1-3. (a) Kumbi nchawanangwa wuli cho Yehova wakutipaska, nanga tingagwiriskikiya wuli nchitu mwambula kwenere? (b) Kumbi chawanangwa chenichi tingachigwiriskiya wuli nchitu kuti tilutirizgi kuja m’chanju chaku Chiuta?

KUMBI mungavwa wuli asani munthu yo mwamupaska chawanangwa waleke dala kuchigwiriskiya nchitu umampha? Tiyeruzgiyi kuti mwampaska njinga kweni pavuli paki mutuvwa kuti iyu watendeska umampha cha ndipu wapweteka nayu ŵanthu. Kumbi vingakukondweskani?

² Kuŵereŵeta, nchawanangwa chakutuwa kwaku Yehova Chiuta, yo wapereka “mpasku wosi wamampha ndi chawezi chosi chizirima.” (Yakobe 1:17) Chawanangwa chenichi ndichu chititichitiska kuti tipambanengi ndi nyama ndipu chititiwovya kuti tikambiyengi anyidu maŵanaŵanu ngidu. Mwakuyanana ndi chakuyeruzgiyapu cha njinga, chawanangwa chenichi tingachigwiriskiya nchitu mwambula kwenere. Yehova wakondwa cha asani tiŵereŵeta mwambula kuphwere mpaka kupwetekeska anyidu mtima.

³ Kuti tilutirizgi kuja m’chanju chaku Chiuta, tikhumbika kuŵereŵeta nge mo wakhumbiya mweneku yo wakutipaska chawanangwa chenichi. Yehova wakukambiya limu kaŵereŵeteru ko kaleka kumukondweska. Mazu ngaki ngakamba kuti: “Mazu ngawuyu ngangatuwanga kosi mu mulomu winu cha, kweni ngeningo ngamampha kwachizenge kwakuyana ndi usauchi, kuti ngapaski wezi ku ŵakuvwa.” (Ŵaefesu 4:29)  Tiyeni tikambiskani chifukwa cho tikhumbikiya kuphwere asani tiŵereŵeta, mazu ngo titenere kutcheŵa nangu ndipuso mo tingachitiya kuti tikambengi vinthu ‘vawuzengi.’

4, 5. Kumbi nthanthi zinyaki za m’Bayibolo zikonkhoska wuli nthazi ya mazu?

⁴ Chakwamba, tikhumbika kuphwere pakuŵereŵeta chifukwa mazu nge ndi nthazi. Lemba la Nthanthi 15:4 likamba kuti: “Lilimi lakuzika ndi muti wa umoyu, kweni kulandizga kwa mukati mwaki kunanga mzimu.” * Nge mo maji ngangachitiskiya chimiti chakufota kuti chisisipuki, mazu ngamampha nangu ngangakondweska mtima wa ŵanthu wo atingavwa. Mwakupambana ndi fundu yeniyi, kulongoro mazu ngaheni kungapweteka mtima wa anyidu. Kukamba uneneska, mazu ngo tiŵereŵeta nge ndi nthazi yakupweteka pamwenga kuchizga.—Nthanthi 18:21.

⁵ Nthanthi yinyaki yikonkhoska mwakuvwika umampha nthazi yo mazu nge nayu kuti: “Walipu mweniyo mazu ngaki ngaliŵi nge uli nkhulasa kwa lipanga.” (Nthanthi 12:18)  Kulongoro kwambula kuŵanaŵaniya kungachitiska munthu kupwetekeka maŵanaŵanu ndipuso kungananga ubwezi wo ŵanthu ŵenawu. Kumbi mukufyapu mtima chifukwa cha mazu ngakumwaza mtima? Nthanthi yo yilutirizga ndi mazu ngakuti: “Lilimi la wazeru lituza ndi kuchizga.” Mazu ngamampha ngakutuliya ku munthu yo wagwiriskiya nchitu zeru zaku Chiuta, ngangachizga mtima wakupwetekeka ndipu ngangachitiska kuti ubwezi ujeso wakukho. Kumbi mukumbuka nyengu yo ŵanthu anyaki angukukambiyani mazu ngamampha? (Ŵerengani Nthanthi 16:24.) Kuziŵa kuti mazu ngo tiŵereŵeta ngangakwaska ŵanthu anyaki, kutitichitiska kuti tilekengi kulongoro mazu ngakupweteka, kweni tilongolongi ngakuchizga.

