1-3. (a) Mɛni ji nike ní kake ko nɛ Yehowa ha wɔ, nɛ mɛni maa tsɔɔ kaa waa kɛ tsu we ní ngɛ blɔ kpakpa nɔ? (b) Loko wa ma nyɛ maa hi Mawu suɔmi ɔ mi ɔ, kɛ e sa kaa waa ngɔ nike ní nɛ ji munyu tumi ɔ kɛ tsu ní ha kɛɛ?

KE O ha nɔ ko nɛ o suɔ e sane nike ní ko, nɛ e je blɔ nɛ e puɛ nɔ́ ɔ, kɛ o maa nu he ha kɛɛ? Waa ngɔ lɛ kaa o ha nɔ ɔ lɔle, nɛ o ba ná le kaa e hɛɛ lɔle ɔ basabasa nɛ e kɛ plaa nihi. Anɛ e be mo dɔe lo?

² Nyɛmi nɛ wa ngɛ nɛ wa tuɔ munyu nɛ nihi nuɔ sisi ɔ ji nike ní nɛ je Yehowa, “nike ní kpakpa, kɛ níhi nɛ hi kɛ pi si” a Halɔ ɔ ngɔ. (Yakobo 1:17) E ha we lohwehi nike ní nɛ ɔ eko. Nike ní nɛ ɔ yeɔ bua wɔ nɛ wa jeɔ wa susumihi kɛ wa he numihi kpo ha nihi. Se kaa bɔ nɛ nɔ ko ma nyɛ maa hɛɛ lɔle basabasa a, wa ma nyɛ maa ngɔ nike ní nɛ ɔ kɛ tsu ní ngɛ blɔ yaya nɔ. Ke wa tuɔ munyu nɛ haoɔ nɔ, nɛ e yeɔ nɔ tsui ɔ, e dɔɔ Yehowa!

³ Loko wa ma nyɛ maa hi Mawu suɔmi ɔ mi ɔ, e sa nɛ waa ngɔ nike ní nɛ ji munyu tumi nɛ Mawu ha wɔ ɔ kɛ tsu ní bɔ nɛ e suɔ. Yehowa tsɔɔ wɔ munyuhi nɛ saa e hɛ mi. E Munyu ɔ de ke: “Munyu nɛ maa je nyɛ ti nɔ ko nya a, e ko pee nɔ́ nɛ ma puɛ nɔ, se mohu nɔ́ nɛ hi, nɛ e he hia nɛ nɔ́ kpakpa ko maa je mi kɛ wo nɔ he wami. Kɛkɛ ɔ, e maa pee dloomi kɛ ha nihi nɛ ngɛ nyɛ tue bue ɔ.” (Efeso Bi 4:29) Ha nɛ wa susu níhi nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ a he nɛ waa hyɛ. Nɔ́  he je nɛ e sa kaa waa hyɛ wa munyu tutui saminya, munyuhi nɛ sɛ kaa waa tu, kɛ bɔ nɛ wa ma nyɛ maa tu munyu nɛ “nɔ́ kpakpa ko maa je mi kɛ wo nɔ he wami” ha.

4, 5. Mɛni Baiblo mi abɛ komɛ de ngɛ he wami nɛ wa nya mi munyu ngɛ ɔ he?

⁴ Yi mi tomi kake he je nɛ e he hia kaa waa hyɛ wa munyu tutui saminya ji kaa wa nya mi munyu ngɛ he wami. Abɛ 15:4 ɔ de ke: “Munyu blɛuu kɛ he jɔmi baa; se ke sisimi ba je mi pɛ e gbeɔ nɔ mumi.” * Bɔ nɛ nyu haa tso nɛ ngɛ gboe he wami ɔ, jã nɔuu nɛ munyu blɛuu hu haa nihi nɛ nuɔ ɔ he jɔmi. Se ke waa kɛ wa lilɛ tuɔ munyu yaya a, lɔ ɔ ma nyɛ maa ye ni kpahi awi. Niinɛ, munyuhi nɛ wa tuɔ ɔ ngɛ he wami. E ma nyɛ maa ye nɔ awi, nɛ e ma nyɛ maa wo nɔ he wami.​​—Abɛ 18:21.

