13-ЧИ БАЖАЛЫК
Кудайга јарабай турган байрамдар
«Кудайга не јарап турганын билип алыгар» (ЕФЕСТЕГИЛЕРГЕ 5:10).
1. Иегова Бойына кандый улусты јууктадат ла андый улус нениҥ учун кӧгӱс јанынаҥ сергелеҥ болор учурлу?
«ЧЫНЫЛА бажырып јӱрген улус Адага тынла, чынла бажырар... Ада андый бажыраачыларды Бойына бедирейт ине» — деп, Иисус айткан (Иоанн 4:23, ЈК 2003). Иегова андый улусты, сени тапкандый чылап таап алза, Бойына ла Уулына јууктадып јат (Иоанн 6:44). Кандый јаан кӱндӱ! Агару Бичиктиҥ чындыгын сӱӱп турган улус Кудайга не јарап турганын јаантайын шиҥдеп турар учурлу, не дезе Сатана — сӱмелӱ тӧгӱнчи (Ефестегилерге 5:10; Ачылта 12:9).
2. Чын кудай јаҥды тӧгӱн кудай јаҥла булгап турган улуска Иегова кандый кӧрӱмдӱ? Јартап беригер.
2 Синай деп кырдыҥ јанында израильтяндар Ааронды кудай эдип берзин деп сураарда не болгонын шӱӱп кӧр. Аарон кӱӱнзебей де турган болзо, олорго алтын бозу эдип береле, бу бозу Иегованы темдектеер деп сананып: «Эртен Иеговага учурлалган байрам болор» — деп айткан. Мынайып чын кудай јаҥды тӧгӱн кудай јаҥла булгап салганын Иегова јараткан ба? Јок. Ол чалуга бажырган ӱч муҥ кире кижини јоголтып салган (Чыгыш 32:1—6, 10, 28). Мынаҥ бис неге ӱренип аларыс? Бис Кудайдыҥ сӱӱжинде артарга турган болзоос, кирлӱ немеге јууктабас учурлу ла чындыкты кандый ла јаманнаҥ корулаар учурлу (Исаия 52:11; Иезекииль 44:23; Галаттарга 5:9).
3, 4. Бис јарлу чӱм-јаҥдарды ла байрамдарды шиҥдеп турган ӧйдӧ, библиялык принциптерди нениҥ учун ундыбас учурлу?
3 Јуунды тӧгӱн ӱредӱлердеҥ корулап турган элчилердиҥ божогоныныҥ кийнинеҥ, христиандар деп аданып турган, је чындыкты сӱӱбей турган улус, чалуларга бажырып тургандардыҥ (язычники) чӱм-јаҥдарын ла байрамдарын алынып, олорды христиан байрамдар деп адап баштаган (2 Фессалоникадагыларга 2:7, 10). Кезик байрамдарды шӱӱп кӧрӱп јатсабыс, олордо Кудайдыҥ кӧрӱм-санаазы эмес, је бу телекейдиҥ кӧрӱм-санаазы кӧрӱнет деп, ајарып тур. Чынын алза, телекейдиҥ байрамдарында тӱҥей немези бар: олор эт-канныҥ кӱӱнин бӱдӱрет ле тӧгӱн кудай јаҥныҥ ӱредӱлерине ле спиритизмге јӧмӧжип јат. Мындый ончо керектер «улу Вавилонныҥ» чын јӱзин сӱреен јакшы кӧргӱзип јат (Ачылта 18:2—4, 23) *. Анайда ок бӱгӱнги кӱнниҥ јарлу чӱм-јаҥдары јебрен ӧйлӧрдӧҥ келгенин ле бу јескинчилӱ чӱм-јаҥдарды Иегова Бойыныҥ кӧзиле кӧргӧнин ундыбас керек. Оныҥ да учун андый байрамдарды Иегова бир де јаратпай јат. Андый болордо, биске озо ло баштап Иегованыҥ кӧрӱм-санаазын сананар керек эмес пе? (Иоанныҥ 2-чи самаразы 6, 7).
4 Бистер, чындык христиандар, кезик байрамдар Иеговага јарабай турган деп билерис, оныҥ учун телекейдиҥ байрамдарына бир де киришпес керек деп, бек шӱӱп алар учурлу. Мындый байрамдарды Иегова нениҥ учун јаратпай турганыныҥ шылтактарын шӱӱп кӧргӧнис Кудайдыҥ сӱӱжинде артарына каршу јетиргедий керектердеҥ кыйарга болужар.
