1. Mimbe mintén mi bôt Yéhôva a ñôt ipañ yé, inyuki ba nlama yén péé i pes mbuu?

YÉSU a kal le: “Ba ba ñôôp ni maliga ba ôôp bisu bi Tata i mbuu ni maliga; inyule ndôñ ini yon Tata a nyéñ i ba ba ba ñôôp bisu gwé.” (Yôhanes 4:23) Ngéda Yéhôva a nléba mintén mi bôt mi​—kiki a bi léba we​—a mboñ le ba kôôge ipañ yé ni ipañ Man wé. (Yôhanes 6:44) Kinjee masoda! Ndi, i bôt ba ngwés maliga ma Bibel, ba nlama ke ni bisu i wan “mam ma nlémél Nwet,” inyule Satan a yé malét inyu yumus bôt.​—Efésô 5:10; Masoola 12:9.

2. Toñol lelaa Yéhôva a ntehe bet ba noode pôdna maliga ni base i bitembee.

² Béñge yom i bi tagbe ipañ hikôa Sinai ngéda Lôk Israél i bi bat Arôn le a béñél bo djob. Kiki ba bi nai nye, Arôn a bi sôk a neebe, a bôñôl bo man nyaga nu gôl wengoñle nyen a yé Yéhôva. Arôn a kal le: “Yani a’ ba ngand inyu Yéhôva.” Baa hala a bé yañga jam i mis ma Yéhôva le ba pôdna maliga ni base i bitembee? Heni. A bi nol 3 000 di babégés bisat yokel. (Manyodi 32:1-6, 10, 28) Bimbe biniigana di nla ôt mu jam li? Ibale di ngwés tééda bésbomede ikété gwéha Nyambe, di nlama bé ‘tihba yom nyega’ yo ki yo, di sôñôk ki le séñha i ôbôs bañ maliga.​—Yésaya 52:11; Ezékiel 44:23; Galatia 5:9.

3, 4. Inyuki di nlama tibil béñge matiñ ma Bibel ngéda di wan mangand ni bilem bi nkoñ isi?

³ Baôma bon ba bé kéñ njel le bitembee bi jôp bañ ikété base bikristen. Ndi ngéda ba bi wo, ngim bôt i i bé  kadba le ba yé bikristen, ndi ba gwéhék bé maliga, ba bi bôdôl yoñ bilem bi bihaiden, ni mangand map, ni dilo tjap dipubhaga, ba o gwo môl wengoñle bi nlôl i base bikiristen. (2 Tésalônika 2:7, 10) Kiki di mba di wan ngim mangand mu, di ga tehe le mbuu nkoñ isi won u ñéga mangand ma, ndi ha mbuu Djob bé. I sem kwep, mangand ma nkoñ isi ma gwé ño jam wada: Ma nyungul minheña mi minsôn, ma béghak ki biniigana bi kwéha base ni maada ni mimbuu mimbe​—hala a yé biyimbne bi “Babilôn Nunkeñi.” * (Masoola 18:2-4, 23) Hoñol ki le Yéhôva a bi tehe maboñog ma nyega ma base i bihaiden ni mis mé, i het ngandak bilem bi nkoñ isi i len ini bi nlôl. Ntiik, i mangand ma, ma ngi béblak nye i len ini kiki ngéda bisu. Baa matehge mé bé mon ma nlama ba nseñ i mis més?​—2 Yôhanes 6, 7.

⁴ Kiki di yé bañga bikristen, di nyi le ngim mangand i nlémél bé Djob. Ndi iloo hala, di nlama yoñ makidik ma ngui ikété miñem nwés le di bana bañ maada mo ki mo ni mangand ma. Di témb di béñge inyuki mangand ma, ma mbébél Yéhôva, hala a ga lédés makidik més i keñgle jam jo ki jo li li nla kéñ bés njel i tééda bésbomede ikété gwéha Nyambe.

