1. O cei era vagolei vei Jiova, cava mera vakadeitaka tiko ga kina na ka e vakadonuya na Kalou?

E TUKUNA o Jisu nira na “sokalou . . . vakayalo vei Tamada o ira era sokalou dina, ena yavutaki tale ga ena dina nodra sokalou, ni o ira sara ga qo e qara o Tamada mera qaravi koya.” (Joni 4:23) Me vaka nona vagolei keda o Jiova vua kei Luvena, e cakava tale ga qori vei ira era via qaravi koya vakayalo, ra yavutaka tale ga ena dina nodra sokalou. (Joni 6:44) Sa dua dina na ka dokai qori! Ia ni kenadau ena veivakacalai o Setani, e bibi vei ira na kila na ka dina mera “vakadeitaka tiko ga na ka e vakadonuya na Turaga.”—Efeso 5:10; Vakatakila 12:9.

2. Vakamacalataka na rai i Jiova me baleti ira era bosoka vata na lotu dina kei na lotu lasu.

² Vakasamataka na ka a yaco volekata na Ulunivanua o Saineai ena nodra kerei Eroni na Isireli me bulia e dua na kalou. A vakamalumalumu o Eroni, bulia e dua na bulumakau koula qai tukuna ni vakatakarakarataki Jiova. A kaya: “E dua tiko na soqo vei Jiova nimataka.” E vakawalena beka o Jiova nodra bosoka vata na lotu dina kei na lotu lasu? Sega, ni a vakamatei ira e rauta ni le 3,000 era qarava na matakau. (Lako Yani 32:1-6, 10, 28) Cava eda vulica kina? Ke da via tiko ga ena loloma ni Kalou, eda na qaravi Jiova vakatabakidua da qai “kua ni tara na ka e sega ni savasava” e vakadukadukalitaka na ka dina.—Aisea 52:11; Isikeli 44:23; Kalatia 5:9.

3, 4. Cava meda muria kina na ivakavuvuli vakaivolatabu me baleta na ivalavala vakavanua kei na soqo sa takalevu tu nikua?

 ³ Eratou dau taqomaka vinaka na ivavakoso na yapositolo mera kua ni curu yani na vukitani, ia e ka ni rarawa ni veisau na ituvaki ena gauna ratou mate kina. O ira na kaya tiko nira lotu vaKarisito ra qai sega ni dei ena dina era rawai ena ivalavala ni lotu butobuto, na solevu, kei na siga ni “olodei” e tukuni me vaKarisito. (2 Cesalonaika 2:7, 10) Nida veivosakitaka eso na soqo qori, vakasamataka se vakavotui kina vakacava na yalo ni vuravura sega ni yalo ni Kalou. Era tautauvata kece na soqo vakavuravura: Era uqeta na gagadre vakayago, na ivakavuvuli ni lotu lasu kei na vakatevoro e kilai kina o “Papiloni na Ka Levu.” * (Vakatakila 18:2-4, 23) Meda nanuma tale ga ni o Jiova e kila vinaka na ivalavala vakasisila ni lotu butobuto era yavutaki mai kina e levu na ivalavala sa takalevu tu nikua. Sa rauta me cata eso na soqo e caka tu nikua. E dodonu me bibi duadua vei keda na rai i Jiova me baleta na soqo va qori​—2 Joni 6, 7.

⁴ Eda kila na lotu vaKarisito dina ni so na soqo e vakacudrui Jiova. Meda kua gona ni tiko se vakaitavi ena soqo qori. Noda railesuva na vuna e cata kina o Jiova, ena uqeti keda meda cata na veika ena vakalatilati ena noda tiko ga ena loloma ni Kalou.

5. Eda kila vakacava ni sega ni sucu o Jisu ena 25 Tiseba?

⁵ E sega ni bau tukuni ena iVolatabu ni a marautaki ena soqo na sucu i Jisu. Na tikinisiga mada ga a sucu kina e sega ni kilai. Eda kila ga ni a sega ni sucu ena 25 Tiseba ni donuya tu na vulaililiwa ena yasa ni vuravura oya. * Eda vakadeitaka qori ena nona vola o Luke nira “tu e tautuba . . . eso na ivakatawanisipi,” era vakatawa tiko nodra sipi ena gauna a sucu kina o Jisu. (Luke 2:8-11) Ke dau kena ivakarau mera “tu e tautuba” ena loma ni yabaki taucoko, ena sega ni bibi me volai tale qori. Ni dau batabata na draki qai lutu na uca cevata e Peceliema, era na tiko ga e loma na sipi, era na sega gona ni “tu e tautuba” na ivakatawa. Kuria ya, rau a gole i Peceliema o Josefa kei Meri ena ivakaro i Sisa Akusito me caka na wili lewenivanua. (Luke 2:1-7) Kena irairai ni o Sisa ena sega ni vakaroti ira na cata na veiliutaki vakaRoma mera lako ina nodra vanua ena gauna e batabata sara tu ga kina na draki.

