Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE 12

“Bɛdendɛ Kɛnlɛma Mɔɔ Maa Sonla Nyia Ngɔzo”

“Bɛdendɛ Kɛnlɛma Mɔɔ Maa Sonla Nyia Ngɔzo”

“Bɛmmamaa edwɛkɛ ɛtane fi bɛ nloa anu finde; bɛdendɛ kɛnlɛma mɔɔ maa sonla nyia ngɔzo.”​—ƐFƐSƐSEMA 4:29.

1-3. (a) Ahyɛlɛdeɛ boni a Gyihova ɛva ɛmaa yɛ a, na kɛzi yɛkola yɛsɛkye ye ɛ? (b) Amaa yɛadɛnla Nyamenle ɛhulolɛ ne anu la, kɛzi ɔwɔ kɛ yɛfa ɛdendɛlɛ ahyɛlɛdeɛ ne yɛdi gyima ɛ?

SAA ɛkyɛ awie mɔɔ ɛkulo ye edwɛkɛ la debie, na ɔ nye fuu ɔsɛkye ye a, kɛzi ɛbade nganeɛ ɛ? Fa ye kɛ ɛhyɛle ye kale, yɛɛ nzinlii ɛdele kɛ ɔhanle ye mgbane mgbane na ɔvale ɔbodale awie mɔ. Asoo ɔnrɛyɛ wɔ nyane?

2 Tumi mɔɔ maa yɛkola yɛka edwɛkɛ mɔɔ ndelebɛbo wɔ nu la, le ahyɛlɛdeɛ mɔɔ vi Gyihova, Maavolɛ ne mɔɔ “ɛlolɛdeɛ kpalɛ biala nee ahyɛlɛdeɛ biala mɔɔ di munli la vi” ye la ɛkɛ. (Gyemise 1:17) Ahyɛlɛdeɛ ɛhye mɔɔ maa alesama abusua ne yɛ ngakyile fi nane nwo la kola maa yɛda yɛ nzuzulɛ nee yɛ nganeɛdelɛ ali yɛkile awie mɔ. Noko, kɛmɔ ɔde wɔ kale nwo la, yɛkola yɛfa ɛdendɛlɛ ahyɛlɛdeɛ ne yɛboda awie mɔ. Nea kɛzi yɛtendɛ mgbane mgbane yɛkile awie mɔ yɛmaa bɛdi nyane a, Gyihova arɛle babɔ la!

3 Amaa yɛadɛnla Nyamenle ɛhulolɛ ne anu la, ɔwɔ kɛ yɛfa ɛdendɛlɛ ahyɛlɛdeɛ ne yɛdi gyima kɛmɔ Maavolɛ ne kpondɛ la. Gyihova maa yɛnwu ɛdendɛlɛ mɔɔ sɔ ɔ nye la wienyi. Ye Edwɛkɛ ne se: “Bɛmmamaa edwɛkɛ ɛtane fi bɛ nloa anu finde; bɛdendɛ kɛnlɛma mɔɔ maa sonla nyia ngɔzo na ɔnyia mɔɔ ɔkpondɛ la, amaa mɔɔ bɛkɛha la biala azo ara nvasoɛ amaa bɛdabɛ mɔɔ bɛtie la.” (Ɛfɛsɛsema 4:29) Bɛmaa yɛzuzu deɛmɔti ɔwɔ kɛ yɛnea yɛ ɛdendɛlɛ boɛ, ɛdendɛlɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛkoati, yɛɛ kɛ ɔkɛyɛ na yɛava ɛdendɛlɛ “kɛnlɛma mɔɔ maa sonla nyia ngɔzo” yɛali gyima la anwo.

DEƐMƆTI ƆWƆ KƐ YƐNEA YƐ ƐDENDƐLƐ BOƐ LA

4, 5. Kɛzi Baebolo mrɛlɛ bie mɔ kile tumi mɔɔ wɔ edwɛkɛ nu la ɛ?

