1-3. (a) Ania ti maysa kadagiti sagut nga impaay ni Jehova kadatayo, ken kasano a mabalin a maabuso dayta? (b) Tapno makapagtalinaedtayo iti ayat ti Dios, kasano ti rumbeng a panangusartayo iti sagut a panagsao?

NO MANGTEDKA iti sagut iti ay-ayatem ket igagarana nga usaren dayta iti di umiso a pamay-an, ania ngata ti mariknam? Ipapantayon a rinegaluam iti kotse, ket naammuam idi agangay a kaskasero ti panangmanehona iti dayta a nakaigapuan ti pannakadangran dagiti sabsabali. Saanka ngata a madismaya?

² Ti abilidad nga agsao ket sagut a naggapu ken Jehova, ti Manangted iti “tunggal naimbag a sagut ken tunggal naan-anay a rangkap.” (Santiago 1:17) Gapu iti daytoy a sagut, a nakaidumaantayo kadagiti animal, mayebkastayo saan laeng a dagiti kapanunotantayo no di pay ket ti rikriknatayo kadagiti sabsabali. Ngem kas iti lugan, mabalin a maabuso dayta a sagut. Sigurado a saan a maragsakan ni Jehova no saan a naannad ti pagsasaotayo, a mamagleddaang ken mangpasakit kadagiti sabsabali!

³ Tapno makapagtalinaedtayo iti ayat ti Dios, nasken nga usarentayo ti sagut a panagsao sigun iti nangirantaan daydiay Nangted iti dayta. Silalawag nga imbaga ni Jehova no ania a kita ti panagsasao ti makaay-ayo kenkuana. Kuna ti Saona: “Saan koma a rummuar iti ngiwatyo ti rinuker a sasao, no di ket ti aniaman a sasao a naimbag a maipaay a pangpabileg kas iti kasapulan, tapno maipaayna no ania ti mainugot kadagiti agdengdengngeg.” (Efeso 4:29) Usigentayo no apay a masapul nga annadantayo a kanayon ti panagsasaotayo, no ania a  panagsasao ti rumbeng a liklikantayo, ken no kasanotayo a makapagsao iti “naimbag a maipaay a pangpabileg.”

4, 5. Kasano a dineskribir ti dadduma a proverbio iti Biblia ti bileg dagiti sao?

⁴ Ti maysa a napateg a rason nga annadantayo ti panagsasaotayo ket gapu ta adda bileg dagiti sao. Kuna ti Proverbio 15:4: “Ti kinatalinaay ti dila ket kayo ti biag, ngem ti kinakillo iti dayta kaipapananna ti pannakarba iti espiritu.” * No kasano a ti danum palangtuenna ti nagango a kayo, kasta met a ti natalinaay a panagsasao pagin-awaenna ti agdengdengngeg. Iti sabali a bangir, ti tiritir a panagsasao pakapuyenna ti rikna dagiti sabsabali. Pudno a dagiti saotayo adda bilegda a mangpasakit wenno mangpaimbag.—Proverbio 18:21.

⁵ Kas nabatad a panangdeskribir iti bileg dagiti sao, kuna ti sabali pay a proverbio: “Adda daydiay agsasao a siaaleng-aleng a kas kadagiti panangsugat ti kampilan.” (Proverbio 12:18) Ti sidadarasudos a panangisawang kadagiti di pinampanunot a sasao ket mabalin a mangpataud iti nauneg a sugat iti emosion ken dadaelenna ti relasiontayo kadagiti sabsabali. Napadasam kadin ti kasla naduyok kadagiti natadem a sasao? Iti sabali a ba ngir, kuna ti isu met laeng a proverbio: “Ti dila dagidiay masirib ket makapaimbag.” Dagiti makaay-ayo a sasao manipud iti maysa a mangiparparangarang iti nadiosan a sirib, mapaimbagna ti agpaspasanaang a puso ken maisublina ti nasayaat a relasion. Adda kadi malagipmo a gundaway a pinaimbagnaka ti makaliwliwa a sasao? (Proverbio 16:24) Yantangay ammotayo nga adda bileg dagiti sao, awan duadua a kayattayo ti agsao iti wagas a mangpaimbag kadagiti sabsabali, saan ket a mangpasakit.