РОЖДЕСТВО — КӰНГЕ БАЖЫРАРЫЛА КОЛБУЛУ БАЙРАМ
5. Иисус јаҥар айдыҥ 25-чи де кӱнинде, чаган айдыҥ 7-чи де кӱнинде чыкпаган деп, бис нениҥ учун бӱдӱмјилӱ айдар аргалу?
5 Агару Бичикте Иисустыҥ чыккан кӱнин байрамдаары керегинде айдылбай јат. Чынын алза, Оныҥ чыккан кӱни јарт эмес. Андый да болзо, Ол јаҥар айдыҥ 25-чи де кӱнинде чыкпаган, чаган айдыҥ 7-чи де кӱнинде чыкпаган деп, бис бӱдӱмјилӱ айдар аргалу. Мындый ӧйдӧ Израиль јеринде кыш тӱжӱп калат *. Темдектезе, Иисус чыгып турарда, «јалаҥда кӱдӱчилер ӱӱрлӱ койын коно каруулдап тургандар» деп, Лука бичиген (Лука 2:8—11). Олор койлорын јыл туркунына «јалаҥда» кабыратан болгон болзо, бу сӧстӧргӧ јаан ајару эдилбес эди. Је мындый ӧйдӧ Вифлеемде јашкан кар јаап туратанынаҥ улам, койлорды кажаанда кыштадып јат, андый ӧйдӧ кӱдӱчилер «јалаҥда» конбос эди. Анайда ок Иосиф ле Мария Вифлеем јерине барган, нениҥ учун дезе Цезарь Август тоо алыш ӧтсин деп јакару чыгарган болгон (Лука 2:1—7). Цезарь римниҥ башкарузын јаратпай турган улуска кыш ортозында бойлорыныҥ калаларына барзын деп јакарар беди?
6, 7. а) Рождествоныҥ чӱм-јаҥдары кайдаҥ келген? б) Христиандардыҥ бой-бойына сыйлар эдетени, Рождествоныҥ ӧйинде сыйлар эдетенинеҥ незиле башка?
6 Рождество Агару Бичимелдеҥ алылган байрам эмес, бу байрам чалуларга бажырып тургандардыҥ байрамдарынаҥ, темдектезе кыра ижиниҥ Сатурн деп кудайына учурлалган римниҥ сатурналий деген байрамынаҥ келген. «Мир русской культуры» деген энциклопедияда мынайып айдылат: «Римниҥ улузы јебрен Иран албатыныҥ Митра деген кӱнниҥ кудайына бажырар болгон. Је христиан серкпе мындый байрамды јоголторго, Рождество деген байрамды кийдирген. Анайып, Рождество јӱк ле IV чактыҥ јаҥар айыныҥ 25-чи кӱнинеҥ ала байрамдалып башталган. Митра деген кудайдыҥ чыккан кӱни база јаҥар айдыҥ 25-чи кӱнинде байрамдалар болгон».
Чындык христиандар сыйларды акту кӱӱнинеҥ эдет
7 Чалуларга бажырган улус бойлорыныҥ байрамдарында бой-бойына сыйлар эдер болгон. Бӱгӱнги кӱнде Рождество деген байрам анайып ла ӧдӧт. Је мынайып баалу сыйлар эткени алдындагы да ӧйдӧ, бӱгӱнги де кӱнде 2 Коринфтегилерге 9:7-те бичилгенине келишпей јат. Ондо мынайып айдылат: «Кажы ла кижи јӱреги ого айтканыла, ачурканбай, албан јокко берзин, не дезе сӱӱнип берип турган кижиге Кудай буурзап јат». Чындык христиандар сыйды кандый бир кӱнге келиштирип этпей јат, улустаҥ сый сакыбай јат, карын сыйларды бой-бойын сӱӱп турганынаҥ улам эдет (Лука 14:12—14; Апостолдордыҥ ижи 20:35 кычыр). Ого ӱзеери, олор кӧп улуска кӧрӧ, Рождествоныҥ шакпыртына да кирбей турганын, тӧлӱге де тӱшпей турганын тыҥ баалап јат (Матфей 11:28—30; Иоанн 8:32).