4 Debie ko mɔɔ hyia mɔɔ ɔti ɔwɔ kɛ yɛnea yɛ ɛdendɛlɛ boɛ la a le kɛ edwɛkɛ mɔɔ yɛka la lɛ tumi. Mrɛlɛbulɛ 15:4 ka kɛ: ‘Ɛtafinlimalɛ bɛtɛɛ le ngoane baka, na ɛdendɛlɛ mɔɔ kyea la ku sunsum.’ * Kɛmɔ nzule maa baka mɔɔ ɛlɛwu fefɛ la, zɔhane ala a ɛdendɛlɛ bɛtɛɛ maa mɔɔ tie la anwosesebɛ a. Noko akee, edwɛkɛ mɔɔ kyea la kola ku sunsum. Nɔhalɛ nu, edwɛkɛ mɔɔ yɛka la kola boda anzɛɛ maa anwosesebɛ.​—Mrɛlɛbulɛ 18:21.

5 Ɛrɛlɛ fofolɛ kilehile tumi mɔɔ wɔ edwɛkɛ mɔɔ yɛka la anu wienyi kɛ: ‘Edwɛkɛ mɔɔ bɛka a bɛndwenle nwo la wowɔ kɛ dadeɛ.’ (Mrɛlɛbulɛ 12:18) Edwɛkɛ mɔɔ bɛndwenle nwo na bɛaha la kola maa awie di nyane, na ɔsɛkye bɛ avinli. Asoo awie ɛha edwɛkɛ mɔɔ wowɔ kɛ dadeɛ la ɛhile wɔ ɛmaa wɔli nyane ɛlɛ? Ɛrɛlɛ ko ne ala ka edwɛkɛ mɔɔ maa anwosesebɛ la kɛ: “Nrɛlɛbɛvolɛ edwɛkɛ le ayile.” Edwɛkɛ kɛnlɛma mɔɔ awie mɔɔ lɛ nyamenlezo nrɛlɛbɛ ka la kola yɛ ahonle mɔɔ ɛlɛdi nyane la ayile na ɔka menli ɔbɔ nu. Asoo ɛkakye mekɛ bie mɔɔ ɛdendɛlɛ kɛnlɛma zɛhae bie manle ɛnyianle anwosesebɛ la ɔ? (Bɛgenga Mrɛlɛbulɛ 16:24.) Kɛmɔ yɛze kɛ tumi wɔ edwɛkɛ mɔɔ yɛka anu la ati, yɛkulo kɛ yɛka edwɛkɛ mɔɔ bamaa awie mɔ anwosesebɛ, na tɛ mɔɔ baboda bɛ la.

Ɛdendɛlɛ bɛtɛɛ maa ahonle tɔ azule nu

6. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛpele kpalɛ na yɛahola yɛabele yɛ tafinlima a?

6 Yɛbɔ mɔdenle biala bɔbɔ a, yɛnrɛhola yɛnrɛbele yɛ tafinlima ne bɔkɔɔ. Ɛhye ati, debie mɔɔ tɔ zolɛ nwiɔ mɔɔ ɔti ɔwɔ kɛ yɛnea yɛ ɛdendɛlɛ boɛ la a le ɛhye: Ɛtane nee sinlidɔlɛ maa yɛfa yɛ tafinlima ne yɛka edwɛkɛ ɛtane. Mɔɔ wɔ yɛ ahonle nu la a yɛka a, yɛɛ sonla “ahonle nu le bile.” (Mɔlebɛbo 8:21; Luku 6:45) Yemɔti, ɔwɔ kɛ yɛpele kpalɛ na yɛahola yɛamua yɛ nloa azo anzɛɛ yɛabele yɛ tafinlima. (Bɛgenga Gyemise 3:2-4.) Yɛnrɛhola yɛnrɛbele yɛ tafinlima ne bɔkɔɔ ɛdeɛ, noko yɛbahola yɛabɔ mɔdenle yɛava yɛali gyima kpalɛ. Kɛmɔ awie mɔɔ ɛlɛbia azule ahɔ ye anwuma ɔwɔ kɛ bɔ mɔdenle kpalɛ na yeahola yeagyinla ye ɛzenlɛ ne anloa la, zɔhane ala a ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle yɛko yɛtia sinlidɔlɛ na yɛanva yɛ tafinlima yɛanga edwɛkɛ ɛtane a.

7, 8. Kɛzi yɛbabu yɛ ɛdendɛlɛ nwo mgbonda yɛahile Gyihova ɛ?

