1. ?Sran’n i wafa benin yɛ Zoova yo maan be fa be wun be mɛntɛn i ɔ? ?Yɛ ngue ti yɛ ɔ fata kɛ be yo sa ng’ɔ yo Ɲanmiɛn i fɛ titi’n niɔn?

ZEZI seli kɛ: “Be bɔ be koto e Si’n bo be mɛnmɛn i sakpa’n, be koto i bo be mɛnmɛn i be akunndan’n nun nanwlɛ nun, afin be nga be manman e Si’n sɔ’n, be sɔfuɛ mun yɛ ɔ kunndɛ be ɔ.” (Zan 4:23) Kɛ Zoova ko ɲan sran kɛ ngalɛ sa mɔ be kunndɛ kɛ bé sú i’n, ɔ yo maan be fa be wun be mantan i bɔbɔ nin i Wa’n. (Zan 6:44) ?Nanwlɛ, nán cenjele like yɛle i sɔ’n? Sanngɛ be nga be klo Biblu’n nun ndɛ nanwlɛ’n, ɔ fata kɛ be ‘mian be nyin be yo sa ng’ɔ yo e Min’n i fɛ’n.’ Afin, Satan laka mɛn wunmuan’n.​—Efɛzfuɛ Mun 5:10; Sa Nglo Yilɛ 12:9.

2. Wafa nga Zoova bu be nga be fa like uflɛ sɛnngɛn i sulɛ’n nun’n, an yiyi nun.

² Sinai Oka’n i wun lɔ’n, i nun mɔ Izraɛlifuɛ’m be seli Aarɔn kɛ ɔ yo amuin kun man be’n, maan e fa e ɲin e sie i like ng’ɔ juli’n su. Aarɔn kplinnin su yɛ ɔ yili sika ɔkwlɛ nannin ba kun. I waan ɔ ti Zoova i nzɔliɛ. Ɔ seli kɛ: “Ainman é dí cɛn é mán Anannganman.” ?Kɛ be fali Zoova i sulɛ kpa’n, be fa sanngannin amuin sɔlɛ nun’n, ɔ jɔli i klun? Ɔ si’ɛ. Afin Zoova maan be kunnin amuin sɔfuɛ kɔe akpi nsan. (Ezipt Lɔ Tulɛ 32:1-6, 10, 28) ?Ngue afɔtuɛ yɛ sa sɔ’n man e ɔ? Yɛle kɛ sɛ e waan é yó sa nga e yo ɔ e si kɛ Ɲanmiɛn klo e titi’n, nán maan e “kan ninnge fiɛn fi.” Yɛ nán maan e fa like wie fi e sanngan Biblu’n nun ndɛ  nanwlɛ’n nun.​—Ezai 52:11; Ezekiɛl 44:23; Galasifuɛ Mun 5:9.

3, 4. ?Kɛ é bú mɛn’n nun cɛn dilɛ’m be su akunndan’n, ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e fa e ɲin e sie i Biblu’n nun mmla’m be su kpa ɔ?

³ Akoto mun mɔ be kwla jran be nga be jao Ɲanmiɛn wun’n be ɲrun kekle’n, be wa wuli. Ɔ maan, be nga be tɔn be wun suɛn kɛ be ti Klistfuɛ mɔ be kloman ndɛ nanwlɛ’n, be wa yoli be nga be suman Ɲanmiɛn’n be ninnge mun yɛ be dili be cɛn mun wie. Yɛ be yoli maan sran’m be wa buli i kɛ cɛn dilɛ sɔ’m be nin Klistfuɛ fata. (2 Tɛsalonikfuɛ Mun 2:7, 10) Kɛ é kán cɛn dilɛ sɔ’m be wie be ndɛ’n, maan e sie i nzɔliɛ kɛ be nin Ɲanmiɛn wawɛ’n be kɔman likawlɛ. Be ti mɛn’n nun aeliɛ. Kɛ e niɛn i sa’n, mɛn’n nunfuɛ’m be cɛn dilɛ’n taka like kunngba’n su. Yɛle kɛ ɔ yi klɔ sran nzuɛn’n, ɔ nin Ɲanmiɛn sulɛ wafa nga ɔ timan su’n be like yolɛ’n nin amuin sɔlɛ’n be nglo. I sɔ’n ti “Babilɔni klɔ dan’n” i nzɔliɛ like. * (Sa Nglo Yilɛ 18:2-4, 23) Asa kusu’n, nán e wla fi su kɛ nvle nga be suman Ɲanmiɛn’n, be ninnge fiɛnfiɛn nga be yo’n, mɔ mɛn’n nunfuɛ’m be jran su be yo be ninnge mun’n, Zoova si i ngba’n nun. Ɔ maan, andɛ kusu’n cɛn dilɛ sɔ’m be te lo i ngasi. ?E wunman kɛ wafa nga Zoova bu i sɔ ninnge mun yɛ ɔ fata kɛ e jran su ɔ?​—2 Zan 6, 7.