⁵ Abɛ kpa ko tsɔɔ bɔ nɛ wa nya mi munyu ngɛ he wami ha a heii. E de ke: “Munyu nɛ a tuɔ kɛkɛ nɛ juɛmi be mi ɔ, e yeɔ nɔ awi kaa klaate.” (Abɛ 12:18) Munyuhi nɛ a tuɔ  kɛkɛ nɛ a susuu we he ɔ, ma nyɛ maa ye nɔ awi nɛ e puɛ nihi a kpɛti. Anɛ nɔ ko nya mi munyu gbɔ o tsui wawɛɛ hyɛ kaa bɔ nɛ klaate gbɔɔ nɔ ɔ lo? Se abɛ nɛ ɔ nɔuu de nɔ́ kpa ko nɛ jɔɔ nɔ bua. E de ke: “Ní lelɔ nya mi munyu tsaa nɔ.” Munyu kpakpahi nɛ nɔ nɛ jeɔ Mawu nile kpo tuɔ ɔ jɔɔ nɔ tsui he, nɛ e dlaa nihi a kpɛti. Anɛ o ma nyɛ ma kai benɛ munyu ngɔngɔɛ ko nɛ nɔ ko tu ɔ jɔɔ o tsui he lo? (Kane Abɛ 16:24.) Akɛnɛ wa le kaa wa nya mi munyu saa ni kpahi a he he je ɔ, wa sume kaa waa ngɔ wa munyu tutui kɛ plaa nihi, mohu ɔ, e sa nɛ wa kɛ tsa mɛ.

6. Mɛni he je e yee ha wɔ kaa wa ma kudɔ wa lilɛ?

⁶ Ke wa bɔ mɔde wawɛɛ kaa wa ma kudɔ wa lilɛ ɔ po ɔ, wa be nyɛe ma kudɔ lɛ kɛ pi si. Enɛ ɔ he ɔ, yi mi tomi enyɔne he je nɛ e he hia kaa waa hyɛ wa munyu tutui saminya a ji kaa: Yayami nɛ ngɛ wa he kɛ mluku nɛ wa yi ɔ haa waa kɛ wa lilɛ tuɔ munyuhi nɛ sɛ. Munyuhi nɛ wa tuɔ ɔ jee wa tsui mi, nɛ “adesa tsui mi susumi ɔ, yayami sɔuu.” (1 Mose 8:21, NW; Luka 6:45) Enɛ ɔ he ɔ, wa lilɛ mi kɔmi yee ha wɔ wawɛɛ. (Kane Yakobo 3:2-4.) E ngɛ mi kaa wa be nyɛe ma kudɔ wa lilɛ ɔ kɛ pi si mohu lɛɛ, se wa ma nyɛ maa bɔ mɔde daa kaa wa ma kudɔ lɛ bɔ nɛ sa. Kaa bɔ nɛ nɔ ko nɛ ngɛ pa wue kɛ yaa he nɛ pa a hia kɛ je ɔ bɔɔ mɔde kaa nyu ɔ nɛ ko kpale lɛ se ɔ, jã nɔuu e sa kaa wɔ hu waa bɔ mɔde kaa wa maa ye fa tɔmi nɛ haa waa kɛ wa lilɛ tuɔ munyu yayahi ɔ nɔ.

7, 8. Mɛni he je nɛ wa maa bu munyuhi nɛ wa tuɔ ɔ he akɔtaa ha Yehowa a?

