1, 2. Ndukonko kinyi lwatukyebe kwaluula, na bwakinyi?

WE MWIBAKILE su? Su wemwibakile, dibaka dyoobe dikwete nkupa muloo su, nwi na nkalakasho mu dibaka dyenu? Obe na mukashi oobe tanudi kulakula su? Dibaka dyoobe dikwete nkukyengyesha kwishimba pamutwe pa kukusankisha? Su mbyabya, mbinyibinyi shi okwete kupusha lusa pa kumona mushindo ubatshiimbi kipwano kikata kibanudi nakyo. Bu byoodi mwina Kidishitu, we na lukalo lwashi dibaka dyoobe ditumbishe Yehowa, Efile Mukulu oodi mufule. Kadi, pangi myanda yokwete kufumankana nayo ano mafuku ikwete nkukalakasha ngofu. Sunga mbyabya, topwandikishanga shi takwi kya kukulupila nya.

² Lelo uno, kwi beena Kidishitu abaadi bashaale mu mabaka nka binyi byabya, kushi’bo kwikala na kipwano kibuwa. Kadi, mbobeshe kunyingisha kipwano kyabo. Noobe namu we mulombeene kupeta muloo mu dibaka dyoobe. Mushindo kinyi?

3, 4. Bwakinyi muntu su betatshisha bwa kwifubwila pepi n’Efile Mukulu akyebe kwifubwila pepi na mwina dibaka naaye? Tuusha kileshesho.

³ Obe na mwina dibaka noobe anukyebe kwikala pepi su anwitatshisha bwa kwifubwila pepi n’Efile Mukulu. Bwakinyi? Tubande kwata kino kileshesho: Banda kupwandikisha shi kwi mwengye wi bu ngulu sha kitako kikata kya kifunda na wi nsongo kunundu kwawo. Mulume mwimane ku lupese lwa kutunduka nguba na mukashi e ku lupese lwa kupona nguba, kuushi kwa mwengye. Booso ababanga kukamina. Su abo booso bakii ku kitako kya mwengye, bula bwi pankatshi paabo bwi  bukata. Kadi, pabakwete kukamina dya ku nsongo kwa mwengye, bula bwi munkatshi mwabo abwende na kupeela. Bomono akitulongyesha kino kileshesho su?

⁴ Kwitatshisha kwanwitatshisha bwa kufubila Yehowa n’eshimba dimune kwi bu kwitatshisha bwa kukamina ku mwengye. Bu byanudi bafule Yehowa, twi kwamba shi nukwete kukita mwenu mooso bwa kukamina. Kadi, su obe na mwina dibaka noobe tanudi kulakula, pangi nukwete kukamina ku mwengye, muntu na muntu ku lwaye lupese. Byabya, nkinyi kikumbeene kukitshika su nubatungunuka na kukamina? Eyendo shi ku mbangilo bula bwi munkatshi mwenu bwi kwikala bukata. Sunga mbyabya, pokwete kutungunuka na kwitatshisha bwa kwifubwila pepi n’Efile Mukulu​—kukamina ngofu—​otungunuka na kwifubwila pepi na mwina dibaka noobe.  Byabya twi kwamba shi kwifubwila pepi n’Efile Mukulu nyi ndufungula bwa kwifubwila pepi na mwina dibaka noobe. Kadi mushindo kinyi oodi mukumbeene kwibikita?

5. (a) Mushindo kinyi ukumbeene muntu kwifubwila pepi na Yehowa na pepi na mwina dibaka naaye? (b) Yehowa amonaa dibaka mushindo kinyi?

⁵ Ungi mushindo wanudi bakumbeene, obe na mwina dibaka noobe kukamina ku mwengye wa mu kifwanyi nyi kulonda malango a Mwiyi dy’Efile Mukulu. (Misambo 25:4; Yeeshaya 48:17, 18) Binobino, tubande kutala mwanda wi mwilango dya Mpoolo mutumibwa. Bambile shi: “Bantu booso baneemekye bulunda.” (Beena-Ebreeyi 13:4) Ano mayi aalesha kinyi? Mwaku ‘kunemeka’ aulesha kupa kintu kinemo sunga kwikyata na muulo ukata. Byabya nyi abimonaa Yehowa dibaka​—edyataa na kinemo bu kintu kya muulo ukata.