7 Debie mɔɔ tɔ zolɛ nsa mɔɔ ɔti ɔwɔ kɛ yɛnea yɛ ɛdendɛlɛ boɛ la a le kɛ yɛbabu mɔɔ yɛka la anwo mgbonda yɛahile Gyihova. Tɛ menli angomekye a yɛ nloa nu edwɛkɛ ka bɛ a, ɔka gyinlabelɛ mɔɔ yɛlɛ wɔ Gyihova anyunlu la noko. Gyemise 1:26 se: ‘Saa awie dwenle kɛ ɔsonle Nyamenle na ɔmmua ɔ nloa azo a, ye ɛzonlenlɛ ne le mgbane, na ɔbɛlɛbɛla ɔdaye ye ahonle.’ Kɛmɔ yɛnwunle ye wɔ tile 11 ne anu la, yɛ ɛdendɛlɛ boka yɛ ɛzonlenlɛ nwo. Saa yɛammua yɛ nloa azo anzɛɛ yɛambele yɛ tafinlima​—na yɛka edwɛkɛ mɔɔ wowɔ mɔɔ yɛ nyane la a​—Nyamenle babu yɛ ɛzonlenlɛ ne kɛ ɔle mgbane. Asoo ɛhye ɛngile kɛ ɔwɔ kɛ yɛnea yɛ ɛdendɛlɛ boɛ ɔ?​—Gyemise 3:8-10.

8 Ɔda ali wienyi kɛ, ndelebɛbo kpalɛ bie ati ɔwɔ kɛ yɛnea boɛ na yɛanva ɛdendɛlɛ ahyɛlɛdeɛ ne yɛamboda awie mɔ. Kolaa na yɛazuzu ɛdendɛlɛ bie mɔ mɔɔ anwo te na ɔmaa ngɔzo anwo la, bɛmaa yɛnlea edwɛkɛ bie mɔ mɔɔ ɔnle kɛ finde nɔhalɛ Keleseɛnenli anloa nu la.

ƐDENDƐLƐ MƆƆ ƐMMAA NGƆZO

9, 10. (a) Ɛdendɛlɛ boni a ɛbu zo wɔ ewiade ɛnɛ a? (b) Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛkoati edwɛkɛ ɛtane a? (Eza nea ɔbodwɛkɛ ne.)

9 Edwɛkɛ ɛtane. Amowa, edwɛkɛ ɛtane, nee ɛdendɛlɛ ɛtane dɔɔnwo ɛbu zo wɔ ɛnɛ ewiade ye anu. Bie mɔ ka edwɛkɛ ɛtane mɔɔ ɛngile ɛbulɛ la fa kile kɛ bɛ nye ɛbolo anzɛɛ wɔ mekɛ mɔɔ bɛnnwu edwɛkɛ mɔɔ bɛka la. Menli mɔɔ ka ɛzelekɛ edwɛkɛ la ta ka nla nwo edwɛkɛ ɛtane maa menli sele. Noko akee, ɛdendɛlɛ ɛtane ɛnle ɛzelekɛ edwɛkɛ. Kɛyɛ ɛvolɛ 2,000 mɔɔ ɛze ɛhɔ la, sunsum ne hanle ɛzoanvolɛ Pɔɔlo manle ɔdule Kɔlɔsae asafo ne folɛ kɛ bɛmmamaa “edwɛkɛ ɛtane” fi bɛ nloa anu finde. (Kɔlɔsaema 3:8) Pɔɔlo hanle hilele Ɛfɛsɛse asafo ne kɛ “ngoayɛ mgbane mgbane” boka ninyɛne mɔɔ ɔwɔ kɛ nɔhalɛ Keleseɛnema ‘ye fi bɛ nu bɔkɔɔ’ la anwo.​—Ɛfɛsɛsema 5:3, 4.

10 Edwɛkɛ ɛtane ka Gyihova ɛya. Ɔka menli mɔɔ bɛkulo ye la noko ɛya. Nɔhalɛ nu, Gyihova anwo ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ la ka yɛ maa yɛkyi edwɛkɛ ɛtane. Mekɛ mɔɔ Pɔɔlo tiedia “sonla su ne gyima mɔɔ ɔdi la,” ɔhanle “ɛbɛla mgbane mgbane mɔɔ anwo ɛnde” anzɛɛ nyɛleɛ evinli mɔɔ edwɛkɛ ɛtane boka nwo la anwo edwɛkɛ. (Galeehyeama 5:19-21) Ɛhye le anyebolo edwɛkɛ. Saa bɛkɔ zo bɛtu awie mɔɔ ka edwɛkɛ ɛtane, nla nwo edwɛkɛ, nee edwɛkɛ mɔɔ ɛkpɔlɔ la folɛ na yeannu ɔ nwo a, bɛkola bɛtu ye bɛfi asafo ne anu. *

11, 12. (a) Mekɛ boni a awie anwo edwɛkɛ mɔɔ bɛka la kola fa ngyegyelɛ ba a? (b) Duzu ati a ɔwɔ kɛ Gyihova azonvolɛ koati edwɛkɛ mɔɔ bɛka bɛsokpa awie la ɛ?