6. Apay a talaga a narigat a medmedan ti dila?

⁶ Uray kasano ti panangikagumaantayo, ditay naan-anay a matengngel ti dilatayo. Daytoy ngarud ti maikadua a rason no apay a nasken a kanayon nga annadantayo ti panagsasaotayo: Gapu ta managbasol ken imperpektotayo, adda pagannayasantayo a mangusar iti dilatayo iti di umiso a pamay-an. Dagiti sasao ket aggubuay iti puso, ket “ti pagannayasan ti puso ti tao dakes.” (Genesis 8:21; Lucas 6:45) No kasta, talaga a narigat a medmedan ti dila. (Santiago 3:2-4) Nupay ditay naan-anay a mapengdan ti dilatayo, kabaelantayo a pasayaaten ti panangusartayo iti dayta. No kasano a ti agpaspasurong a lumalangoy masapul a subaenna ti agus ti danum, nasken met a kanayon a sarangtentayo ti dakes a pagannayasan a mangusar iti dilatayo iti di umiso a pamay-an.

7, 8. Agingga iti ania a panungsungbatennatayo ni Jehova kadagiti sasawentayo?

⁷ Ti maikatlo a makagapu nga annadantayo ti panagsasaotayo isu daytoy: manungsungbattayo ken Jehova kadagiti sasawentayo. Ti panangusartayo iti dilatayo apektaranna saan laeng a ti relasiontayo iti padatayo a tao no di ket uray ti takdertayo iti imatang ni Jehova. Kuna ti Santiago 1:26: “No ti asinoman a tao pagarupenna iti bagina nga isu maysa a pormal a managdaydayaw ket kaskasdi a saanna a ngedngedan ti dilana, no di ket itultuloyna nga allilawen ti bukodna a puso, ti porma ti panagdaydayaw daytoy a tao ket barengbareng.” * Kas nakitatayon iti  napalabas a kapitulo, ti panagsasaotayo adda pakainaiganna iti panagdayawtayo. No saantay a medmedan ti dilatayo ken masansan a mangisawangtayo kadagiti makapasakit ken makadadael a sasao, mabalin nga awan mamaayna iti imatang ti Dios dagiti amin a Nakristianuan nga aramidtayo. Nasken ngarud a panunotentay a naimbag dagiti sawentayo.—Santiago 3:8-10.

⁸ Nabatad nga addaantayo kadagiti natibker a rason a liklikantayo ti di umiso a panangusar iti sagut a panagsao. Sakbay nga usigentayo dagiti makaay-ayo a kita ti panagsasao a makapabileg, pagsasaritaantayo pay dagiti kita ti panagsasao a saan a maiparbeng kadagiti pudno a Kristiano.

9, 10. (a) Ania a kita ti panagsasao ti nagbalinen a paset ti inaldaw a panagsasao dagiti tattao iti kaaldawantayo? (b) Apay a nasken a liklikantayo ti naalas a panagsasao? (Kitaem met ti footnote.)

⁹ Naalas a sasao. Ti panagsao iti dakes, panagtabbaaw, ken dadduma pay a naalas a panagsasao ket nagbalinen a paset ti inaldaw a panagsasao dagiti tattao iti kaaldawantayo. Adu ti agsao iti dakes tapno ipaganetgetda ti ibagada wenno tapno adda laeng maibagada no dida ammo ti umiso a sao nga usarenda. Masansan nga agusar dagiti komediante kadagiti narasaw a sasao tapno pagkatawaenda dagiti tattao. Ngem saan a pagkakatawaan ti naalas a sasao. Agarup 2,000 a tawenen ti napalabas, binalakadan ni apostol Pablo ti kongregasion ti Colosas nga iwaksida ti “naalas a sasao.” (Colosas 3:8) Iti kongregasion ti Efeso, imbaga ni Pablo a ti “naalas a panagang-angaw” ket maysa kadagiti banag a “saan koma nga uray madakamat” iti nagtetengngaan dagiti pudno a Kristiano.—Efeso 5:3, 4.