6. Nchifukwa wuli kukanizga lilimi lidu nkhwakusuzga?

⁶ Chinanga kuti tingayesesa wuli, tingafiska cha kukanizga lilimi lidu. Chifukwa cha chiŵi cho tikhumbikiya kukanizgiya lilimi lidu nchakuti: Ubudi ndi kuleka kufikapu vititichitiska kuti titondekengi kugwiriskiya nchitu umampha lilimi lidu. “Maŵanaŵanu ngaheni nga mumtima wa munthu” ndingu ngachitiska kuti munthu waŵereŵeti vinthu viheni. (Chiyambo 8:21; Luka 6:45) Mwaviyo, kukanizga lilimi lidu ndi nchitu yikulu ukongwa. (Ŵerengani Yakobe 3:2-4.) Chinanga kuti tingalikanizgiya limu cha lilimi lidu, kweni tingayesesa kuti tiligwiriskiyi nchitu umampha. Munthu yo wasambira m’msinji kulazga ko kutuwa mweza wakhumbika kuyesesa kulimbana ndi mweza. Mwakuyana ŵaka, nasi tikhumbika kuyesesa kulimbana ndi chiziŵirizga chiheni chakuleka kugwiriskiya nchitu umampha lilimi lidu.

7, 8. Nchifukwa wuli Yehova wazakutiyeruzga mlandu pa vo tilongolo?

⁷ Chachitatu, titenere kukanizga lilimi lidu chifukwa Yehova wazakutiyeruzga pa vo tilongolo. Vo tiŵereŵeta vikwaska ŵaka ubwezi widu ndi ŵanthu pe cha, kweni vikwaska so ubwezi widu ndi Yehova. Lemba la Yakobe 1:26 likamba kuti: “Asani munthu watijipima kuti ngwakusopa, wambula  kutintha [kuko] lilimi laki kweni wakufuvya [wapusika] mtima waki, chisopa chaku mweniyo nchawaka.” Vo tilongolo vikoliyana ndi kusopa kwidu. Asani lilimi lidu titilikanizga cha, ndipu tilongolo mazu ngaheni, ngakupwetekeska mtima, ndikuti vosi vo tingachita pakuteŵete Chiuta, vaŵaka. Mwaviyo, titenere kuphwere ukongwa ndi vo tilongolo.—Yakobe 3:8-10.

⁸ Mbuneneska kuti te ndi vifukwa vakuvwika vo titenere kukanizgiya lilimi lidu kuti tileki kuligwiriskiya nchitu uheni. Techendakambiskani vinthu vawuzengi, tiyeni tikambiskani dankha vinthu vo Mkhristu wazomerezgeka cha kuvikamba.

9, 10. (a) Kumbi nkhulongoro wuli ko kwawanda m’charu ichi mazuŵa nganu? (b) Nchifukwa wuli titenere cha kutuka? (Wonani so mazu ngam’mphata.)

⁹ Kutuka. Kulongoro ko kwawanda m’charu mazuŵa nganu nkhwakutemba, kunyoza ndi kutuka. Ŵanthu anandi atuka kuti ŵanthu awonengi nge kuti vo akamba vakunozga ndipuso achita viyo asani asoŵa mazu ngakwenere. Ŵanthu akuchita maseŵeru nga njerengu agwiriskiya nchitu mazu ngakutuka ndi chilatu chakuti asekesengi ŵanthu. Kweni kutuka ndi nkhani yakusekesa cha! Vyaka pafufupi 2,000 vajumpha, wakutumika Paulo wangukambirika kupereka ulongozgi ku mpingu wa Ŵakolose kuti aleki “utokosi [kutuka].” (Ŵakolose 3:8) Paulo wangukambiya mpingu wa Ŵaefesu kuti “mphekulu yiheni” nchimoza mwa vinthu vo Akhristu auneneska ‘atenere cha kuvikamba.’—Ŵaefesu 5:3, 4.

