1—3. а) Иегова биске кандый сый берген ле бу сый канайып јастыра тузаланылар аргалу? б) Кудайдыҥ сӱӱжинде артарга, бис куучынданар арганы канайып тузаланар учурлу?

СЕН сӱӱген кижиҥе сый сыйладыҥ, је ол оны ӧнӧтийин баалабай турган болзо, нени сезер эдиҥ? Темдектезе, сен ого машина сыйлагаҥ, је ол ајару јогынаҥ маҥтатканынаҥ улам, улуска каршу јетирген болзын. Сен бир де ачынбазыҥ ба?

² Куучынданар арга — Иегова Кудайдыҥ сыйы болот. Нениҥ учун дезе ӱзе «јакшы» ла «толо кемдӱ» сыйлар Кудайдаҥ берилет (Иаковтыҥ самаразы 1:17). Бисти тындулардаҥ башкалап турган шак бу сыйдаҥ улам, бис бойыстыҥ јӱк ле санааларысты эмес, је сезимдеристи де чыгара айдар аргалу. Бу сый машина ла чылап, јастыра тузаланылардаҥ айабас. Улус бу сыйды јастыра тузаланып, ӧскӧ улусты ачындырып турза, Иеговага јарабай јат.

³ Бис Кудайдыҥ сӱӱжинде артарга турган болзоос, куучынданар арганы Јайаачыныҥ амадаганыла тузаланар учурлу. Иегова кандый куучынды јарадып турганын Агару Бичигинде јарт кӧргӱзет: «Оозыгардаҥ бир де јаман сӧс чыкпазын, јаҥыс ла бӱдерине ӱредер [тузалу, ЈТ]... ле угуп турган улуска јакшылык береечи сӧстӧр чыксын» (Ефестегилерге 4:29). Эмди, немени айдардаҥ озо нениҥ учун сананар  керек, кандый сӧстӧрдӧҥ кыйар керек ле айткан сӧзис тузалу болзын деп, канайып куучынданар керек деген сурактарды кӧрӱп ийеектер.

4, 5. Агару Бичиктиҥ кезик укаа сӧстӧринде сӧс ийделӱ деп, канайып кӧргӱзилет?

⁴ Немени айдардаҥ озо сананарыныҥ баштапкы шылтагы — сӧс ийделӱ болгоны. Укаа сӧстӧр 15:4-тӧ мынайып айдылат: «Амыр тил — јӱрӱмниҥ агажы, је ачу-коронду тил кижини кунуктырат» *. Канайып суу кургап јаткан агашка јӱрӱм берет, анайып ла тузалу куучын улустыҥ кӱӱнин кӧдӱрет. Је каршулу куучын улусты санааркадат. Бистиҥ айткан сӧстӧрис улусты шыркалар эмезе јазып салар аргалу (Укаа сӧстӧр 18:21).

⁵ База бир укаа сӧстӧ, сӧс ийделӱ деп јарт кӧргӱзилет: «Кем де, сананбай айткан сӧстӧриле, кылыш чылап шыркалап јат» (Укаа сӧстӧр 12:18). Јазап сананбай айткан сӧстӧр кижиниҥ сезимдерин тереҥ шыркалап, улус ортодогы колбуларды ӱреп салардаҥ айабас. Кем-кем сеге, кылышла шыркалагандый чылап, ачу сӧстӧр  айткан ба? Је бу ла укаа сӧстӧ: «Ойгор улустыҥ тили эмдеп салат» — деп айдылат. Кудайдыҥ ойгорынаҥ ӱренип, јазап сананып айткан кижиниҥ сӧстӧри шыркалаткан јӱректи јазып, колбуларды орныктырар аргалу. Јалакай сӧстӧрдиҥ јазып салар ийдезин качан бир сескеҥ бе? (Укаа сӧстӧр 16:24 кычыр.) Сӧс ийделӱ деп ундыбай турганыстаҥ улам, куучынысла улусты шыркалаарга эмес, карын јазып саларга кӱӱнзейдис.

6. Тилисти тударга нениҥ учун кӱч болот?