¹⁰ Karimon ni Jehova ti naalas a panagsasao. Karimon met dayta dagidiay mangay-ayat kenkuana. Wen, ti panagayattayo ken Jehova tignayennatayo a mangliklik iti naalas a panagsasao. Idi imbinsabinsa ni Pablo dagiti “aramid ti lasag,” dinakamatna ti “kinarugit,” a pakairamanan ti narugit a panagsasao. (Galacia 5:19-21) Serioso a banag daytoy. Mabalin a mailaksid iti kongregasion  ti maysa nga indibidual no iti laksid ti maulit-ulit a balakad ket awanan panagbabawi nga inyugalina ti agusar kadagiti narasaw, makalais, ken rinuker a sasao. *

11, 12. (a) Kaano nga agbalin a makadangran ti panangisarsarita iti maipapan kadagiti sabali a tattao? (b) Apay a dagiti agdaydayaw ken Jehova masapul a liklikanda ti mamarpardaya a panagsasao?

¹¹ Makadangran a panangidanondanon, panangpardaya. Masansan a pagsasaritaan dagiti tattao ti maipapan kadagiti padada a tattao ken ti personal a biagda. Kanayon kadi a dakes a pagsasaritaan ti maipapan kadagiti sabali a tattao? Saan no la ket ta awanan pammadakes a mangiranranudka iti nasayaat nga impormasion wenno makagunggona a damag a kas iti no siasino ti kabbaro a nabautisaran wenno siasino ti agkasapulan iti pammaregta. Addaan iti nasged nga interes dagiti Kristiano idi umuna a siglo iti pagimbagan ti tunggal maysa ken nangiranudda kadagiti maitutop nga impormasion maipapan kadagiti kapammatianda. (Efeso 6:21, 22; Colosas 4:8, 9) Nupay kasta, ti panangisarsarita iti maipapan kadagiti sabsabali ket makadangran no saan nga umiso ti impormasion nga idandanonmo wenno no isarsaritam ti pribado a biag dagiti sabsabali. Ad-adda pay a serioso no agtungpal dayta iti panangpardaya, a sigurado a makadangran. Ti panangpardaya ket “ti panangisao kadagiti ulbod a pammabasol . . . a mangpiltak wenno mangdadael iti pakasarsaritaan ti sabali.” Kas pagarigan, dagiti Fariseo pinardayada ni Jesus ta kayatda a padaksen. (Mateo 9:32-34; 12:22-24) Masansan a mangpataud iti riri ti panangpardaya.—Proverbio 26:20.

¹² Saan nga iyaleng-aleng ni Jehova dagidiay mangus-usar iti dilada a mangpardaya kadagiti dadduma wenno mamagsisina. Kagurana dagidiay mangparparnuay kadagiti “rinnupir iti nagtetengngaan dagiti agkakabsat.” (Proverbio 6:16-19) Ti Griego  a sao a naipatarus kas “manangpardaya” ket di·aʹbo·los, a nausar met kas awag ken Satanas. Isu ti “Diablo,” ti nadangkes a manangpardaya iti Dios. (Apocalipsis 12:9, 10) Sigurado a kayattayo a liklikan ti panagsasao a mamagbalin kadatayo a kas iti Diablo. Awan ti lugarna iti kongregasion ti mamarpardaya a panagsasao a mangparnuay kadagiti aramid ti lasag a kas iti “rinnupir” ken “pannakabingbingay.” (Galacia 5:19-21) Ngarud, sakbay nga estoriaem ti nadamagmo maipapan iti sabali a tao, isaludsodmo iti bagim: ‘Agpayso kadi daytoy? Nasayaat kadi nga estoriaen? Nasken wenno rumbeng kadi nga iwarasko daytoy nga impormasion?’—1 Tesalonica 4:11.