¹⁰ Yehova kweniso ŵanthu wo atimuyanja atinkha kutuka. Kukamba uneneska, tituka cha chifukwa chakuti titanja Yehova. Pakukonkhoska “milimu ya liŵavu,” Paulo wanguzumbuwa “wuyu,” wo usazgapu kutuka. (Ŵagalatia 5:19-21) Iyi ndi nkhani yikulu ukongwa. Munthu wangasezgeka m’mpingu asani walutirizga kutuka pavuli pakuti wapaskika ulongozgi  ndipuso asani ndi nkharu yaki yakukamba vinthu viheni. *

11, 12. (a) Kumbi kusuza nkhuchitanji, nanga ndi nampha po kutuŵa kuheni? (b) Nchifukwa wuli ŵanthu wo asopa Yehova atenere cha kukamba boza?

¹¹ Kusuza ndipuso boza. Kusuza nkhukamba nkhani zakukwaskana ndi ŵanthu anyaki. Nyengu zinyaki kukamba nkhani za ŵanthu anyaki nkhunanga cha. Tingakamba va munthu munyaki yo wabatizika pamwenga yo wakhumbika kumuchiska. Mwakuyana ŵaka, Akhristu a m’nyengu ya akutumika ŵenga akukhumbisiska kuziŵa mo vinthu vitende pa umoyu wa Akhristu anyawu, ndipu akambiskananga nkhani zamampha zakukwaskana ndi Akhristu anyawu. (Ŵaefesu 6:21, 22; Ŵakolose 4:8, 9) Kweni kukamba nkhani za ŵanthu anyaki kutuŵa kuheni asani nkhani zo zikambika zaboza pamwenga zachisisi. Kulutirizga kukamba nkhani zaviyo nkhuheni ukongwa chifukwa kungachitiska kuti munthu waviyo wayambi kukamba maboza ngo ngananga mbiri ya anyaki. Mwakuyeruzgiyapu, Afarisi akambanga vinthu viheni vaboza ndi chilatu chakuti ŵanthu aleki kugomezga Yesu. (Mateyu 9:32-34; 12:22-24) Kanandi boza litambiska viwawa.—Nthanthi 26:20.

¹² Yehova watinkha ŵanthu wo ananga mbiri ya anyawu pamwenga kuŵagaŵaniska chifukwa cha vakukamba vawu. Iyu watinkha ŵanthu wo ‘akhuŵizga ndewu pakati pa abali.’ (Nthanthi 6:16-19) Mazu nga Chigiriki ngakuti di·aʹbo·los, ngang’anamuwa “waboza” ndipu ngagwiriskikiya so nchitu nge zina laku Satana. Iyu ndi “Diabolo,” yo wapusikiya Chiuta. (Chivumbuzi 12:9, 10) Mwaviyo, titenere kukhwecha  kaŵereŵeteru ko kangachitiska kuti tije nge Diabolo. M’mpingu ndi malu ngakukambiyamu vinthu vaboza cha vo vingachitiska “zindewu” ndi kugaŵikana. (Ŵagalatia 5:19-21) Mwaviyo, mwechendakambi nkhani yo mwavwa yakukwaskana ndi munthu munyaki, mujifumbengi dankha kuti: ‘Kumbi njauneneska? Kumbi ungaŵa ulemu kuyikambanga? Kumbi mphakwenere kuti ndikambiyengi ŵanthu nkhani yeniyi?’—Ŵerengani 1 Petro 4:15.

13, 14. (a) Kumbi kunyoza kwe ndi suzgu wuli? (b) Kumbi kunyoza nkhuchitanji, nanga nchifukwa wuli munthu yo wanyoza waŵika umoyu waki wauzimu pangozi?

