Ir al contenido

Tatzʼetaʼ ri rucholajem

TANAJ 13

Nimaqʼij ri itzel yerutzʼët ri Dios

Nimaqʼij ri itzel yerutzʼët ri Dios

«Kan titijaʼ kʼa iqʼij chi retamaxik [...] ri nqa chuwäch ri Dios» (EFESIOS 5:10).

1. ¿Achike winäq yerukʼäm pe ri Jehová chuqaʼ achike ruma kʼo chi nkichajij kiʼ?

RI JESÚS xubʼij chi ri qitzij taq rusamajelaʼ ri Dios xtkiyaʼ ruqʼij «pa xamanil y qitzij», ruma ja winäq riʼ yerukanoj ri Tataʼixel chi yeyaʼon ruqʼij (Juan 4:23, CR). Ri Jehová yerukanoj ri nkajoʼ ri qitzij, chuqaʼ yerukʼäm pe rikʼin rijaʼ chuqaʼ rikʼin ri Rukʼajol (Juan 6:44). Röj, nimaläj kikotem nqanaʼ oj kʼo kikʼin ri winäq riʼ. Ja kʼa man ruma ta riʼ, manäq ta chik yeqïl rupataʼy ri Satanás, ri nimaläj qʼolonel. Ruma riʼ kʼo chi nqachajij qiʼ chuqaʼ nqatzʼët achike ri «nqa chuwäch ri Dios» (Efesios 5:10; Apocalipsis 12:9).

2. ¿Achike rubʼanik nutzʼët ri Jehová ri naxöl ri qitzij nimabʼäl kʼuʼx rikʼin ri man qitzij ta?

2 Toqa pa qajolom ri xbʼanatäj chunaqaj ri juyuʼ Sinaí ri ojer kan. Toq ri israelitas xkibʼij chi re ri Aarón chi tubʼanaʼ jun kityox, rijaʼ xubʼän ruwachibʼäl jun alaj wakx chi qʼanapwäq. Rijaʼ xrajoʼ chi ri tyox riʼ choj ta xtzʼët achiʼel retal ri Tataʼixel. Ruma riʼ xubʼij: «Chwaʼq, kan jun nimaqʼij kʼa richin ri Jehová». ¿Achike xunaʼ ri Jehová rikʼin riʼ? ¿Choj ke riʼ xubʼän qa chuwäch ri xolöx ri qitzij nimabʼäl kʼuʼx rikʼin ri man qitzij ta? Manäq, xubʼän chi xekamisäx oxiʼ mil winäq (Éxodo 32:1-6, 10, 28). ¿Achike nukʼüt chi qawäch reʼ ri nqajoʼ yojkʼojeʼ pa rajowabʼäl ri Tataʼixel? Nukʼüt ri rejqalem ri man nqachäp (o nqatzʼäm) ta apo ri man «chʼajchʼöj ta», chuqaʼ ri rejqalem ri man nqatzʼilbʼisaj ta ri qitzij (Isaías 52:11; Ezequiel 44:23; Gálatas 5:9).

3, 4. ¿Achike ruma rukʼamon nqatzʼët achike nubʼij ri Loqʼoläj Wuj chi kij ri bʼanobʼäl chuqaʼ ri nimaqʼij?

3 Chuqaʼ ri pa kiqʼij kan ri apóstoles e kʼo nimanelaʼ ri kaʼiʼ kipaläj xkajoʼ xkixöl ri qitzij taq naʼoj rikʼin ri man qitzij ta. Pa nabʼey, man xetikïr ta ruma kʼa e kʼo wi ri apóstoles. Ja kʼa toq xekäm, xekikʼäm apo ri bʼanobʼäl, ri nimaqʼij chuqaʼ ri «loqʼoläj taq qʼij» yekibʼän wi ri winäq. Wakami, e kʼïy yetzʼeton ri bʼanobʼäl riʼ achiʼel ta kibʼanobʼal ri qitzij taq nimanelaʼ (2 Tesalonicenses 2:7, 10). Chupam re jun tanaj reʼ xkeqatzʼët jujun chi ke riʼ. Chuqaʼ xtqʼalajin chi qawäch chi ri bʼanobʼäl riʼ man e rurayibʼal ta ri Tataʼixel, xa kirayibʼal ri winäq. Chuqaʼ kikʼamon apo runaʼoj ri «Babilonia»: yekiyaʼ itzel taq rayinïk, nkiyaʼ ruqʼij ri bʼanoj itzinïk (o ixponx) chuqaʼ kiqʼij ri man qitzij ta taq nimanïk (Apocalipsis 18:2-4, 23). * Man kʼa tqamestaj chi ri Jehová jebʼël retaman achike kixeʼel ri nimaqʼij yekibʼän ri winäq wakami. Retaman chi e kʼïy e petenäq chi kij ri tzʼil taq kibʼanobʼal ri ojer taq nimabʼäl kʼuʼx. Ruma riʼ achiʼel ri ojer kan chuqaʼ ri wakami, ri Jehová itzel yerutzʼët ri bʼanobʼäl riʼ. Röj kʼo ta chuqaʼ ja riʼ rubʼanik yeqatzʼët (2 Juan 6, 7).

