1, 2. ¿Chem elueiñmu Jewba, ka chumngechi weda adümürpuwafuiñ?

RAKIDUAMNGE tüfa: elufilmi kiñe trewa tami piwkeyeniefiel ti che, welu tüfachi che eluwle ñi weda adkünuafiel ti trewa ñi allfülkayafiel kakelu che, ¿küme duamafuymi? Weda duamafuymi llemay.

² “Kom tati kümelu ka norngechi dungu küpakey ta Ngünechen mew”, feymew kidu ta elueiñmu taiñ nütramkayal (Santiaw 1:17). Jewba elufi tati pu che müten ñi nütramkayal, feymu trürümkülelay tati pu kulliñ mu. Adümuwkelu am iñchiñ taiñ nütramkayal, feypiafuiñ chem taiñ rakiduamkülen ka chumngechi taiñ duamkülen. Welu feyti che reke weda adkünulu tati trewa, weda adümürpuwafuiñ taiñ nütramkayal. Feymu Jewba müna weñangkünagkey tañi pefiel ti pu che ñi weda dungulelkefiel ta kakelu ñi allfülkayafiel ka ñi weda duamelkefiel.

3. Taiñ rumel müleal Chaw Ngünechen ñi piwkeyechen mew, ¿chem müley taiñ femal?

³ Taiñ rumel müleal Chaw Ngünechen ñi piwkeyechen mew, müley taiñ nütramkayal chumngechi ñi ayükeel. Jewba küme feypi chumngechi ayükey taiñ nütramkayal, feymu Biblia mew feypi: “Nütramkakelayaymün  ta wesake dungu, welu may feley tamün nütramyeael re kümeke dungu müten, femngechi tati allküyelu ñi ayüwmayael ñi femael kümeke dungu ka ñi llowael engün küme felen” (Efesio 4:29). Feymu llemay, ngüneduamaiñ chem müley taiñ famentual ñi nütramkayal, ka chumngechi küme nütramkayaiñ “tati allküyelu ñi ayüwmayael”. Welu wüne inaduamafuiñ chumngelu fente falin-ngey ngünewal taiñ weda dungunoal.

4, 5. Kiñeke ngülam Biblia mu mülelu, ¿chumngechi küme pengelkey ñi rume newen-ngen taiñ dungun?

⁴ Rume newen-ngey taiñ dungun, feymu müna fali taiñ ngünewal ñi weda dungunoal. Proverbios 15:4 feypi: “Tati ñochi dungun, kiñe anümka reke feley wülkelu mongen, welu tati malisiaelchi dungun weda duamelkey”. Feymu llemay, tati yafültukukelu ñi ñochi dungun mu, küme yafülduamelkefi tañi allkütukeetew. Welu feyti ayülu ñi malisiayeafiel tañi feypin mu, weda duamelkefi tati allkütukeetew. Feymu taiñ dungun mu, kümelkayafuiñ kam wedalkayafuiñ kakelu pu che (Proverbios 18:21).

 ⁵ Kafey, Proverbios 12:18 küme pengeli fente ñi newen-ngen taiñ dungun, tüfa feypi: “Tati feypingekeelchi dungun rakiduamngenon mu, tüfa kiñe allfün reke femkelu kiñe fütra kuchillu”. Weludunguliyiñ taiñ rakiduamnon mu, allfülkayafuiñ ti pu che ka ñamümafuiñ kütu taiñ pu weni. Rakiduamnoliyiñ taiñ feypiel, fey tati fütra kuchillu reke allfülkayafuiñ ti pu che ñi piwke. Welu tati versikulo ka feypiley taiñ kümelkayafel taiñ dungun mu: “Welu tati kimche ñi feypiel yafülduamelkey”. Yafüluwliyiñ taiñ inanieafiel Chaw Ngünechen ñi kimün, fey küme ngüneduamnieaiñ chem taiñ feypikeal. Piwkeyen mu dunguaiñ, fey tremoltuafiyiñ reke tati allfülelu ñi piwke ka weniyerputuafiyiñ. Eymi, ¡tukulpapelaymi chi tami dunguetew piwkeyen mu tami yafülduamaetew! Biblia feypi: “Ti panal nielu miel, femngechi feley tati ayüfalchi dungun, yafülduamkefi tati che ka tremoltukefi ñi rakiduamkülen ti piwke” (Proverbios 16:24). Kimlu am iñchiñ ñi rume newen-ngen taiñ dungun, feymu eluwkeiñ ñi kümelkayafiel kakelu pu che taiñ feypin mu, taiñ weda duamelnoafiel.