6. Mayi e mwilango dya Mpoolo aalesha kinyi pabitale dibaka, na bwakinyi abitungu kulama uno mwanda mu binangu?

⁶ Eyendo shi, bu byoodi obe na mwina dibaka noobe nwi bafubi b’Efile Mukulu, nwi bapwe kuuka shi dibaka di na muulo ukata, dingi diselele. Yehowa aye nabeene nyi baadi mukite dibaka. (Badika Mateo 19:4-6.) Byabya, su nwekala na myanda mu dibaka mwenu lelo uno, ta mpenda kuuka kwa’shi dibaka di na muulo pangi kulombeene kwinutuma bwa kwikitshishena myanda na kifulo na kanemo nya. Kadi, nkinyi kilombeene kwinukwasha? Banda kutala mushindo ubaadi Mpoolo mwisambe pabitale kunemeka kwa dibaka sunga bulunda. Tabambile shi “bantu abanemekaa bulunda” nya, bambile shi “bantu booso banemekye bulunda.” Mpoolo tabaadi mwakule mwanda ubaadi amono kwi bantu nya kadi baadi ebatakula bwa kwibikita. * Polama dino elango dya Mpoolo mu binangu byobe, okyebe kwitatshisha ngofu bwa kubanga dingi kupa mwina dibaka noobe kinemo. Bwakinyi bi byabya?

7. (a) Miiya kinyi ya mu Bible yatukokyela, na mbwakinyi? (b) Miloo kinyi yatupete patukwete kukokyela?

 ⁷ Banda kutaluula mushindo wataa miiya ya mu Bifundwe, bu mudimo wa kufwisha bantu bu balondji sunga elango dya kwibunga pamune bwa kulangwila. (Mateo 28:19; Beena-Ebreeyi 10:24, 25) Oolo, ingi nsaa kulonda ino miiya ta nkubofule nya. Bantu bokwete kulungula mukandu wibuwa mbakumbeene kupela kuteemesha, sunga shi bu bi mudimo oobe ukwete nkwata nsaa ibungi na nkukokyesha pangi kufika ku bisangilo ta nkukubofwile nya. Sunga mbyabya, okwete kutungunuka na kulungula mukandu wa Bufumu, na kutungunuka na kutwela mu bisangilo. Muntu su ngumune sunga Satana ta mmulombeene nkutosha nya! Bwakinyi? Mwanda kifulo kyoodi nakyo bwa Yehowa akikutumu bwa kukokyela miiya yaaye. (1 Yowano 5:3) Miloo kinyi yoodi mulombeene kupeta? Kukita mudimo wa kulungula mukandu wibuwa na kutwela kwa mu bisangilo akukupa kufukama kwa mwishimba na muloo mwanda ouku shi okwete kukita akikumiina eshimba d’Efile Mukulu. Byabya byopusha kwishimba namu abikunyingisha na nkupa bukome. (Neemi 8:10) Uno mwanda awitulongyesha kinyi?

8, 9. (a) Nkinyi kilombeene nkutakula mu kukokyela mwiya wa kunemeka dibaka, na bwakinyi? (b) Myanda kinyi ibidi yatukyebe kutaluula binobino?

⁸ Anka bu bi kifulo kyobe bw’Efile Mukulu akikutakula mu kukokyela mwiya wa kulungula mukandu wi buwa na kutwela mu bisangilo sunga pakudi nkalakasho, byabya kifulo kyobe bwa Yehowa nkilombeene dingi nkutakula mu kukokyela elango dya mu Bifundwe dya kunemeka bulunda, sunga apamweneka nkalakasho munkatshi mwenu. (Beena-Ebreeyi 13:4; Misambo 18:30; Mulungudi 5:4) Na dingi, anka bi mushindo okwete kwitatshisha bwa kulungula mukandu wibuwa na kutwela mu bisangilo aukupa miloo ibungi ayifiki kwi Efile Mukulu, byabya Yehowa akyebe kumona dingi mushindo okwete kwitatshisha bwa kunemeka dibaka na akwelela mwabi.​—1 Beena-Tesalonika 1:3; Beena-Ebreeyi 6:10.