4 Ri qitzij taq nimanelaʼ qetaman chi ri Jehová e kʼo nimaqʼij man ütz ta yerutzʼët. Ruma riʼ nqajoʼ nqayaʼ rikʼin qanima chi man xkeqabʼän ta. Tqatzʼetaʼ achike ruma ri Jehová itzel yerutzʼët, ke riʼ xtqʼalajin chi qawäch chi richin yojkʼojeʼ ri pa rajowabʼäl, kʼo chi itzel yeqatzʼët.

RI ALAXBʼÄL, O RI YAʼOJ RUQʼIJ RI QʼIJ

5. ¿Achike ruma nqabʼij chi ri Jesús man xaläx ta pa 25 de diciembre?

5 Ri Loqʼoläj Wuj majun nubʼij ta chi tnimaqʼijüx ri ralaxik ri Jesús. Qitzij na wi, man qetaman ta jampeʼ qas xaläx rijaʼ. Ri qitzij qetaman, ja ri man xaläx ta pa 25 de diciembre. * ¿Achike ruma man ja ta qʼij riʼ? Nabʼey, ruma ri qʼij riʼ janila tew nubʼän ri pa Israel. Ri Lucas 2:8-11 nubʼij chi ri qʼij toq xaläx ri Jesús, e kʼo wi «yuqʼunelaʼ yekiwaraj kikarneʼl pa juyuʼ». (Reʼ nel chi tzij, chi man kan ta chi jun junaʼ e kʼo chi riʼ, xa ta chi jun junaʼ, manäq ta rejqalem xtzʼibʼäx kan riʼ). Ri pa ruqʼij jöbʼ janila tew o chʼuchʼ ri jöbʼ nqa ri pa Belén chuqaʼ kʼo mul nqa chunatew. Ruma riʼ ri yuqʼunelaʼ majun wi yekiwaraj ta kan ri «kikarneʼl pa juyuʼ», xa yekikʼöl wi kan. Chuqaʼ man tqamestaj ri achoj ruma ri José chuqaʼ ri María xebʼeʼapon ri pa Belén: xbʼekitzʼibʼaj kibʼiʼ, achiʼel xubʼij ri Augusto (Lucas 2:1-7). Chuqaʼ ri Augusto retaman wi chi ri judíos man kan ta yeniman tzij chuwäch ri Roma, ruma riʼ xa ta xerutäq el ri pa ruqʼijul jöbʼ, rikʼin bʼaʼ, manäq ta xebʼe.

6, 7. a) ¿Akuchi (o apeʼ) petenäq kixeʼel kʼïy chi ke ri bʼanobʼäl yebʼan ri pa Alaxbʼäl? b) ¿Achike rukojöl ri sipanïk nkiyaʼ ri qitzij taq nimanelaʼ rikʼin ri yeyaʼöx ri pa Alaxbʼäl?