8. Астрологтор сыйларды Иисуска чыккан кӱнине сыйлаган ба? Јартап беригер.
8 Је кем де: «Астрологтор Иисуска сыйларды чыккан кӱнине эткен эмес пе?» — деп айдар аргалу. Јок, чыккан кӱнине эмес. Библиялык ӧйлӧрдӧ атту-чуулу кижиге тоомјызын кӧргӱзерге, сыйлар эдер јаҥ болгон (Каандардыҥ 1-кы бичиги 10:1, 2, 10, 13; Матфей 2:2, 11). Анайда ок олор Иисус чыккан тӱнде келбеген. Астрологтор келерде, Иисус мал азыраар ӧлӧҥ салгышта јаткан јаш бала болбогон. Оноҥ бери кӧп ӧй ӧткӧн лӧ Иисус турада јаткан болгон.
ЧЫККАН КӰН КЕРЕГИНДЕ АГАРУ БИЧИК НЕНИ АЙДАТ
9. Агару Бичикте бичилген чыккан кӱндерде не болгон?
9 Бала чыкканы — јаан сӱӱнчи де болзо, Агару Бичикте Кудайдыҥ ишчилери чыккан кӱнди байрамдаган деп айдылбай јат (Сарын 127:3). Бу керегинде бичилбей, ундылып калган болор бо? Јок, не дезе Агару Бичикте чыккан кӱнди байрамдаганыныҥ эки учуралы бар: баштапкызы, Египеттиҥ фараоныныҥ чыккан кӱни, экинчизи, Ирод Антипаныҥ чыккан кӱни. (Башталганы 40:20—22; Марк 6:21—29 кычыр.) Је бу эки учуралда јакшы ла неме болбогон: анчада ла калганчызында, нениҥ учун дезе ондо Крестеечи Иоанныҥ бажы кезе чабылган.
10, 11. Баштапкы христиандар чыккан кӱнди байрамдаарына кандый кӧрӱмдӱ болгон ло нениҥ учун?
10 «Уорлд бук» деген энциклопедияда мынайып бичилген: «Баштапкы христиандар кажы ла кижиниҥ чыккан кӱнин байрамдаарын чалуларга бажырып турган улустыҥ чӱм-јаҥы деп кӧрӧтӧн». Темдектезе, јебрен гректер кажы ла кижиде байаназы (дух-покровитель) бар, ол байаназы кижиниҥ чыкканынаҥ бери бастыра јӱрӱмине кожо болот деп бӱдӱп туратан. «Бу кӧскӧ кӧрӱнбес байана кижиле кожо чыккан кудайла кандый да колбулу» — деп, «Истоки празднования дня рождения» деген бичикте айдылат (The Lore of Birthdays). Чыккан кӱнниҥ байрамдары јебрен ӧйдӧҥ келген ле астрологияла, гороскопло јуук колбулу.
11 Јебрен ӧйдӧги Кудайдыҥ ишчилери чыккан кӱнниҥ байрамын јаҥыс ла чалуга бажырарыла, спиритизимле колбулу болгонынаҥ улам эмес, је принциптеҥ улам байрамдабаган болор. Нениҥ учун мынайып айдарга јараар? Бу јобош ло тӧп улус бойыныҥ чыккан кӱнин аҥылу кӱн этпеген (Михей 6:8; Лука 9:48) *. Карын олор Иеговага јӱрӱм эдип берген баалу сыйы учун быйанду болгон ло Оны макка кӧдӱрген (Сарын 8:3, 4; 36:9; Ачылта 4:11) *.
12. Божогон кӱн чыккан кӱннеҥ артык дегенин канайып оҥдоор?
12 Кудай божоп калган чындык улузын качан да ундыбай јат, ого ӱзеери келер ӧйдӧ олорды тиргизер деп сӧзин берет (Иов 14:14, 15). Јарлыкчы 7:1-де: «Јакшы ат-јол јакшы майдаҥ артык, божогон кӱн чыккан кӱннеҥ артык» — деп айдылат. Бистиҥ «јакшы ады-јолыс» — Кудайдыҥ кӧзинде чындык иштеп јӱргенистеҥ улам јакшы атту болгоныс дегени. Кудайдыҥ байрамдазын деп јакарган сок јаҥыс кӱни чыккан кӱнле эмес, божогон кӱнле колбулу. Бу кӱн Христостыҥ божогон кӱни болот, Оныҥ бийик «ады-јолы» биске аргаданыш берет (Еврейлерге 1:3, 4; Лука 22:17—20).