6. ¿Chumngelu fente küdawngey taiñ ngünewal ñi weda dungunoal?

⁶ Yafüluwliyiñ rume taiñ ngünewal ñi weda dungunoal, kiñeke mu welulkawafuiñ. Fey tati epungechi dungu ñi kuñiwtukuwküleal taiñ dunguken mu: taiñ kulpafengen mu welulkawkeiñ taiñ feypin mew. Ti piwke mu tripakey taiñ feypikeelchi dungu, welu nieiñ “wesa rakiduam” taiñ piwke mu (Génesis 8:21; Luka 6:45). Feymu müna küdawngey ñi ngünewal taiñ weda dungunoal (papeltunge Santiaw 3:2-4). Kiñeke mu ngünewkelaiñ chumngechi taiñ feypikeel, welu adümürpuafuiñ taiñ küme nütramkayal. Chumngechi kiñe che amulelu kiñe kareta mu nag külleg mew, fey müley  ñi rume newentuleal ñi witrawnieafiel ti mansun ñi felen nagnoal, ka femngechi iñchiñ müley taiñ rume newentuleal ñi witrawnieafiel reke taiñ dungun.

7, 8. Taiñ dunguken mu, ¿chumngechi wedalkayafuy taiñ poyefiel ta Jewba?

⁷ Jewba ramtukadunguaeiñmu taiñ feypin mew, tüfa tati külangechi dungu taiñ ngünewal ñi weda dungunoal. Ngünewnoliyiñ taiñ weda dungunoal, wedalkayafuy taiñ weniyefiel ti pu che, welu doyelchi may wedalkayay taiñ weniyefiel ta Jewba. Feymu Santiaw 1:26 feypiley: “Fey iney rume ‘inaniefiñ ti rüfngechi mupiltun dungu’ pilele, welu kim ngünenole ñi wün, fey kisutu ta ngünenkaniewi fey ñi inanieelchi mupiltun dungu chem mew rume kümelay”. * Tukulpayaiñ taiñ inaduampeel rupachi chillkatun mu, chumngechi taiñ dungukeel küme nüwküley taiñ poyefiel ta Jewba. Feymu wedwedka dunguliyiñ taiñ allfülkayafiel kakelu pu che, fey taiñ poyefiel falilayafuy Jewba ñi adkiñ mu. Feymu llemay müna kuñiwtukufali tüfachi dungu (Santiaw 3:8-10).

⁸ Inaduampeiñ küla falin dungu taiñ ngünewal ñi weda dungunoal. Fewla inaduamaiñ chem müley taiñ famentual ñi küme nütramkayal taiñ rüf kristiano ngen mu, ka chumngechi küme nütramkayafuiñ ñi yafültukuafiel taiñ pu allkütukeetew.

9, 10. a) Famülke mew, ¿chumngechi dungukey epe kom tati pu che? b)¿Chumngelu müley taiñ pekanka dungunoal? (Ka inaduamnge ti kimal dungu.)

⁹ Pekanka dungun. Famülke mew epe kom che yamfal dunguwelay. Fentren che femngechi dunguyngün ñi allkütungeal kam adümnolu engün am ñi küme dungual.  Kafey tati pu ayekachekelu yamfal dunguwetripakelayngün ñi ayekan mu. Welu tüfachi dungu ayekafalngelay. Kuyfi dew rupachi 2.000 tripantu, Jewba ñi duam mew, ti apostol Pablo ngülamtufi tati pu trawüluwkelu Kolosa waria mu ñi famentual “ti fill wesake dungun” (Kolosense 3:8). Ka feypifi tati pu mülelu Efeso waria mu: “Wedwedka dungukelayaymün rume ka pekanka nütramlayaymün rume” (Efesio 5:3, 4).

¹⁰ Tati pekanka dungun ünufalngey Jewba mew. Feymu piwkeyefilu am iñchiñ ta Jewba, üdekefiyiñ tüfachi dungu ka turpu pekanka dungukelaiñ. Ti apostol Pablo pengeli “ñi chumken tüfey engün tati pu inaniefilu ti wesake illutun”, kiñe dungu ñi feypiel fey tati “ünunngechi wesake dungu”, ka tati pekanka dungun koneltuley tüfachi fillke ünufal dungu mew (Galata 5:19-21). Rakiduamfali tüfachi dungu. Kiñe che wimtule ñi dungual podngechi dungu ka pekanka dungu, kam ñi yamfal dungukenon, fentren rupa ngülamtungeafuy ñi femwenoal tüfa, welu wiñorakiduamtunole ka amulele ñi weda femün mu wemünentungeay ti trawünche mew. *

11. ¿Chem dungu mew kümelay dunguyeafiel kakelu pu che?