11 Ndɛneyelɛ, ɛsokpalɛ. Ndɛneyelɛ a le menli nwo edwɛkɛ mɔɔ bɛka la. Asoo menli nwo edwɛkɛhanlɛ muala le ɛtane ɔ? Saa yɛka ye wɔ mekɛ mɔɔ yɛlɛbɔ adawu mɔɔ maa anwosesebɛ anzɛɛ amaneɛ mɔɔ boa mɔɔ le kɛ awie mɔɔ bɛzɔne ye fofolɛ anzɛɛ awie mɔɔ hyia anwosesebɛmanlɛ la a ɛtane biala ɛnle nwolɛ. Ɛnee alumua Keleseɛnema ne dwenle bɛ gɔnwo mɔ boɛyɛlɛ nwo na bɛkɔ zo bɛka edwɛkɛ mɔɔ fɛta la bɛkile bɛ gɔnwo mɔ diedima. (Ɛfɛsɛsema 6:21, 22; Kɔlɔsaema 4:8, 9) Noko akee, awie mɔ anwo edwɛkɛ mɔɔ ɛnle nɔhalɛ anzɛɛ bɛ fealeranu edwɛkɛ mɔɔ bɛkeha la kola fa ngyegyelɛ ba. Mɔɔ ɛnle kpalɛ bɔbɔ la a le kɛ ɔkola ɔkakyi ɛsokpalɛ, na ɛsokpalɛ noko dahuu sɛkye awie mɔ duma. Ɛsokpalɛ le “adalɛ edwɛkɛ mɔɔ bɛka . . . mɔɔ gua awie anwo evinli na ɔsɛkye ye duma la.” Kɛ neazo la, Falasiima ne bɔle mɔdenle kɛ bɛsokpa Gyisɛse na bɛazɛkye ye duma. (Mateyu 9:32-34; 12:22-24) Ɛsokpalɛ ta fa butule ba.​—Mrɛlɛbulɛ 26:20.

12 Gyihova anye ɛnlie menli mɔɔ bɛfa ɛdendɛlɛ ahyɛlɛdeɛ ne bɛsɛkye awie mɔ duma anzɛɛ bɛmaa mgbakyemgbakye ba menli avinli la anwo. Ɔkyi menli mɔɔ “twehwe manzonle to mediema avinli la.” (Mrɛlɛbulɛ 6:16-19) Giliki edwɛkɛkpɔkɛ mɔɔ bɛhile ɔ bo “awie mɔɔ sokpa awie” la a le di·aʹbo·los mɔɔ eza le amodinli mɔɔ bɛfa bɛfɛlɛ Seetan la. Yemɔ a le “Abɔnsam” ne, mɔɔ sokpa Nyamenle la. (Yekile 12:9, 10) Ɔda ali kɛ, yɛkulo kɛ yɛkpo ɛdendɛlɛ biala mɔɔ bamaa yɛayɛ kɛ Abɔnsam la. Ɔnle kɛ yɛmaa adalɛ edwɛkɛ mɔɔ sokpa awie na ɔmaa sonla su ne gyima mɔɔ le kɛ “konle” nee “ngyehyɛnu” ba la anwo adenle wɔ asafo ne anu. (Galeehyeama 5:19-21) Yemɔti, kolaa na wɔaha awie anwo edwɛkɛ bie mɔɔ wɔde wɔahile awie gyɛne la, biza ɛ nwo kɛ: ‘Asoo ɔle nɔhalɛ? Saa meka a, asoo ɔbahile kɛ medwenle ahenle anwo? Asoo ɔhyia, anzɛɛ nrɛlɛbɛ wɔ nu kɛ mebamaa edwɛkɛ ne adɛlɛ?’​—Bɛgenga 1 Tɛsalonaekama 4:11.

13, 14. (a) Kɛzi tendɛtia ka awie mɔ ɛ? (b) Duzu a le aholoba, na kɛmɔti a awie mɔɔ bɔ aholoba la fa ɔ nwo to esiane nu a?