КЫЗЫЛ ЈЫМЫРТКАНЫҤ БАЙРАМЫ — ТӰЖӰМ БЕРЕРИНИҤ КУДАЙЫНА БАЖЫРАРЫЛА КОЛБУЛУ БАЙРАМ
13, 14. Кызыл јымыртканыҥ байрамыныҥ чӱм-јаҥы кайдаҥ келген?
13 Кызыл јымыртканыҥ байрамын (христианская Пасха) — Христостыҥ тирилгенин темдектеп турган кӱн деп байрамдап јадылар, је чынынча болзо, бу байрам тӧгӱн кудай јаҥнаҥ келген. Је јымыртка ла кролик кайдаҥ келген? Јымыртка «јаҥы јӱрӱмниҥ ле тирилериниҥ сӱр-темдеги», а кролик озогы ӧйлӧрдӧҥ бери тӱжӱм берериниҥ сӱр-темдеги болот деп, «Британиялык энциклопедияда» айдылат. Оныҥ учун Христостыҥ тирилгенин байрамдайтан Кызыл јымыртканыҥ байрамын, чынынча болзо, тӱжӱм берериниҥ кудайына бажыратан байрам деп айдарга јараар *.
14 Иегова тӱжӱмниҥ кудайыла колбулу кирлӱ чӱм-јаҥды Уулыныҥ тирилгениниҥ сӱр-темдеги болзын деп, јарадар беди? Јок, качан да јаратпас эди! (2 Коринфтегилерге 6:17, 18). Кудайдыҥ Сӧзи Иисустыҥ тирилген кӱнин байрамдаарын јакарбай да, јаратпай да јат. Анчада ла тӱжӱмниҥ кудайына учурлай бу кӱнди байрамдаарына куучын да јок.
ЈАҤЫ ЈЫЛДЫҤ БАЙРАМЫ КАЙДАҤ БАШТАЛГАН
15. Озогы ӧйлӧрдӧ Јаҥы јылдыҥ байрамы канайып ӧткӱрилген?
15 Јаҥы јылды албатылар башка-башка ӧйдӧ лӧ кажызы ла бойыныҥ эбиле байрамдап јат. Је бу байрам кайдаҥ башталган? Грузияныҥ православный серкпезиниҥ ишчизиниҥ айтканыла болзо: «Јаҥы јылдыҥ байрамы чалуга бажырган Јебрен Римниҥ байрамдарынаҥ келген. Чаган айдыҥ 1-кы кӱнинде олор Янус деген кудайга бажыргандар, а орус тилде Январь деген ай оныҥ адыла адалган. Бу чалуда эки јӱс болгон: бир јӱзи ичкери кӧргӧн, экинчи јӱзи кайра кӧргӧн. Анайып ол бир јӱзиле келер ӧйди кӧргӧн, экинчи јӱзиле ӧткӧн ӧйди кӧргӧн. Оныҥ учун чаган айдыҥ 1-кы кӱнин арбынду аш-курсагыла, сӱӱнчилӱ ойын-каткызыла уткыган кижи, јыл туркунына ырысту ла ончо јанынаҥ јеткил јадар деп бӱткендер. Эмдиги ӧйдиҥ улузы јаҥы јылды база анайып ла сананып ӧткӱргилейт. [...] Чалуга бажырып тургандардыҥ кезик байрамдарында улусты тайылгага экелетен. Кезик байрамдары аайы-бажы јок јыргаганыла, балыр керектериле аҥыланган. Кезигинде, темдектезе Янус кудайдыҥ байрамында, улус аайы-бажы јок ичип-јип, аракыдап, бойын тудунбай нени ле эдер болгон... Бис алдында бойыс та Јаҥы јылды байрамдап, чалуга бажырып тургандардыҥ байрамына турушкан эмес бедис».