¹¹ Dunguyewün ka dallukan dungu. Taiñ nütramkayal kümeke dungu ñi rupan kakelu che, weda dungu no tati. Fey nütramkayafuiñ kiñe we fawtisawlu kam kiñe che duamnielu ñi yafültukungeal. Wünen siglo mew, tati pu inayerpufilu ta Jesus, müna duamtuniefuyngün  tañi pu peñi ka pu lamngen, ka küme rakiduam mew nütramkay ñi rupan mu engün (Efesio 6:21, 22; Kolosense 4:8, 9). Welu kümelay taiñ koyla dungual pu che mu kam dunguyeafiel kake mongen che. Femngechi femliyiñ, tüfa yeafeiñmew taiñ dallukachefengeal ka üñfituyerpuafiel ti pu che. Tati pu dallukakelu koylake dungu feypikeyngün kakelu pu che mu ñi wedalkayafiel ka ñi weda dunguyeniengeal. Fey tati pu farisew reke dallukafingün ta Jesus ñi weda dunguyengeal (Matew 9:32-34; 12:22-24). Tati dallukawün küpalkey re yafkawün müten (Proverbios 26:20).

12. ¿Chumngelu ngelay taiñ dallukachefengeal?

¹² Jewba turpu ayükelafi tati pu dunguyechekelu ka pu yafkawülkefilu tati pu che. Kidu ta üdekefi tati “amultukukefilu ñi yafkawal pu peñi” (Proverbios 6:16-19). Griego dungun ñi feypial dallukakelu feypingey diábolos, ka femngechi feypingekey ta Satana. Fey tati “Weküfü” dalluntukukefilu ta Chaw Ngünechen (Apokalipsi 12:9, 10). Feymu iñchiñ ayükelaiñ taiñ femürpual ti Weküfü reke. Tati trawünche mew ngelay taiñ dallukawal, tüfa yeafeiñmew taiñ ‘fillpimekewal’ ka ‘wichunentuwal’, tüfa ñi femün tati pu inaniefilu ti wedake illutun (Galata 5:19-21). Feymu petu taiñ nütramkanon kiñe che ñi mongen mu, ramtuwayiñ: “¿Rüfngey tüfachi dungu? Dunguyefili, ¿pengelafun tañi piwkeyen? ¿Duamfalngey kakelu che ñi kimal?” (papeltunge 1 Tesalonisense 4:11).

13, 14. a) Üyawtudunguliyiñ, ¿chumngechi allfülkayafuiñ kakelu pu che? b)Tati pu üyawtukelu, ¿chem kuñiwün-ngechi dungu mu konküleyngün?

¹³ Üyawtun dungun. Chumngechi taiñ inaduampeel, taiñ dungun mu allfülkayafuiñ pu che. Ka kulpafengen mu welulkawkeiñ taiñ feypin mu. Welu tati Biblia  ngüfetukeeiñmew taiñ üyawtunoal ti trawünche mu ka taiñ ruka mu. Tati apostol Pablo ngülamtufi tati pu kristiano: “Famentuafimün tamün piwke mew ti wesake rakiduam, ti wesake illutun, ti lladken, wirarün, ti wesake piwün” (Efesio 4:31). Tati üyawtukelu weda üytukulelkefi tati pu che ñi che trokingenoal, kümelu trokiñmakelafi ñi femün pu che, ka paloldungukey. Tüfa illamkakefi pu che ñi yamüw-wenoal. Tati pu pichikeche lif piwke nielu am, doy allfülkangeafuyngün ñi üyawtungeel mu (Kolosense 3:21).

¹⁴ Biblia ta küme pengeli ñi rume wedalkaken ti pu üyawtukelu ñi illamkakefiel pu che ka ñi che trokikenofiel. Kiñe che üyawtumekelu kuñiwün-ngechi dungu mu konküley. Tüfa fentren rupa ngülamtungeay ñi weda piwenoal, welu norümüwnole, wemünentungeay ti trawünche mew. Ka doyelchi may elungelayafuy ñi rumel mongeleal Chaw Ngünechen ñi Ngünenien mu (Galata 5:19-21). Feyngey, taiñ rumel müleal Chaw Ngünechen ñi piwkeyechen mew, müley taiñ pekanka dungunoal, weda dunguyechenoal ka üyawtunoal. Kom tüfa allfülkakefilu am taiñ allkütukeetew.