13 Aholoba. Kɛmɔ yɛlumua yɛnwu ye la, edwɛkɛ mɔɔ yɛka la kola boda. Nɔhalɛ nu, kɛmɔ yɛnli munli la ati, ɔdwu mekɛ ne bie a yɛka edwɛkɛ bie na nzinlii yɛanlu yɛ nwo. Noko akee, Baebolo ne bɔ edwɛkɛ bie mɔ mɔɔ ɔnle kɛ yɛka wɔ Keleseɛne sua nu anzɛɛ asafo ne anu la anwo kɔkɔ. Pɔɔlo dule Keleseɛnema folɛ kɛ: “Bɛye sipe nee ɛkpɔlɛ nee ɛya biala bɛgua. Bɛmmadi butule anzɛɛ bɛmmayɛ aholoba.” (Ɛfɛsɛsema 4:31) Baebolo abohilelɛ bie mɔ fa “edwɛkɛ ɛtane,” “edwɛkɛ mɔɔ wowɔ” la a gyinla ɛkɛ maa edwɛkɛkpɔkɛ “aholoba” a. Aholoba, mɔɔ bie a le aluma mgbane mgbane mɔɔ bɛfa bɛfɛlɛ menli nee tendɛtia la kola maa menli nyunlu gua aze na bɛte nganeɛ kɛ bɛnfɛta. Kɛmɔ ngakula ahonle ɛnyɛ se na bɛdie awie bɛdi la ati, aholoba kola boda bɛ kpalɛ.​—Kɔlɔsaema 3:21.

14 Baebolo ne tendɛ tia sonla mɔɔ anloa ɛdendɛlɛ ɛnyɛ fɛ anzɛɛ ɛva aholobabɔlɛ ɛyɛ ye subane la. Saa bɛkɔ zo bɛtu sonla zɛhae folɛ na yeandie a ɔfa ɔ nwo to esiane nu ɔboalekɛ bɛkola bɛtu ye bɛfi asafo ne anu. Saa yeangakyi ye subane a ɔnrɛhola ɔnrɛhɔ ewiade fofolɛ ne anu. (1 Kɔlentema 5:11-13; 6:9, 10) Ɛhye ati, ɔda ali wienyi kɛ, saa yɛkɔ zo yɛka edwɛkɛ mɔɔ nwolɛ ɛnde, edwɛkɛ mɔɔ ɛnle nɔhalɛ anzɛɛ ɛngile ɛlɔlɛ la a, yɛnrɛhola yɛnrɛdɛnla Nyamenle ɛhulolɛ ne anu. Ɛdendɛlɛ zɛhae ɛmmaa ngɔzo.

ƐDENDƐLƐ “KƐNLƐMA MƆƆ MAA SONLA NYIA NGƆZO”

15. Ɛdendɛlɛ boni a le “kɛnlɛma mɔɔ maa sonla nyia ngɔzo” a?

15 Kɛ ɔkɛyɛ na yɛava ɛdendɛlɛ ahyɛlɛdeɛ ne yɛali gyima kɛmɔ Maavolɛ ne kulo kɛ yɛyɛ la ɛ? Kakye kɛ Nyamenle Edwɛkɛ ne tu yɛ folɛ kɛ yɛha edwɛkɛ “kɛnlɛma mɔɔ maa sonla nyia ngɔzo” la. (Ɛfɛsɛsema 4:29) Saa yɛka edwɛkɛ mɔɔ maa ngɔzo, ɔmaa anwosesebɛ, na ɔboa awie mɔ a, ɔmaa Gyihova anye die. Noko, kyesɛ yɛdwenle kpalɛ na yɛahola yɛaha edwɛkɛ zɛhae mɔ. Baebolo ne ɛnva edwɛkɛ zɛhae mɔ anwo mɛla dɔɔnwo mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛdi zo la ɛmmaa; anzɛɛ ɔngile “ɛdendɛlɛ kpalɛ” kɔsɔɔti. (Taetɛse 2:8) Saa yɛbaha edwɛkɛ “kɛnlɛma mɔɔ maa ngɔzo” la a, ɔwɔ kɛ yɛkakye ɛdendɛlɛ mɔɔ maa ngɔzo la anwo ninyɛne nsa ɛhye mɔ: Nwolɛ te, ɔle nɔhalɛ, yɛɛ ɔkile ɛlɔlɛ. Mekɛ mɔɔ ninyɛne ɛhye mɔ wɔ yɛ adwenle nu la, bɛmaa yɛzuzu ɛdendɛlɛ mɔɔ maa ngɔzo la anwo neazo fɔɔnwo bie mɔ anwo.​—Nea ɛlɛka “ Asoo Me Ɛdendɛlɛ Maa Anwosesebɛ?