6 We ke riʼ, ¿akuchi (o apeʼ) petenäq ruxeʼel ri Alaxbʼäl? Chi kij ojer taq nimaqʼij ri yekibʼän wi ri winäq. Jun chi ke riʼ ja saturnales, jun nimaqʼij ri nkibʼän wi ri romanos ruma ri Saturno, ri tyox richin ri tikoʼn. Jun chik, ja ri nimaqʼij nbʼan chi rij ri ralaxik ri Qʼij. Ri Enciclopedia de la Religión Católica nubʼij chi ri nimaqʼij riʼ nbʼan wi pa 25 de diciembre. Jun qʼij nimaläj wi chi kiwäch ri yeyaʼon ruqʼij ri Mitra, ri tyox richin ri Qʼij. Ri wuj riʼ nutzijoj chuqaʼ chi ri «Iglesia xunimaqʼijuj qa ralaxik ri [Cristo]» ri qʼij riʼ «richin e kʼïy winäq yenimaqʼijun» ralaxbʼäl ri Qʼij. Ri nimaqʼij riʼ xtikïr rubʼanik trecientos junaʼ toq xkäm yan ri Jesús.

Ri qitzij taq nimanelaʼ yesipan ruma ri ajowabʼäl nkinaʼ

7 Chupam ri nimaqʼij riʼ, ri winäq yekiyalaʼ wi sipanïk chi kiwäch chuqaʼ yekibʼanalaʼ wi nimaläj taq waʼin. Ri bʼanobʼäl riʼ kʼa yebʼan na wakami ri pa Alaxbʼäl. Ri achoj ruma yeyaʼöx wi ri sipanïk, man junan ta rikʼin ri nubʼij ri 2 Corintios 9:7: «Rïx tiyaʼ kʼa achiʼel xubʼij ri iwanima chiwe. Man kʼa tiyaʼ [...] xa xe ruma xkʼutüx chi we. [...] Ruma ri Dios kan yerajoʼ ri yeyaʼon rikʼin ronojel kanima». Ri qitzij taq nimanelaʼ yeqayaʼ sipanïk ruma ri qajowabʼäl chi rij jun winäq, ruma riʼ man nqoyobʼej ta rukʼexel chuqaʼ man qoyobʼen ta jun qʼij richin yojsipan (Lucas 14:12-14; tasikʼij Hechos 20:35). Chuqaʼ yojkikot ruma oj kolotajnäq chuwäch ri samaj chuqaʼ ri kʼas nkiyaʼ kan pa awiʼ ri nimaqʼij riʼ (Mateo 11:28-30; Juan 8:32).

8. ¿La kan chupam ri qʼij toq xaläx ri Jesús toq ri ajqʼijaʼ xbʼekiyaʼ kan rusipanïk? Taqʼalajrisaj.

8 Rikʼin bʼaʼ kʼo jun nbʼin: «¿Man richin ta xkinimaqʼijuj ralaxik ri Jesús ri sipanïk xbʼekiyaʼ ri ajqʼijaʼ kʼa?». Manäq, rijeʼ xbʼekiyaʼ rusipanïk ruma ri Jesús jun nimaläj winäq. Ja riʼ wi nbʼan ri pa kiqʼij kan rijeʼ (1 Reyes 10:1, 2, 10, 13; Mateo 2:2, 11). Qitzij na wi, rijeʼ man xbʼekitzʼetaʼ ta ri Jesús ri aqʼaʼ toq xaläx pa kachoch ri chikopiʼ. Rijeʼ xebʼeʼapon chi rochoch toq xeqʼax yan kʼïy ikʼ taläx.

RI NUBʼIJ RI LOQʼOLÄJ WUJ CHI RIJ RI NAKʼOWISAJ AQʼIJ (O NANIMAQʼIJUJ AJUNAʼ)

9. Ri Loqʼoläj Wuj yerusikʼij kaʼiʼ winäq ri xkikʼowisaj kiqʼij, ¿achike nubʼij chi kij ri nimaqʼij riʼ?

9 Ri ojer kan chuqaʼ ri wakami, toq naläx jun akʼwal nuyaʼ kikotem. Ri Loqʼoläj Wuj majun kʼa nubʼij ta chi ri rusamajelaʼ ri Tataʼixel xkikʼowisaj kiqʼij (Salmo 127:3). ¿Xmestäx ruma riʼ man xtzʼibʼäx ta kan? Manäq. Ri Loqʼoläj Wuj yerusikʼij kaʼiʼ winäq ri xkikʼowisaj kiqʼij: ri Herodes Antipas chuqaʼ jun faraón (tasikʼij Génesis 40:20-22; Marcos 6:21-29). Toq yerusikʼij ri kaʼiʼ nimaqʼij riʼ, man ütz ta ri nubʼij chi kij; más ri rukaʼn, ruma ja riʼ toq xkʼam el rujolom ri Juan el Bautista.