15. ¿Chem nütramkan kellukefi “tati allküyelu ñi ayüwmayael ñi femael kümeke dungu”?

¹⁵ Jewba, ¿chumngechi ayükey taiñ nütramkayal? Tukulpayaiñ, Biblia ta feypieiñmew taiñ küme nütramkayal “tati allküyelu ñi ayüwmayael ñi femael kümeke dungu” (Efesio 4:29). Jewba müna ayükey taiñ yafültukuafiel ka newentukuafiel pu che taiñ nütramkan mu. Welu tati Biblia wülkelay kiñe werkün dungu pengelkelu chem taiñ feypial kam feypinoal  “küme nütramkan mew” (Tito 2:8). Feymu taiñ kimal kiñe nütramkan ñi kümen kam ñi kümenon, müley taiñ ngüneduamal küla dungu: müley ñi rüfngeal, pengelal piwkeyen ka ñi kümelkayafiel tati allkütukelu. Longkontukuafiyiñ tüfachi küla dungu taiñ inaduamal kiñeke nütramkan (inaduamnge tati wichulechi dungu “ ¿Yafültukuken tañi nütramkan mew?”).

16. ¿Chumngelu müley taiñ sakiafiel tati pu che?

¹⁶ Küme piwke mew sakiafiyiñ pu che. Jewba ka Jesus kimnieyngu ñi rume duamfalngen ñi sakiafiel ka falintuafiel tati pu che ñi femün (Matew 3:17; 25:19-23; Juan 1:47). Ka kom iñchiñ tati pu poyekefilu ta Jewba ka femngechi müley taiñ femal. ¿Chumngelu? Proverbios 15:23 feypiley: “Kiñe dungun feypingelu puwchi antü mew, ¡müna küme dungu tati!”. Kiñe che küme piwke mew sakieliyiñmu, müna ayüwülafeiñmew ka yafültukuafeiñmew, ngüneduamlu kay iñchiñ taiñ duamtuetew ka inaduamnieetew taiñ femün. Tüfa rakiduamelkeeiñmew taiñ ngünam küdawkenon ka yafültukukeeiñmew taiñ doy küme küdawküleal. Feymu kom iñchiñ ayükeiñ taiñ sakingeal, fey ¿kümenoafulu am taiñ sakiafiel kakelu pu che? (Papeltunge Matew 7:12.)

17. ¿Chem dungu mew sakiafuiñ tati pu trawüluwkelu ka taiñ pu che?

¹⁷ Yafüluwliyiñ taiñ ngüneduamafiel pu che ñi kümeke chumngen, fey wimtuleaiñ taiñ sakichefengeal. Ti trawünche mew sakiafuiñ kiñe peñi küme wewpitukelu, kiñe weche yafüluwkelu ñi küme amuleal ti trawünche mew kam kiñe fücha che rumel amukelu trawün mu kutrankülelu rume. Küme piwke mew sakifiliyiñ, ayüwülafiyiñ ñi piwke ka yafültukuafiyiñ  ñi amuleal tañi poyeniefiel ta Jewba. Kafey ti ruka mew pu kurewen welukentu müley ñi sakiwal ka falintuwal (Proverbios 31:10, 28). Doyelchi may tati pu pichikeche duamnieyngün ñi falintungeal ka sakingeal, kiñe anümka reke duamniey ko ka ti antü ñi tremküleal. Feymu tati pu chaw müley ñi eluwküleal tañi sakiñmayafiel ñi kümeke chumngen ka ñi kümeke femün. Femngechi kelluafingün tañi pu pichikeche ñi doy falintuwal ka yamüwal, fey doy yafüluwküleayngün ñi femal tati kümeke dungu.

18, 19. ¿Chumngelu müley taiñ eluwküleal ñi yafültukuafiel taiñ pu peñi ka pu lamngen? ¿Chumngechi femafuiñ?

¹⁸ Yafültukunieafiyiñ tati pu ngañwadkülelu. Chaw Jewba rume duamtuniefi “tati pu trañmaduamkülelu ka tati pu kuñifalkülelu engün” (Isaías 57:15). Feymu Biblia ta ngülamtukeeiñmew: “Yafültukuwmün ka welukonke newentuwkülemün [...] tamün yafülafiel tati ngañwadkülelu” (1 Tesalonisense 5:11, 14). Maneluwküleafuiñ Chaw Ngünechen mew ñi ngüneduamkefiel ka falintukefiel taiñ newentulen ñi yafültukuafiel tati pu peñi ka lamngen trañmaduamkülelu.

