha chaninta qhawarinapaq? ¿Iman kanqa kallpachakusqanchismanta? b) ¿Ima iskay ruwaykunamantan yachasun qatimuq parrafokunapi?

⁸ Chaypi qhawarisqanchis hina, ima sasachakuykunapiña tarikuspapas Diosta munakusqanchisraykun predicanapaq huñunakunapaq kamachikuykunata kasukunchis. Diosta munakusqanchisraykun kallpachakunanchis “casarakuytaqa lliwlla ancha allinpaq hapʼichunku” nisqa kamachikuytapas kasukunanchispaq sasaña kanman chaypas (Hebreos 13:4; Salmo 18:29; Eclesiastés 5:4). Sichus casado kawsayta ancha chaninpaq qhawarisun chayqa anchatan saminchawasun, imaynan predicananchispaq huñunakunanchispaq kallpachakusqanchismanta saminchawanchis hinata (1 Tesalonicenses 1:3; Hebreos 6:10).

 ⁹ Chhaynaqa, ¿imatan ruwana casado kawsayta ancha chaninta qhawarinapaq? Ñawpaqta, manan casado kawsayninchista pisichaq ruwaykunata ruwanachu; iskaypi, kallpachakunan casado kawsay aswan allin kananpaq.

10, 11. a) ¿Iman casado kawsayta pisichan? b) ¿Imanispan tapuwaq warmiykita otaq qosaykita?

¹⁰ Ura watakunapin huk cristiana kayta niran: “Aguantanaypaqmi Jehová Diosmanta kallpata mañakuni”, nispa. ¿Imata aguantananpaq? Paymi nillantaq: “Qosaymi imaymanata niwaspa nishuta kʼiriwan. Manapaschá qʼoyo-qʼoyo cuerpoyoqchu kashani, sonqoypin ichaqa sinchi kʼirisqa tarikuni, sapa kutinmi niwan: ‘Wankhi warmi’, ‘Qanqa mikhuyllatan yachanki’”, nispa. Chay warmin rikuchin casado kawsaypi kay sasachakuyta: kʼaminakuspa sinchi kʼirinakuy kasqanta.

¹¹ ¡Cristiano kashaspa chhayna kʼaraq simikunawan kʼaminakuspa kʼirinakusqankuqa llakikunapaqmi! Chhaynata kawsaqkunaqa manan chaninpaqchu qhawarinku casado kawsayta. ¿Qanri, imaynatan kawsashanki? Chayta yachanaykipaq sumaqllata warmiykita otaq qosaykita tapuriy: “¿Sumaqtachu rimapayashayki icha kʼirishaykichu rimasqaywan?” nispa. Ari sinchitan kʼiriwanki, nisunki chayqa, kallpachakuy sumaq simiwan rimapayanaykipaq (Gálatas 5:15; leey Efesios 4:31).

12. ¿Imaynapin Diosta yupaychasqanchis yanqapaq kanman?

¹² Kaytan mana haykʼaqpas qonqananchischu: casado kawsaypi kʼaraq simiwan rimayqa Jehová Diosmantan karunchawasunman. Diospa Siminmi kayta nin: “Pipas Diosta cheqaq yupaychaq kasqanta yuyan, manataq hawan-ukhun rimasqanta reparakunchu chayqa, pay kikintan qʼotukun, Dios yupaychayninpas yanqapaqmi”, nispa (Santiago 1:26). Chaypi nisqan hina, rimasqanchisqa  Dios yupaychasqanchiswanmi tupan. Jehová Diospa munaynintataq ruwashani chayqa wasiypiqa imaynatapas kawsakusaq, nispa yuyaykuqqa pay kikintan qʼotukushan, ama haykʼaqpas chhaynataqa qʼotukusunchu. Chaymi imayna rimasqanchistaqa allintapuni qhawarikunanchis (leey 1 Pedro 3:7). Yaqapaschá huk cristiano Diospa wasinpi sumaq runa kanman otaq imatapas allinta ruwanman. Wasinpitaq ichaqa casado kawsayninta pisichaspa kʼaraqta rimanman, chhayna kaqtinqa Jehová Diosmi yupaychasqanta mana chaskinmanchu.