6, 7. E vu mai vei e levu na ivalavala ni Kirisimasi? (b) E duidui vakacava na soli iloloma ena Kirisimasi kei na nodra soli ka na lotu vaKarisito?

⁶ E sega ni yavutaki vakaivolatabu na Kirisimasi, ia e vu mai na soqo ni lotu butobuto. Kena ivakaraitaki, na Saturnalia vakaRoma e lagiti kina o Saturn na kalou ni teitei. E tukuni tale ga ena New Catholic Encyclopedia, ni o ira na qarava na kalou o Mithra era solevutaka ena 25 Tiseba na “siganisucu ni matanisiga qaqa” me veitaudonui kei na gauna era cakacakataka. “A tekivu na Kirisimasi ena gauna e kaukaua sara tu ga kina e Roma na sokaloutaki ni matanisiga,” ni oti e rauta ni tolu na senitiuri mai na mate i Karisito.

⁷ Na ka e caka ena soqo va qori e tautauvata sara ga kei na ka e dau caka ena gauna ni Kirisimasi nikua—na soli iloloma kei na kana magiti. Me vaka ga e liu, na soli ka ena gauna ni Kirisimasi e sega ni salavata kei na ka e kaya na 2 Korinica 9:7: “Me cakava na tamata yadua na ka e vakadeitaka e lomana, me kua ni cakava ena voraki se vuturi, baleta na Kalou e taleitaki koya e soli ka ena marau.” O ira na lotu vaKarisito dina era dau soli ka mai vu ni lomadra, sega ni vakatikinisigataki, sega tale ga nira namaka me dolei kina na ka era solia. (Luke 14:12-14; wilika Cakacaka 20:35.) Era marau nira galala mai na lomaocaoca ni Kirisimasi kei na dinau e vakavuna na nuiqawaqawa.—Maciu 11:28-30; Joni 8:32.

8. Ratou kau iloloma beka ni siganisucu vei Jisu na dauraikalokalo? Vakamacalataka.

⁸ Era na rairai taroga eso, sega li ni ratou kau iloloma ni siganisucu vei Jisu na dauraikalokalo? Sega. E dau kena ivalavala ena gauna vakaivolatabu me soli na ka ni iloloma vua e dua e rogo, qori na inaki ni nodratou soli iloloma vei Jisu na dauraikalokalo. (1 Tui 10:1, 2, 10, 13; Maciu 2:2, 11) Ratou a sega tale ga ni lako ena bogi a sucu kina o Jisu. Ena gauna ratou lai sikovi koya kina, sa sega ni gonedramidrami o Jisu se tiko ena valenimanumanu, ia sa oti toka e vica na vula nona sucu qai tiko ena dua na vale.

9. Cava a yaco ena soqo ni siganisucu e tukuni ena iVolatabu?

⁹ E dau marautaki ni sucu e dua na gone, ia e sega ni tukuni ena iVolatabu na marautaki ni nona siganisucu e dua na dauveiqaravi ni Kalou. (Same 127:3) E bau cavuti ena iVolatabu e dua na siganisucu? Io, na nodrau siganisucu o Fero mai Ijipita kei Eroti Anitipasa. (Wilika Vakatekivu 40:20-22; Marika 6:21-29.) Ia e ca ruarua na kena itinitini, vakabibi na siganisucu nei Eroti Anitipasa ni tamusuki kina na ului Joni na Dauveipapitaisotaki.

10, 11. Cava nodra rai na lotu vaKarisito taumada me baleta na marautaki ni siganisucu, cava na vuna?