⁶ Је канайып та албаданып турзаас, сӧс айдып, бир де јастырбазыс деп сананбас керек. Немени айдардаҥ озо сананарыныҥ экинчи шылтагы — кинчектӱ ле толо кемдӱ эмес болгоныс бисти тилисле јастыра тузаланзын деп кӱӱнзедип турганы. Сӧс јӱректеҥ чыгат, а јӱрек «јаманды ла эдейин деп јӱрет» (Башталганы 8:21; Лука 6:45). Оныҥ учун тилди тударга сӱреен кӱч болот. (Иаковтыҥ самаразы 3:2—4 кычыр.) Бисте сӧс айдып јастырбас аргабыс јок то болзо, тилди тударга албаданар керек. Темдектезе, чакпынду сууны кечерге канайып кӱч болот, анайып ла тилисти јастыра тузаланатан кинчектӱ кылык-јаҥысла тартыжарга кӱч болот.

7, 8. Айткан сӧстӧрис учун бисте Иегованыҥ алдына кандый молју бар?

⁷ Немени айдардаҥ озо сананарыныҥ ӱчинчи шылтагы — сӧстӧрис учун Иегова бисти кату каруузына тургузары. Тилисле канайып тузаланып турганыстаҥ јаҥыс ла улусла колбуларыс эмес, је Иегованыҥ да биске кӧрӱми камаанду. Иаковтыҥ самаразында 1:26-да мынайып айдылат: «Кемигер бойын кудайзак деп сананып, је тилин тудунбайт, оныгар јӱрегин мекелейт, оныҥ кудайзагында туза јок» *. Ӧткӧн  бажалыктаҥ кӧргӧнисле, бистиҥ куучыныс ла Кудайга бажырып турганыс јуук колбулу болот. Тилисти сулуктап тутпай турган болзобыс, бистиҥ куучыныс ачынчылу ла коронду болор, мынаҥ улам христиан ижисти Кудай јектеп салардаҥ айабас. Кандый чочыдылу шӱӱлте! (Иаковтыҥ самаразы 3:8—10).

⁸ Куучынданар арганы чын тузаланарында ајарыҥкай болорыныҥ ӱч јаан шылтагы бар деп кӧрӱп ийдис. Је тузалу куучынга не кирип турганын кӧрӧрдӧҥ озо, чындык христиандар канайып куучынданбас учурлу деп кӧрӱп ийеектер.

9, 10. а) Бӱгӱнги кӱнде улус кандый сӧстӧр јокко куучындажып болбой јат? б) Бистиҥ куучыныс нениҥ учун багай болбос учурлу? (Кӧчӱрӱни база кӧрӱгер.)

⁹ Багай куучын (непристойная речь). Бӱгӱнги кӱнде улус кирлӱ, уйатту, ӧскӧ дӧ јаман сӧстӧр јокко куучындажып болбой јат. Кӧп улус калју, багай сӧстӧрди ачынып калган болзо айдат эмезе улусты каткыртарга болуп, балыр сӧстӧр тузаланат. Темдектезе, кокырчы улус ла сатириктер улусты каткыртарга болуп, балыр јӱрӱмле колбулу јескинчилӱ немелер куучындайт. Је багай куучын — ойын эмес. 2000 кире јыл кайра элчи Павел Колоссыдагы јуунга «багай куучындарды» токтодыгар деп јӧп берген (Колоссыдагыларга 3:8). А Эфестеги јуунга Павел чындык христиандарда «багай сӧстӧрлӧ улус шоодотон» куучын болбос то учурлу деп айткан (Ефестегилерге 5:3, 4, ЈТ).

¹⁰ Багай куучын Кудайды, анайда ок Оны сӱӱп турган улусты ачындырат. Бис Кудайды сӱӱп турганыстаҥ улам, кандый ла багай куучындарды јуутпайдыс. Багай куучындар «быјарга» кирет. Павелдиҥ айтканыла болзо, «быјар — «эт-канныҥ керектериниҥ» бирӱзи болот (Галаттарга 5:19—21). Бу јаан учурлу  сурак. Нениҥ учун дезе христиан кижи берилген јӧптӧрди алынбай, оноҥ ло ары балыр, багай, каршулу куучынын солыбай турза, јууннаҥ чыгардырып койордоҥ айабас *.

11, 12. а) Коп дегени ол не, ол кандый каршу јетирердеҥ айабас? б) Иеговага бажырып тургандар нениҥ учун јабарлаарынаҥ кыйар учурлу?