16, 17. (a) Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛkanvo awie mɔ a? (b) Adenle boni a yɛnyia yɛkanvo menli wɔ asafo ne anu? wɔ abusua ne anu a?

16 Nganvolɛ mɔɔ vi ahonle nu. Gyihova nee Gyisɛse ze kɛ ɔhyia kɛ yɛkanvo awie mɔ na yɛdie bɛ yɛto nu. (Mateyu 3:17; 25:19-23; Dwɔn 1:47) Kɛmɔ yɛle Keleseɛnema la ati, yɛdayɛ noko yɛbɔ mɔdenle yɛkanvo awie mɔ. Duzu ati ɔ? Mrɛlɛbulɛ 15:23 ka kɛ: “Edwɛkɛ kpalɛ wɔ ye mekɛ nloa le kpalɛ somaa!” Biza ɛ nwo kɛ: ‘Saa bɛkanvo me a kɛzi mete nganeɛ ɛ? Asoo ɔmmaa me nye ɛnlie na mennyia anwosesebɛ ɔ?’ Nɔhalɛ nu, nganvolɛ mɔɔ vi ahonle nu la maa ɛnwu kɛ awie nwu mɔɔ ɛyɛ la, awie dwenle ɛ nwo, na ɛbɔle mɔdenle ɛyɛle debie. Anwosesebɛmanlɛ ɛhye maa anwodozo mɔɔ ɛlɛ la yɛ kpole, na ɔka wɔ ɔmaa ɛbɔ mɔdenle kpalɛ kenle fofolɛ. Kɛmɔ bɛkanvo wɔ a ɔyɛ wɔ fɛ la, asoo ɔnle kɛ ɛdawɔ noko ɛbɔ mɔdenle ɛkanvo awie mɔ ɔ?​—Bɛgenga Mateyu 7:12.

17 Sukoa kɛ ɛbanwu debie kpalɛ wɔ awie mɔ anwo na kanvo bɛ. Wɔ asafo ne anu, bie a ɛbadie ɛdendɛlɛ bie mɔɔ bɛmaa ye kɛnlɛma, kakula bie mɔɔ ɛlɛbɔ mɔdenle kɛ ɔbadwu sunsum nu bodane bie anwo anzɛɛ kpanyinli bie mɔɔ ba debiezukoalɛ dahuu ɔnva nwo kɛ ye ɛvolɛ ɛhɔ ɔ nyunlu na ɔnlɛ anwosesebɛ la. Nganvolɛ mɔɔ vi ahonle nu la bahola aha menli zɛhae mɔ ahonle na yeamaa bɛ anwosesebɛ wɔ sunsum nu. Wɔ abusua ne anu, ɔwɔ kɛ kunli nee yelɛ kanvo bɛ nwo na bɛkile mɔɔ bɛyɛ la anwo anyezɔlɛ. (Mrɛlɛbulɛ 31:10, 28) Saa ngakula nwu kɛ awie nwu mɔɔ bɛyɛ la na bɛkile nwolɛ anyezɔlɛ a ɔmaa bɛbɔ mɔdenle kpalɛ. Nganvolɛ nee edwɛkɛ mɔɔ bɛka bɛmaa ngakula nwu kɛ bɛkulo bɛ la le kɛ ewia nee nzule mɔɔ maa baka yɛ kpalɛ la. Awovolɛ, bɛkpondɛ ndenle bɛlua zo bɛhanvo bɛ mra wɔ bɛ subane kpalɛ nee bɛ mɔdenlebɔlɛ nwo. Nganvolɛ zɛhae bamaa ngakula ne mɔ anyia akɛnrasesebɛ nee anwodozo na yeaha bɛ yeamaa bɛapele bɛayɛ mɔɔ le kpalɛ la.

18, 19. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle yɛmaa yɛ gɔnwo mɔ diedima anwosesebɛ na yɛkyekye bɛ rɛle a, na kɛ ɔkɛyɛ na yɛayɛ zɔ ɛ?