ТОЙ-ЈЫРГАЛЫГАР АРУ БОЛЗЫН
16, 17. а) Биле тӧзӧӧргӧ турган христиан улус, той ӧткӱретен јербойыныҥ чӱм-јаҥдарын нениҥ учун Агару Бичиктиҥ принциптериле шӱӱп кӧрӧр учурлу? б) Христиандар кыстыҥ чечегин таштаар чӱм-јаҥ керегинде ле чечекти тудуп алган кижиниҥ тойы ээчиде болор деп бӱдери керегинде нени ундыбас учурлу?
16 Удабас «колтуныҥ ла сыргалјыныҥ ӱни... [Улу Вавилондо] база угулбас» (Ачылта 18:23). Нениҥ учун угулбас? Нениҥ учун дезе Улу Вавилон удабас ла јоголып калар, анайда ок билени тойынаҥ ла ала киртиткедий спиритизмле колбулу чӱм-јаҥдар база јоголып калар (Марк 10:6—9).
17 Кажы ла ороондо бойыныҥ чӱм-јаҥы бар. Андый јаҥдардыҥ кезигинде јаман неме јок деп билдирет, је тазыл-тамырын кӧрзӧ, олор Вавилонныҥ чӱм-јаҥдарынаҥ келген болот (Исаия 65:11). Бӱгӱнги кӱнде мындый чӱм-јаҥдарга тойдо кыстыҥ чечегин таштаганы кирет. Бу чечекти, ырызы тартып, тудуп алган кижиниҥ тойы ээчиде болор деп бӱдӱп јадылар. Мындый чӱм-јаҥ тӧгӱн кудай јаҥнаҥ келген. Кудайдыҥ сӱӱжинде артарга турган улус, кирлӱ чӱм-јаҥдардаҥ кыйып турар деп, бис алаҥзыбай јадыс. (2 Коринфтегилерге 6:14—18 кычыр.)
18. Той эдерге турган улус ла тойго келетен улус библиялык кандый принциптерле башкарынар учурлу?
18 Иегованыҥ Керечилери христиан тойдыҥ учурын јабызаткадый эмезе улустыҥ уйадына тийгедий телекейдиҥ чӱм-јаҥдарынаҥ кыйып јадылар. Темдектезе, олор алыжып јаткандарды ла келген улусты эби јок айалгага тургускадый сӧстӧр айтпай јадылар. Анайда ок алыжып јаткандарды бу телекейдиҥ кӧрӱминине, аргалу-чакту болорына, кӱӱнзетпей јат (1 Коринфтегилерге 2:12; Лука 6:31; 10:27). Ого ӱзеери, «јадын-јӱрӱмле оморкойтонын» кӧргӱзип турган ӧткӱре баалу той ӧткӱрбей јат (Иоанныҥ 1-кы самаразы 2:16). Тойго белетенип јаткан болзоҥ, Иегова сеге нени кӱӱнзеп турганын качан да ундыба. Ол сеге, кийнинде бу кӱнди эске алынгаҥда, кунукчылду санаалар келбезин, карын јылу сезимдер келзин деп кӱӱнзейт *.
ТОСТ АЙДАРЫ КУДАЙ ЈАҤЛА КОЛБУЛУ БА?
19, 20. Бир справочник тост айдары керегинде нени айдат ла христиандар нениҥ учун тост айтпай јат?
19 Той-јыргалдарда ла најылар јуулышканда тост айдар јаҥжыгу бар. Башка-башка албатылардыҥ ачу ажы керегинде 1995 јылдыҥ бир справочнигинде мынайып айдылган: «Тост айдары... урулта эдетен чӱм-јаҥдардаҥ тизилип келген болор. Ол чӱм-јаҥдарла болзо, кижи кудайларга тайылга эдип, агару сыйлар экелип: „Су-кадык бол!“, „Кӧп јаш јажа!“ — деп кӱӱнземел сӧстӧр, ол эмезе мӱргӱӱл сӧстӧр айдатан» (International Handbook on Alcohol and Culture).
20 Тост айдарын кӧп улус кудай јаҥла эмезе ырым-белгеле колбобой јат. Је аракылу чӧӧчӧйди «теҥериге», ӧскӧртӧ айтса кӧрӱнбес тындарга, кӧдӱргенин алкыш сураганына тӱҥейлеерге јараар. Мындый јаҥ Агару Бичимелдиҥ ӱреткенине келишпей јат (Иоанн 14:6; 16:23) *.