⁹ Byabya, mushindo kinyi oodi mulombeene kunemeka dibaka dyoobe? Twekalanga na mwikelo ulombeene kulwisha  dibaka dyoobe. Na dingi abitungu okite myanda ilombeene kunyingisha kipwano kyenu mu dibaka.

10, 11. (a) Mwikelo kinyi usha unemeka dibaka? (b) Mwanda kinyi watudi balombeene kutaluula na mwina dibaka netu?

¹⁰ Ungi mukwetu mukashi baadi mwakule shi: “Nkwete kwela nteko kwi Yehowa bwashi ampe bukome bwa kunying’eshimba pabitale uno mwanda.” Mwanda kinyi? Apatuula shi: “Mulume ande kwete kungamba bishima abintapa kwishimba. Ntshi mulombeene kwikala na malonda aamweneka ku meso kwa bantu nya, kadi kwete kuntapa na bishima bi bubi bu: ‘We nka bu bushito bwabadi bantentekye!’ na shi ‘We ka muntu ka bisumanga!’ byabya bishima mbintape kwishimba.” Uno mukashi aakula mwanda ukata​—kwikala na ngakwilo e bubi mu dibaka.

¹¹ Bi malwa nsaa i mulume na mukashi beena Kidishitu bakwete kwiambishena bishima bi bubi, abitapa mwina dibaka nabo elonda dishy’adiumu mwishimba! Misusa ibungi, mu dibaka mwi mwina dibaka umune sunga booso abeambishena bishima bi bubi ta ndinemekibwe nya. Dibaka dyoobe di naminyi? Bwa kwiuka byadidi, bibuwa kwipusha mwina dibaka noobe na kwiyisha kooso shi: “Ngakwilo ande e naminyi koodi?” Su mwina dibaka noobe kwete kupusha shi misusa ibungi bishima byoobe bikwete kumutapa kwishimba, abitungu oshintuule ngakwilo oobe bwa kulumbuula myanda.​—Beena-Galate 5:15; badika Beena-Efeeze 4:31.

12. Mushindo kinyi ulombeene lulangwilo lwa muntu kwikala bu lwa bisumanga ku meso kw’Efile Mukulu?

¹² Lamina kalolo shi, mushindo okwete kutumika na ludimi loobe mu dibaka ngulombeene kulongamisha sunga kulwisha kipwano kyoobe na Yehowa. Bible amba shi: “Su muntu eeamba’shi nee muntw’Efile, kushii kulama ludimi lwaye, anka kwete kwidimba aye nabeene, bwin’Efile bwaye mbwa bisumanga.” (Jaake 1:26) Ngakwilo oobe ta mulombeene kwilekena na lulangwilo loobe nya. Bible takumiina  binangu bya’shi byooso bilombeene kukitshika ku nshibo ta bi na mwanda kwi muntu eamba bu mufubi a Efile Mukulu nya. Tokumanga kwidimba nya. Uno nyi mwanda ukata. (Badika 1 Mpyeele 3:7.) We mulombeene kwikala na bukome na katshintshi, kadi su we na ngakwilo atapa mwina dibaka noobe kwishimba, okwete kulesha shi tonemeka dibaka na lulangwilo loobe ndulombeene kumweneka ku meso kw’Efile Mukulu bu lwa bisumanga.

13. Mushindo kinyi ulombeene mwina dibaka kulwisha eshimba dya mwina dibaka naaye?

¹³ Beena dibaka abitungu bakite mwabo mooso bwa kupela kulwisha eshimba dya mwinabo mu mishindo yooso. Banda kutala bino bileshesho bibidi: Mukashi umune kwete kukusha baana bupenka kwete kwitaminanga mulume mwina Kidishitu a mu kakongye kaabo ku telefone mupwe kwibakila bwashi amupe malango, na abesamba munda mwa kipindji kila; mukwetu mulume mwina Kidishitu shi mubande kwibakila akishaa nsaa ibungi lubingo looso na mukwetu mukashi mupwe kwibakila. Mu bino bileshesho muntu mupwe kwibakila mulombeene kwikala na binangu bibuwa; kadi, kukita kwa byabya nkulombeene kwikala naminyi ku meso kwa mwina dibaka naaye? Mukashi umune baadi mupete uno mwanda bakwile shi: “Nsaa yamono shi mulume ande kwete kukisha nsaa ibungi na ungi mukwetu mukashi a mu kakongye abindwishaa eshimba. Nemonaa bu’mi mushaadile kwadi.”