¹⁹ ¿Chumngechi kelluafuiñ taiñ pu peñi ka pu lamngen  ngañwadkülelu? Pepi küme elkünutulayafiyiñ ñi weda rupameken engün, welu taiñ feypifiel mu yafültukuafiyiñ. Müna falin-ngey taiñ pengelelafiel ñi duamtuniefiel ka falintuniefiel. Kafey trür llellipuafuiñ ta Jewba ñi kelluaetew tañi kimal tunte piwkeyenieeyew kakelu pu che ka Chaw Ngünechen (Santiaw 5:14, 15). Müley taiñ küme feypikünulelafiel ñi duamnieetew ka falintunieetew ti trawünche (1 Korintio 12:12-26). Kafey kümeafuy taiñ papeltulelafiel kiñeke versikulo Biblia mew ñi tukulpayal tunte ñi duamtunieetew ta Jewba (Salmo 34:18; Matew 10:29-31). “Kiñe küme dungun mew” tripalu taiñ piwke mu eluwküleliyiñ taiñ yafültukuafiel, fey tati ngañwadkülelu kimnieay ñi piwkeyeniengeel ka falintuniengeel. Biblia feypi: “Ñi fill rakiduamkülen kiñe wentru ñi piwke, weda duamelkeeyew, welu kiñe küme dungun mew yafülduamkey” (Proverbios 12:25).

20, 21. ¿Chem kelluafeiñmew taiñ wülal kümeke ngülam?

²⁰ Kümeke ngülam. Kulpafengelu am iñchiñ, kiñeke mu duamnieiñ taiñ ngülamtungeal. Feymu tati Biblia feypieiñmew: “Allkütunge tati ngülam ka llownge tami norümaetew, femngechi tami kimchengerpual küpalechi antü mu” (Proverbios 19:20). Ti trawünche mu tati pu longkolelu ngülamtukeeiñmew. Welu kidu engün müten no. Kafey tati pu chaw müley ñi ngülamtuafiel tañi pu yall (Efesio 6:4). Ka tati pu lamngen küme weniyefilu ta Chaw Ngünechen, ka ngülamtuafuyngün tati pu üllchake domo (Tito 2:3-5). Welu tati ngülamtukelu piwkeyechekelu am, müley ñi küme wülal tati ngülam, femngechi tati llowlu ti ngülam kayñetungelu ñi trokiwnoal. ¿Chem kelluafeiñmew taiñ elual kümeke ngülam?  Küla dungu inaduamaiñ: müley ñi elungeal küme rakiduam mew, tripayal Biblia mu ka kümeke feypin mu ñi wülngeal.

²¹ Taiñ elual kümeke ngülam müley taiñ nieal kümeke rakiduam. Ramtuwayiñ, ¿chem kelluaeiñmew taiñ küme llowal kiñe küme ngülam? Ngüneduamliyiñ tati ngülamtukelu taiñ duamtukeetew, chem weda rakiduam taiñ nienoetew, ka taiñ kayñetunienoetew, fey küme llowüñmayafiyiñ ñi ngülam. Femngechi ka müley taiñ femal taiñ wülal kümeke ngülam. Kafey taiñ ngülam müley ñi tripayal Biblia mu (2 Timotew 3:16). Papeltulelnofiliyiñ rume kiñe versikulo, kom taiñ ngülamtukeel müley tañi tripayal Biblia mew. Tati pu longkolelu müley ñi rume kuñiwtukuleal tañi ngülamtunoal kidu ñi rakiduam. Kidu engün ñi rakiduam rulpakelayngün ti versikulo. Kafey müley tañi küme wülngeal tati ngülam. Piwkeyen mu ngülamtuliyiñ ka yamniefiliyiñ ti che, fey küdawngelayay taiñ küme llowaetew (Kolosense 4:6).

22. ¿Chumngechi pepikawküleiñ taiñ nütramkayal?

²² Feley llemay, Jewba elueiñmu taiñ nütramkayal kiñe falin yewün reke, feymu piwkeyefilu am iñchiñ ta Chaw Jewba, ayüleiñ taiñ küme nütramkayal. Tukulpayaiñ, taiñ feypikeel kümelkayafuiñ kam wedalkayafuiñ taiñ pu allkütumekeetew. Feymu eluwküleiñ taiñ nütramkayal chumngechi ñi ayükeel ta Chaw Ngünechen: “Tati allküyelu ñi ayüwmayael ñi femael kümeke dungu”. Femngechi, yafültukuafiyiñ ka füshküduamelafiyiñ pu che, ka tüfa kelluaeiñmu taiñ rumel müleal Chaw Ngünechen ñi piwkeyechen mew.