13, 14. (a) Ania ti mabalin nga epekto ti nabassawang a sasao kadagiti makangngeg iti dayta? (b) Ania ti panangrabngis, ken apay a ti manangrabngis ikabkabilna ti bagina iti napeggad a kasasaad?

¹³ Nabassawang a panagsasao. Kas nadakamaten, adda bileg dagiti sao a mangpasakit. Pudno a no dadduma gapu iti kinaimperpekto, amintayo ket makaisawang iti pagbabbabawyantayo. Nupay kasta, ballaagannatayo ti Biblia maipapan iti wagas ti panagsasao a pulos nga awan lugarna iti Kristiano a pagtaengan wenno iti kongregasion. Indagadag ni Pablo kadagiti Kristiano: “Maikkat koma kadakayo ti isuamin a makadangran a kinapait ken unget ken pungtot ken panagririaw ken nabassawang a panagsasao.” (Efeso 4:31) Kadagiti dadduma a patarus ti Biblia, naipatarus ti termino a “nabassawang a sasao” kas “dakes a sasao,” “makadangran a sasao,” ken “makapainsulto a sasao.” Ti nabassawang a panagsasao, a pakairamanan ti makalais a panangbirngas ken nasabrak, awan ressatna a panangbabalaw, ket mangikkat iti dignidad dagiti sabsabali ken ipariknana kadakuada nga awan serserbida. Ti naganus ken managtalek a puso dagiti ubbing ket nangnangruna a nalaka a maapektaran iti nakas-ang nga epekto ti nabassawang a panagsasao.—Colosas 3:21.

¹⁴ Siiinget a kondenaren ti Biblia ti panangrabngis—ti panangipababa kadagiti sabsabali babaen kadagiti makapainsulto, mangtagibassit, wenno nabassawang a sasao. Ti tao a mangyugali iti kasta a panagsasao ikabkabilna ti bagina iti napeggad a kasasaad agsipud ta mabalin a mailaksid iti kongregasion ti  maysa a manangrabngis no dina ipangag ti maulit-ulit a panangikagumaan a tumulong kenkuana nga agbalbaliw. Kasta met, mabalin a mapukawna ti namnamana nga agbiag iti baro a lubong, malaksid no agbalbaliw. (1 Corinto 5:11-13; 6:9, 10) Nalawag ngarud a ditay makapagtalinaed iti ayat ti Dios no iyugalitayo ti agisawang iti di makaay-ayo, saan a napudno, wenno nasakit a sasao. Makadadael ti kasta a panagsasao.

15. Ania a kita ti panagsasao ti “naimbag a maipaay a pangpabileg”?

¹⁵ Kasanotay a mausar ti sagut a panagsao sigun iti nangirantaan daydiay Nangted iti dayta? Tandaanam nga indagadag ti Sao ti Dios a sawentayo ti “aniaman a sasao a naimbag a maipaay a pangpabileg.” (Efeso 4:29) Maay-ayo ni Jehova no ti panagsasaotayo ket makapabileg, makaparegta, ken mangpatibker kadagiti sabsabali. Masapul a panunotentayo a naimbag dagiti sasao nga iyibbettayo tapno makapagsaotayo iti kasta a pamay-an. Saan a nangipaay ti Biblia kadagiti espesipiko a pagannurotan no iti daytoy a banag; saan met a naglaon iti listaan dagiti maitutop a kita ti “nasayaat a panagsasao.” (Tito 2:8) Tapno makapagsaotayo iti “naimbag a maipaay a pangpabileg,” nasayaat no laglagipentayo ti tallo a simple ngem napateg a pakailasinan ti makapabileg a panagsasao: Dayta ket makaay-ayo, napudno, ken naasi. Bayat a sipapanunottayo kadagita, usigentayo ti sumagmamano nga espesipiko a pagarigan ti panagsasao a makapabileg.—Kitaem ti kahon a “ Makapabileg Kadi ti Panagsasaok?”