¹⁰ E tukuni ena ivola The World Book Encyclopedia ni “o ira na lotu vaKarisito taumada era okata na marautaki ni siganisucu me ivalavala ni lotu butobuto.” Kena ivakaraitaki, era vakabauta na kai Kirisi makawa ni tiko na yalo me taqomaka e dua mai na siga e sucu kina kei na nona veigauna se bera mai. E tukuna na ivola The Lore of Birthdays (iTukutuku Makawa me Baleta na Siganisucu) ni yalo qori “e tiko na kena isema vua na kalou e tautauvata nodrau siganisucu kei na dua.” Dua tale ga na gauna balavu sa semati voli mai kina na siganisucu ina dauraikalokalo kei na horoscope.

¹¹ Era cata na dauveiqaravi ni Kalou e liu na marautaki ni siganisucu ni yavutaki ena lotu butobuto kei na vakatevoro. Era cata tale ga  ena vuku ni ivakatagedegede era muria. Na vuna? Era yalomalumalumu ena nodra sega ni okata nodra sucu me vakairogorogo qai dodonu me marautaki. * (Maika 6:8; Luke 9:48) Era vakalagilagi Jiova ga ra qai vakavinavinakataka na isolisoli talei ni bula. *—Same 8:3, 4; 36:9; Vakatakila 4:11.

12. E vinaka vakacava na siga eda mate kina mai na siga eda sucu kina?

¹² Na Kalou ena nanumi ira era yalodina me yacova nodra mate, era na rawata na bula tawamudu. (Jope 14:14, 15) E kaya na Dauvunau 7:1: “E vinaka na yaca rogo vinaka e ca na waiwai talei, e vinaka na siga ni mate e ca na siga ni sucu.” Na “yaca rogo vinaka” e okati kina na vinaka ni keda irogorogo nida qarava na Kalou ena yalodina. Na soqo duadua e vakaroti mera soqova na lotu vaKarisito e sega ni baleta na nona sucu o Jisu, ia baleta ga na nona mate nida na rawata na bula ena vuku ni ‘yacana’ uasivi.—Iperiu 1:3, 4; Luke 22:17-20.

13, 14. E vu mai vei na ivalavala sa takalevu tu nikua me baleta na Easter?

¹³ E dau tukuni ni Easter e vakananumi kina na vakaturi i Karisito, ia na soqo qori e vu mai na lotu lasu. Na yaca mada ga Easter e semati vei Eostre se Ostara, na nodra kalou yalewa ni rarama kei na vulaitubutubu na kai Jamani. E mai vakayagataki tu vakacava na Easter egg kei na Easter rabbit? E kaya na Encyclopædia Britannica ni yaloka “e ivakatakarakara kilai levu ni bula vou kei na veivakaturi.” Dua tale ga na gauna balavu sa vakayagataki voli mai kina na ravete me ivakatakarakara ni vakatubukawa. Na Easter gona e sega ni soqo e vakananumi kina na nona vakaturi o Jisu, ia e sema ga ena ivakavuvuli ni lotu lasu me baleta na vakatubukawa. *

¹⁴ Ena vakadonuya beka o Jiova me vakayagataki na ivakavuvuli vakasisila ni vakatubukawa me vakananumi kina na nona vakaturi o Luvena? Dravusakulukulu! (2 Korinica 6:17, 18) A sega ni vakaroti taumada ena iVolatabu me vakananumi na vakaturi i Jisu. Ke vakatokai tale me Easter sa qai veicalati sara.

15. E vu mai vei na Halloween? Cava e kilai me baleta na tikinisiga e digitaki me solevutaki kina?

¹⁵ E kilai na Halloween ena iukuuku vakarerevaki kei na so tale na ka era vaka kina na tevoro se bui tevoro o ira na vakayagataka. E vakatokai tale ga na soqo qo me All Hallows’ Eve se bogi ni bera na All Saints’ Day, era tekivuna na kai Peritania makawa kei Ailadi. Era dau marautaka na Samhain kena ibalebale “Cava na Vulaikatakata” ena bogi e taucoko kina na cila ni vula qai voleka ena imatai ni Noveba. Era vakabauta ni gauna qori e kau laivi kina na kedrau ilati na tamata kei na vuravura tani, ra qai wavoki e vuravura na yalo era vinaka kei ira na ca. E lesu i vale na yalodra na mate ra qai vakarautaka na wekadra na kakana kei na gunu ni nanumi ni na vakamarautaki ira nodra vulagi yalo. Era sega ni kila na gone nira sa vakabulabulataka tiko na ivalavala vakaSamhain ena nodra vakaisulu me vaka na yalo se bui tevoro ra qai vakarerei ira na itaukeinivale me yacova ni sa soli vei ira e dua na ka.