⁴ Klistfuɛ kpa’m be si kɛ cɛn dilɛ wie’m be jɔman Zoova klun. Sanngɛ, ɔ fata kɛ e jran kekle kpa naan y’a yoman ninnge sɔ’m be nun wie fi. Maan e bu like nga ti yɛ Zoova i klun jɔman cɛn dilɛ sɔ’m be su’n, i akunndan ekun. I sɔ’n wlá e fanngan naan y’a yoman sa nga be kwla saci e nin Ɲanmiɛn e afiɛn’n.

5. ?Ngue ti yɛ e kwla lafi su kpa kɛ b’a wuman Zezi Desamblu i le 25 su ɔ?

⁵ Biblu’n w’a kanman Zezi i awuliɛ cɛn’n i dilɛ’n, i ndɛ. Be simɛn i awuliɛ cɛn’n i bɔbɔ ba’n sa. Sanngɛ e kwla lafi su kpa kɛ b’a wumɛn i Desamblu i le 25 su. Afin lika nga be wuli Zezi lɔ’n, blɛ sɔ’n ti arɛ blɛ kpa. * Like nga ti yɛ e lafi su sɔ’n, i nun kun yɛle ndɛ nga Liki kannin’n. I waan kɛ bé wú Zezi’n nn “bua sunianfuɛ’m be la blo lɔ” bé nían be bua’m be su. (Lik 2:8-11) Sɛ ɔ ti kɛ “bua sunianfuɛ’m be la blo lɔ” blɛ kwlaa nun’n, nn ɔ su yoman cinnjin kɛ be kɛn i ndɛ. Sanngɛ Bɛtleɛmu lɔ’n, aunmuan flɔlɔ kpa fita yɛ nzue tɔ. I ti’n, ɔ fata kɛ blɛ sɔ’n nun’n, bua sunianfuɛ’m be fa be nnɛn’m be fia. Ɔ maan “bua sunianfuɛ’m be la blo lɔ” ɔ yoman ye. Asa kusu’n, kɛ mɔ Sezar Ogist waan be klɛ sran nga be o i mɛn nun’n be kwlaa be dunman’n ti’n, Zozɛfu nin Mali be ɔli Bɛtleɛmu. (Lik 2:1-7) Nvle sɔ’n i nunfuɛ’m be ɲin ci Rɔmufuɛ’m be sielɛ’n. Ɔ maan, e kwlá bumɛn i kaan sa kɛ Sezar sé be kɛ be wɔ be klɔ’m be su arɛ blɛ kpa sɔ’n nun.

6, 7. (a) ?Nowɛli dilɛ’n fin nin? (b) ?Ngbaciɛ benin yɛ ɔ o Nowɛli nun ninnge cɛlɛ’n, ɔ nin Klistfuɛ’m be liɛ’n be afiɛn ɔn?

⁶ Nowɛli dilɛ’n finman Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun. Sanngɛ ɔ fin laafuɛ nga be suman Ɲanmiɛn’n be cɛn dilɛ’n. I wie yɛle nga be flɛ i Saturnales romaines m’ɔ ti amuin Saturne i sɔlɛ cɛn’n. Amuin sɔ’n ti be fie’m be kpa yolɛ amuin. I kunngba’n kɛ amuin Mitra i sɔfuɛ’m be ka cɛn mun’n, ɔ tɔ Desamblu i le 25 su. Fluwa kun se kɛ cɛn sɔ’n ti “wia’n  m’ɔ nunnunman’n i awuliɛ cɛn.” (New Catholic Encyclopedia) Fluwa kunngba’n kan gua su kɛ, kɛ Klist wuli’n m’ɔ dili afuɛ ya nsan’n, “blɛ nga nun mɔ Rɔmu lɔ’n wia’n i sɔlɛ’n jin i ba su kpa’n, yɛ be kpɛli Nowɛli dilɛ’n i ba ɔ.”