10, 11. ¿Achike xkitzʼët ri nabʼey taq nimanelaʼ ri nanimaqʼijuj aqʼij chuqaʼ achike ruma?

10 Ri wuj Las cosas nuestras de cada día nubʼij chi, chi kiwäch ri nabʼey taq nimanelaʼ ri «nimaqʼij riʼ [...] petenäq chi kij winäq ri man e nimanel ta». Achiʼel ri griegos chuqaʼ ri romanos nkibʼij wi chi konojel winäq kʼo jun ki-espíritu o jun «kityox ri nchajin kichin toq yeʼaläx chuqaʼ ri xkechajin pa kikʼaslem». Ri «runimaqʼij ri tyox riʼ nbʼanatäj ri qʼij toq naläx ri winäq» (Gran Enciclopedia Rialp). Ri nkʼowisäx aqʼij rukʼwan riʼ rikʼin kinikʼoxik ri chʼumilaʼ toq naläx jun winäq, ke riʼ nbʼïx achike xtbʼanatäj apo pa rukʼaslem.

11 Ri qitzij taq nimanelaʼ kʼo chik jun ruma man xkinimaqʼijuj ta kiqʼij. Man xa xe ta ruma petenäq chi kij ri man qitzij ta nimabʼäl taq kʼuʼx o yebʼan itzinïk rikʼin. Rijeʼ man xkibʼän ta ruma man xkinimirisaj ta kiʼ. Chi kiwäch rijeʼ ri yataläx majun jampeʼ ta rejqalem, majun ruma nanimaqʼijuj (Miqueas 6:8; Lucas 9:48). * Ri qitzij taq nimanelaʼ ja ri Jehová ri nkiyaʼ ruqʼij, ruma riʼ chi re rijaʼ nkimatyoxij ri kikʼaslem (Salmo 8:3, 4; 36:9; Apocalipsis 4:11). *

12. ¿Achike ruma más ütz ri qʼij richin kamïk, ke chuwäch ri alaxïk?

12 Toq jun qitzij nimanel nkäm, nyakeʼ kan pa rujolom ri Jehová, nel chi tzij, xtkʼastäj chik (Job 14:14, 15). Ruma riʼ ri Eclesiastés 7:1, nubʼij: «Más rejqalem ri etaman awäch chi at jebʼël, ke chuwäch nakusaj jun jubʼuläj aqʼom. Más kʼa rejqalem ri qʼij richin ri kamïk, ke chuwäch ri qʼij richin alaxïk». Ri «etaman awäch chi at jebʼël» nrajoʼ nubʼij chi ütz rubʼanik ri akʼaslem chuwäch ri Tataʼixel. Ri Loqʼoläj Wuj xa xe ri rukamik ri Jesús nubʼij chi tqanimaqʼijuj. Ruma ri Jesús nimaläj «rubʼiʼ» o ütz rukʼaslem xubʼän chuwäch ri Tataʼixel, röj yojtikïr yojkolotäj (Hebreos 1:3, 4; Lucas 22:17-20).

RUNIMAQʼIJUXIK RI LOQʼOLÄJ TAQ QʼIJ CHUQAʼ RI PASCUA

13, 14. ¿Achike kixeʼel ri Loqʼoläj taq Qʼij chuqaʼ ri Pascua?

13 Rikʼin ri Loqʼoläj taq Qʼij chuqaʼ ri Pascua nbʼïx chi nimaqʼijüx rukamik chuqaʼ rukʼasoxik ri Jesús. Ronojel ri yebʼan chupam ri nimaqʼij riʼ kikʼin ri man qitzij ta nimabʼäl taq kʼuʼx e petenäq wi. Jun chi ke riʼ ja ri yetelëx tyoxiʼ pa taq bʼey. Ri wuj Las Grandes Religiones Ilustradas, nubʼij chi toq majani tpe ri Jesús, ri aj Babilonia «kan man nkïl ta chik achike nkibʼän chi ke ri kityoxiʼ [...]. Yekiweqelaʼ wi kikʼin jotöl kajïl taq tzyäq, chuqaʼ yekiyalaʼ wi kichinaj (o kichachal) chi kiqʼaʼ, chi kiqul chuqaʼ ruwiʼ taq kiqʼaʼ. Chuqaʼ yekiyaʼ wi pa ruwiʼ nimaläj taq anda, ke riʼ yekitelej el pa taq bʼey».