¹³ Kunyoza. Nge mo takambiya kali, mazu nge ndi nthazi ndipu ngangapweteka anyidu. Nyengu zinyaki tosi tikamba vinthu vo pavuli paki tiguŵa navu chifukwa chakuti te ambula kufikapu. Chinanga kuti ve viyo, Bayibolo lititikonkhoske mazu ngo ngatenere cha kuzumbulika m’nyumba za Akhristu pamwenga m’mpingu. Paulo wangukambiya Akhristu kuti: “Kurunda kosi, ndi chikwiya, ndi kandundu, ndi gazamu [kugazamuka], ndi utusi [kunyoza], vituzgikeku kwinu.” (Ŵaefesu 4:31) M’Mabayibolo nganyaki mazu ngakuti “utusi” akungafwatuliya kuti ‘mazu ngaheni’ ndipuso kuti ‘mazu ngakupweteka.’ Kunyoza kusazgapu kudana ŵanthu mazina ngachipongu, kukamba mwakukalipa ndipuso nyengu zosi kusaniliyanga vifukwa ŵanthu anyaki. Ivi vingaŵachitiska soni ndipuso vingaŵachitiska kuŵanaŵana kuti mbambula kukhumbika. Mazu ngaviyo, ngaswera cha kuguŵiska ŵana chifukwa chakuti aguŵa liŵi kweniso mtima wawu uswera cha kugomezga vo munthu wakamba.—Ŵakolose 3:21.

¹⁴ Bayibolo lizomerezga cha kutuka, kunyoza pamwenga kuyuyuŵa ŵanthu. Munthu yo wachita ivi, wangasezgeka m’mpingu asani waleka kusintha pavuli pakuti wawovyeka. Ndipu asani waleka kusintha wangazihara cha umoyu wambula kumala m’charu chifya. (1 Ŵakorinte 5:11-13; 6:9, 10) Ivi vilongo kuti, tingalutirizga cha kuja m’chanju chaku Chiuta asani te ndi jalidu lakukamba vinthu viheni, vaboza  kweniso mazu ngakumwaza mtima. Mazu ngaviyo ngakupasuwa.

15. Kumbi mazu ‘ngawuzengi’ ndi nanga?

¹⁵ Kumbi tingachita wuli kuti tilongorongi umampha nge mo wakhumbiya yo wakutipaska chawanangwa chenichi? Kumbukani kuti Mazu ngaku Chiuta ngatitichiska kuti nyengu zosi tikambengi mazu ‘ngawuzengi.’ (Ŵaefesu 4:29) Yehova wakondwa asani tiŵereŵeta mazu ngawuzengi ndipuso ngakuchiska. Munthu wakhumbika kuŵanaŵana dankha kuti waŵereŵeti mazu ngawuzengi. Bayibolo lilivi mundandanda wa marangu ndipuso “kakambidu kazirima [kamampha]” ko titenere kulondo. (Tito 2:8) Kuti tikambi mazu ‘ngawuzengi,’ titenere kukumbuka vinthu vitatu vakukhumbika ukongwa vo vingatiwovya nge: Kulongoro vinthu vamampha, vauneneska ndipuso kulongoro mwachanju. Sonu, tiyeni tikambiskani vakuyeruzgiyapu vimanavi va mazu ngawuzengi.—Wonani bokosi lakuti: “ Kumbi Ndikamba Mazu Ngawuzengi?”

16, 17. (a) Nchifukwa wuli tikhumbika kuwonga anyidu? (b) Kumbi mphavakuchitika nivi po titenere kuwonga anyidu mumpingu ndipuso m’banja?