⁷ Yi mi tomi etɛne he je nɛ e sa kaa waa hyɛ wa munyu tutui ji kaa wa maa bu akɔtaa ha Yehowa ngɛ munyuhi nɛ wa tuɔ ɔ a he. Pi wa nyɛmi nɔmlɔ he pɛ nɛ munyuhi nɛ wa tuɔ ɔ saa, se mohu e saa huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ hu he. Yakobo 1:26 de ke: “Anɛ nyɛ ti nɔ ko susuu kaa e ngɛ Mawu jae bɔ nɛ sa lo? Jamɛ a nɔ ɔ, e kɔ e lilɛ  mi. Ke e kɔɛ e lilɛ mi ɔ, tsa pi Mawu nɛ e ngɛ jae, se lɛ nitsɛ e he kɛkɛ nɛ e ngɛ sisie.” * Kaa bɔ nɛ wa na ngɛ yi nɛ sɛ hlami ɔ mi ɔ, wa munyu tutui saa jami nɛ wa jaa Yehowa a he. Ke wa kɔɛ wa lilɛ mi, nɛ wa tuɔ munyu yayahi nɛ yee nɔ tsui ɔ, lɛɛ níhi tsuo nɛ wa tsuɔ ngɛ Mawu sɔmɔmi mi ɔ ma nyɛ maa pee yaka ngɛ Mawu hɛ mi. Niinɛ, enɛ ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ waa hyɛ wa lilɛ nɔ saminya.​​—Yakobo 3:8-10.

⁸ E ngɛ heii kaa wa ngɛ yi mi tomi kpakpahi a he je nɛ e sa kaa waa hyɛ wa munyu tutui nɛ hi. Loko wa ma susu munyuhi nɛ woɔ nɔ he wami ɔ he ɔ, ha nɛ wa susu munyuhi nɛ e sɛ kaa e jee anɔkuale Kristofo no nya a he.

9, 10. (a) Mɛni munyuhi pɔ he ngɛ je ɔ mi mwɔnɛ ɔ? (b) Mɛni he je e sa kaa waa yu wa he ngɛ yakayaka munyuhi a tumi he ɔ? (Hyɛ sisi ningma a hulɔ.)

⁹ Yakayaka munyu tumi. Mwɔnɛ ɔ, nɔ jɛmi, yakayaka ní tsuami, kɛ munyu yaya kpahi ji nɔ́ nɛ pɔ he ngɛ je ɔ mi. Nihi babauu li munyu tumi, lɔ ɔ he ɔ, munyuhi tsuo nɛ a tuɔ ɔ peeɔ jɛmi gbi. Behi fuu ɔ, nihi nɛ woɔ nihi a nya muɔ kɛ jeɔ a hɛja a tuɔ yakayaka munyuhi kɛ bɔmi nami he munyuhi konɛ nihi nɛ muɔ. Se ke nɔ ko ngɛ yakayaka munyu tue ɔ, e sɛ nɛ waa muɔ. Maa pee jeha 2,000 ji nɛ ɔ, bɔfo Paulo wo Kolose asafo ɔ ga kaa “munyu yaya” ko nɛ ko je a nya. (Kolose Bi 3:8) “Fɛu yemi munyuhi nɛ sɛ” piɛɛ níhi nɛ Paulo de Efeso asafo ɔ ke, ‘e sɛ kaa a woɔ ta tete’ ngɛ anɔkuale Kristofohi a kpɛti ɔ he.​​—Efeso Bi 5:3, 4.

¹⁰ Ke nɔ ko tuɔ munyu yayahi ɔ, nɔ ɔ woɔ Yehowa mi mi la, nɛ e woɔ nihi nɛ suɔ Yehowa a hu a mi mi la. Niinɛ, suɔmi nɛ wa ngɛ ha Yehowa a maa wo wɔ he wami konɛ waa yu wa he ngɛ munyu yayahi a tumi he. Benɛ Paulo  ngɛ ‘he lo ɔ ní tsumi’ ɔmɛ tsɔɔe ɔ, e wo “mu ní tsumi” ta. Munyu yaya tumi piɛɛ mu ní tsumi he. (Galatia Bi 5:19-21) Enɛ ɔ ji hɛdɔ sane. Ke nɔ ko tuɔ yakayaka munyuhi aloo munyu yaya kpahi nɛ a bɔ lɛ kɔkɔ si abɔ, se e tsakee we ɔ, a ma nyɛ maa fie lɛ kɛ je asafo ɔ mi. *

11, 12. (a) Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɔ he munyu tumi ma nyɛ maa pee sieku yemi? (b) Mɛni he je e sa nɛ Yehowa jali nɛ yu a he ngɛ nɔ guɛ gbemi he?