14 ¿Nuyaʼ kami qʼij ri Jehová chi nimaqʼijüx rukʼasoxik ri Rukʼajol kikʼin rubʼanobʼal ri man qitzij ta nimabʼäl kʼuʼx? Manäq (2 Corintios 6:17, 18). Ri Loqʼoläj Wuj majun nubʼij ta chi tnimaqʼijüx rukʼasoxik ri Jesús. Kan nubʼananej kʼa, e kʼo kʼa tinamït kiyaʼon qa rubʼiʼ jun tyox chi re ri nimaqʼij riʼ: Eostre. Ke riʼ kaʼiʼ mak nbʼerubʼanaʼ chuwäch ri Tataʼixel.

RI YEBʼAN TOQ NKÄM JUN WINÄQ

15. ¿Achike ruma ri ruqʼalajrisanelaʼ ri Jehová e kʼo bʼanobʼäl chi kij ri animaʼiʼ man yekibʼän ta?

15 E kʼïy bʼanobʼäl chi kij ri animaʼiʼ kʼo chi man yekibʼän ta ri qitzij taq nimanelaʼ. Toq kʼo jun nkäm, e kʼo winäq chi jun aqʼaʼ nkichajij ri anima ruma nkibʼij chi rikʼin bʼaʼ xtukʼwäx kuma itzel taq espíritu chuqaʼ yekitzïj candela, yekibʼanalaʼ rezo o xukulem rikʼin ri anima. Chuqaʼ e kʼo ri nkiyaʼ el rupwäq chuqaʼ rutzyaq ri anima ruma nkibʼij chi xtkʼatzin chi re. Chuqaʼ e kʼo ri yekibʼän rezo ri nabʼey bʼelejeʼ taq qʼij o yekitöj misa richin yekitoʼ o nkichajij kiʼ chi kiwäch ri animaʼiʼ. Ronojel ri bʼanobʼäl riʼ yebʼan ruma nbʼïx chi ri animaʼiʼ kʼa e kʼäs na chuqaʼ kʼa yetikïr na yekitoʼ o yekitzelaj ri winäq. Ri animaʼiʼ majun kʼa nkinaʼ ta chik, ruma riʼ xa bʼa achike na jun ri nbʼan richin nyaʼöx kiqʼij, kʼo ta chi man nkibʼän ta ri nkajoʼ yekʼojeʼ pa rajowabʼäl ri Tataʼixel (Eclesiastés 9:5, 10).

KʼULUBʼÏK RI YEQA CHUWÄCH RI TATAʼIXEL

16, 17. a) ¿Achike ruma nkʼatzin natzʼët achike nubʼij ri Loqʼoläj Wuj chi kij ri bʼanobʼäl yebʼan pa taq kʼulubʼïk? b) ¿Achike kʼo chi nkʼojeʼ pa qajolom toq nqanikʼoj jun bʼanobʼäl, achiʼel ri nchikäx arroz o achike chik na jun?

16 Xa bʼaʼ chik apo, «man xtkʼaxatäj ta chik [...] jun kʼulubʼïk» pa Nimaläj Babilonia ruma xa xtchup ruwäch (Apocalipsis 18:23). ¿Achike ruma? Ruma ri itzinïk yerubʼän chuqaʼ ri chʼaqa chik itzel taq bʼanobʼäl. Jujun chi ke riʼ kan xa xe toq yekʼuleʼ ri winäq nkitzʼilbʼisaj yan ri kikʼaslem ruma ri pa kinimaqʼij yekibʼän qa ri bʼanobʼäl riʼ (Marcos 10:6-9).