18 Anwosesebɛmanlɛ nee arɛlekyekyelɛ. Gyihova dwenle “bɛlɛvoma” yɛɛ “bɛdabɛ mɔɔ bɛbubu” la anwo kpalɛ. (Ayezaya 57:15, NW) Ye Edwɛkɛ ne tu yɛ folɛ kɛ “yɛhɔ zo yɛmaa yɛ nwo anwosesebɛ” na “yɛkyekye menli mɔɔ ɛlɛdi nyane la arɛle.” (1 Tɛsalonaekama 5:11, 14, NW) Yɛkola yɛnyia anwodozo kɛ Nyamenle nwu mɔdenle mɔɔ yɛbɔ yɛmaa yɛ gɔnwo mɔ diedima mɔɔ nyane ɛyi bɛ ahonle anwosesebɛ na yɛkyekye bɛ rɛle la, na ɔ nye sɔ.

Gyihova anye die saa yɛka edwɛkɛ mɔɔ maa menli anwosesebɛ la a

19 Noko, duzu a ɛbahola wɔaha na wɔamaa ɛ gɔnwo Keleseɛnenli mɔɔ arɛle ɛbɔ anzɛɛ ɛlɛdi nyane la anwosesebɛ a? Mmate nganeɛ kɛ ɔwɔ kɛ ɛnyia ngyegyelɛ ne sɔbelɛ. Fane dɔɔnwo ne ala, edwɛkɛ ekyi bie ala mɔɔ ɛbaha la bahola aboa ye. Maa ahenle mɔɔ arɛle ɛbɔ la ɛnwu kɛ ɛdwenle ɔ nwo. Ɛ nee ye ɛyɛ asɔne; sɛlɛ Gyihova kɛ ɔboa ye ɔmaa ɔnwu kɛ menli nee Nyamenle kulo ye edwɛkɛ. (Gyemise 5:14, 15) Maa ye anwosesebɛ kɛ ɔ nwo hyia na ɔsonle bolɛ wɔ asafo ne anu. (1 Kɔlentema 12:12-26) Kenga Baebolo ngyehyɛnu bie fa maa ye anwosesebɛ maa ɔnwu kɛ Gyihova dwenle ɔ nwo kpalɛ. (Edwɛndolɛ 34:18; Mateyu 10:29-31) Ɔda ali kɛ, saa ɛnyia alagye na ɛka “edwɛkɛ kpalɛ” ɛkile awie mɔɔ arɛle ɛbɔ la na ɛfi wɔ ahonle nu ɛtendɛ a ɔbaboa ye yeamaa yeanwu kɛ bɛkulo ye yɛɛ bɛ nye sɔ mɔɔ ɔyɛ la.​—Bɛgenga Mrɛlɛbulɛ 12:25.

20, 21. Ninyɛne boni mɔ a maa folɛdulɛ yɛ folɛ kpalɛ a?

20 Folɛdulɛ kpalɛ. Kɛmɔ yɛnli munli la ati, ɔdwu mekɛ ne bie a ɔhyia kɛ bɛtu yɛ folɛ. Baebolo ne maa yɛ anwosesebɛ kɛ: “Tie folɛdulɛ na die ngilehilelɛ to nu, amaa wɔanwu nrɛlɛbɛ na kenle bie wɔava wɔabɔ wɔ ɛbɛla.” (Mrɛlɛbulɛ 19:20) Tɛ asafo nu mgbanyima angomekye a tu awie mɔ folɛ a. Awovolɛ tu ngakula folɛ. (Ɛfɛsɛsema 6:4) Mraalɛ mgbanyinli noko kola tu mbɛlɛra folɛ. (Taetɛse 2:3-5) Yɛ gɔnwo mɔ anwo ɛlɔlɛ ka yɛ maa yɛtu bɛ folɛ mɔɔ bɛbadie na bɛnrɛde nganeɛ kɛ yɛlɛtea bɛ la. Duzu a baboa yɛ yeamaa yɛadu folɛ zɛhae a? Nea ninyɛne nsa mɔɔ maa folɛdulɛ yɛ folɛ kpalɛ la: folɛtuvolɛ ne subane nee adwenle mɔɔ ɔlɛ, mɔɔ folɛdulɛ ne gyi zo, yɛɛ kɛzi ɔtu folɛ ne la.

