1-3. (a) Ndi tshifhiwa tshifhio tshe Yehova a ri ṋea tshone, nahone tshi nga shumiswa hani luvhi? (b) U itela u dzula lufunoni lwa Mudzimu, ri fanela u shumisa hani tshifhiwa tsha u amba?

NO VHA ni tshi ḓo ḓipfa hani arali na ṋea muthu ane na mu funa tshifhiwa, fhedzi a tshi shumisa luvhi nga khole? Kha ri ri no mu ṋea goloi nahone nga murahu na pfa uri o i reila a sa londi nahone a huvhadza vhaṅwe vhathu. Zwenezwo zwo vha zwi tshi ḓo ni kula nungo.

² Vhukoni ha u amba ndi tshifhiwa tshine tsha bva kha Yehova, Muṋei wa “zwifhiwa zwoṱhe zwavhuḓi na zwoṱhe.” (Yakobo 1:17) Tshenetshi tshifhiwa tshine tsha ita uri vhathu vha fhambane na zwipuka, tshi ita uri vhathu vha kone u amba zwine vha zwi humbula na nḓila ine vha ḓipfa ngayo. Naho zwo ralo, u fana na goloi, tshifhiwa tsha u amba tshi nga shumiswa luvhi. Yehova u a vhaisala musi ri tshi amba nga nḓila i si yavhuḓi, ri tshi tsikeledza na u pfisa vhaṅwe vhathu vhuṱungu.

³ U itela u dzula lufunoni lwa Mudzimu, ri fanela u shumisa tshifhiwa tsha u amba nga nḓila ye Muṋei watsho a livha ngaho. Yehova u amba nga ho livhaho nga ha maambele ane a mu takadza. Ipfini ḽawe o ri: “Hu songo bva samba na ḽithihi milomoni yaṋu, nga hu bve ḽi re ḽivhuya ḽa u fhaṱisa henefho he ḽa lingana uri ḽi nga dzhena, uri ḽi wanise tshilidzi vhathetshelesi.” (Vha-Efesa 4:29) Kha ri haseledze uri ndi ngani ri tshi fanela u dzula ri tshi langa zwine ra zwi amba,  maambele ane ra fanela u a iledza, na nḓila ine ra nga amba ngayo ‘zwivhuya zwine zwa fhaṱa.’

4, 5. Miṅwe mirero ya Bivhilini i ṱalusa hani nḓila ine zwine ra zwi amba zwa nga kwama ngayo vhaṅwe?

⁴ Tshiṅwe tshiitisi tsha ndeme tshine tsha fanela u ri ita uri ri lange zwine ra zwi amba ndi nga uri mulomo wa muthu u fhira ngoma u lila. Mirero 15:4 i ri: “Vhulenda ha lulimi ndi muri wa vhutshilo; lwá sa ḓivhalea, lu lozwa muya wa muthu.” * Samusi maḓi a tshi kona u vusa muri wo putaho, ngauralo maipfi avhuḓi a nga homolosa vhane vha a pfa. Fhedzi maipfi a si avhuḓi a nga kula vhaṅwe nungo. Vhukuma, zwine ra zwi amba zwi nga vhaisa kana u homolosa.—Mirero 18:21.

⁵ Musi muṅwe murero u tshi ṱalusa nḓila ine maipfi a nga vhaisa ngayo u ri: “Hu na vha-amba-ma-ṱhavha-sa-pfumo.” (Mirero 12:18) Muthu ane a ṱavhanyedzela u amba a songo thoma a humbula, a nga pfisa vhaṅwe vhuṱungu vhuhulwane nahone a pfuvhisa vhushaka. Naa no no vhuya na ṱhavhiwa nga maipfi? Wonoyo murero u ṱuṱuwedza nga maipfi ane a ri: “Lulimi lwa vha vhuṱali lu na dzilafho.” Maipfi ane a sumbedza  u humbulela, ane a ambiwa nga muthu a re na vhuṱali vhu bvaho kha Mudzimu, a nga homolosa mbilu ine ya khou pfa vhuṱungu na u vusulusa vhushaka. Naa no no vhuya na khuthadzwa nga maipfi avhuḓi? (Mirero 16:24) Samusi ri tshi zwi ḓivha uri zwine ra zwi amba zwi a kwama vhaṅwe, ri fanela u amba zwithu zwine zwa homolosa, hu si zwine zwa vhaisa vhaṅwe.