13. ¿Imakunapin casado cristianokuna kʼirinakunkuman?

¹³ Casarasqakunaqa allintan qhawarikunallankutaq ima ruwasqankupas warminta otaq qosanta mana kʼirinanpaq. Chaypaq iskay ejemplokunata qhawarisun. Wawankunata sapallan uywaq cristianan telefononta huk casado cristianota waqyan yuyaychayninta mañakunanpaq, chay cristianotaq unay tiempo chay cristianawan riman. Hinallataq huk casarasqa cristiana huk soltero cristianowan sapa semana unay tiempota predicanku. Iskayninkupas iñiqmasinkuta yanapayta munaspachá chaytaqa ruwanku. Ichaqa, ¿imaynan kashanman chay cristianoq warmin chay casarasqa cristianaq qosanpas? Chhaynapi tarikuq cristianan nin: “Sonqoymi anchata nanawan qosay huk cristiana ñañaywan unay tiempo rimasqanmanta paytaraq ñawpaqta qhawarisqanmantapas. Chayta ruwasqanwanmi pisipaq qhawarikuni”, nispa.

14. a) Génesis 2:24 texto nisqan hina, ¿imatan warmipas qharipas huntʼananku? b) ¿Ima tapukuykunatan casado qharikunapas warmikunapas tapukunanku?

¹⁴ Chanillanmi chay cristianaq llakikuyninqa. Chhaynallapitaqchá wakin cristianokunapas tarikushanku qosanku otaq warminku kay kamachikuyta mana kasukusqankurayku: “Chayrayku, runaqa taytantapas mamantapas saqepunqa, hinaspan warminman hukllachaykakapunqa” (Génesis 2:24). ¿Casarakuspa tayta mamata qonqapunamantachu chay textopi rimashan? Manan. Aswanmi casarakuspa  warmiykita otaq qosaykita ñawpaqtaraq qhawarinaykimanta rimashan. Chaytan iñiqmasiykikunawanpas ruwanayki: anchataña paykunata munakunki chaypas warmiykita otaq qosaykitan ñawpaqtaqa qhawarinayki. Sichus cristianomasiykiwan nishu tiempo kanki otaq paykunataraq ñawpaqta qhawarinki chayqa warmiykiwan otaq qosaykiwanmi phiñachinakunki. Kayta tapukuy: “¿Chayraykuchu wasiypi  phiñachinakuy kashanman? ¿Iman kaqtachu tiempoyta payman qoshani, sumaqtachu payta qhawarishani, munakushanichu?” nispa.

15. Mateo 5:28 texto nisqanman hina, ¿imanaqtinmi casarasqa cristianokuna mana qhawapayashanankuchu huk warmita otaq huk qharitapas?

¹⁵ Hinaspapas, huk casarasqa qhari huk warmita sumaqta qhawarispa warminta hinaraq tratanman chayqa urmanmanmi ima huchamanpas, chayllataqmi pasanman casarasqa warmiwanpas. Chayta ruwaspan wakin cristianokuna sonqonkupi hukta munapayayta qallariranku (Mateo 5:28). Chaykunaman urmayuspan askha cristianokuna casado kawsayninkuta qhellicharanku. Chaymanta Pabloq ima nisqanta qhawarisun.

16. ¿Imanispan Pablo anyaran casarasqakunata?

¹⁶ “Casarakuytaqa lliwlla ancha allinpaq hapʼichunku” nispa kamachisqan qhepamanmi Pablo kayta anyaran: “Casarasqakunapas amataq wasanchanakuchunkuchu. Ichaqa qhelli huchapi puriqkunatan wasanchaqkunatawanmi Diosqa huchachanqa”, nispa (Hebreos 13:4). ‘Ama wasanchanakuy’ kananpaqqa otaq chʼuya kawsay kananpaqqa casado ukhullapin warmi qhari puñuy kanan Proverbios 5:18 textopi nisqan hina, chaypi nin: “Wayna kashaspa casarakusqayki, warmillaykiwan kusikuy”, nispa.