14. (a) Nkitungo kinyi ki nakyo beena dibaka kyabadi baleshe mu Kibangilo 2:24? (b) Nkonyo kinyi yatudi balombeene kwiyela?

¹⁴ Eyendo shi uno mwina dibaka na bangi bakwete kumona ino myanda mu mabaka aabo bakwete kutapika ku mashimba. Beena dibaka nabo bakwete kwilwankana dino elango dy’Efile Mukulu pabitale dibaka: “Mulume alekye nshaaye na nyinaaye, bwa kulamata mukashi aaye.” (Kibangilo 2:24) Binyibinyi’shi baaba beyibakishene be na kya kunemeka baledi baabo; byabya, mpango y’Efile Mukulu ngya’shi mwina dibaka ooso e na kya kutuula nkalo ya mwina dibaka naaye pa mbalo ya kumpala. Bi mumune beena Kidishitu be na kya kufula beena Kidishitu naabo n’eshimba dimune; kadi be na kitungo kya  kukishakisha kufula be na dibaka nabo. Kadi, nsaa i mwina Kidishitu mwibakile akisha nsaa ibungu sunga kulamata ngofu mwina Kidishitu naaye, bikishekishe uno shi mulume sunga mukashi naaye, kwete kutwesha bilumbu munkatshi mwa dibaka. We mukumbeene kutadiila bwashi bino bifwishe nkalakasho mu dibaka dyoobe su? Eyipushe bino shi: ‘Nkwete kukisha nsaa ibungi na mwina dibaka naami bwa kutala nkalo yaaye na kumulesha kifulo su?’

15. Muyiile Mateo 5:28, bwakinyi abitungu beena Kidishitu bebakile bashikwe kukisha nsaa i bungi na muntu shi mwina dibaka nabo?

 ¹⁵ Byabya, mwina Kidishitu mulume mupwe kwibakila akisha nsaa ibungi na mukashi shii mwina dibaka naaye, kwete kwituula mu masaku. Bi mumune na mukashi akitshi byabya na ungi mwana mulume. Bi malwa, mwanda bangi beena Kidishitu bebakile mbafikye mu kufula bantu babaabadi abakisha nabo nsaa ibungi. (Mateo 5:28) Na dingi, wawa mwikelo aufwisha muntu mu kwikala na mwikelo usha unemeka dibaka ngofu. Banda kutala bibakwile Mpoolo pabitale uno mwanda.

16. Mwiya kinyi ubaadi utuushe Mpoolo pabitale dibaka?

¹⁶ Kunyima kwa Mpoolo kutuusha elango dya’shi “bantu booso baneemekye bulunda,” bakwile dingi shi: “Lusala lwa beena-nshibo lwikale lushii kato, mwanda baa-sha-lukyebanokyebano na baa-sha-kutambuka bundumba, abeekala basambishiibwe kw’Efile Mukulu.” (Beena-Ebreeyi 13:4) Mpoolo baadi mutumikye na kishima “lusala lwa beena-nshibo” bwa kulesha kusangisha kwa mbidi. Kwakwa kusangisha kwa mbidi ta ‘kwi kato’ sunga na binangu bi bubi nya su kukwete kukitshika penda kwi bantu beyibakishene. Byabya, beena Kidishitu abalondaa dino elango dya mu Bible adyamba shi: “Sanka na mukashi a ku bukinga bwobe.”​—Myeele 5:18.

17. (a) Bwakinyi beena Kidishitu tabatadilaa binangu bya uno ndumbulwilo pabitale lusandji bwashi bibakunkushe? (b) Mushindo kinyi watudi balombeene kulonda kileshesho kya Yoobo?