¹¹ Sieku yemi, nɔ he guɛ gbemi. Nihi suɔ kaa a maa tu nihi a he munyu. Anɛ nɔ he munyu tumi tsuo lɛ e hí lo? Ke tsa pi nɛ wa ngɛ nɔ ɔ he guɛ gbee se mohu wa ngɛ nɔ ɔ he munyu kpakpa tue, kaa eko ɔ, nɔ ko nɛ a baptisi lɛ ehe aloo nɔ ko nɛ hia he wami womi ɔ, tɔmi ko be he. Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ susuɔ a sibi a he wawɛɛ nɛ a tuɔ a sibi a he munyu kpakpahi. (Efeso Bi 6:21, 22; Kolose Bi 4:8, 9) Se nɔ he munyu tumi ma nyɛ maa pee sieku yemi ke nɔ́ nɛ wa ngɛ dee ɔ pi anɔkuale, loo e ma ha nɛ nihi maa le nɔ ɔ laami mi sanehi. Nɔ́ nɛ hɛdɔ ngɛ he pe kulaa ji, nɛ́ wa maa gbe nɔ ɔ he guɛ. Womi ko tsɔɔ nɔ he guɛ gbemi sisi kaa ‘lakpa munyuhi nɛ a poɔ nɛ a deɔ kɛ puɛɔ nɔ biɛ.’ Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Farisi bi ɔmɛ po lakpa munyuhi kɛ puɛ Yesu biɛ. (Mateo 9:32-34; 12:22-24) Behi fuu ɔ, pɛ ji nɔ́ nɛ nɔ he guɛ gbemi ngɔɔ kɛ baa.​​—Abɛ 26:20.

¹² Nihi nɛ ngɔɔ a lilɛ kɛ gbeɔ nihi a he guɛ aloo a woɔ nihi a kpɛti pɛ ɔ, Yehowa bua jɔɛ a he kulaa. E sume nihi nɛ ‘woɔ a nyɛmimɛ a kpɛti pɛ.’ (Abɛ 6:16-19) Hela munyungu nɛ a tsɔɔ sisi ke “nɔ he guɛ gbelɔ” ɔ ji di·aʹbo·los.  Enɛ ɔ ji biɛ kpa nɛ a kɛ tsɛɛ Satan. Lɛ ji “Abosiami,” nɔ yayami nɛ gbe Mawu he guɛ ɔ nɛ. (Kpojemi 12:9, 10) Wa sume kaa wa munyu tutui nɛ ha nɛ waa pee kaa Abosiami kɔkɔɔkɔ. Nihi nɛ gbeɔ nɔ he guɛ nɛ lɔ ɔ ngɔɔ he lo ɔ ní tsumihi kaa ‘pɛ’ kɛ ‘mi gbamihi’ kɛ baa a be asafo ɔ mi nyɛe maa hi. (Galatia Bi 5:19-21) Enɛ ɔ he ɔ, loko o ma de nɔ́ ko nɛ o nu ngɛ nɔ ko he ɔ, mo bi o he ke: ‘Anɛ munyu nɛ ɔ ji anɔkuale lo? Anɛ e sa kaa ma de nɔ ko lo? Anɛ e he hia kaa nɔ kpa ko nɛ nu lo?’​​—Kane 1 Tesalonika Bi 4:11.

13, 14. (a) Kɛ nɔ jɛmi ma nyɛ maa pee nihi ha kɛɛ? (b) Mɛni he je nɛ ke nɔ ko ngɔ nɔ jɛmi kɛ pee e ní tsumi ɔ, e ngɔ e he kɛ ngɛ oslaa mi woe ɔ?