5. Kii i nla kwés bés nkaa le Yésu a bi gwéé bé i hilo 25, hi sôñ Libuy li nyéé?

⁵ Ngandak bôt i nhoñol le Kristak i yé ngand i hilo hi ligwéé li Yésu. Ndi Bibel i mpôdôl bé ngand yo ki yo inyu ligwéé li Yésu. I pot maliga, hilo hi ligwéé li Yésu li nyiba bé. Ndi, yom di nyi i yé le, a bi gwéé bé i hilo 25, hi sôñ  Libuy li nyéé, ngéda lisuni li yé nyaghege nyoo pes mbok i. * Lukas a ntoñol le ngéda Yésu a bi gwéé, “batééda mintômba ba [bé] ba yii i bikai” inyu tééda mintômba nwap. (Lukas 2:8-11) Ibale batééda mintômba ba bana lem i lal i bikai ñwii woñsôna, ki Bibel i bi pôdôl bé jo kiki jam li tôbôtôbô. I ngéda ñwii i i Bétléhém, i bé ngéda lisuni ni banop, ni ngéda ditatam di lisuni di di nkwo kiki nop, di pôbôk (neige). Bémba i bé bé le i ba “i bikai,” to batééda mintômba. Jam lipe li yé le Yôsef bo Maria ba bi ke i Bétléhém inyule Kaisa Augustô a bi ti oda le ñañga bôt u bôña ikété loñ. (Lukas 2:1-7) Hala a yé ndutu i hémle le Kaisa a bé le a bat bôt ba bé oo énél i Rôma le ba kee i bitison bi batata bap i ngéda banop bakeñi ni lisuni.

6, 7. (a) Hee ngandak bilem bi Kristak bi nlôl? (b) Mambe maselna ma yé ipôla makébla ma Kristak ni makébla ma bikristen?

⁶ Kristak i nlôl bé ikété Bitilna, ndi i nlôl i minlômbi mi mangand mi bihaiden kiki bo Saturnalia, ngand lôk Rôma i bé boñok inyu Saturn, djob jap li bôlô wom. Ini kaat le New Catholic Encyclopedia i nkal le inoñnaga ni minsoñgi nwap, babégés Mithra ba bé boñ ngand i hilo 25, hi sôñ Libuy li nyéé, inyu “ligwéé li hiañgaa hi ba nla bé yémbél.” “Kristak i bi bôdôl ngéda base i babégés hiañgaa i bééna ngui i Rôma” bebee le 300 ñwii mbus nyemb Yésu.

⁷ Ngéda mangand map, bihaiden bi bé tina makébla, ba jek, ba nyok. I bôt ba nyoñ ngaba i Kristak i len ini, ba gwé minlélém mi maboñog. Ndi, i makébla ma bé tiba ha ngéda i, yak ma ma ntiba i len ini ngéda Kristak; ma ntiba bé ni mahoñol ma 2 Korintô 9:7 nu a nkal le: “Hi mut a ti kiki a nkit ñem wé, ha ni hiun bé, to nyéksa nyuu,  inyule Nyambe a ngwés nu a nti ni ñem maséé.” Gwéha yon i ntinde bañga bikristen i ti makébla. Ba mbem bé ngim hilo hi ñwii hi tôbôtôbô inyu ti makébla, ba mbem bé ki to le ba timbhe bo makébla. (Lukas 14:12-14; añ Minson mi baôma 20:35.) Bañga bikristen i yé ki maséé le i gwé ha bé i yoñ ngaba i manyiñgha ma Kristak, ba ta ha bé ki to nyéksaga i yoñ mapil kiki ngandak bôt i mboñ i mamélél ma ñwii.​—Matéô 11:28-30; Yôhanes 8:32.