17 Ri bʼanobʼäl riʼ jujun wi kibʼanik nbʼan jujun tinamït chuqaʼ achiʼel ta man e itzel ta. Man tqamestaj kʼa chi xa rikʼin ri man qitzij ta nimabʼäl kʼuʼx e petenäq wi. E kʼo chi ke ri bʼanobʼäl riʼ nbʼïx chi nkiyaʼ urtusanïk pa kiwiʼ ri kʼulbʼelaʼ chuqaʼ ri ulaʼ (Isaías 65:11). Jun chi ke riʼ ja ri nchikäx arroz o achike chik na jun. Toq xtzʼukutäj ri bʼanobʼäl riʼ, rikʼin bʼaʼ, richin wi nyaʼöx kiway ri itzel taq xamanil, ke riʼ man yekitzelaj ta ri kʼulbʼelaʼ. Ojer yan riʼ, ri arroz nukusäx richin nkʼambʼen tzij chi rij ri alanïk, ri kikotem chuqaʼ ri kʼaslem. Ja kʼa richin yojkʼojeʼ pa rajowabʼäl ri Dios kʼo chi nqachajij qiʼ chi kiwäch ri bʼanobʼäl riʼ (tasikʼij 2 Corintios 6:14-18).

18. ¿Achike texto achoj chi rij ütz nkikʼäm el kinaʼoj ri winäq yekʼuleʼ chuqaʼ ri xkeʼapon ri pa kʼulubʼïk?

18 Chuqaʼ ri rusamajelaʼ ri Jehová man yekibʼän ta bʼanobʼäl ri xa nkiqasaj ruqʼij ri kikʼulubʼik o ri waʼin nbʼan toq yekʼuleʼ o bʼanobʼäl ri xa yerutzäq jujun winäq. Chuqaʼ man yekibʼij ta tzij ri kaʼiʼ yeqʼax o yeyoqʼon, chuqaʼ ri qʼolonïk (o kabʼakïk) ri xa yerukʼixbʼisaj ri kʼulbʼelaʼ o ri winäq (Proverbios 26:18, 19; Lucas 6:31; 10:27). Chuqaʼ man yekibʼän ta nimaläj taq kʼulubʼïk, ruma ri nabʼän riʼ xa achiʼel ta nanimirisaj awiʼ chi kiwäch ri winäq (1 Juan 2:16). Ri Jehová nrajoʼ chi ri winäq nkinataj o nkikʼuxlaj ri kikʼulubʼik rikʼin kikotem, man rikʼin ta bʼis. *

¿LA ÜTZ YEʼAKAJIJ RI QUMBʼÄL TOQ NATÏJ YAʼ?

19, 20. ¿Achike nubʼij jun wuj chi rij ri yeʼakajij ri qumbʼäl, chuqaʼ achike ruma man ütz ta nubʼän jun nimanel riʼ?

19 Jun bʼanobʼäl ri e kʼïy winäq yebʼanon wakami ri pa taq kʼulubʼïk o jun chik nimaqʼij, ja ri yekikajij ri qumbʼäl toq nkitïj qa yaʼ, chuqaʼ nkibʼij «salud». Jun wuj pa inglés, ri xel pa 1995 ri nchʼon chi rij kibʼanobʼal ri winäq chi rij ri yaʼ, nubʼij chi ri yeʼakajij ri qumbʼäl «rikʼin bʼaʼ petenäq chi rij jun ojer bʼanobʼäl. Ri winäq nkiyaʼ wi jun loqʼoläj yaʼ chi kiwäch ri tyoxiʼ [...] richin nkiyaʼ pe ri nkikʼutuj. Ri winäq nkibʼij wi: ‹¡Kan richin ta kʼa kʼïy junaʼ!› o ‹¡man ta xkayawäj!›».

20 Qitzij na wi, chi kiwäch e kʼïy winäq ri yeʼakajij ri qumbʼäl man rubʼanobʼal ta jun nimabʼäl kʼuʼx o jun tzʼukun (o tʼokon) nimanïk. Ja kʼa ri nayäk el chi kaj ri qumbʼäl, nel chi tzij nakʼutuj el «chi kaj» o chi re jun xamanil jun utzil. Ri jun rubʼanik nakʼutuj utzil riʼ man nubʼij ta ri Loqʼoläj Wuj (Juan 14:6; 16:23). *

WE NAWAJOʼ RI JEHOVÁ, KEʼAWITZELAJ RI ITZEL TAQ BʼANOBʼÄL

21. ¿Achike nimaqʼij man xkerubʼän ta jun nimanel chuqaʼ achike ruma?