¹⁶ Kuwonga ndi mtima wosi. Yehova ndi Yesu aziŵa kuti kuwonga ndipuso kukamba mazu ngamampha nkhwakukhumbika ukongwa. (Mateyu 3:17; 25:19-23; Yohane 1:47) Nasi nge Akhristu, titenere kuwonga anyidu ndi mtima wosi. Nchifukwa wuli titenere kuchita viyo? Lemba la Nthanthi 15:23 likamba kuti: ‘Mazu nga pa nyengu yaki, ngaja ngakunozga!’ Jifumbeni kuti: ‘Kumbi ndituvwa wuli asani ŵanthu andiwonga ndi mtima wosi? Kumbi ndikondwa cha ndipuso kuchiskika?’ Kukamba uneneska, asani munthu watikuwongani ndi mtima wosi, muziŵa kuti wawona vo muchita, watikuyanjani ndipu muziŵa so kuti vo munguchita venga vakukhumbika ukongwa. Kuwonga kwaviyo kutovya kuti chigomezgu chinu chije chakukho ndipuso vitikuchiskani kuti  mulutirizgi kuchita phamphu. Mutenere kuti mukondwa ukongwa asani ŵanthu atikuwongani, mwaviyo, namwi muyesesengi kuwonga ŵanthu anyaki.—Ŵerengani Mateyu 7:12.

¹⁷ Muyesesengi kuwona vamampha mwa anyinu ndipu pavuli paki muŵawongengi. Nyengu zinyaki mungavwisiya nkhani yo yakambika umampha kumpingu, mungawona wampupuka mweniyo wakhumbisiska kuluta panthazi mwauzimu pamwenga mungawona munthu mura mweniyo wafika pa mawunganu nyengu zosi chinanga kuti wasuzgika ndi ukoti. Kuwonga ŵanthu ŵenaŵa ndi mtima wosi kungakwaska mitima yawu ndipuso kungaŵachiska kuti alutirizgi kuteŵete Yehova. M’banja, munthurumi ndi munthukazi atenere kuwongananga ndi mtima wosi pa chamampha chechosi cho chachitika. (Nthanthi 31:10, 28) Ŵana nawu akondwa asani apapi atiŵawonga. Kuwonga vo ŵana achita kutovya kuti ajengi akukondwa nge mo lumwi ndi maji vitovye chimiti kuti chikuwi umampha. Mwaviyo, apapi yesesani kuwonga ŵana ŵinu chifukwa cha mijalidu yawu yamampha ndi phamphu lawu. Kuŵawonga kungaŵachiska ndipuso kungaŵawovya kuti aje ndi chiganga kweniso kuti ayesesengi kuchita vinthu vamampha.

18, 19. Nchifukwa wuli titenere kuyesesa kuchiska Akhristu anyidu, nanga tingaŵachiska wuli?

¹⁸ Kuchiska. Yehova waphwere ukongwa “akusweka mtima ndi kuwombo mizimu yakutekenyeka.” (Sumu 34:18) Mazu ngaki ngatitikambiya kuti, “chiskanani” ndipuso kuti ‘achiskeni akufwa chipoyu mumtima.’ (1 Ŵatesalonika 5:11, 14) Te ndi chigomezgu chosi kuti Chiuta waziŵa ndipuso wawonga phamphu lidu pakuchiska Akhristu anyidu wo mitima yawu njakusweka.

¹⁹ Kumbi ndi mazu wuli ngo mungakamba kuti muchiski Mkhristu munyinu yo waguŵiskika pamwenga wasuzgika maŵanaŵanu? Mungaŵanaŵananga cha kuti imwi ndimwi mumaliskengi suzgu yaki. Kanandi, kukamba ŵaka mazu  ngamanavi kuja kwakovya ukongwa. Musimikizgiyeni munthu yo we ndi masuzgu kuti mutimwanja ukong̀wa. Mupempheni kuti murombi nayu, mungapempha Yehova kuti wamuwovyi kuziŵa kuti ŵanthu ndipuso Chiuta atimuyanja. (Yakobe 5:14, 15) Musimikizgiyeni so kuti ngwakukhumbika ukongwa mumpingu. (1 Ŵakorinte 12:12-26) Muŵerengiyeni vesi lakuchiska m’Bayibolo kuti mumusimikizgiyi kuti Yehova watimuyanja nge munthu pakuyija. (Sumu 34:18; Mateyu 10:29-31) Saniyani nyengu yakukwana yakuti mukambiskani ‘mazu ngamampha’ ndi munthu yo wasuzgika maŵanaŵanu ndipu kukamba nayu mwakutuliya pasi pa mtima kumuwovyengi kuziŵa kuti mutimuyanja nadi ndipuso kuti ndi munthu wakukhumbika ukongwa.—Ŵerengani Nthanthi 12:25.