21 Folɛdulɛ kpalɛ gyi folɛtuvolɛ ne anwo zo. Biza ɛ nwo kɛ ‘Mekɛ boni a ɔnyɛ se kɛ mebadie folɛdulɛ a?’ Saa ɛnwu kɛ ahenle mɔɔ ɛlɛtu folɛ ne la dwenle ɛ nwo, na tɛ ɛya a ɔlɛfa yeadendɛ, yɛɛ ɔnlɛ ɛ nwo adwenle ɛtane a, ɔnyɛ se kɛ ɛbadie folɛdulɛ ne. Yemɔti, saa ɛlɛtu awie mɔ folɛ a, asoo tɛ subane nee adwenle ko ne ala a ɔwɔ kɛ ɛnyia a? Folɛdulɛ kpalɛ noko gyi Nyamenle Edwɛkɛ ne azo. (2 Temɔte 3:16) Saa yɛanga Baebolo ne anu edwɛkɛ wienyi bie bɔbɔ a, ɔwɔ kɛ folɛ biala mɔɔ yɛbadu la gyinla Baebolo ne azo. Ɛhye ati, ɔwɔ kɛ asafo mgbanyima nea boɛ na bɛanyɛ bɛ nzuzulɛ kyengye wɔ awie mɔ anwo zo; yɛɛ ɔnle kɛ bɛkyibehyiba Ngɛlɛlera ne bɛmaa ɔyɛ kɛ asɛɛ Baebolo ne nee bɛ nzuzulɛ le ko. Adenle noko mɔɔ bɛdua zo bɛtu folɛ la kola maa folɛdulɛ ne yɛ kpalɛ. Saa yɛfa atiakunlukɛnlɛma yɛtu folɛ a ɔbayɛ kɛ ngyenle wɔ nu la, ɔnrɛyɛ se kɛ ahenle mɔɔ yɛlɛtu ye folɛ ne la kɛdie, na ɔbade nganeɛ kɛ yɛli ye eni.​—Kɔlɔsaema 4:6.

22. Duzu a wɔbɔ kpɔkɛ kɛ ɛbava ɛdendɛlɛ ahyɛlɛdeɛ ne wɔayɛ a?

22 Nɔhalɛ nu, ɛdendɛlɛ le ahyɛlɛdeɛ mɔɔ vi Nyamenle ɛkɛ a. Ɔwɔ kɛ Gyihova anwo ɛlɔlɛ ka yɛ maa yɛfa ahyɛlɛdeɛ ɛhye yɛdi gyima kpalɛ, na yɛamboda awie mɔ. Bɛmaa yɛkakye kɛ tumi wɔ edwɛkɛ mɔɔ yɛka la anu​—ɔkola ɔmaa anwosesebɛ yɛɛ ɔbu abɛ nu. Ɛhye ati, bɛmaa yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbava ahyɛlɛdeɛ ɛhye yɛali gyima yɛamaa menli ‘anyia ngɔzo’ kɛmɔ Maavolɛ ne kulo kɛ yɛyɛ la. Saa yɛyɛ zɔ a yɛ ɛdendɛlɛ bamaa yɛ gɔnwo mɔ anwosesebɛ na yeaboa yɛ yeamaa yɛadɛnla Nyamenle ɛhulolɛ ne anu.

^ ɛden. 4 Hibulu edwɛkɛkpɔkɛ mɔɔ bɛhile ɔ bo “amumuyɛ” wɔ Mrɛlɛbulɛ 15:4 la kola kile mɔɔ “kyea; adalɛ.”

^ ɛden. 10 Ɛtane ngakyile dɔɔnwo boka edwɛkɛ “ɛbɛla mgbane mgbane mɔɔ anwo ɛnde” anzɛɛ nyɛleɛ evinli mɔɔ bɛva bɛli gyima wɔ Ngɛlɛlera ne anu la anwo. Ɔwɔ nuhua kɛ tɛ nyɛleɛ evinli ne kɔsɔɔti a awie yɛ bie a bɛdi ye edwɛkɛ a, noko bɛkola bɛtu awie mɔɔ kɔ zo yɛ evinli nyɛleɛ kpole na ɔnnu ɔ nwo la bɛfi asafo ne anu.​—2 Kɔlentema 12:21; Ɛfɛsɛsema 4:19; nea “Questions From Readers” mɔɔ wɔ The Watchtower, July 15, 2006, ne anu la.