17. a) ¿Imarayku wasanchayta mana kay pachapi runakuna hinachu qhawarinanchis? b) ¿Imata ruwaspan Jobpa ruwasqanta qatikusunman?

¹⁷ Wasanchayqa otaq casado kashaspa huk warmiwan huk qhariwan puñuyqa Diospa kamachikuyninkuna contra huchallikuymi. Chayta manaña huchapaqchu runakuna qhawarinku chaypas, cheqaq cristianokunaqa manan runakunaq yuyaykusqanman hinachu imatapas ruwanchis. Yachasqanchis hina manan runachu huchachanqa ‘qhelli  huchapi puriqkunata wasanchaqkunatapas, [aswanmi] Dios huchachanqa’ (Hebreos 10:31; 12:29). Chaymi cristianokunaqa Jehová Diospa kamachikusqanta kasukunchis (leey Romanos 12:9). Ñawpa tiempopi Job taytatan qatikunchis, paymi niran: “Ñoqa kikiymi allintapuni [sonqoypi] yuyaykurqani”, nispa (Job 31:1). Arí, sonqonchispin allintapuni yuyaykunchis ama pitapas qhawapayashanapaq aswanpas casado warmillanchista munakunanchispaq warmikunapas qosallankuta munakunankupaq. Chayta ruwasun chayqa manan wasanchay huchaman urmasunchu (¿Imaninmi Biblia divorciakuymanta t’aqanakuymantapas? nisqa temata apéndice nisqapi qhawariy).

18. a) ¿Imaynatan Jehová Dios qhawarin wasanchayta? b) ¿Imapin kaqlla wasanchaywan ídolo yupaychaywan?

¹⁸ ¿Imaynatan Jehová Dios qhawarin wasanchayta? Moisesman Kamachikuy Simi qosqanman hinaqa, wasanchaq israelitakuna ídolo yupaychaqkunapas wañuchisqan kananku karan (Levítico 20:2, 10). ¿Imapin chay huchakuna kaqlla karan? Sapanka huchan huk rimanakuyta pʼakiran: ídolo yupaychaymi Jehová Dioswan rimanakuyta pʼakiran, wasanchaytaq casarakuy rimanakuyta. Arí, sapankapas huk rimanakuytan qhepancharan (Éxodo 19:5, 6; Deuteronomio 5:9; leey Malaquías 2:14). Chaymi Jehová Diosqa chay ruwaykunata huchacharan (Salmo 33:4).

19. ¿Iman yanapawasun wasanchay huchaman mana urmayunapaq, imapin yanapawasunman?

¹⁹ Moisespa chaskisqan Kamachikuy Simiqa manañan kay tiempopi cristianokunapaqchu. Ichaqa yanapawasunmanmi wasanchayta imayna huchachakusqanta yuyariy. ¿Imapin yanapawasunman? Wasanchay huchamanta karunchakunapaq. Kaywan rikchʼanachisun. ¿Haykuwaqchu huk iglesiaman chaypi idolokunaman qonqorikuspa mañakunaykipaq? “¡Manan haykʼaqpas chaytaqa ruwaymanchu!”, ninkichá. ¿Askha qolqeta munachisunkikuman chayri? “¡Manapunin!”, nillawaqtaqchá. Cheqaq cristianokunaqa cheqñikunchismi idolokunata, chaymi manapuni munanchischu chaykunata yupaychaspa Jehová  Dios qhepanchayta. Chhaynallatataqmi qhawarinanchis wasanchaytapas chay huchaman imaña tanqawasunman chaypas (Salmo 51:1, 4; Colosenses 3:5). Manan haykʼaqpas munasunmanchu Jehová Diosta casado kawsayninchistapas pisichaspa Satanás kusichiytaqa.