6. Ndi ngani zwi tshi konḓa vhukuma u langa nḓila ine ra amba ngayo?

⁶ Hu sa londwi nḓila ine ra lingedza ngayo, ri nga si kone u langa zwine ra zwi amba nga ho fhelelaho. Tshiitisi tsha vhuvhili tshine tsha fanela u ri ita uri ri dzule ri tshi langa zwine ra zwi amba ndi tshi tevhelaho: Tshivhi na u sa fhelela zwi ita uri ri konḓelwe u langa zwine ra zwi amba. Zwine ra zwi amba zwi bva mbiluni, nahone “u elelwa ha mbilu ya muthu ndi huvhi.” (Genesi 8:21; Luka 6:45) Nga zwenezwo, zwi a konḓa vhukuma u langa zwine ra zwi amba. (Yakobo 3:2-4) Naho ri nga si kone u langa zwine ra zwi amba nga ho fhelelaho, ri nga lingedza u khwinisa nḓila ine ra amba ngayo. U fana na muthu ane a khou lingedza u bammbela a tshi khou gonyela nṱha u fhambana na lutsinga lwa mulambo, na riṋe ri fanela u dzula ri tshi khou lwisana na nḓowelo mmbi ya u amba nga nḓila i ṱhavhaho.

7, 8. Ri na vhuḓifhinduleli vhuhulwane lungafhani kha Yehova nga ha zwine ra zwi amba?

⁷ Tshiitisi tsha vhuraru tshine tsha fanela u ri ita uri ri lange nḓila ine ra amba ngayo ndi uri ri ḓo ḓifhindulela phanḓa ha Yehova. Nḓila ine ra amba ngayo a i kwami vhushaka hashu na vhathu nga riṋe fhedzi, fhedzi i dovha ya kwama na vhushaka hashu na Yehova. Yakobo 1:26 i ri: “Arali muṅwe a tshi ḓi-ita ané a shumela Mudzimu nga u sa vhofha lulimi lwawe, ngeno a tshi fhura mbilu yawe, u̗ shumela Mudzimu ha wa u ralo ndi ha fhedzi.” * Samusi ro zwi vhona kha ndima yo  fhiraho, zwine ra zwi amba zwi tshimbidzana nga maanḓa na vhurabeli hashu. Arali ra sa langa zwine ra zwi amba—ra dzulela u amba zwithu zwi vhaisaho na zwi sa fhaṱi—mishumo yashu yoṱhe ya Vhukriste i ḓo vha mahandana phanḓa ha Mudzimu. Ngauralo ri fanela u ṱhogomela nḓila ine ra amba ngayo.—Yakobo 3:8-10.

⁸ Zwi tou vha khagala uri ri na zwiitisi zwi pfalaho zwa u langa nḓila ine ra amba ngayo. Musi ri sa athu ṱhogomela maambele avhuḓi ane a fhaṱa, kha ri thome ri haseledze maambele a songo teaho Mukriste wa ngoho.

9, 10. (a) Ndi maambele afhio o ḓoweleaho shangoni ṋamusi? (b) Ndi ngani ri tshi fanela u iledza luambo lu songo kunaho? (Dovhani ni sedze ṱhaluso i re magumoni a siaṱari.)

⁹ Luambo lu songo kunaho. U teketela, maṱamba na miṅwe mifuda ya u khekhethana ndi maambele o ḓoweleaho ane a shumiswa shangoni ṋamusi. Vhathu vhanzhi vha shumisa maṱamba u itela u ombedzela zwine vha khou zwi amba kana arali vha sa ḓivhi ipfi ḽine vha nga ḽi shumisa. Kanzhi vhadzia-miswaswo vha shumisa maṱamba, vha amba nga ha mafhungo a zwa vhudzekani u itela u seisa vhathu. Naho zwo ralo, vhathu a vho ngo fanela u ḓitakadza nga u shumisa luambo lu songo kunaho. Miṅwahani ya 2000 yo fhiraho, muapostola Paulo o hevhedzwaho o eletshedza tshivhidzo tsha Kolosa uri tshi songo shumisa “dzinyambo dzo vhifhaho.” (Vha-Kolosa 3:8) Paulo o vhudza tshivhidzo tsha Efesa uri “zwiambo zwa vhuḓabaḓaba” ndi zwiṅwe zwa zwithu zwi songo ‘fanelaho u vhuya zwa buliwa kha’ Vhakriste vha ngoho.—Vha-Efesa 5:3, 4.