⁷ Nvle nga be siman Ɲanmiɛn’n be cɛn dilɛ’m be nun’n, be cɛ be wiengu’m be like, be tɔn aliɛ kpakpa’m be di. Andɛ kɛ bé dí Nowɛli’n, i kunngba’n yɛ be te yo ɔ. Kusu’n ninnge nga be cɛcɛ be Nowɛli nun’n, ɔ nin ndɛ nga be klɛli i 2 Korɛntfuɛ Mun 9:7 nun’n, be sansan be wun. Be klɛli i kɛ: “Maan sran kun i like ng’ɔ bu i akunndan kɛ sɛ ɔ man ɔn ɔ ti kpa’n, ɔ fa man, nán maan ɔ yo i klunngbɔ su nin mianlɛ su, afin sran ng’ɔ man Nyanmiɛn like i klun-ufue su’n, i klun jɔ i wun.” Kɛ Klistfuɛ kpa’m bé cɛ́ sran like klolɛ su’n, be jranman cɛn kun su. I kusu be minndɛman kɛ sran’n cɛ be wie. (Lik 14:12-14; kanngan Sa Nga Be Yoli’n 20:35 nun.) Asa kusu’n, kɛ mɔ b’a yaci Nowɛli dilɛ’n ti’n,  be wun kpaja be. Afin cɛn dilɛ sɔ’n i su asamian’n, ɔ nin i wun kalɛ’n, ɔ tinman be su kun.​—Matie 11:28-30; Zan 8:32.

8. ?Zezi i awuliɛ cɛn dilɛ’n ti yɛ mɛn’n nun sa sifuɛ’m be cɛli i like ɔ? An yiyi nun.

⁸ ?Sanngɛ sran wie’m be kwla se kɛ cɛn nga be wuli Zezi’n, mɛn’n nun sa sifuɛ wie’m be bɔbɔ b’a ɔman Zezi i like cɛlɛ? Cɛcɛ, nɛ́n i sɔ ɔ. Afin, blɛ sɔ’n nun’n, ɔ ti be nzuɛn. Be cɛ sran nga ɔ le ɲrun’n i like naan b’a kle kɛ be ɲin yi i. (1 Famiɛn Mun 10:1, 2, 10, 13; Matie 2:2, 11) I kusu, nán kɔnguɛ nga be wuli Zezi’n i nun yɛ be bali ɔ. I nun mɔ bé bá’n, nán ba nɔnman kun m’ɔ la nnɛn’m be like diwlɛ nun’n yɛ be toli i ɔ. Sanngɛ kɛ bé tó Zezi’n, nn w’a di anglo nɲɔn kun.

9. ?Awuliɛ cɛn dilɛ nga Biblu’n kan be ndɛ’n, be nun’n, ngue sa yɛ ɔ juli ɔ?

⁹ Kannzɛ ba wulɛ’n ti aklunjuɛ cɛn’n, sanngɛ Biblu’n w’a kanman kɛ Ɲanmiɛn i sufuɛ kun dili awuliɛ cɛn. (Jue Mun 127:3) ?Biblu’n i wla fili su ti ɔ? Cɛcɛ. Afin Biblu’n kannin Ezipti famiɛn’n nin Erɔdu be awuliɛ cɛn dilɛ’n be ndɛ. (Kanngan Bo Bolɛ 40:20-22 nin Mark 6:21-29 be nun.) Sa nɲɔn sɔ’n, b’a kanman be wun ndɛ kpa. Erɔdu i awuliɛ cɛn dilɛ liɛ’n nun’n, be kpɛli Zan batɛmu yofuɛ’n i ti’n.

10, 11. ?Wafa sɛ yɛ Klistfuɛ klikli’m be bu awuliɛ cɛn dilɛ mun ɔn? ?Yɛ ngue ti ɔ?