¹³ Nɔ jɛmi. Kaa bɔ nɛ wa na kɛ sɛ hlami ɔ, wa nya mi munyu ma nyɛ maa plaa nɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, akɛnɛ wa yi mluku ɔ he je, wɔ tsuo wa deɔ ní komɛ be komɛ nɛ pee se ɔ, wa piaa wa he. Se Baiblo ɔ bɔ wɔ kɔkɔ ngɛ munyu komɛ nɛ e sɛ kaa Kristofohi tuɔ ngɛ we mi aloo asafo ɔ mi ɔ he. Paulo wo Kristofohi ga ke: “Nyɛ ha nɛ mi mi doomi, hɛdɔ, mi mi la, kɛ muklii mi fumi se nɛ po ngɛ nyɛ kpɛti. Nyɛɛ ngmɛɛ pɛ, kɛ nɔ jɛmi basabasa, kɛ ninyɛ tsuo he.” (Efeso Bi 4:31) Baiblo sisi tsɔɔmi kpahi tsɔɔ “nɔ jɛmi” sisi ke, “munyu yayahi,” kɛ “munyuhi nɛ yeɔ nɔ awi.” Nɔ jɛmi kɛ biɛ yayahi nɛ a kɛ tsɛɛ nɔ ngɛ e se, kɛ nɔ hɛ mi munyu tumi be tsuaa be ɔ ma nyɛ ma ha zo maa gbe nɔ, nɛ e maa pee lɛ kaa e he be se nami. Akɛnɛ jokuɛwi a juɛmi nya wɛ, nɛ a kɛ a hɛ fɔɔ nihi a nɔ he je ɔ, mɛ titli ji nihi nɛ jɛmi yeɔ mɛ awi pe kulaa.​​—Kolose Bi 3:21.

¹⁴ Baiblo ɔ tu munyu kɛ si nihi nɛ a kɛ nɔ jɛmi pee a ní tsumi ɔ. Ke nɔ ko pɔɔ nɔ jɛmi, nɛ a bɔ lɛ kɔkɔ si abɔ, se e tsakee we ɔ, e ngɔ e he kɛ ngɛ oslaa mi woe, ejakaa a ma nyɛ maa fie lɛ kɛ je asafo ɔ mi. Nɛ e ma nyɛ maa ba hu kaa e be wami náe ngɛ je ehe ɔ mi. (1 Korinto Bi 5:11-13; 6:9,  10) Lɛɛ, e ngɛ heii kaa wa be nyɛe maa hi Mawu suɔmi ɔ mi ke wa tuɔ munyuhi nɛ a he tsɔ we, lakpa munyuhi, aloo wa jɛɛ nɔ. Munyuhi kaa jã a woɔ nɔ kɔni mi nyu.

15. Mɛni ji munyuhi nɛ ‘hi nɛ woɔ nɔ he wami’?

¹⁵ Kɛ wa ma plɛ kɛ ngɔ nike ní nɛ ji munyu tumi ɔ kɛ tsu ní konɛ e sa Mawu hɛ mi ha kɛɛ? Mo kai kaa Mawu Munyu ɔ wo wɔ ga kaa waa tu ‘munyuhi nɛ hi nɛ woɔ nɔ he wami.’ (Efeso Bi 4:29) Ke wa tuɔ munyuhi nɛ woɔ nɔ he wami, nɛ haa nɔ nane pii si ɔ, Yehowa bua jɔɔ he. Ja wa susu níhi a he saminya loko wa ma nyɛ maa tu munyuhi kaa jã. Baiblo ɔ wui wɔ munyu tumi he mlaahi pɔtɛɛ, nɛ jã kɛ̃ a ngmɛ munyuhi pɔtɛɛ nɛ a ji “munyu kpakpa” nɛ e sa kaa waa tu ɔ ngɛ mi hulɔ. (Tito 2:8) Loko wa ma nyɛ maa tu munyuhi nɛ ‘hi nɛ woɔ nɔ he wami ɔ,’ e sa kaa wa ha nɛ oti etɛ komɛ nɛ kɔɔ munyuhi nɛ woɔ nɔ he wami he ɔ nɛ hi wa juɛmi mi. Lɔ ɔmɛ ji: E sa kaa e pee munyu kpakpa, munyu nɛ ji anɔkuale, kɛ munyu nɛ sa. Ke oti nɛ ɔmɛ ngɛ wa juɛmi mi ɔ, lɛɛ ha nɛ wa susu munyu pɔtɛɛ komɛ nɛ woɔ nɔ he wami ɔ a he nɛ waa hyɛ.​—Hyɛ daka nɛ ji, “ Anɛ Ye Munyu Tutui Woɔ Nɔ He Wami Lo?”