¹⁰ Yehova u vhenga luambo lu songo kunaho. Lu vhengwa na nga vhane vha mu funa. Vhukuma, ri fanela u sudzuluselwa u lu iledza nga ṅwambo wa uri ri funa Yehova. Musi Paulo a tshi amba nga “mishumo ya ṋama,” o bula “vhuyaḓa,” vhune ha nga katela maambele mavhi. (Vha-Galata 5:19-21) Enea ndi mafhungo a ndeme ane a fanela u ṱhogomelwa.  Muthu a nga bviswa tshivhidzoni arali na nga murahu ha u eletshedzwa lunzhi-lunzhi, a ḓi dzulela u amba kana u ṱuṱuwedza maambele a vhuaḓa vhu nengisaho, a zwithu zwi shonisaho na zwine zwa tshinyadza. *

11, 12. (a) Zwitshele ndi mini nahone zwi nga huvhadza nga nḓila-ḓe? (b) Ndi ngani vhagwadameli vha Yehova vha tshi fanela u iledza u remba vhaṅwe?

¹¹ Zwitshele na u remba. Vhathu vha funa u amba nga ha vhaṅwe vhathu na zwine zwa khou itea vhutshilo ha vhenevho vhathu. Naa zwo khakhea u ita nga u ralo? A zwo ngo khakhea arali ri sa khou vha tshinya dzina, arali ri tshi khou amba nga ha uri ndi nnyi o lovhedzwaho kana ane a ṱoḓa ṱhuṱhuwedzo. Vhakriste vha ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha vho vha vha tshi ṱhogomelana nahone vho vha vha tshi amba zwithu zwavhuḓi nga ha vhatendi ngavho. (Vha-Efesa 6:21, 22; Vha-Kolosa 4:8, 9) Naho zwo ralo, u amba nga ha vhaṅwe vhathu zwi nga vha na khombo arali ra shanda ngoho kana ra bula zwiphiri zwavho. Zwine ra tea u zwi ṱhogomela vhukuma ndi uri zwi nga ita uri muthu a rembe nahone zwa vho vhaisa vhaṅwe. U remba ndi “u zwifhela muthu . . . u itela u mu tshinya dzina na u mu tsitsa tshirunzi.” Sa tsumbo, Vhafarisei vho remba Yesu vha tshi khou lingedza u mu tshinya dzina. (Mateo 9:32-34; 12:22-24) Kanzhi u remba hu luṱanya vhathu.—Mirero 26:20.

¹² Yehova u sinyuswa nga vhane vha shumisa tshifhiwa tsha u amba u itela u tshinya vhaṅwe dzina kana u vha luṱanya. U vhenga vhane vha “luṱanya-vhana vha muthu muthihi.” (Mirero 6:16-19) Ipfi ḽa Lugerika ḽo ṱalutshedzelwaho nga uri “murembi” ndi di·aʹbo·los, ḽine ḽa dovha ḽa shumiswa sa dzina zwaḽo ḽa Sathane. U vhidzwa “Diabolo,” murembi  muvhi wa Mudzimu. (Ndzumbululo 12:9, 10) I ngoho, ri fanela u iledza maambele ane a nga ri ita uri ri fane na Diabolo. Tshivhidzoni a ho ngo fanela u vha na murembi ane a khuṱhedza mishumo ya ṋama i ngaho “dzinndwa” na “dziphambano.” (Vha-Galata 5:19-21) Nga zwenezwo, musi ni sa athu amba zwiṅwe zwithu nga ha muṅwe muthu, ḓivhudziseni uri: ‘Ndi ngoho? Naa zwi ḓo sumbedza vhuthu u zwi vhudza vhaṅwe? Naa zwo tea u anḓadza eneo mafhungo?’—1 Vha-Thesalonika 4:11.

13, 14. (a) Vhathu vha ḓipfa hani musi vha tshi semiwa? (b) U sema ndi mini nahone ndi ngani musemi a tshi ḓidzhenisa khomboni?