¹¹ Каршулу коп, јабарлаары. Коп — кандый бир кижиниҥ јӱрӱми ле керектери керегинде куучын јайганы. Эмди кем-кем керегинде куучындажарга јарабас па? Јараар, јакшы солундарла эмезе тузалу јетирӱлерле ӱлешкени, темдектезе бу јуукта сууга чӧҥӱрилген эмезе оморкодуны керексинип турган кижи керегинде куучындажарында јаман неме јок. Баштапкы чактыҥ христиандары бой-бойыныҥ солун-собурыла јилбиркеп, ака-эјелери керегинде јакшы солундарыла ӱлежетен (Ефестегилерге 6:21, 22; Колоссыдагыларга 4:8, 9). Је бис кижиниҥ улуска куучындабаска турган јӱрӱмин куучындап турган болзоос, эмезе јастыра јетирӱлер айдып турган болзоос, оны каршулу коп деп айдарга јараар. Је мындый коптыҥ эҥ јаманы, каршузын јетиретен јабарлаарына экелип турганы. Јабарлаары — «ӧнӧтийин јамандаарга, тӧгӱн куучын таркатканы». Темдектезе, фарисейлер Иисусты јамандаарга, Оны ӧнӧтийин јабарлаган (Матфей 9:32—34; 12:22—24). Јабарлаары кӧп сабада ӧӧн-бӧкӧнгӧ экелет (Укаа сӧстӧр 26:20).

¹² Иегова, куучынданар аргазын улусты јабарлаарга эмезе бӧлӱништер эдерге тузаланып турган улусты,  кату каруузына тургузар. Ол «ака-эјелердиҥ ортозында ӧӧркӧш» јайып турган улусты кӧрӧр кӱӱни јок (Укаа сӧстӧр 6:16—19). «Јабарлаачы» деп кӧчӱрилип турган диа́болос деген грек сӧс Сатанага тузаланылат. Ол — Кудайды јабарлап турган Дьявол (Ачылта 12:9, 10). Оныҥ учун улусты јабарлап, дьявол деп ададарынаҥ кыйарга кӱӱнзейдис. Јуунда јабарлаштаҥ улам эт-канныҥ керектерине экелип турган «ӧӧн-бӧкӧн» лӧ «бӧлиниш» болбос учурлу (Галаттарга 5:19—21). Оныҥ учун кандый бир кижи керегинде солунды айдардаҥ озо, бойыҥга мындый сурактар бер: «Бу чын болгон неме бе? Оны куучындаганымнаҥ, улуска туза болор бо? Эмезе мыны чек куучындабас керек пе?» (1 Фессалоникадагыларга 4:11 кычыр.)

13, 14. а) Јамандадып турган улуста кандый сезимдер болот? б) Кемди-кемди јамандаары дегени ол не ле улусты јамандап турган кижи бойын јеткерлӱ айалгага тургузат деп, нениҥ учун айдарга јараар?

¹³ Јамандаш. Ӧрӧги бичилгениле, сӧстӧр шыркалаар аргалу. Толо кеминде эмес болгоныстаҥ улам, кезикте ончобыс эби-јок сӧстӧр айдып јадыс. Је Агару Бичик мындый куучындар христиан јуунда да, биледе де болбозын деп јакарат. Павел христиандарга: «Не ле ачыныш, чугулданыш, атыйланыш, кыйгырыш, јамандаш ӧскӧ дӧ јаманла кожо слердеҥ ыразын» — деп айткан (Ефестегилерге 4:31). Јамандаштаҥ, ол тоодо јабыс кӧрӱп јаантайын ачу сӧстӧр айдып јамандаганынаҥ улам, кижи бойын уйан кӧрӱп, не де кире бодобой барардаҥ айабас. Мындый куучын, анчада ла балдардыҥ јымжак, бӱдӱҥкей јӱректерине јаан каршузын јетирер аргалу (Колоссыдагыларга 3:21).

¹⁴ Агару Бичик кемди-кемди јамандаарын, ол эмезе ачынчылу эмезе ачу сӧстӧр айдып, улусты јабыс кӧрӧрин чек јаратпай јат. Андый сӧстӧр айдып турган  кижи бойын јеткерлӱ айалгага тургузат, нениҥ учун дезе улусты јамандап турган кижи, болужарга такып айдылган јӧптӧрди укпай турза, јууннаҥ чыгардырып салардаҥ айабас. Андый кижи тӱзедилбезе, ого Каандыктыҥ алкыштары берилбес болор (1 Коринфтегилерге 5:11—13; 6:9, 10). Бистиҥ куучыныс туза јок, тӧгӱн ле каршулу болзо, Кудайдыҥ сӱӱжинде артып болбозыс.

15. Кандый куучын тузалу болот?