8. Baa bayi tjôdôt ba bi ti Yésu makébla i hilo hié hi ligwéé? Toñol.

⁸ Ndi bape ba nla pééna, ba kalak le, baa bayi tjôdôt ba bi ti bé Yésu makébla i hilo hi ligwéé jé? To! Ha ngéda i, lem i loñ i bé bat le ba ti ntôô mut makébla inyu ti nye lipém. (1 Bikiñe 10:1, 2, 10, 13; Matéô 2:2, 11) Ni maliga, ba bi lo bé to i nlélém u u Yésu a gwéé. Ngéda ba bi pam, Yésu a bé ha bé nkéñéé man u ntip gwéé i jéhne bilém; ndi a bééna jôga li sôñ, a niñik ki i ndap.

9. Mangand ma ligwéé Bibel i mpôdôl ma gwé kii i tôbôtôbô?

⁹ To hala kiki ligwéé li mañge li mbéna lona ngandak maséé, Bibel i mpôdôl bé ngand ligwéé i ngwélél Djob to wada. (Tjémbi 127:3) Baa hôya ndigi i? Heni, inyule i nsima mangand ma ligwéé ima​—i Faraô ni i Hérôdé Antipas. (Añ Bibôdle 40:20-22; Markô 6:21-29.) Ndi, Bibel i mpôdôl mangand ma mo ima béba​—téntén i Hérôdé inyule ba bi kit ño u Yôhanes Nsôble yokel.

10, 11. Lelaa bikristen bi bisu bi bé tehe mangand ma ligwéé, inyuki?

¹⁰ Kaat ndoñi bibuk yada (ni ngisi) i nkal le: “Bikristen bi ngéda bisu bi bé tehe mangand ma ligwéé kiki lem i bihaiden.” Kiki hihéga, Lôk Grikia i kwañ i bé hoñol le  hiki mut a gwé hégél mbuu i ntat nye, i i bé ha i kel ligwéé jé. Ibôdôl ha i kel i, i nyiga tat nye niñ yé yosôna. Kaat ini le The Lore of Birthdays (Bilem bi Mangand ma Ligwéé) i ntoñol le, i hégél i mbuu i “i gwé maada ma ngwei ni i djob bo mut nu ba gwé ligwéé jada. Mangand ma ligwéé ma, ma gwé ki maada makeñi ibôdôl behee ni liwantjôdôt ni ngambi i hilo ligwéé.

¹¹ Bagwélél ba Djob ba kôba ba bé tjél bé ndigi bilem bi mangand ma ligwéé inyule bi gwé maada ni mimbuu mimbe, ni base i bihaiden; ndi yak inyule hala a bé kiha bé ni bilem gwap bi niñ. Inyuki di nkal hala? Ba bé bôt ba suhulnyu ni ba ñemsôhga, ba ba bé tehe bé le malo map i nkoñ isi ma nlôôha ba nseñ kayéle ngand i bôña inyu hala. * (Mika 6:8; Lukas 9:48) Mahéñha ni hala, ba bé ti Yéhôva lipém ni mayéga inyu likébla li niñ. *​—Tjémbi 8:4, 5; 36:10; Masoola 4:11.

12. Inyuki hilo hi nyemb yés hi nloo hilo hi ligwéé jés?

¹² Mbus nyemb yap, i bôt bobasôna ba édi ni Djob, ba yé ntéédaga ikété boña wé. Niñ bôga yap i ga set bé. (Hiôb 14:14, 15) Kaat Ñañal 7:1 i nkal le: “Loñge jôl i nloo loñge lañ; yak kel nyemp iloo kel ligwéé.” ‘Loñge yés jôl’ i yé ngan ilam tole mbôgi ilam di nkôs yak Djob inyule di ntéñbe i gwélél nye. Di ntibil yimbe le mpom jam Yésu a kal bikristen le ba bigda, li ta bé ligwéé, ndi nyemb​—nyemb i Yésu nu “jôl” li nloo balal ba ndamba, li bak ki hiliba hi tohi yés.​—Lôk Héber 1:3, 4; Lukas 22:17-20.

13, 14. Hee ngand i Paska i nlôl?