¹³ U semana. Samusi zwo no ṱalutshedzwa u thomani, zwine ra zwi amba zwi nga vhaisa vhaṅwe. Ndi ngoho uri nga zwiṅwe zwifhinga nga ṅwambo wa u sa fhelela, ri amba zwithu zwine ra ḓisola nga murahu. Naho zwo ralo, Bivhili i sevha nga ha maambele a songo teaho na luthihi muḓini wa Mukriste kana tshivhidzoni. Paulo o khadeledza Vhakriste uri: “U kalakata hoṱhe na mbiti na tsinyuwo na u zhamba na maṱamba nga zwi vhe kule haṋu.” (Vha-Efesa 4:31) Dziṅwe ṱhalutshedzelo dzi ṱalutshedza ipfi ḽine ḽa ri “maṱamba” nga uri “maipfi mavhi,” “luambo lu huvhadzaho,” na “u semana.” U semana—u katela na u vhidzana nga madzina a nyadzisaho na u dzulela u sasaladza nga nḓila i vhavhaho—zwi nga tsitsela vhaṅwe tshirunzi na u vha ita uri vha ḓipfe vhe si tshithu. Vhana ndi vhone vhane vha pfa vhuṱungu nga maanḓa musi vha tshi semiwa nga ṅwambo wa uri vha na mbilu thethe nahone vha fulufhela vhathu vhahulwane.—Vha-Kolosa 3:21.

¹⁴ Bivhili i amba nga ho khwaṱhaho vhukuma musi i tshi sasaladza u sema—u teketela vhaṅwe nga maipfi a maṱamba, a nyadzisaho kana a songo kunaho. Muthu ane a shumisa eneo maambele u khou ḓivhea khomboni, nga uri musemi a nga bviswa tshivhidzoni arali a sa ṱanganedza thuso ine a ṋewa yone lunzhi-lunzhi uri a shanduke. Arali a sa shandula nḓila dzawe, a nga kha ḓi xelelwa na nga ndugelo ya u tshila  shangoni ḽiswa. (1 Vha-Korinta 5:11-13; 6:9, 10) Nga zwenezwo, a ri nga ḓo vhuya ra dzula lufunoni lwa Mudzimu arali ri tshi amba zwithu zwi sa fhaṱi, mazwifhi kana zwine zwa vhaisa vhaṅwe. Maambele o raloho a a khakhamula.

15. Ndi maambele afhio ‘ane a fhaṱa’?

¹⁵ Ri nga shumisa hani tshifhiwa tsha u amba nga nḓila ye Muṋei watsho a livha ngayo? Humbulani uri Ipfi ḽa Mudzimu ḽi ri ṱuṱuwedza uri ri ambe “ḽi re ḽivhuya ḽa u fhaṱisa.” (Vha-Efesa 4:29) Yehova u a takala musi ri tshi amba maipfi ane a fhaṱa, ane a ṱuṱuwedza na ane a khwaṱhisa vhaṅwe. Zwi ṱoḓa uri muthu a thome a humbule zwavhuḓi a sa athu amba. Bivhili a i ri ṋei milayo ine ra fanela u i tevhela kha enea mafhungo; nahone a i na mufuda wa “maambele avhuḓi” ane a ṱanganedzea. (Tito 2:8, NW) U itela u amba maipfi ‘ane a fhaṱa,’ ri fanela u dzula ri tshi humbula zwithu zwiraru zwi leluwaho zwa ndeme zwine zwa sumbedza maambele a fhaṱaho: Maipfi avhuḓi, a ngoho na ane a sumbedza u humbulela. Ri na zwenezwi muhumbuloni, kha ri ṱolisise tsumbo dzo livhaho dza maambele a fhaṱaho.—Sedzani bogisi  “Naa Zwine Nda Zwi Amba Zwi A Fhaṱa?” ḽi re kha siaṱari 140.

16, 17. (a) Ndi ngani ri tshi fanela u khoḓa vhaṅwe? (b) Ndi zwifhio zwibuli zwine zwa nga shumiswa u itela u khoḓa vhaṅwe tshivhidzoni? muṱani?