16, 17. (a) Cava e bibi kina vei ira na lotu vaKarisito era via vakawati mera veidutaitaka na ivalavala vakavanua e vauca na vakamau kei na ivakavuvuli vakaivolatabu? (b) Cava mera nanuma na lotu vaKarisito me baleta na ivalavala vakavanua e viritaki kina na raisi se so tale na ka ena gauna ni vakamau?

¹⁶ Sa voleka me “sega ni rogo tale e [Papiloni na Ka Levu] na domo ni taganevou kei na yalewavou.” (Vakatakila 18:23) Cava na vuna? Dua, nona ivalavala vakatevoro e rawa ni vakadukadukalitaka na vakawati, tekivu sara ga mai na siga ni vakamau.—Marika 10:6-9.

¹⁷ E duidui kece na ivalavala vakavanua. So e nanumi ni sega ni cala, ia e vu mai na ivalavala vakaPapiloni e tukuni ni rau na “kalougata” kina na veiwatini vou se o ira na sureti. (Aisea 65:11) E dua vei ira na ivalavala qori na viritaki ni raisi se so tale na ka ena gauna ni vakamau. E vakabauti ni kakana e vakamarautaki ira na yalo velavela, era na sega kina ni sagai rau na veiwatini vou. Ena so na vanua, e nanumi ni raisi e vakaibalebaletaka na vakatubukawa, marau, kei na bula balavu. Sega ni vakabekataki ni o ira kece era via tiko ga ena loloma ni Kalou, era na cata na ivalavala dukadukali va ya.—Wilika 2 Korinica 6:14-18.

18. Na ivakavuvuli vakaivolatabu cava me dusimaki rau na lalawataka tiko nodrau vakamau vaka kina o ira na sureti?

¹⁸ Era na cata tale ga na dauveiqaravi i Jiova na ivalavala vakavuravura ena sega ni dokai kina na vakamau kei na kena soqo e vakaleqai kina nodra lewaeloma eso tale. Kena ivakaraitaki, era na sega ni tauca na vosa mosimosi, vosa velavela se veiwali, era na sega tale ga ni cakava eso na ka lialia me rau vakamadualaki kina na veiwatini vou kei ira tale na so. (Vosa Vakaibalebale 26:18, 19; Luke 6:31; 10:27) Era na sega ni vinakata me dua sara na soqo ni vakamau vakaiyanaqa e sega ni laurai kina na yalomalumalumu, e vakaraitaka ga “na nona dokadokataka e dua na ka e taukena.” (1 Joni 2:16) Ke o lalawataka tiko nomu vakamau, mo nanuma ni o Jiova e vinakata mo raica lesu ena marau nomu siga ni vakamau, sega ni o veivutunitaka. *

19, 20. Cava e kaya e dua na ivola me baleta na yavu ni lave bilo ni vakanuinui vinaka, cava eda na sega ni muria kina na ivalavala qori na lotu vaKarisito?

¹⁹ E ivalavala kilai levu ni vakamau kei na so tale na soqo ni marau na lave bilo ni vakanuinui vinaka. E kaya na ivola na International Handbook on Alcohol and Culture, a tabaki ena 1995: “Na lave bilo ni vakanuinui vinaka . . . e rairai ivovo ni ivalavala e dau caka vata kei na livi ni dra se waini tabu me isevu vei ira na kalou . . . me ivakadei ni vakanuinui vinaka, na vakamamasu e umani koto ena vosa ‘bula balavu!’ se ‘mo bulabula vinaka mada ga!’”

²⁰ E levu era sega ni nanuma ni lave bilo ni vakanuinui vinaka e ivalavala vakalotu se vakatevoro. Ia na kena laveti i lagi na bilo waini e rawa ni okati me vaka e kerei tiko na veivakalougatataki mai “lomalagi” se kaukaua tani. Qori e sega ni salavata kei na ka e kaya na iVolatabu me baleta na sala dodonu me kerei kina na veivakalougatataki.​—Joni 14:6; 16:23. *

21. Ke mani sega mada ga ni ivalavala vakalotu, na solevu cava mera cata na lotu vaKarisito, cava na vuna?

²¹ E dua tale na ka e veivakacalai kina o Papiloni na Ka Levu qai vakavotui kina na ivakarau ni bula torosobu ni vuravura. E tuvanaki e veiyabaki ena so na vanua na soqo ni marau se Mardi Gras, e dau laurai kina na ivukivuki ni danisi vakasisila qai rawa sara mada ga ni marautaki kina nodra ivakarau ni bula na veimoceri vakatagane se vakayalewa. Dodonu beka me tiko se sarava na soqo va qori e dua e lomani Jiova? E vakaraitaka beka ni cata na ka ca ke tiko kina se sarasara? (Same 1:1, 2; 97:10) E vinaka ga meda ucuya na daunisame ena nona masuta: “Ni vagolea tani na mataqu meu kua ni raica na ka tawayaga”!—Same 119:37.