¹⁰ Fluwa kun se kɛ: “Klistfuɛ klikli’m be ɲrun’n, awuliɛ cɛn dilɛ’n ti be nga be suman Ɲanmiɛn be nzuɛn.” (The World Book Encyclopedia) Laa Glɛki’m be bu i kɛ aolia nun sran kun tran sran kwlaa nga be wu i’n i awuliɛ’n i bo, naan ɔ niɛn i sɔfuɛ’n su lele naan w’a fa wu. Fluwa kun se kɛ: “Amuɛn nga mɔ i takalɛ cɛn dilɛ nun’n yɛ be wuli sran’n, ɔ nin aolia nun sran sɔ’n be tra janvuɛ dan kpa.” (The Lore of Birthdays) Awuliɛ cɛn dilɛ’n nin nglo lɔ ninnge’m be sɔlɛ’n nin wunnzue yilɛ’n be afiɛn’n mantan kpa nán andɛ sa ɔ.

¹¹ Nán kɛ awuliɛ cɛn dilɛ’n fin nvle nga be suman Ɲanmiɛn’n, ɔ nin amuin sɔlɛ’n, be ngunmin ti yɛ laa Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be diman ɔn. Sanngɛ i sɔ’n nin Ɲanmiɛn i sufuɛ fataman ti ɔ. ?Ngue ti yɛ e se sɔ ɔ? Afin sran sɔ mɔ be ti wun ase kanfuɛ’n, b’a bumɛn i kɛ be awuliɛ cɛn’n ti cinnjin sɔ liɛ m’ɔ fata kɛ be di i ti cɛn ɔn. * (Mise 6:8; Lik 9:48) Sanngɛ be manman Zoova be lɛ i ase afin i yɛ ɔ man be nguan ɔn. *​—Jue Mun 8:4, 5; 36:10; Sa Nglo Yilɛ 4:11.

12. ?Wafa sɛ yɛ e wie cɛn’n i kpa kwla tra e awuliɛ cɛn’n niɔn?

 ¹² Sran ng’ɔ suli Ɲanmiɛn lele guɛli i ti nin i bo’n, sɛ ɔ wu’n Ɲanmiɛn i wla finmɛn i su. Kusu ɔ lafi su kɛ Ɲanmiɛn cɛ́n i. (Zɔb 14:14, 15) Akunndanfuɛ’n 7:1 se kɛ: “Sran i dunman kpa nga be bo i sa’n, ɔ ti kpa tra ayre fanninfannin i kpafuɛ’n bɔbɔ. Sran i wie cɛn’n i kpa trɛ i awuliɛ cɛn’n.” E ‘dunman’n’ yɛle kɛ Ɲanmiɛn bu e sran kpa. Afin e tu e klun e suli i kpa. Maan e sie i nzɔliɛ kɛ cɛn kunngba nga Klistfuɛ’m be kwla di’n, nɛ́n i yɛle Zezi i awuliɛ cɛn’n, sanngɛ i wie cɛn’n niɔn. Afin i wie’n ti yɛ ɔ ɲannin “dunman” nga ɔ kwla fa de e’n niɔn.​—Ebre Mun 1:3, 4; Lik 22:17-20.

13, 14. ?Ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ Klistfuɛ kpa’m be di Paki’n niɔn?

¹³ Be nga be tɔn be wun suɛn kɛ be ti Klistfuɛ’n, be waan Paki’n ti Klist i nguan cɛnlɛ’n i ti cɛn dilɛ. ?Sanngɛ yoo, Klist seli kɛ be di i cɛnlɛ’n i ti cɛn? Cɛcɛ. Laa sa’m be su fluwa’m be se e kɛ Klistfuɛ klikli’m b’a diman Paki, afin cɛn dilɛ sɔ’n fin laa amuin sɔlɛ mun. Fluwa kun se kɛ: “Aenguɛ Uflɛ’n i lika fi kanman Paki dilɛ’n i ndɛ mlɔnmlɔn. [...] Klistfuɛ klikli’m b’a sieman cɛn wie kɛ be ti cinnjin naan bé dí i sɔ cɛn’n.”​—The Encyclopœdia Britannica.