¹⁶ U khoḓa zwi tshi bva mbiluni. Yehova na Yesu vha a zwi ḓivha uri ndi zwa ndeme u khoḓa na u ṱanganedza vhaṅwe. (Mateo 3:17; 25:19-23; Yohane 1:47) Samusi ri Vhakriste, zwi ḓo vha zwavhuḓi uri ri khoḓe vhaṅwe zwi tshi bva mbiluni. Ndi ngani? Mirero 15:23 i ri: “Ngangoho, ḽo naka fhungo, ḽó ḓa nga tshifhinga tshaḽo.” Ḓivhudziseni uri: ‘Ndi ḓipfa hani musi ndi tshi khoḓiwa zwi tshi bva mbiluni? Naa a zwi iti uri ndi ḓipfe ndo takala na u ṱuṱuwedzea?’ Vhukuma, u khoḓwa zwi tshi bva mbiluni zwi ita uri ni ḓivhe uri muṅwe muthu u a ṱhogomela zwine na khou zwi ita, u a ni londa, na uri zwe na zwi ita ndi zwa ndeme vhukuma. Eneo maipfi a a  ni khwaṱhisa uri ni vhe na fulufhelo na u ni ṱuṱuwedza uri ni shume nga maanḓa tshifhingani tshi ḓaho. Samusi ni tshi takala musi ni tshi khoḓiwa, zwi ḓo vha zwavhuḓi uri na inwi ni khoḓe vhaṅwe.—Mateo 7:12.

¹⁷ Ḓigudiseni u vhona zwithu zwavhuḓi kha vhaṅwe nahone ni vha khoḓe. Musi ho farwa muṱangano tshivhidzoni, ni nga kha ḓi pfa nyambo yavhuḓi, na vhona muswa ane a khou ita mvelaphanḓa yavhuḓi muyani kana na vhona mulala ane a dzula e hone miṱanganoni hu sa londwi vhulala hawe. U khoḓa vhenevho vhathu zwi tshi bva mbiluni zwi nga vha khwaṱhisa muyani. Muṱani, vhanna na vhasadzi vha fanela u khoḓana zwi tshi bva mbiluni na u dzhiela nṱha zwine muṅwe a zwi ita. (Mirero 31:10, 28) Vhana vha aluwa zwavhuḓi zwihuluhulu musi vha tshi ṱhogomela uri vha a funiwa na u dzhielwa nṱha. U khoḓa ṅwana na u mu sumbedza lufuno zwi a mu homolosa u fana na nḓila ine masana a ḓuvha na maḓi zwa homolosa ngayo tshimela. Vhabebi, ṱoḓani zwibuli zwa u khoḓa vhana vha vhoiwe nga ha pfaneleo dzavhuḓi dzine vha vha nadzo na vhuḓidini havho. U khoḓa ho raloho hu nga ita uri vhana vhaṋu vha vhe na tshivhindi na fulufhelo nahone zwa vha ṱuṱuwedza uri vha ḓidine nga maanḓa uri vha ite zwithu zwo lugaho.

18, 19. Ndi ngani ri tshi fanela u ḓidina u itela u khuthadza na lu fhembeledza vhatendi nga riṋe, nahone zwenezwo ri nga zwi itisa hani?

¹⁸ U khuthadza na u fhembeledza. Yehova u a pfela nga maanḓa vhuṱungu “vho pwanyeledzwaho” na vha “dzimbilu dz[o] vhaisalaho.” (Yesaya 57:15) Ipfi ḽawe ḽi ri ṱuṱuwedza uri ri dzule ri tshi ‘fhumudzana’ na u ‘fhembeledza vha mbilu ṱhukhu.’ (1 Vha-Thesalonika 5:11, 14) Ri na vhungoho ha uri Mudzimu u a ṱhogomela na u livhuha vhuḓidini hashu ha u khuthadza na u fhembeledza vhatendi nga riṋe vho ṱungufhalaho.

¹⁹ Naho zwo ralo, ndi mini zwine na nga zwi amba u itela u fhaṱa Mukriste nga inwi o nyabwaho kana o tsikeledzeaho? Ni songo vhona u nga ni fanela u tandulula vhuleme hawe.  Nga zwiṅwe zwifhinga, kanzhi u amba maipfi a si gathi zwi a thusa vhukuma. Lingedzani u khwaṱhisedza muthu o tsikeledzeaho uri ni a mu londa. Mu humbelani uri ni rabele noṱhe; ni nga humbela Yehova uri a thuse onoyo muthu a vhone uri vhaṅwe vhathu na Mudzimu vha a mu funa. (Yakobo 5:14, 15) Mu khwaṱhiseni uri ndi muraḓo wa ndeme tshivhidzoni. (1 Vha-Korinta 12:12-26) Vhalani ndimana ya Bivhili i ṱuṱuwedzaho u itela u mu khwaṱhisedza uri Yehova u a mu londa zwa vhukuma. (Psalme ya 34:18; Mateo 10:29-31) U ḓiṋea tshifhinga tsha u amba ipfi ḽa “vhuthu” na muthu o tsikeledzeaho nahone ni tshi khou amba zwi tshi bva mbiluni zwi ḓo mu thusa vhukuma uri a ḓipfe a tshi funiwa na u dzhielwa nṱha.—Mirero 12:25.