¹³ Bo yak ngand i bitugne bi Yésu. Ndi maliga ma yé le Paska i nlôl i kwéha base. Jôl li ngand Paska ni ngisi li yé le “Easter.” Jôl li jotama li nyelel maada ma yé ipôla ngand i ni Eostre tole Ostara, nyambemuda nu maye ma kel ni nu bibabaya, nu bôt ba bé bégés mu nkoñ u ngisi. Inyuki matjee ni diséé di bakana di bi bôdôl gwélana i ngand Paska? Kaat i ndoñi bibuk ipe i ntimbhe le matjee “ma bé béna ba yimbne i niñ i mondo ni i bitugne,” diséé tjo di yé ibôdôl behee yimbne i nkôô u gwal. Jon ngand i Paska i yé toi ngand i nkôô u gwal i i bi yiga yila ngand i bitugne bi Yésu. *

¹⁴ Baa Yéhôva a neebe le ba bigda bitugne bi Man wé lôñni maboñog ma nyega ma ngand i nkôô gwal? Kekikel! (2 Korintô 6:17, 18) Bitilna bi nti bé oda to kunde le bôt ba bigda bitugne bi Yésu. Jon i boñ hala li yé i kénés Yéhôva.

15. Hee ngand ñwii mondo i nlôl?

¹⁵ Bôt ba mbégés bé ngand ñwii mondo nya yada to nlélém hilo ikété biloñ gwobisôna. Ndi hee ngand i i nlôl? Mut base wada a ntimbhe le, ngand i ñwii mondo i nlôl mu mangand ma bihaiden bi Rôma i ngéda kwañ. Hilo bisu hi sôñ Kondoñ hi bé hilo hi djob li bihaiden jada le Janus. Ikété ngandak dilémb, jôl li sôñ bisu li nlôl ni jôl li djob li. Bititii bi Janus bi ñunda le a gwé masu ima. Hiki su u nun i yé pes. Hala a nkobla le a bé tehe mam ma ntagbe ni mam ma nlo. Ngén i bé kal ha ngéda i le, ibale mut a ntégbaha hilo hi ikété maséé ni hiol, a ban-ga ki ngandak bigwel moo, a mba  mbôô ni maséé ñwii wonsôna. Minlélém mi mahoñol moñ ngandak bôt i gwé i len ini ngéda ba ntégbaha ngand ñwii mondo. I mangand ma bihaiden, bôt ba bé ti bisat bisesema. Bôt bape ba bé lôôha lihiuwa, mpuñgu ni ndéñg. Kiki hihéga, i ngand i djob le Janus, bôt ba bé lôôha je ni nyo mook, ndi ba kahal ni boñ mam ma nyega. Ibale di nhoñol lelaa di bé di ntégbaha ngand i ñwii mondo, di ga tehe le bésbobasôna di bé yoñ ngaba i ngand i base i bihaiden bi kwañ.

16, 17. (a) Inyuki bikristen bi bi nsômbol biiba, bi nlama gwélél matiñ ma Bibel inyu wan bilem bi libii i homa ba niñ? (b) Inyu bilem kiki i nwes kôn tole gwom bipe hala, kii bikristen bi nlama ndugi bôk béñge?

¹⁶ Kaat Masoola 18:23 i nkal le ndék ngéda “to kiñ mbii bona mbom y’a nôga ha bé ki [i Babilôn Nunkeñi] kekikel.” Inyuki hala? Inyule a nai ni maada ni mimbuu mimbe, hala a nla hindis libii ibôdôl yaga i bibôdle, hala wee i ngand libii.​—Markô 10:6-9.