¹⁴ ?Zoova kplín su kɛ be di mɛn’n nun cɛn wie mun naan be se kɛ ɔ ti i Wa’n i nguan cɛnlɛ’n i ti cɛn dilɛ? Ɔ si’ɛ mlɔnmlɔn! (2 Korɛntfuɛ Mun 6:17, 18) Nanwlɛ, Ɲanmiɛn Ndɛ’n w’a manman e atin kɛ e di Zezi i nguan cɛnlɛ’n i ti cɛn. Ɔ maan sɛ e di Paki’n, kpɛkun e waan i yɛ ɔ ti Zezi i nguan cɛnlɛ’n i ti cɛn dilɛ’n, ɔ ti kɛ y’a bo tete sa.

15, 16. (a) ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ Klistfuɛ nga bé já be wun’n, be jran Biblu’n nun mmla’n su naan b’a bu aja’n i sin ninnge nga sran’m be yo’n i akunndan ɔn? (b) ?Wafa sɛ yɛ ɔ fata kɛ Klistfuɛ’m be bu awie annzɛ ninnge wie mɔ be to guɛ i sran’m be su’n niɔn?

¹⁵ Ɔ cɛ kaan sa’n “be su timan bian nin bla bɔ be su  ja be wun’n be nɛn lɔ [Babilɔni klɔ dan’n nun] kun.” (Sa Nglo Yilɛ 18:23) ?Ngue ti ɔ? I klikli’n yɛle kɛ ɔ fɛli i bae lakalakali sran mun. I bae dilɛ ninnge sɔ’m be ti’n, aja’n i nglɛmun nun bɔbɔ’n fiɛn kwla kɛn i.​—Mark 10:6-9.

¹⁶ Ɔ le nvle kun nin i aeliɛ. Aeliɛ wie mɔ kɛ e nian be sa’n tɛ nunman nun’n, atrɛkpa’n be fin Babilɔni aeliɛ nga be bu i kɛ ɔ ti muae ɲanlɛ like’n. Muae sɔ’n kwla yo be nga b’a ja’n be liɛ annzɛ sran nga be yiali be aja’n bo’n, be liɛ. I wie yɛle awie annzɛ ninnge wie mɔ be to guɛ i sran’m be su’n. Akunndan nga be bu i kɛ, kɛ be man wunmiɛn’m be aliɛ’n yɛ be wla gua ase’n, aeliɛ sɔ’n taka su. Afin, i liɛ’n wunmiɛn’m bé sásá be nga b’a ja’n. Asa ekun’n, kɛ ɔ fɛ i laa lele andɛ’n, be fa awie’n be sɔ amuin naan b’a wu ba, naan b’a di aklunjuɛ naan wie’n i wla fi be. Nanwlɛ, sran kwlaa nga ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ yó sa nga ɔ yo ɔ, ɔ si kɛ Ɲanmiɛn klo i titi’n, nán ɔ yo i sɔ ninnge mun wie.​—Kanngan 2 Korɛntfuɛ Mun 6:14-18 nun.

17. ?Biblu’n nun mmla benin yɛ ɔ fata kɛ be nga bé já’n, ɔ nin be nga bé bá aja’n bo’n be nanti su ɔ?

¹⁷ Mɛn’n nun ninnge nga be kwla fa fiɛn wla aja’n nin i sin ninnge nga be yo’n be nun’n, Zoova i sufuɛ’m be liɛ’n, be faman be su. Afin ɔ kwla sanngan sran wie’m be akunndan. I wie yɛle kɛ ndɛ ng’ɔ nin kanlɛ fataman’n, be kanman. Be diman aɔwi tɛtɛ. I sɔ ninnge’m be kwla lo be nga b’a ja’n, ɔ nin nzrafuɛ’m be ngasi. (Nyanndra Mun 26:18, 19; Lik 6:31; 10:27) Aja’n i sin cɛn dilɛ nun’n, be faman be wun kleman. Afin i sɔ’n ‘ti be wun tulɛ.’ (1 Zan 2:16) Sɛ e su bu aja’n i akunndan’n, nán e wla fi su le kɛ Zoova kunndɛ kɛ cɛn cinnjin sɔ’n, ɔ yo cɛn kun mɔ kɛ é bú i akunndan’n ɔ man e aklunjuɛ ɔ, naan ɔ yoman e nsisɔ. *

18, 19. ?Nzan vɛli nga be fa bo su naan b’a nɔn’n, i su ndɛ benin yɛ fluwa kun kannin ɔn? ?Yɛ ngue ti yɛ aeliɛ sɔ’n nin Klistfuɛ fataman ɔn?