20, 21. Kumbi ndi fundu nizi zo zichitiska kuti ulongozgi uje wamampha?

²⁰ Ulongozgi wamampha. Tosi tikhumbika kupasika ulongozgi nyengu zinyaki chifukwa te ambula kufikapu. Bayibolo lititikambiya kuti: Vwiyani ulongozgi ndipu zomerani kuchenyeka, “alinga kuti musaniyi zeru za mukucha.” (Nthanthi 19:20) Mbara pe cha wo atenere kupereka ulongozgi. Apapi apereka ulongozgi ku ŵana ŵawu. (Ŵaefesu 6:4) Azichi ŵara angalunguchizga asungwana. (Tito 2:3-5) Kwanja anyidu kungatichitiska kuti tiŵapaski ulongozgi wo ungaleka kuŵaguŵiska. Kumbi nchinthu wuli cho chingatovya kuti  tipereki ulongozgi wa viyo? Ŵanaŵaniyani fundu zitatu izi zo zingawovya kuti ulongozgi uje wakovya: Chilatu chaku yo wapereka ulongozgi, ko kwatuliya ulongozgi ndipuso mo waperekeke.

²¹ Munthu yo wapereka ulongozgi ndiyu wangachitiska kuti ulongozgi uje wamampha. Jifumbeni kuti, ‘Kumbi ndi vinthu wuli vo vingachitiska kuti ndilonde ulongozgi mwambula kudandawula?’ Kuziŵa kuti yo watikupaskani ulongozgi watikuŵanaŵaniyani, wakukwiyiyani cha ndipu walivi namwi maŵanaŵanu ngaheni, kungachitiska kuti mulonde ulongozgi waki mwambula kusuzga. Asani mupaska ulongozgi ŵanthu anyaki mutenere kuŵanaŵaniya fundu zenizi. Ulongozgi wamampha utuliya m’Mazu ngaku Chiuta. (2 Timote 3:16) Kaya tiperekengi ulongozgi mwakuchita kuŵerenga kutuliya m’Bayibolo pamwenga cha, ulongozgi wewosi wo tingapereka utenere kuja ndi fundu za m’Malemba. Mwaviyo, ŵara atenere kuphwere kuti aleki kuchichizga ŵanthu kuti ayendiyengi maŵanaŵanu ngawu pamwenga kubendezga Malemba kuti ngakoliyani ndi vo aŵanaŵana. Ulongozgi uja wakovya ukongwa asani waperekeka mwakwenere. Ulongozgi wo waperekeka mwachanju usuzga cha kuwulonde ndipuso uchitiska kuti munthu yo wapaskika ulongozgi wawoni kuti wayuyulika cha.—Ŵakolose 4:6.

22. Kumbi imwi muyesesengi kuchigwiriskiya wuli nchitu chawanangwa cho Yehova wakutipaska?

²² Kukamba uneneska, kuŵereŵeta nchawanangwa chakutuliya kwaku Chiuta. Mwaviyo, kwanja Yehova kutiwovyengi kuti chawanangwa chenichi tileki kuchigwiriskiya nchitu mwambula kwenere. Nyengu zosi tikumbukengi kuti mazu ngo tiŵereŵeta ngangazenga pamwenga kupweteka anyidu. Tiyeni tiyesesi kugwiriskiya nchitu umampha chawanangwa chenichi ‘pakuzenge,’ nge mo wakhumbiya yo wakutipaska. Ivi vingachitiska kuti mazu ngo tiŵereŵeta ngajengi ngakuchiska ŵanthu wo ticheza nawu ndipuso ngatiwovyengi kuti tilutirizgi kuja m’chanju chaku Chiuta.