21 Ri Babilonia ruyaʼon ruchuqʼaʼ ri itzel taq bʼanobʼäl, ri winäq majun chik achike ta xajan chi kiwäch. E kʼo tinamït yekitöj nimaqʼij richin ronojel junaʼ yebʼan, achiʼel ri carnaval. Chupam ri nimaqʼij riʼ yebʼan tzʼil taq xajoj o nyaʼöx rejqalem ri kaʼiʼ achiʼaʼ o ixoqiʼ nkikʼwaj qa kiʼ chi kiwäch. ¿La ütz kami jun rusamajel ri Jehová yerutzʼët ri bʼanobʼäl riʼ o kʼo apo ri pa nimaqʼij? ¿Nukʼüt kami chi nritzelaj ri tzʼil taq bʼanobʼäl? (Salmo 1:1, 2; 97:10). Qitzij na wi, ütz nqabʼän ri xubʼij ri salmista: «Man tayaʼ qʼij chi xkentzuʼ ri xa majun kejqalem» (Salmo 119:37).

22. ¿Jampeʼ toq ja ri nimanel xtchʼobʼon o xtnojin we xtubʼän o manäq jun bʼanobʼäl o jun nimaqʼij?

22 Toq nbʼan jun nimaqʼij ri man ütz ta chi re jun nimanel kʼo chi nqachajij qiʼ richin man tbʼïx chi oj ajun röj nqabʼän apo ri nimaqʼij. Ri Pablo xubʼij: «Toq yixwaʼ yixukʼyaʼ o xa bʼa achike chik ri nibʼän, kan tibʼanaʼ kʼa richin niyaʼ ruqʼij rukʼojlem ri Dios» (1 Corintios 10:31; tatzʼetaʼ ri recuadro « Toʼïk richin awetaman achike xtabʼän»). Ja kʼa toq nbʼan jun nimaqʼij o jun bʼanobʼäl ri man nuqʼäj ta rutzij ri Tataʼixel, man petenäq ta chi kij ri nimabʼäl taq kʼuʼx chuqaʼ man kinimaqʼij ta ri tinamït o ri qʼatbʼäl taq tzij, ja ri nimanel xtchʼobʼon o xtnojin achike xtubʼän. Chuqaʼ ütz nutzʼët achike nkibʼij ri winäq chi rij ri nimaqʼij, ke riʼ man xkerutzäq ta.

TQAYAʼ RUQʼIJ RI DIOS KIKʼIN RI QATZIJ CHUQAʼ QABʼANOBʼAL

23, 24. ¿Achike rubʼanik xtqaqʼalajrisaj ri rupixaʼ ri Jehová?

23 Wakami, e kʼo nimaqʼij yetzʼetöx achiʼel ta jun qʼij richin namöl awiʼ kikʼin awachʼalal chuqaʼ awachibʼil. Ruma riʼ toq nkitzʼët chi ri ruqʼalajrisanelaʼ ri Jehová man yeqabʼän ta ri nimaqʼij riʼ, e kʼïy nkibʼij achiʼel ta majun achike ta nqajoʼ chuqaʼ man yeqajoʼ ta ri winäq. Toq ke riʼ, ütz choj pa rubʼeyal nqatzijoj chi ke, chi röj, ütz nqanaʼ nqamöl qiʼ kikʼin ri qachʼalal chuqaʼ qachibʼil xa bʼa achike chik na jun qʼij (Proverbios 11:25; Eclesiastés 3:12, 13; 2 Corintios 9:7). Chuqaʼ nqajoʼ chi nqʼax chi kiwäch chi majun kikotem ta nqanaʼ we xa nqaxöl ri qanimaqʼij kikʼin bʼanobʼäl ri xa nusök chuqaʼ nuqʼäj rutzij ri Qatataʼ chi kaj (tatzʼetaʼ ri recuadro « Xa xe ri qitzij nimabʼäl kʼuʼx nyaʼon kikotem»).

24 Toq ri winäq choj kanima nkikʼutuj achike ruma man yeqabʼän ta ri nimaqʼij, e kʼo ruqʼalajrisanelaʼ ri Jehová nkiqʼalajrisaj rikʼin ri tanaj 16 chi re ri wuj ¿Achike qas nukʼüt ri Biblia?  * Toq yojtzijon kikʼin ri winäq kʼo chi nkʼojeʼ pa qanima chi man oyowal ta ri nqabʼän. Ruma riʼ choj pa ruchojmil kojchʼon kikʼin, ri qatzij tqabʼanaʼ chi ke chi kan achiʼel ta kʼo atzʼan kikʼin (Colosenses 4:6).