¹⁸ Aja’n nin ninnge uflɛ wie’m be bo’n, like nga sran’m be yo i siɛn’n yɛle nzan vɛli nga be fa bo su naan b’a nɔn’n. Fluwa kun m’ɔ fiteli afuɛ 1995 nun’n seli kɛ: “Atrɛkpa’n, nzan vɛli nga be fa bo su naan b’a nɔn’n, ɔ fin lalafuɛ nun tɛ yilɛ nun nzue ase gualɛ’n. Be gua nzue ase be fa man amuin mun naan like nga be kunndɛ’n be ɲɛn i. Yɛle kɛ maan ‘wie’n i wla fi be!’ annzɛ be ‘ɲan aunkpinndiɛ!’”​—International Handbook on Alcohol and Culture.

¹⁹ Ɔ ti su kɛ sran sunman lika bumɛn i kɛ nzan vɛli nga be fa bo su naan b’a nɔn’n, ɔ ti amuin sɔlɛ like. I kwlaa yoli o, kɛ bé nɔ́n nzan mɔ be man nzan kpako’m be su be kle “ɲanmiɛn’n,” atrɛkpa’n be su srɛ nglo lɔ like kun m’ɔ le tinmin’n naan ɔ ra be su. Wie’m be kusu be gua nzue annzɛ nzan ase man wunmiɛn mun. I sɔ’n nin Ɲanmiɛn Ndɛ’n be kɔman likawlɛ.​—Zan 14:6; 16:23. *

20. ?Mɛn’n nun cɛn dilɛ benin yɛ ɔ nin i fataman kɛ Klistfuɛ’m be fa be wun wla nun ɔn? ?Yɛ ngue ti ɔ?

²⁰ Like ng’ɔ kle weiin kɛ mɛn’n w’a saci’n yɛle kɛ Babilɔni klɔ dan’n yo maan nvle wie’m be nun’n, be di cɛn kɛ Kanavali annzɛ cɛn uflɛ wie mun sa. Wie liɛ’n ɔ yo i sɔ trele, wie kusu’n ɔ yomɛn i trele. Cɛn sɔ’m be nun’n, sa sukusuku yolɛ able yɛ be si ɔ. Yasua nga be kunndɛ be wiengu yasua’n, annzɛ bla nga be kunndɛ be wiengu bla’n, be si able be yi be wun nglo. ?Ɔ fata kɛ sran m’ɔ klo Zoova’n  ɔ wɔ ninnge sɔ’m be bo? ?Sɛ Klistfuɛ kun yo sɔ’n, ɔ kwla kle weiin kɛ ɔ kpɔ sa tɛ’n sakpa? (Jue Mun 1:1, 2; 97:10) Nanwlɛ, ɔ flunman kɛ e yo kɛ jue tofuɛ’n sa! Ɔ srɛli kɛ: “Yo maan n yi min nyin ninnge ngbɛnngbɛn’m be su.”​—Jue Mun 119:37.

21. ?Blɛ benin nun yɛ Klistfuɛ kun kwla nian sɛ ɔ kwla kɔ cɛn dilɛ wie’m be bo annzɛ ɔ kwlá kɔman ɔn?

²¹ Kɛ mɛn’n nunfuɛ’m bé dí be cɛn’n, maan Klistfuɛ’n niɛn i wun kpa naan i aeliɛ’n w’a kleman kɛ ɔ di be cɛn sɔ’n wie. Pɔlu klɛli i kɛ: “Sɛ amún dí like o, sɛ amún nɔ́n nzue annzɛ nzan o, sɛ amún yó like wie o, an yo i kwlaa sɔ’n i nuan su maan Nyanmiɛn nyan nyrun.” (1 Korɛntfuɛ Mun 10:31; an nian kuku nga be flɛ i “ Maan e fa ajalɛ ngwlɛlɛ su” su’n, i nun.) Sanngɛ, sɛ aeliɛ annzɛ cɛn dilɛ wie finman be nga be suman Ɲanmiɛn’n, annzɛ ɔ timan politiki nin be nvle’n i klolɛ like’n, naan ɔ fɔnman Biblu’n nun mmla wie fi’n, sɛ Klistfuɛ kun fɛ́ i wun wla nun wie annzɛ ɔ yoman sɔ wie’n, ɔ ti kɛ i bɔbɔ sa. Sanngɛ maan ɔ bu i wiengu’m be akunndan naan w’a sannganman be ti nun.