22. Na ivalavala vakavanua se solevu cava ena vakatulewa kina e dua na lotu vaKarisito me vakaitavi se sega?

²² Ena qarauna nona itovo na lotu vaKarisito ena siga ni olodei se solevu vakavuravura, me kua ni vakaraitaka ni tokona na ka e caka. A vola o Paula: “Se oni kana se gunu se cava ga oni cakava, moni cakava na ka kece me vakalagilagi kina na Kalou.” (1 Korinica 10:31; raica na kato “ Vakatulewa Vakayalomatua.”) Ena yasana adua, so na ivalavala vakavanua se solevu e sega ni semati ina lotu lasu, ka vakapolitiki se vakavotui kina na yalo ni boletaki vanua, sega tale ga ni beci kina na ivakavuvuli vakaivolatabu. Na lotu vaKarisito yadua ena vakatulewataka me vakaitavi kina se sega. Ia ni kauaitaki ira eso tale, ena qarauna me kua ni veivakatarabetaki nona vakatulewa.

23, 24. Rawa vakacava nida vakamacalataka vei ira eso tale na ivakatagedegede dodonu i Jiova?

²³ E levu era okata eso na solevu kilai levu me gauna era soqo vata kina kei ira nodra itokani se vakavuvale. De na tukuna vei keda e dua nida sa vakamuria tale vakasivia na ivakatagedegede vakaivolatabu. Meda vakamacalataka vakavinaka vua nida dau marautaka tale ga na iVakadinadina i Jiova na soqo vata kei ira na noda vuvale vaka kina o ira noda itokani. (Vosa Vakaibalebale 11:25; Dauvunau 3:12, 13; 2 Korinica 9:7) Eda dau marautaka na veimaliwai kei ira noda vuvale se itokani ena gauna tale eso nida lomani Jiova kei na nona ivakatagedegede dodonu, eda sega ni vinakata me vakadukadukalitaki noda soqo ni marau ena ivalavala vakavanua e vakacudrui koya.—Raica na kato “ Vakavumarau na Sokalou Dina.”

²⁴ Era sa vakadinadinataka eso na iVakadinadina i Jiova na yaga ni nodra veivosakitaka na wase 16 ni ivola Na Cava Mada e Kaya na iVolatabu? * kei ira na via kila dina na vuna eda sega ni marautaka kina eso na soqo. Meda nanuma tiko ni noda isausau meda uqeti ira, sega ni veileti kei ira. E bibi gona meda veidokai, yalomalua, “vosa ena yalovinaka ena gauna kece, me vakamasima.”—Kolosa 4:6.

25, 26. Era na vukei ira vakacava na gone na itubutubu me qaqaco nodra vakabauta ra qai lomani Jiova?

²⁵ Eda sa vakavulici vinaka sara ga na tamata i Jiova. Eda kila na vuna eda vakabauta da qai cakava kina eso na ka, so tale na ka eda cata. (Iperiu 5:14) Ra itubutubu, e bibi moni vakavulici ira na luvemuni mera dau vakasamataka na ivakavuvuli vakaivolatabu. Ena qaqaco kina nodra vakabauta, era na rawa ni sauma vakaivolatabu na taro e vauca na ka era vakabauta, e vakadeitaka tale ga ni lomani ira o Jiova.—Aisea 48:17, 18; 1 Pita 3:15.

²⁶ O ira era ‘sokalou vakayalo’ ra qai yavutaka ena “dina,” era sega ni cata ga na soqo e sega ni yavutaki vakaivolatabu, ia era saga tale ga mera daudina ena basoga ni nodra bula kece. (Joni 4:23) Levu nikua era nanuma ni tawayaga na daudina. Ia eda na raica ena wase tarava ni vinaka duadua na ivakatagedegede ni Kalou.