16, 17. (a) Mɛni he je e sa kaa wa je nihi a yi? (b) Ngɛ asafo ɔ kɛ weku ɔ mi ɔ, mɛni ji níhi nɛ wa ma nyɛ maa da nɔ kɛ je nihi a yi?

¹⁶ Moo je o tsui mi nɛ o je nihi a yi. Yehowa kɛ Yesu le bɔ nɛ nɔ yi jemi he hia ha. (Mateo 3:17; 25:19-23; Yohane 1:47) E sa nɛ wɔ Kristofohi hu waa bɔ mɔde kaa wa maa je wa tsui mi kɛ je nihi a yi. Mɛni he je? Abɛ 15:23 ɔ de ke: “Munyu nɛ a tu ngɛ be nɛ sa mi ɔ, hyɛ bɔ nɛ e hi ha!” Mo bi o he ke: ‘Ke nɔ ko je ye yi ɔ, kɛ e peeɔ mi ha kɛɛ? Anɛ e jɔɔ ye bua, nɛ e woɔ mi gɛjɛmi lo?’ Niinɛ, ke nɔ ko je e tsui mi nɛ e je o yi ɔ, lɔ ɔ haa nɛ o leɔ kaa nihi toɔ o he hɛ, a susuɔ o he, nɛ mo nitsɛ o maa na kaa o bɔ mɔde. Yi  jemi munyuhi haa nɛ o nɔ gbagba tee, nɛ e woɔ mo he wami konɛ hwɔɔ se ɔ, o pee pe jã po. Akɛnɛ ke nɔ ko je o yi nɛ o bua jɔɔ he je ɔ, anɛ e sɛ kaa mo hu o je nihi a yi lo?​​—Kane Mateo 7:12.

¹⁷ Mo ha nɛ e pee o su kaa o ma hla ní kpakpahi ngɛ nihi a he konɛ o da nɔ kɛ je a yi. Ngɛ asafo ɔ mi ɔ, eko ɔ, a kɛ ní peemi ko wo nɔ ko dɛ nɛ e dla e he saminya nɛ e ba pee, aloo o na niheyo aloo yiheyo ko nɛ ngɛ mɔde bɔe kaa e maa su Mawu jami mi oti ko he, aloo o na nɔmoyo aloo yomoyo ko nɛ e bɔɔ mɔde kaa e maa ba asafo mi kpehi daa. O tsui mi nɛ o maa je kɛ je a yi ɔ, maa ta a tsui he, nɛ e maa wo mɛ he wami konɛ a fĩ si. Ngɛ weku ɔ mi hu ɔ, e he hia nɛ hunomɛ nɛ a je a yi ɔmɛ a yi nɛ a na mɛ si, nɛ jã kɛ̃ nɛ e he hia kaa yigbayihi hu nɛ a pee. (Abɛ 31:10, 28) Ngɛ jokuɛwi titli a blɔ fa mi ɔ, ke a na kaa nihi susuɔ a he nɛ a bua jɔ a he ɔ, lɔ ɔ woɔ mɛ he wami wawɛɛ. Bɔ nɛ pu la kɛ nyu haa nɛ tso bɔɔ ɔ, jã nɛ yi jemi hu haa nɛ jokuɛwi plɔkeɔ. Fɔli, nyɛ hla blɔ slɔɔtohi a nɔ nɛ nyɛ maa gu kɛ je nyɛ bimɛ a yi ngɛ su kpakpahi nɛ a jeɔ kpo kɛ a mɔde bɔmi ɔmɛ a he. Yi jemi kaa jã a maa wo mɛ gɛjɛmi, nɛ a nɔ gbagba maa te, nɛ e maa wo mɛ he wami, kɛkɛ ɔ, a maa bɔ mɔde kaa a maa pee nɔ́ nɛ da be tsuaa be.