20. Huk rikchʼanachiywan willay casado kawsay imayna kasqanmanta.

²⁰ Casado kawsaypi respeto kananpaqqa manan casado kawsayta pisichaq ruwaykunallamantachu karunchakuna. ¿Imakunatawanraqmi ruwana? Chay tapuyman kutichinapaq casado kawsayta huk wasiwan rikchʼanachisun. ¿Imakunawanmi wasi aswan munay rikukunman? Sumaq adornokunawan munay pintasqa qʼoñi wasi kasqanwanmi. Chay adornokunan casado kawsaypi kanman: sumaq simiwan rimapayanakuy, munayta qhawarinakuy, llampʼu sonqollawan tratanakuy, munanakuypiwan. Munanakuy pisiyapuqtinqa chay adornokunan pisi-pisimanta chinkapun hinaspan mana imayoq chiri wasi hina kapun. Qanqa manachá munankichu chhaynapi kawsaytaqa. Munankichá ‘casarasqa [kasqayki] ama wasanchasqa’ kananta. Yachankin casarakuy ancha chaniyoq kasqanrayku sumaqpaq qhawarinayki kasqanta. Chaymi sasachakuykuna kaqtinqa kallpachakunayki chaykunata allichanaykipaq. Chaymantan Diospa Simin kayta yuyaychawanchis: “Yachay kaqtinmi wasiqa perqakun, allin yuyay kaqtinmi qaqata sayan. Yachaywanmi wasikunapas huntʼan imaymana chaniyoq kaqkunawan munayllaña illakunawan ima”, nispa (Proverbios 24:3, 4). Qhawarisun imaynatan chay simikuna tupan casado kawsaywan chayta.

21. ¿Imaynatan casado kawsayta pisi-pisimanta allichasunman? ( ¿Imatan ruwanay casado kawsayniypi sumaqta kawsanaypaq? nisqa recuadrotawan qhawariy.)

²¹ Casado kawsaypi ‘munayllaña illakunaqa’ kaykunan: sonqomanta munanakuy, Jehová Diosta manchakuy,  allin taqyasqa iñiypiwan (Proverbios 15:16, 17; 1 Pedro 1:7). Sichus casarasqa warmi qharipi chaykuna kanqa chayqa kusisqan kawsanqaku. Ichaqa Proverbios 24:4 textopi nisqan hina, ¿iman yanapasunkiman casado kawsayniyki “munayllaña illakunawan” huntʼa kananpaq? ‘Yachayniyoq’ kaymi yanapasunki. Chaypaqqa Bibliamantan yachanayki chayman hinataq kawsanaykipas (Romanos 12:2; Filipenses 1:9). Tiempoykichista tʼaqaspa kuska sapa pʼunchaypaq textota otaq Qhawaq, ¡Rikchʼariy! nisqa revistakunapi casadokunamanta willaq temakunata tʼaqwiychis. Chaymi yanapasunkichis casado kawsayniykichispi ima ‘munay illakunatan’ necesitankichis chayta yachanaykichispaq. Chaymantataq chay munay illakunata ‘wasi [ukhuman]’ apayuychis. Munay illakunata wasi ukhuman apayuyqa rikchʼakun Jehová Diospa yuyaychasqankunata kasukunaykichispaq kallpachakusqaykichismanmi. Chayta ruwaspan ñawpaqpi hina sumaqta kawsakapunkichis.

22. Sapankanchis Diospa munasqanman hina kawsanapaq kallpachakusun chayqa, ¿imaynan casado kawsayninchis kanqa?

²² Chay munay illakunata pisi-pisimanta casado kawsayman apaykuyqa sasan kanqa. Imachus ruwanankuwan huntʼaq cristianokunan ichaqa Diospa kamachikusqanman hina respetanakuspa kawsanankupaq kallpachakusqankumanta thakpi kawsanqaku (Romanos 12:10; Salmo 147:11). Chaymantapas chhayna kallpachakusqankumantaqa Diospa munakuyninpin allinta takyanqaku.