16, 17. (a) Apay a rumbeng a komendarantayo dagiti sabsabali? (b) Ania dagiti gundaway a mabalintayo a komendaran dagiti sabsabali iti kongregasion? iti pamilia?

¹⁶ Napasnek a komendasion. Ni Jehova ken ni Jesus agpada a bigbigenda a kasapulan nga iyebkas ti komendasion ken anamong. (Mateo 3:17; 25:19-23; Juan 1:47) Kas Kristiano, nasayaat no iyebkastayo met ti pudpudno a komendasion kadagiti sabsabali. Apay? “Ti sao iti umiso a tiempona O anian  a nagsayaat!” kuna ti Proverbio 15:23. Isaludsodmo laengen iti bagim: ‘Ania ti mariknak no naimpusuan a komendarandak? Saan kadi a maragsakan ken maparegtaak?’ Wen, ti napasnek a komendasion ipariknana kenka nga adda nakadlaw kenka, nga adda maseknan kenka, ken adda serbina ti panagreggetmo. Ti kasta a pammatalged patibkerenna ti panagtalekmo iti bagim ken gutugotennaka nga ad-adda pay nga agregget iti masanguanan. Yantangay kayatmo ti makomendaran, saan kadi a rumbeng met a komendaram dagiti sabsabali?—Mateo 7:12.

¹⁷ Iruammo ti mangbirok iti naimbag kadagiti sabsabali sa iyebkasmo ti apresasionmo. Iti gimong ti kongregasion, mabalin a makangngegka iti nasayaat ti pannakabukelna a palawag, nadlawmo ti maysa nga agtutubo a mangragragpat kadagiti naespirituan a kalat, wenno napaliiwmo ti maysa a nataengan a simamatalek a tumabtabuno kadagiti gimong iti laksid dagiti pakarigatan a kakuykuyog ti panaglakay wenno panagbaket. Ti napasnek a komendasion mabalin a matukayna ti pusoda ken mapatibkerna ti determinasionda nga agserbi ken Jehova. Iti pamilia, kasapulan nga iyebkas dagiti agassawa ti nabara a komendasion ken panangapresiarda iti maysa ken maysa. (Proverbio 31:10, 28) Nangnangruna a tarigagayan dagiti ubbing ti maipaayan iti atension ken kayatda a marikna a maipatpategda. No kasano a ti mula kasapulan a mainitan ken masibugan tapno dumakkel, kasapulan met ti ubing ti komendasion ken anamong. Dakayo a nagannak, alistokayo koma a mangkomendar kadagiti annakyo gapu kadagiti nasayaat a galad ken panagreggetda. No komendaranyo dagiti annakyo, kumired ti nakemda ken maaddaanda iti kompiansa ket magutugotda nga ad-adda nga agregget nga agaramid iti naimbag.

18, 19. Apay a rumbeng nga aramidentayo ti amin a kabaelantayo a mangliwliwa ken mangandingay kadagiti kapammatiantayo, ken kasanotay a maaramid dayta?

¹⁸ Liwliwa ken panangandingay. Maseknan unay ni Jehova kadagidiay “napakumbaba” ken “mailupitlupit.” (Isaias 57:15) Idagadag kadatayo ti Saona nga ‘itultuloytayo a liwliwaen ti maysa ken maysa’ ken ‘agsao iti makaliwliwa kadagiti  malmaldaangan a kararua.’ (1 Tesalonica 5:11, 14) Masiguradotayo a makita ti Dios ken apresiarenna ti panagreggettayo a mangliwliwa ken mangandingay kadagiti kapammatiantayo a masmasnaayan ti pusoda.