22, 23. ?Wafa sɛ yɛ e kwla kan Zoova i mmla seiin’n be ndɛ kpa ɔ?

²² Like nga sran sunman be dun mmua bu i akunndan’n, yɛle kɛ cɛn dilɛ sɔ’m be ti blɛ mɔ be nin be osufuɛ mun annzɛ be janvuɛ’m be ti kwla yia lika kun ɔn. Ɔ maan, sran wie m’ɔ wunman ninnge’m be wlɛ’n, ɔ kwla se e kɛ e Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun mmla mɔ e nanti su’n ti’n, e kloman e wiengu. Sɛ ɔ se sɔ’n, e kwla yiyi nun e kle i amanniɛn su kɛ, kɛ be nin be janvuɛ nin be osufuɛ’m be yia be di aklunjuɛ’n, Zoova i Lalofuɛ’m be klo i sɔ wie. (Nyanndra Mun 11:25; Akunndanfuɛ’n 3:12, 13; 2 Korɛntfuɛ Mun 9:7) Afuɛ nuan kun nun sa’n, blɛ kwlaa nun e nin  e awlɛn su sran mun e o nun. Sanngɛ kɛ mɔ e klo Ɲanmiɛn nin i mmla seiin mun ti’n, e kloman kɛ é fá ninnge nga be kwla lo i ngasi’n é sáci blɛ sɔ’n.​—An nian kuku nga be flɛ i “ Ɲanmiɛn sulɛ wafa nga ɔ ti kpa’n, ɔ man aklunjuɛ danfuɛ’n” i nun.

²³ Kɛ Zoova i Lalofuɛ wie’m be fali ndɛ ng’ɔ o fluwa ?Ngue like yɛ Biblu’n kle i sakpasakpa ɔ? * i ndɛ tre 16 nun be kleli sran kpa mun’n, i bo’n guali kpa. Sanngɛ nán e wla fi su kɛ e kunndɛ kɛ é kán sran’m be awlɛn’n. Nán akplowa yɛ e kɔ i silɛ ɔ. I ti’n, maan e ɲin yi sran mun yɛ e yo wɛtɛɛfuɛ. ‘Maan e ijɔlɛ wafa’n yo sran’m be fɛ, maan e nuan nun ndɛ’n yo fɛ kɛ njin sa.’​—Kolɔsfuɛ Mun 4:6.

24, 25. ?Wafa sɛ yɛ siɛ nin niɛn’m be kwla uka be mma mun naan be Ɲanmiɛn sulafilɛ’n w’a taka kpa naan b’a klo Zoova ɔ?

²⁴ E mɔ e ti Zoova i sufuɛ’n, be kle e like kpa. E si like nga ti yɛ e yo ninnge wie mun mɔ e yoman wie mun’n. (Ebre Mun 5:14) I sɔ’n ti’n, siɛ nin niɛn mun, an kle amun mma mun wafa nga be kwla bu Biblu’n nun mmla’m be su akunndan’n. Sɛ amun yo sɔ’n, amún wlá be Ɲanmiɛn sulafilɛ’n i bo ase kpa. Yɛ amún úka be naan b’a fa Ɲanmiɛn Ndɛ’n b’a tɛ be nga be usa be like nga be lafi su’n i su kosan’n, be su. I liɛ’n, amún klé be kɛ Zoova klo be.​—Ezai 48:17, 18; 1 Piɛr 3:15.

²⁵ Sran kwlaa nga be koto Ɲanmiɛn i bo be mɛnmɛn i be “akunndan’n nun nanwlɛ nun’n,” nán cɛn dilɛ nga be takaman Ɲanmiɛn Ndɛ’n su’n be ngunmin yɛ be diman ɔn. (Zan 4:23) Sanngɛ be mɛn dilɛ’n nun’n, be mian be ɲin be di nanwlɛ sa kwlaa nun. Andɛ sran sunman be bu i kɛ nanwlɛ dilɛ’n timan kpa. Sanngɛ kɛ nga ndɛ tre ng’ɔ́ bá lɔ’n kan’n sa’n, Ɲanmiɛn i atin’n be ɲɛnmɛn i wunsu mlɔnmlɔn.