¹⁷ Baaba abasangisha mbidi na muntu shii mwina dibaka nabo abalesha kukutwa kwa kanemo ku miiya y’Efile Mukulu pabitale nshalelo a beena dibaka. Lelo uno bantu bebungi tabamonaa kutambuka kwa lusandji bu mwanda wibubi nya. Kadi, beena Kidishitu tabatadilaa shi binangu bikumbeene kwikala na bantu pabitale kutambuka kwa lusandji bilwishe mweneno abo pabitale uno mwanda. Mwanda abauku shi ku nfudiilo kwa byooso, “baa-sha-lukyebanokyebano na baa-sha-kutambuka bundumba, abeekala basambishiibwe kw’Efile Mukulu,” ta mbantu abakebasambisha nya. (Beena-Ebreeyi 10:31; 12:29)  Anka, beena Kidishitu ba binyibinyi mbalamate kwi Yehowa pabitale uno mwanda. (Badika Beena-Looma 12:9.) Tentekyesha shi Yoobo bambile shi: “Naadi mudye kipwano na meso aande.” (Yoobo 31:1) Eyendo, bwa kupela etabula dyooso dilombeene kwibafwisha mu kutambuka lusandji, beena Kidishitu ba binyibinyi abakwataa meso aabo tabeatadiila bwashi ebafwishe mu kutala muntu shi mwina dibaka nabo nya.​—Tala Apandise “Mweneno a Bible pabitale kutshiba dibaka na kwilekena.”

18. (a) Yehowa amonaa lukyebanokyebano bu mulwisho wi naminyi? (b) Nkwipusheena kinyi kwi pankatshi pa lukyebanokyebano na kulangwila kwa ma nkishi?

¹⁸ Yehowa amonaa lukyebanokyebano bu mulwisho wi naminyi? Miiya ya Moyiise ayitukwasha bwa kuuka bi binangu bya Yehowa pabitale uno mwanda. Mu Isaleele, muntu sha lukyebanokyebano na alangwila ma nkishi abaadi abamutshibila kibawe kya lufu. (Beena-Levi 20:2, 10) Bomono kwipushena kwi pankatshi pa ino milwisho ibidi su? Oolo, mwina Isaleele alangwila ma nkishi alwisha kipwano kyaye na Yehowa. Bi mumune, su mwina Isaleele akita lukyebanokyebano balwisha kipwano kyaye na mwina dibaka naye. Booso babidi mbakutwe kululama. (Efilu 19:5, 6; Miiya Ikituulwe 5:9; badika Malakii 2:14.) Byabya, booso bwabo abaadi na kilumbu ku meso kwa Yehowa, Efile Mukulu sha kishima na a kukulupila.​—Misambo 33:4.

19. Nkinyi kilombeene kunyingisha kitshibilo kya mwina Kidishitu kya kusuuka lukyebanokyebano, na bwakinyi?

¹⁹ Binyibinyi, beena Kidishitu ta be ku Miiya ya Moyiise nya. Byabya kutentekyesha kwashi mu Isalele a kala lukyebanokyebano abaadi abelwata bu mulwisho ukata, akunyingisha beena Kidishitu mu kitshibilo kyabo kya kupela kukita uno mulwisho ukata. Bwakinyi? Tubande kwata kino kileshesho: We mukumbeene kukumiina kutwela mu kipwilo kampanda bwa kukunamina, na kulangwila nkishi su? We mukumbeene kwamba shi, ‘nta kukuma!’ Kadi we mulombeene kukita byabya su bakulaa makuta ebungi su? Wekwaluula shi, ‘tabyakukitshika!’ Binyibinyi, binangu byooso bya kulwishisha Yehowa mu kulangwila kwa ma nkishi bi bubi ku meso kwa mwina Kidishitu a binyibinyi. Mu mushindo  umune, abitungu shi beena Kidishitu bashikwe binangu byooso bya kulwishisha Yehowa Efile Mukulu, mpa na mwina dibaka nabo mu kutambuka kwa lusandji​—sunga kwekala kintu kampanda kilombeene kumutakula mu kukita wawa mulwisho. (Misambo 51:1, 4; Beena-Kolose 3:5) Tatukumanga su nkapeela kukita kintu kampanda kilombeene kusangasha Satana kadi kilombeene kusabulusha Yehowa na kusabulusha dibaka, kintu kiselele.