18, 19. Mɛni he je e sa kaa waa bɔ mɔde wawɛɛ kaa wa maa wo wa nyɛmimɛ Kristofohi a bua a, nɛ mɛni blɔ nɔ wa ma nyɛ maa gu kɛ pee enɛ ɔ?

¹⁸ Moo wo nihi he wami nɛ o wo a bua hulɔ. Yehowa susuɔ nihi nɛ e fĩ mɛ kɛ ‘nihi nɛ a hao’ ɔ a he. (Yesaya 57:15) E Munyu ɔ woɔ wɔ ga ke, “nyɛɛ wo nyɛ sibi he wami,” nɛ “nyɛɛ wo ni nɛmɛ nɛ be tsui ɔ he wami.” (1 Tesalonika Bi 5:11, 14) Wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Mawu naa mɔde nɛ wa bɔɔ kaa wa maa wo wa nyɛmimɛ Kristofohi nɛ aywilɛho hyi a tsui mi ɔ he wami ɔ, nɛ e bua jɔɔ he.

¹⁹ Se mɛni o ma nyɛ ma de kɛ wo o nyɛmi Kristofo no  nɛ e kɔni mi jɔ̃ loo e hao ɔ he wami? Ko susu kaa e sa kaa o hla e haomi ɔ nya tsaba ha lɛ kokooko. Behi fuu ɔ, munyu kpiti ko kɛkɛ nɛ o maa tu ɔ ji nɔ́ nɛ hia nɔ ɔ. Mo de nɔ nɛ hao ɔ ke o susuɔ e he. Mo de lɛ ke o suɔ kaa o kɛ lɛ ma bla kɛ sɔle; o ma nyɛ ma bi Yehowa nɛ e ye bua lɛ konɛ e na bɔ nɛ nyɛmimɛ kɛ Mawu suɔ lɛ ha. (Yakobo 5:14, 15) Moo ma nɔ mi ha lɛ kaa e he hia, nɛ e he ngɛ se nami ngɛ asafo ɔ mi. (1 Korinto Bi 12:12-26) Moo kane ngmami ko nɛ woɔ nɔ he wami ha lɛ konɛ e ná nɔ mi mami kaa Yehowa susuɔ e he nitsɛnitsɛ. (La 34:18; Mateo 10:29-31) Atsinyɛ jemi ko be he kaa be bɔɔ nɛ o ma ná ha nɔ nɛ hao nɛ o kɛ lɛ maa sɛɛ ní “kpakpa” kɛ je o tsui mi ɔ maa ye bua lɛ, nɛ e maa na kaa o suɔ lɛ nɛ o fiɛ we e he.​​—Kane Abɛ 12:25.

20, 21. Mɛni ji otihi nɛ haa ga womi nuu tso?

²⁰ Ga womi kpakpa. Akɛnɛ wa ji adesahi nɛ yi mluku he je ɔ, wa hia ga womi be tsuaa be. Baiblo ɔ woɔ wɔ he wami ke: “Bu ga womi tue, nɛ o ha a tu mo slɔmi munyu, konɛ o na nile nɛ o kɛ bu o he hwɔɔ se.” (Abɛ 19:20) Pi asafo mi nikɔtɔmahi pɛ nɛ a woɔ nɔ ga. Fɔli woɔ a bimɛ ga. (Efeso Bi 6:4) Nyɛmimɛ yihi nɛ a nane pi si woɔ yihewi ga. (Tito 2:3-5) Suɔmi nɛ wa ngɛ ha nihi ɔ woɔ wɔ he wami nɛ wa woɔ mɛ ga ngɛ blɔ nɛ e be mɛ haoe nɛ a bua maa jɔ he ɔ  nɔ. Mɛni maa ye bua wɔ konɛ waa wo nihi ga jã? Mo susu otihi etɛ nɛ haa nɛ ga womi nuu tso ɔ he nɛ o hyɛ. Ga wolɔ ɔ su kɛ yi mi tomi nɛ e hɛɛ, nɔ́ nɛ e ngɔ e ga womi ɔ kɛ da nɔ, kɛ bɔ nɛ e ma plɛ kɛ wo ga a ha.