¹⁹ Ngem ania ti mabalinmo nga ibaga tapno mapabileg ti padam a Kristiano a maup-upay wenno malmaldaang? Saanmo a panunoten a masapul a risutem ti parikutna. Iti adu a kasasaad, masansan a makatulong unay ti simple a sasao. Ipatalgedmo a maseknanka kenkuana. Itukonmo nga idaulom ti panagkararagyo a dua; agpakaasika ken Jehova a tulonganna ti kabsat tapno mariknana nga isu ket ay-ayaten unay ti Dios ken dagiti sabsabali. (Santiago 5:14, 15) Ipatalgedmo kenkuana ti pategna kas miembro ti kongregasion. (1 Corinto 12:12-26) Ibasaam iti makapabileg a teksto iti Biblia tapno mapatalgedan a pudpudno a maseknan ni Jehova kenkuana kas indibidual. (Salmo 34:18; Mateo 10:29-31) Ti panangbusbos iti umdas a panawen ken naimpusuan a panangiranud iti “naimbag a sao” iti maysa a malmaldaang ket sigurado a tumulong kenkuana a makarikna nga isu ket maipatpateg.—Proverbio 12:25.

20, 21. Ania dagiti banag a mamagbalin iti balakad nga epektibo?

²⁰ Epektibo a balakad. Gapu ta imperpektotayo, no dadduma kasapulantayo amin ti mabalakadan. Idagadag kadatayo ti Biblia: “Imdengam ti pammatigmaan ket awatem ti disiplina, tapno iti kasta sumiribka iti masanguanam.” (Proverbio 19:20)  Saan laeng a dagiti panglakayen ti mabalin a mangbalakad. Dagiti nagannak balakadanda dagiti annakda. (Efeso 6:4) Dagiti nataengan a kakabsat a babbai mabalin a kasapulan a balakadanda dagiti ub-ubing a babbai. (Tito 2:3-5) Ti panagayat kadagiti sabsabali ti mangtignay kadatayo a mangipaay iti balakad a nalaka nga awaten ti mabalbalakadan, saan ket a mangupay. Ania ti makatulong kadatayo a mangipaay iti kasta a balakad? Usigem ti tallo a banag a mamagbalin iti balakad nga ad-adda nga epektibo: ti kababalin ken motibo ti mangbalakad, ti nakaibatayan ti balakad, ken ti pamay-an ti panangbalakad.

²¹ Ti epektibo a balakad ket mangrugi iti mangbalbalakad. Isaludsodmo iti bagim, ‘Kaano a nalaka para kaniak nga awaten ti balakad?’ Nalaklaka nga awaten ti balakad no ammom a maseknan kenka ti mangbalbalakad, saan a mamalbalakad gapu iti rurod, ken awan ti dakes a motibona. Saan kadi a rumbeng a kastaka met koma no mangbalakadka kadagiti sabsabali? Naballigi met ti balakad no naibatay iti Sao ti Dios. (2 Timoteo 3:16) Rumbeng nga adda Nainkasuratan a pakaibatayan ti aniaman a balakadtayo, direkta man nga agadawtayo iti Biblia wenno saan. Ngarud, agannad dagiti panglakayen a saanda nga ipilit kadagiti sabsabali ti bukodda a kapanunotan; saanda met a ballikugen wenno tiritiren ti Kasuratan, a pagparangenda a suportaran ti Biblia ti kapanunotanda. Ad-adda met nga epektibo ti balakad no maipaay iti umiso a pamay-an. Nalaklaka nga awaten ti balakad a makaay-ayo ti pannakaisaona ken saanna a pukawen ti dignidad ti mabalbalakadan.—Colosas 4:6.

22. Ania ti determinasionmo mainaig iti panangusar iti sagut a panagsao?

²² Awan duadua a ti panagsao ket napateg a sagut a naggapu iti Dios. Ti ayattayo ken Jehova tignayennatayo koma a mangusar, saan ket a mangabuso, iti daytoy a sagut. Laglagipentayo nga adda bileg dagiti saotayo—mangpabileg wenno mangdadael. Ikagumaantayo ngarud nga usaren daytoy a sagut sigun iti nangirantaan daydiay Nangted iti dayta—a “maipaay a pangpabileg.” Iti kasta, agbalin ti panagsasaotayo a bendision kadagiti sabsabali ken tulongannatayo nga agtalinaed iti ayat ti Dios.