20, 21. Ndi zwithu zwifhio zwine zwa ita uri nyeletshedzo i shume?

²⁰ Nyeletshedzo i shumaho. Samusi ri vhathu vha songo fhelelaho, roṱhe ri a ṱoḓa nyeletshedzo tshifhinga tshoṱhe. Bivhili i ri ṱuṱuwedza uri: ‘Thetshelesa U tshi eletshedzwa, U pfe vha tshi U rovhedza; ndi hone U tshi ḓo thanya matshelo.’ (Mirero 19:20) A si vhahulwane fhedzi vhane vha nga eletshedza vhaṅwe. Vhabebi vha eletshedza vhana. (Vha-Efesa 6:4) Vhahashu vha tshisadzini vho vhibvaho vha nga eletshedza vhafumakadzi vhaswa. (Tito 2:3-5) U funa vhaṅwe vhathu zwi ri sudzulusela u vha ṋea nyeletshedzo ine vha nga i ṱanganedza vha sa khou ḓipfa vho tsikeledzwa. Ndi mini zwine  zwa nga ri thusa u ṋea nyeletshedzo yo raloho? Ṱhogomelani masia mararu ane a nga ita uri nyeletshedzo i shume: mavhonele na zwiṱuṱuwedzi zwa ane a khou ṋea nyeletshedzo, zwine zwa ita uri hu ṋewe nyeletshedzo, na nḓila ine ya ṋewa ngayo.

²¹ U itela uri nyeletshedzo i shume zwi ḓisendeka nga ane a khou i ṋea. Ḓivhudziseni uri, ‘Ndi lini hune zwa nndelutshela uri ndi ṱanganedze nyeletshedzo?’ Zwi a leluwa u ṱanganedza nyeletshedzo musi ni tshi zwi ḓivha uri ane a khou i ṋea u a ni londa, ha khou i ṋea nge a dinwa nga maṅwe mafhungo, nahone ha khou itiswa nga zwiṱuṱuwedzi zwi si zwavhuḓi. Zwi ḓo vha zwavhuḓi uri ni ite zwi fanaho musi ni tshi eletshedza vhaṅwe. Zwiṅwe hafhu, nyeletshedzo i shumaho i vha yo thewa Ipfini ḽa Mudzimu. (2 Timotheo 3:16) Hu sa londwi uri ri redza Bivhili nga ho livhaho kana nga hu songo livhaho, nyeletshedzo iṅwe na iṅwe ine ra i ṋea i fanela u vha yo thewa Maṅwaloni. Nga zwenezwo, vhahulwane vha fanela u ṱhogomela uri vha si kombetshedze vhaṅwe uri vha tevhele mavhonele avho; nahone a vho ngo fanela u shanda Maṅwalo, vha tshi ita u nga Bivhili i a tikedza mavhonele avho. Hafhu nyeletshedzo i a shuma vhukuma arali yo ṋewa nga nḓila yo lugaho. Zwi a leluwa u ṱanganedza nyeletshedzo ine ya ṋewa nga vhulenda nahone zwi ita uri muthu ane a khou i ṱanganedza a dzule e na tshirunzi.—Vha-Kolosa 4:6.

22. No ḓiimisela u ita mini malugana na u shumisa tshifhiwa tsha u amba?

²² Vhukuma, u kona u amba ndi tshifhiwa tsha ndeme tshine tsha bva ha Mudzimu. U funa hashu Yehova zwi fanela u ri sudzulusela u sa shumisa luvhi tshenetshi tshifhiwa. Kha ri humbule uri zwine ra zwi amba kha vhaṅwe zwi na maanḓa—a u fhaṱa kana a u ṱhavha. Ngauralo kha ri lwele u shumisa tshenetshi tshifhiwa nga nḓila ye Muṋei watsho a livha ngayo—u itela u ‘fhaṱa’ vhaṅwe. Nga zwenezwo zwine ra zwi amba zwi ḓo ṱuṱuwedza na u homolosa vhaṅwe nahone zwi ḓo ri thusa uri ri dzule lufunoni lwa Mudzimu.