25, 26. ¿Achike nqabʼän richin ri qalkʼwal ninimïr ri kikuqubʼabʼäl kʼuʼx chuqaʼ ri kajowabʼäl chi rij ri Jehová?

25 Ri rusamajelaʼ ri Jehová jebʼël qetamabʼal yaʼon. Qetaman achike ruma e kʼo naʼoj chuqaʼ bʼanobʼäl ri man yeqabʼän ta (Hebreos 5:14). Chuqaʼ ri qalkʼwal kʼo chi nketamaj riʼ. Toq yeqatoʼ richin nqʼax chi kiwäch achike ruma ri Loqʼoläj Wuj nubʼij chi man ütz ta jun bʼanobʼäl, nqabʼän chi ninimïr ri kikuqubʼabʼäl kʼuʼx, yeqatijoj richin xketikïr xtkiqʼalajrisaj ri kinimanïk rikʼin ri Loqʼoläj Wuj, chuqaʼ richin yekʼojeʼ pa rajowabʼäl ri Jehová (Isaías 48:17, 18; 1 Pedro 3:15).

26 Qitzij na wi, richin nqayaʼ ruqʼij ri Dios «pa xamanil y qitzij», man xa xe ta man yeqabʼän ta ri nimaqʼij itzel yerutzʼët rijaʼ (Juan 4:23, CR). Chupam ri jun chik tanaj xkeqatzʼët pixaʼ chi rij ri pa ruchojmil nabʼän ronojel. Xtqetamaj chi toq nqabʼän ri nubʼij ri Tataʼixel, ja riʼ ri más ütz chi qe röj, stapeʼ e kʼo man ke riʼ ta chi kiwäch.

^ parr. 3 Tatzʼetaʼ ri recuadro « ¿La ütz yibʼe chupam ri nimaqʼij riʼ?». Chuqaʼ ri Índice de las publicaciones Watch Tower kʼïy nimaqʼij yerusikʼij. Reʼ kiwuj ri ruqʼalajrisanelaʼ ri Jehová.

^ parr. 5 Toq yeʼajëkʼ chi kij ri junaʼ yerusikʼij ri Loqʼoläj Wuj chuqaʼ ronojel ri bʼanatajnäq pe, nqʼalajin chi ri Jesús xaläx chupam ri ikʼ judío rubʼiʼ etanim chuqaʼ toq nrajoʼ na kaʼiʼ junaʼ man tapon ri junaʼ jun. Ri etanim nuchäp (o nutzʼäm) apo qʼij chi re ri septiembre chuqaʼ ri octubre (tatzʼetaʼ ri wuj Perspicacia para comprender las Escrituras, vol. 2, ruxaq 84, 85. Reʼ kiwuj ruqʼalajrisanelaʼ ri Jehová).

^ parr. 11 Ri Pixaʼ nubʼij chi toq jun ixöq nkʼojeʼ ral kʼo wi chi nukʼwaj jun sipanïk chi re ri Tataʼixel. Ri bʼanobʼäl riʼ nunataj (o nukʼuxlaj) wi chi ri teʼej tataʼaj nkiqʼasaj ri mak chi ke ri kalkʼwal (Levítico 12:1-8). Ri xkibʼän riʼ xerutoʼ ri israelitas chi man jampeʼ ta rejqalem xkiyaʼ ri ralaxik jun winäq, chuqaʼ richin man xekikʼäm ta apo kibʼanobʼal ri winäq (Salmo 51:5).

^ parr. 18 Tatzʼetaʼ ri oxiʼ tzijonem chi rij ri kʼulubʼïk chuqaʼ molojriʼïl chupam ri wuj La Atalaya, 15 de octubre, 2006, ruxaq 18-31.

^ parr. 20 Tatzʼetaʼ ri wuj La Atalaya, 15 de febrero, 2007, ruxaq 30, 31.

^ parr. 24 Reʼ kiwuj ruqʼalajrisanelaʼ ri Jehová.