20. Nkinyi kifikile angi mabaka? Tuusha kileshesho.

²⁰ Pamutwe pa kwikala na mwikelo usha unemeka dibaka, etabula kinyi dyodi mulombeene kwela bwa kwalusha kanemo kwi mwina dibaka noobe? Bwa kwaluula, banda kupwandikisha dibaka na kulumbuula kwa nshibo. Akupu, opwandikishe bishima bya kifulo, bikitshino bi buwa, sunga ingi myanda ibuwa yanudi balombeene kwikitshishena mu dibaka dyenu na bintu kampanda abilongamisha nshibo. Su muntu na muntu ooso a kwanudi e pepi na mwinaaye, dibaka dyenu ndilombeene kwikala bu nshibo yabadi balengyeshe na bintu abiyilumbuula kalolo. Su kifulo kyenu kibatshiimbi, byabya bintu abilongamisha dibaka dyenu mbilombeene kushimina, na kuleka dibaka dyenu nka bi nshibo ishii na bintu byakwiyilongamisha. Panudi na lukalo lwa kukokyela ku mwiya w’Efile Mukulu wa ‘kunemeka bulunda,’ anukyebe kulumbuula nshalelo enu. Binyibinyi, kintu kya muulo ukata abitungu kwikilumbuulanga. Mushindo kinyi oodi mulombeene kwibikita? Eyi dy’Efile Mukulu adyamba shi: “Na binangu, muntu mmulombeene kwibaka nshibo, eeyinyingisha na kapatupatu, na kupatuluka ee kuusha tudimbo twayo na bintu bya muulo ukata na bilongame bya bipaso byooso.” (Myeele 24:3, 4) Banda kutala mushindo wi ano mayi ngatale dibaka.

21. Mushindo kinyi watudi balombeene kwenda na kulongamisha dibaka dyetu? (Tala dingi kashibo “ Mushindo kinyi wandya kulumbuula dibaka dyande?”)

²¹ Ku ‘bintu bya muulo’ abitungu kuusha mu nshibo kwi ngikashi bu kifulo ky’eyendo, kutshina kw’Efile Mukulu, na lukumino lwi bukopo. (Myeele 15:16, 17; 1 Mpyeele 1:7)  Bikwete kunyisha dibaka. Kadi bomono mushindo wi ino nshibo yabalesha mu mukanda wa myeele ngiule na bintu bya muulo su? “Na binangu” eyendo nsaa yabalondo binangu bya mu Bible; byabya binangu bi na bukome bwa kushintuula nangunangu ya bantu na kwibatakula mu kwalusha kifulo kyabadi nakyo bwa mungi. (Beena-Looma 12:2; Beena-Fidipe 1:9) Byabya, nsaa yooso yanudi bashaale pamune na mwina dibaka noobe na kutaluula na kufukama kooso maverse a mu Bible, bu kutaluula kifundwe kya mu Bible kwifuku n’efuku, sunga mwanda kampanda awisambila myanda ya mu Bible wi mu Kitenta kya Mulami sunga Réveillez-vous! ayisamba pabitale dibaka, bi nka bu bantu bakwete kutaluula kintu kibuwa akilongamisha nshibo. Kifulo kyodi nakyo bwa Yehowa nsaa yakikutakula mu kulonda malango obokatuka mu kulonga, we nka bu muntu kwete kulongamisha “munda mwa nshibo.” Ku nfudiilo, malangi na buuwa abwikalanga mu nshibo yenu abikyebe kwaluka mwanka.

22. Muloo kinyi watudi balombeene kupeta su atwitatshisha bwa kunyingisha dibaka dyetu?

²² Taatupele nya, mbilombeene kwata nsaa ibungi bwa kwalusha kintu na kintu kyooso akilongamishanga nshibo. Kadi, su okwete kwitatshisha bwa kukita mupunda bukome boobe, okyebe kupeta muloo ukata wa kuuka shi okwete kutumikila mwiya wa mu Bible awamba shi: “Ku mwanda wa kanemo, nwikale’nwe bakwibedi kwikakitshiina bangi bantu.” (Beena-Looma 12:10; Misambo 147:11) Mu byooso mushindo okwete kwitatshisha bwa kunemeka dibaka aukyebe nkulama mu kifulo ky’Efile Mukulu.