¹⁷ Bilem bi libii bi ta bé nlélém ikété biloñ gwobisôna. Ngim bilem bi nla nene loñge ndômle bi nlôl mu maboñog ma Babilôn. Bôt ba bé hoñol le i maboñog ma, ma nlona masoda inyu batip biiba ni bakén bap. Lem yada mu i bé sômbôl le ba nwes kôn tole gwom bipe. Bebeg le i lem ini, i nlôl yak bôt ba bé hoñol le bijek bi mômôs mimbuu mimbe ñwee kayéle ba ga boñ ha bé babiina béba. Jam lipe ki, ibôdôl behee ikété mam ma makañ, kôn i gwé maada ni nkôô gwal, ni maséé, ni ntandaa niñ. I yé ntiik le bet ba nsômbôl tééda bomede ikété gwéha Nyambe, ba ga tjél mintén mi bilem mi nyega hala.​—Añ 2 Korintô 6:14-18.

18. Mambe matiñ ma Bibel ma nla éga bet ba nsômbôl biiba ni bakén bap?

¹⁸ Bagwélél ba Yéhôva ba ntjél ki maboñog ma nkoñ isi ma ma nhéya lipém ikété ngand libii, tole ma ma nla  babaa kiññem i bôt bape. Kiki hihéga, ba ntjél minkwel mi mi bablana tole mi mi nwéha nyuu. Ba ntjél ki minjôha mimbe, mi mi mpôdôl mpuñgu tole mi mi nla ti babiina ni bôt bape hison. (Bingéngén 26:18, 19; Lukas 6:31; 10:27) Ba nkeñgle yak i boñ ngand ikeñi i i ñunda bé ñemsôhga, ndi “hubulnyu i nom ini.” (1 Yôhanes 2:16) Ibale u yé i kôôba i boñ ngand libii, u hôyga bañ le Yéhôva a nsômbôl le hilo hi tôbôtôbô hi, hi ba jam le u ga bigda ni ngandak maséé, ha ni hiun bé. *

19, 20. Kii kaat yada i ntoñol inyu lem i paa tole i tôômaha bitômblô? Inyuki bikristen bi ntjél i lem i?

¹⁹ Lem ba mbéna tehe i mangand i yé i paa tômblô i ngii tole i tôômaha bitômblô. Kaat ngisi yada le, International Handbook on Alcohol and Culture, inyu ñwii 1995, i nkal le: “I mpôôna le, i paa bitômblô i ngii tole i tôômaha bitômblô li yé lem i nlôl i bisesema bi binyonyo bi kwañ. Ba bé sémél banyambe minlômblak mi binyonyo, ba bemek le banyambe ba timbhe masoohe map. Ba bé hubus masoohe ma ni bini bibuk le ‘nom i ba ni we’ tole ‘mbôô u ba ni we.’”

²⁰ I yé mbale le ngandak bôt i ntehe bé lem i paa tole i tôômaha bitômblô kiki liboñog li li gwé maada ni base. Ndi i mpôôna le, lem i paa bitômblô i ngii i yé i bat “ngii”​—hala wee bihégél bi mbuu​—bisai ni njel i yé maselna ni Bitilna.​—Yôhanes 14:6; 16:23. *

21. To ibale ma gwé bé maada ni base, mambe mangand bikristen bi nlama tjél, inyuki?

²¹ Ngim biloñ i mboñ mangand makeñi ba nsébél le  Karnaval. Mangand Babilôn Nunkeñi a nit, ma ñunda toi le, i jam li bé nene béba yani, li yé loñge i len ini. I mangand ma, ma gwé masak ma mpuñgu, ma mbéna ki bégés malal ipôla bôlôm ni bôlôm, ni ipôla bôda ni bôda. Baa hala a yé loñge le i mut a ngwés Yéhôva, a ke mu nya ngand i tole a béñge yo i nkuu biliñge liñge? Ibale kristen i mboñ hala, baa a ga unda toi le a ñoo béba? (Tjémbi 1:1, 2; 97:10) Baa i ta bé loñge le di nigle ntôp tjémbi nu a soohe le: “Hielel mis mem le ma béñge bañ gwañga bi mam”!​—Tjémbi 119:37.