²¹ Ga womi nɛ nuu tso ɔ daa si ngɛ ga wolɔ ɔ nɔ. Mo bi o he ke, ‘Mɛni be nɛ ke a wo mi ga a, e yi ha mi kaa ma pɛtɛ he?’ Ke o le kaa nɔ nɛ ngɛ mo ga a woe ɔ susuɔ o he, nɛ pi abofu nya loo yi mi tomi yaya ko he je nɛ e ngɛ mo ga a woe ngɛ ɔ, e nɔ kplɛɛmi yi. Lɔ ɔ he ɔ, ke o ngɛ nihi ga woe ɔ, anɛ e sɛ kaa o hɛɛ su kɛ yi mi tomi nɛ ɔ nɔuu lo? Jehanɛ se hu ɔ, ga womi kpakpa daa Mawu Munyu ɔ nɔ. (2 Timoteo 3:16) Ke wa tsɛ ngmami ko se kɛ je Baiblo ɔ mi tɛ̃ɛ jio, wa tsɛ we ngmami ko tɛ̃ɛ jio, e sa nɛ wa ga womi ɔ nɛ da Ngmami ɔ nɔ. Enɛ ɔ he ɔ, e sa kaa asafo mi nikɔtɔmahi nɛ hyɛ nɛ hi nɛ a ko ngɔ mɛ nitsɛmɛ a susumihi kɛ fĩ nihi a nɔ; jã kɛ̃ nɛ a ko plɛ Ngmami ɔ hɛ mi kɛ bu si nɛ a kɛ fĩ mɛ nitsɛmɛ a susumihi a se. Jehanɛ se hu ɔ, ga womi nuu tso ke a kɛ ha ngɛ blɔ nɛ da nɔ. Ga womi nɛ mi mi jɔmi ngɛ mi kaa nɔ́ nɛ a wo lɛ ngo ɔ nɔ kplɛɛmi yi, nɛ e gbi nɔ zo hulɔ.​​—Kolose Bi 4:6.

22. Kɛ o mwɔ o yi mi kpɔ kaa o maa ngɔ nike ní nɛ ji munyu tumi ɔ kɛ tsu ní ha kɛɛ?

²² Niinɛ, munyu nɛ wa tuɔ ɔ ji nike ní nɛ he jua wa nɛ Mawu ha wɔ. E sa kaa suɔmi nɛ wa ngɛ ha Yehowa a nɛ wo wɔ he wami konɛ wa ko ngɔ nike ní nɛ ɔ kɛ tsu ní basabasa, mohu ɔ, wa kɛ tsu ní saminya. E sa nɛ wa kai kaa munyuhi nɛ wa tuɔ nihi ɔ ma nyɛ maa wo mɛ he wami nɛ e ma nyɛ maa wo a kɔni mi nyu hulɔ. Lɛɛ ha nɛ wa mia wa hɛ mi konɛ waa ngɔ nike ní nɛ ɔ kɛ tsu ní kɛ ‘wo nihi he wami’ kaa bɔ nɛ nɔ nɛ ha wɔ ɔ ngɛ hlae ɔ. Ke wa pee jã a, wa munyu tumi maa pee jɔɔmi ha nihi nɛ waa kɛ mɛ ngɛ he kake ɔ, nɛ e maa ye bua wɔ konɛ waa hi Mawu suɔmi ɔ mi.