«ИЕГОВАНЫ СӰӰП ТУРГАНДАР, ЈАМАНДЫ КӦРӦР КӰӰНИГЕР ЈОК БОЛЗЫН»
21. Христиандар кудай јаҥла колбу јок, је јарлу кандый байрамдардаҥ кыйып јадылар ла нениҥ учун?
21 Бу телекейдиҥ там ла ӱрелип бараткан нормаларына Улу Вавилон кӧндӱрезинеҥ эмезе туйказынаҥ салтарын јетирет. Мынаҥ улам кезик ороондор кажы ла јыл јескинчилӱ бијелерлӱ, гомосексуалистердиҥ ле лесбиянкалардыҥ јӱрӱмин макка кӧдӱрип турган карнавалдар ӧткӱрип јадылар. «Иегованы сӱӱп тургандар» мындый байрамдарда болор бо, эмезе тууразынаҥ кӧрӧр бӧ? Олор јаманды чыннаҥ кӧрӧр кӱӱни јок деп кӧргӱзер бе? (Сарын 1:1, 2; 97:10). «Ајаруга турбас неменеҥ кӧзимди тууралатсаҥ» — деп мӱргӱген сарнаачыныҥ шӱӱп алганына тӱҥейлежери канча киреге артык болот (Сарын 119:37).
22. Кандый учуралда христиан кижи байрамда туружарын, турушпазын бойыныҥ уйады аайынча кӧрӧр аргалу?
22 Христиан кижи бу телекейдиҥ байрамдарына турушпай турганын эткен керектериле кӧргӱзерге албаданып јат. Элчи Павел айткан: «Јип пе, ичип пе, нени де эдип турган болзогор, Кудай макталзын деп эдигер» (1 Коринфтегилерге 10:31; « Ойгор шӱӱлтелерди канайып эдер» деген рамканы кӧрӱгер). Је чӱм-јаҥ эмезе байрам тӧгӱн кудай-јаҥла чике колбулу деп кӧргӱзилбей турган болзо, политикалык эмезе патриотический церемонияларла колбулу эмес, анайда ок библиялык принциптерди буспай турган болзо, байрамга туружар ба, јок по деп кажы ла христиан кижи бойы шӱӱп сананар учурлу. Ого ӱзеери, буудак болбоско, улустыҥ сезимдерин ајаруга алар керек.
АЙТКАН СӦЗИҤ ЛЕ ЭТКЕН КЕРЕГИҤ КУДАЙДЫ МАКТАЗЫН
23, 24. Бис Иегованыҥ чындык нормалары керегинде канайып јакшы кере берер эдис?
23 Јарлу байрамдар билелерге ле најыларга јуулыжатан шылтак болот. Оныҥ учун кем-кем бистиҥ Агару Бичикке тӧзӧлӧнгӧн кӧрӱмисти ӧткӱре кату деп сананып турган болзо, Иегованыҥ Керечилери андый улуска најыларыла, билезиле куучындажарын баалап јат деп, јартап берер аргалу (Укаа сӧстӧр 11:25; Јарлыкчы 3:12, 13; 2 Коринфтегилерге 9:7). Бис сӱӱген улузысла, јууктарысла ӧткӱрген ӧйди јаантайын баалайдыс, је Кудайды ла Оныҥ чындык нормаларын сӱӱп турганыстаҥ улам, Кудайды ачындырып турган чӱм-јаҥдар сӱӱнчилӱ мындый туштажуларды быјарсытпазын деп кӱӱнзейдис. (« Чындык бажырыш јаан сӱӱнчи экелет» деген рамканы кӧрӱгер.)
24 Кезик Керечилер Агару Бичикти ӱренерине белетелген тӧс бичиктиҥ шӱӱлтелерин акту кӱӱнинеҥ јилбиркеген улуска эрчимдӱ куучындап јадылар. Бис сӧс блаажарга эмес, је улустыҥ јӱрегин томултарга амадап јадыбыс. Оныҥ учун улуска тоомјылу баштанып, јобош бол, анайда ок «сӧзиҥ јаантайын јакшылыкту ла чечен [тустап салгандый, ЈТ] болзын» (Колоссыдагыларга 4:6).