¹⁵ Куучынданар арганы Јайаачыныҥ табы аайынча канайып тузаланарга јараар? Кудайдыҥ Сӧзи бисти «јаҥыс ла [тузалу, ЈТ]... сӧстӧр» айтсын деп кычырып турганын эске алып ийзеҥ (Ефестегилерге 4:29). Бис улустыҥ кӱӱн-санаазын кӧдӱретен сӧстӧр айдып турзаас, Иегова сӱӱнип јат. Андый сӧстӧрди озодоҥ сананып айдар керек. Агару Бичикте белен кӧргӱзӱ берилбеген, анайда ок кандый куучынды тузалу деп айдарга јараарыныҥ тисмези де берилбей јат (Титке 2:8). «[Тузалу, ЈТ]... сӧстӧр» айдарга, кӱӱн кӧдӱретен куучынды аҥылап турган јаан учурлу ӱч арганы ундыбас керек: бистиҥ куучыныс тузалу, чын ла јалакай болор учурлу. Оныҥ учун андый куучынныҥ темдерин кӧрӱп ийеектер. (« Мениҥ куучыным тузалу ба?» деген рамканы кӧрӱгер.)

16, 17. а) Бис улусты нениҥ учун мактаар учурлу? б) Билениҥ ле јуунныҥ улузын мактайтан кандый аргалар бар?

¹⁶ Акту јӱректеҥ мактаганы. Мактап ла баалап турганын кӧргӱзип турган сӧстӧрди айдары сӱреен керектӱ деп, Иегова ла Иисус оҥдоп јадылар (Матфей 3:17; 25:19—23; Иоанн 1:47). Бистер, христиандар, улусты база акту јӱректеҥ мактаар учурлу. Нениҥ учун? Укаа сӧстӧр 15:23-те айдылат: «Ӧйинде  айдылган сӧс кандый јакшы!» Бойыҥнаҥ сура: «Мени акту јӱректеҥ мактап турза, мен нени сезедим? Мынайып мактаганы кӱӱнимди кӧдӱрип, јӱрегимди јылыдат па?» Акту јӱректеҥ мактаганы бойыҥды кереги јок кижи деп сеспеске ле албаданып турганыҥды улус баалап турган деп билерге болужат. Мындый сӧстӧр кижини бойына бӱдӱмјилӱ болорына ла оноҥ кӧп иштеерине кӱӱнзедет. Сени мактап турза, сеге јарап турган болор, оныҥ учун сен де улусты мактаар учурлу эмезиҥ бе? (Матфей 7:12 кычыр.)

¹⁷ Улустыҥ јакшы јанын кӧрӧргӧ лӧ мактаарга албадан. Темдектезе, јуунда сен јакшы белетелген куучын-эрмек угар болорыҥ, кӧгӱс амадулар тургузып турган јиит јарчыны эмезе јажы јаанап та калган болзо, је јуунныҥ туштажуларын божотпой турган аканы эмезе эјени кӧрӱп ийер болорыҥ. Бу улусты акту јӱректеҥ мактаганы олордыҥ јӱрегин томултып, ич-кӧгӱзин тыҥыдар болор. Биледе эш-нӧкӧрлӧр бой-бойын мактап, быйанын кӧргӱзип турган јылу сӧстӧр айдар учурлу (Укаа сӧстӧр 31:10, 28). А балдар дезе, олорды баалап ла сӱӱп турган деп кӧрӱп турза, чечектей бергилейт. Олорды мактап, баалап турганы, ӧзӱмдерге керектӱ кӱнниҥ чогындый ла суудый болот. Ада-энелер, балдараарды јакшы кылык-јаҥы ла албаданып турганы учун мактаарын ундыбагар. Мактаганы балдараарга јалтанбас ла бойына бӱдӱмјилӱ болорго болужар, анайда ок Агару Бичикле јӱрерге, оноҥ тыҥ албаданарга кӱӱнзедер.

18, 19. Ака-эјелерди токунадарга, нениҥ учун ийде-кӱчти кысканбас керек, мыны канайып эдер?

¹⁸ Токунадары. Иегова «јобожыган» ла «кыйналган» улусты акту кӱӱнинеҥ кичееп јат (Исаия 57:15). Оныҥ Сӧзи бисти: «Бой-бойыгарды кӧкӱдип... ...Чинези јокты кӧкӱдигер» — деп кӱӱнзедет (1 Фессалоникадагыларга 5:11, 14). Бис кунугып калган ака-эјелеристи  токунадарга албаданып турзаас, Кудай мыны ајаруга алып, баалап турган деп алаҥзыбас керек.