22. Imbe ngéda kristen i nlama yoñ mé makidik ni kiññem yé too a ga yoñ ngaba i ngim ngand tole heni?

²² Ngéda bôt ba nkoñ isi ba ntégbaha mangand map, kristen i nlama yoñ yihe le maboñog mé ma nene bañ i mis ma bôt bape wengoñle a yé i nit mangand ma. Ñôma Paul a bi tila le: “To ni nje to ni nyo, to kii yaga ni mboñ, boña mam momasôna le Nyambe a kôs lipém.” (1 Korintô 10:31; béñge nkéñég matila le “ Yoñ makidik ni pék.”) Ndi i pes ipe, ibale lem i loñ tole ngand i gwé ha bé maada ni kwéha base, i gwé bé maada ni mam ma m’bô tole ni libégés loñ, i mbôk bé ki to matiñ ma Bibel; hiki kristen yon i nlama yoñ mé makidik too a ga yoñ ngaba mu tole a ga yoñ bé. Ndi i mbéda le a yoñ yihe ni kiññem i bôt bape kayéle a yila bañ ngok baagene inyu yap.

23, 24. Lelaa di nla tibil tééne mut likalô inyu matiñ ma telepsép ma Yéhôva?

²³ Inyu ngandak bôt, mangéda ma ngim mangand ma nkoñ isi ma yé ndigi pôla inyu tégbaha ngéda ni lihaa ni mawanda. Jon, ibale mut a nyoba ndi a hoñol le di ngwés bé bôt, jon di nke mahaa ni mawanda més ngwéé, di nla toñle nye ni loñgeñem le Mbôgi Yéhôva i ndiihe i  tégbaha loñge ngéda lôñni mawanda ni mahaa map. (Bingéngén 11:25; Ñañal 3:12, 13; 2 Korintô 9:7) Di yé maséé i tégbaha ngéda loñni bôt di ngwés ñwii wonsôna, ndi kiki di ngwés Yéhôva ni matiñ mé ma telepsép, di gwé bé ngôñ i hindis mangéda ma ni bilem bi bi mbébél nye.​—Béñge nkéñég matila “ Base i maliga i nlona ngandak maséé.”

²⁴ Ngandak Mbôgi Yéhôva i bi gwélél pes 16 i kaat le Kii Bibel i niiga bés? * inyu bana minkwel minlam ni bôt ba ba ngwés maliga. Ndi di hôya bañ le sômbôl yés i yé le di tihba miñem, ha nyéksa bé bo i neebe yom di nkal. Jon, tina bôt lipém ngéda ni mpôdôs bo, ni unup bañ, “minkwel minan mi ba ngéda yosôna ni karis nnéhak ni bas.”​—Kôlôsé 4:6.

25, 26. Lelaa bagwal ba nla hôla boñ bap i hôlôs hémle ni gwéha yap inyu Yéhôva?

²⁵ Bés Mbôgi Yéhôva di nkôhna ngandak biniigana. Di nyi inyuki di nhémle ni inyuki di mboñ ngim mam, di tjélék mape. (Lôk Héber 5:14) Jon a bagwal, niigana bon banan i yi gwélél matiñ ma Bibel inyu toñol hémle yap. Hémle yap i ga hol, ni ga kôôba ki bo i gwélél Bitilna inyu timbhe ngéda ba mbat bo mbadga i mbéñge hémle yap, ni ga hôla ki bo i ba nkwoog nkaa le Yéhôva a ngwés bo.​—Yésaya 48:17, 18; 1 Pétrô 3:15.

²⁶ Bet ba mbégés Djob “i mbuu ni maliga,” ba nkeñgle ndigi bé mangand ma ma kolba Bitilna, ndi ba mboñ ki biliya i ba maliga ikété manjel momasôna. (Yôhanes 4:23) I len ini, ngandak bôt i nhoñol le ba nla bé pamba ibale ba yé bôt ba maliga. Ndi kiki di ga tehe mu i pes i noñ ha, matéak ma Djob ma yé ma bak ndigi malam hiki ngéda.