25, 26. Ада-энелер балдарына Иеговага бӱдерин ле сӱӱжин тыҥыдарга канайып болужар аргалу?
25 Иегова бисти, Бойыныҥ ишчилерин, јакшы ӱредип салган. Бис неге бӱдӱп турганысты, кандый бир керекти нениҥ учун эдип турганысты эмезе этпей турганысты јакшы оҥдоп јадыс (Еврейлерге 5:14). Оныҥ учун, ада-энелер, бойыгардыҥ балдарыгарды библиялык принциптерди шӱӱп сананзын деп ӱредигер. Мынайып, слер олордыҥ Кудайга бӱдерин тыҥыдадыгар, олордыҥ кӧрӱмин кем-кем алаҥзуга тургузып турза, Агару Бичиктиҥ болужыла канайып каруу беретенине болужадыгар, анайда ок Иегова олорды сӱӱп турган деп бӱдӱмјилеп јадыгар (Исаия 48:17, 18; Петрдыҥ 1-кы самаразы 3:15).
26 Кудайга «тынла, чындыкла» бажырып тургандардыҥ ончозы јаҥыс ла телекейдиҥ байрамдарынаҥ кыйып јат эмес, је анайда ок јӱрӱмниҥ кажы ла јанында тӧгӱндебеске албаданып јат (Иоанн 4:23). Бӱгӱнги кӱнде тӧгӱндебей јӱреринеҥ туза јок деп кӧп улус айдат. Је Кудайдыҥ принциптериле јӱргени јаантайын тузалу болот деп, келер бажалыктаҥ кӧрӧрис.
^ 3 абз. « Байрамга туружарым ба?» деген рамканы кӧрӱгер. Кезик байрамдар Иегованыҥ Керечилериле чыгарылган «Индекс публикаций Сторожевой Башни» деген бичикте бар.
^ 5 абз. Библиялык хронологияны ла кижиликтиҥ тӱӱкизин кӧрзӧ, Иисус б. э. озо иудей албатыныҥ кӱнтизӱзиле (календарь) 2 јылда этаним айда чыккан болор. Бу ай, эмдиги ӧйдиҥ кӱнтизӱзиле кӧрзӧ, ӱлӱрген ле кӱчӱрген айларга келижет. («Понимание Писания» деген энциклопедияда, «Иисус Христос» деген јӧрмӧлдӧ, «Время рождения и длительность служения» деген бӧлӱкти кӧрӱгер.)
^ 11 абз. « Байрамдар ла сатанизм» деген рамканы кӧрӱгер.
^ 11 абз. Јасактыҥ јӧптӧжӱзи аайынча, бала чыгарган ӱй кижи, кинчек учун Кудайга тайылга эдер учурлу болгон (Левит 12:1—8). Бу некелте ада-энезиниҥ кинчеги балдарына кӧчӱп турганын ундыбаска болушкан, анайда ок израиль албатыга бала чыкканына ӧйинеҥ ӧткӱре ајару этпеске болушкан ла чыккан кӱнди байрамдаарыла колбулу чалуга бажыратан чӱм-јаҥдарды алынбаска кӱӱнзеткен болор (Сарын 51:5).
^ 13 абз. «Пасха» деп кӧчӱрилген английский сӧс јарыктыҥ ла јастыҥ, ол эмезе тӱжӱм берериниҥ, англо-саксонский Эастра, эмезе Эостра, деп кудайдыҥ адынаҥ келген. «Словарь мифологии» деген бичикле болзо, «бу кудайдыҥ сӱр-темдеги — айдыҥ толуны тушта јымырткалар экелерге сӱӱген кролик болгон. Кезикте бу кудайдыҥ бажын кроликтыҥ бажындый эдип јурап туратан» (The Dictionary of Mythology).
^ 18 абз. 2006 јылдыҥ ӱлӱрген айдыҥ 15-чи кӱниниҥ «Каруулчы баканазында» «Свадьбы, достойные в глазах Бога и людей», «Покажите свою веру на деле» ле «Пусть ваша свадьба пройдет радостно и благопристойно» деген јӧрмӧлдӧрди кӧрӱгер.
^ 20 абз. 2007 јылдыҥ кочкор айдыҥ 15-чи кӱниниҥ «Каруулчы баканазынаҥ» 30—31 бӱктерди кӧрӱгер.