¹⁹ Санааркап турган эмезе кунугып калган ака-эјени кандый сӧстӧрлӧ токунадарга јараар? Сен олордыҥ уур-кӱчтериниҥ аайына чыгар учурлу деп сананба. Кӧп сабада тегин сӧстӧр айтканы јакшы болот. Кунугып калган кижи болужарга белен болгоныҥды билип турзын. Ол кижиле кожо мӱргӱп ийерге јараар. Мӱргӱӱлде, оны бис те, Кудай да тыҥ сӱӱп турган деп оҥдоорго Иегова болушсын деп, айдарга јараар (Иаковтыҥ самаразы 5:14, 15). Јуунда улуска ол сӱреен керектӱ ле оны ӱзези баалап турган деп айт (1 Коринфтегилерге 12:12—26). Иегова оны кичеейт деп бӱдӱмјилеерге, кӱӱн кӧдӱретен библиялык ӱлгер кычырып бер (Сарын 34:18; Матфей 10:29—31). Сен «јакшы сӧс» айдарга ӧйиҥди кысканбай, кижиле акту јӱрегиҥнеҥ куучындашсаҥ, ол сениҥ сӱӱжиҥди ле баалап турганыҥды кӧрӧр. (Укаа сӧстӧр 12:25 кычыр.)

20, 21. Тузалу јӧп берерге, кандый аргаларды тузаланарга јараар?

²⁰ Тузалу јӧп. Толо кемдӱ эмезистеҥ улам, кезикте биске јӧптӧр керек болот. Агару Бичик бисти: «Ойгор болорго, јӧпти угуп, тӱзедин» — деп кӱӱнзедет (Укаа сӧстӧр 19:20). Јӧпти јӱк аксагалдар бербей јат.  Балдарга јӧпти ада-энелер берет (Ефестегилерге 6:4). Јиит сыйындарга јӧпти ич-кӧгӱзи тереҥ эјелер берет (Титке 2:3—5). Сӱӱш кижини ачындырбайтан јӧп берерге кӱӱнзедет. Андый јӧптӧр берерге биске не болужар? Берилген јӧп јаан тузалу болзын деп болужатан ӱч арга кӧрӱп ийеектер: јӧп недеҥ улам берилет, јӧп неге тӧзӧлӧнип берилет ле канайып берилет.

²¹ Јӧптиҥ тузазы берип јаткан кижинеҥ камаанду. Бойыҥнаҥ сура: «Меге кандый кижиниҥ јӧбин угарга јеҥил болот?» Јӧп берип јаткан кижи јаман сананып эмес, карын сени баалап турганын билер болзоҥ, јӧпти угарга јеҥил. Оныҥ учун сен де јӧп берип јаткан болзоҥ, андый ла кӱӱн-санаалу болор керек эмес пе? Анайда ок јакшы јӧп Кудайдыҥ Сӧзине тӧзӧлӧнӧт (2 Тимофейге 3:16). Бис библиялык ӱлгерди санаабыстаҥ айтпай (цитировать) да турган болзоос, јӧбисти јаантайын Агару Бичикке тӧзӧлӧнип айдар учурлу. Бу шылтактаҥ улам аксагалдар улуска бойыныҥ кӧрӱм-шӱӱлтезин албадабай јат, анайда ок кемниҥ-кемниҥ кӧрӱмин библиялык тӧзӧлгӧлӱ деп кӧргӱзерге болуп, Агару Бичимелдиҥ чындыгын солыбай јат. Ого ӱзеери, чын эдип берилген јӧп, база јаан туза экелет. Јалакай эдип айдылган јӧпти угарга јеҥил, анайда ок андый јӧп кижини кунуктырбай јат (Колоссыдагыларга 4:6).

22. Сен куучынданар аргаҥды канайып тузаланарга кӱӱнзейдиҥ?

²² Анайдарда, куучынданар арга — Кудайдыҥ баалу сыйы. Иегованы сӱӱп турганыстаҥ улам, бис бу сыйды чын тузаланар учурлу. Бистиҥ айткан сӧстӧрис туза эмезе каршу јетирер ийделӱ деп ундыбай јӱреектер. Бу сыйды Јайаачыныҥ амадузы аайынча «[тузалу, ЈТ]... сӧстӧр» айдарына тузаланаактар. Анайып, бистиҥ куучыныс улуска тузалу болуп, оморкодор аргалу болор ло Кудайдыҥ сӱӱжинде артарга болужар.