1. Bantu ya nki mutindu Yehowa kebendaka na yandi, mpi sambu na nki bo fwete bikala ya kusikama na kimpeve?

YEZU kutubaka nde: “Bantu ya kieleka ta sambaka Tata [na mpeve mpi na kyeleka, NW], sambu Tata ke zolaka bayina ke sambaka yandi mutindu yina.” (Yoane 4:23) Ntangu Yehowa kezwaka bantu ya mutindu yina, mutindu yandi zwaka nge, yandi kebendaka bo na yandi mpi na Mwana na yandi. (Yoane 6:44) Yai kele lukumu ya nene mpenza! Kansi, bantu yina kezolaka kyeleka ya Biblia fwete “meka na kulonguka mambu yina ke pesaka Mfumu . . . kiese,” sambu Satana kele mayele mingi na mambu ya metala luvunu.—Efezo 5:10; Kusonga 12:9.

2. Tendula mutindu Yehowa kemonaka bantu yina kemekaka kuvukisa lusambu ya kyeleka ti ya luvunu.

² Beto tadila mambu yina kulutaka penepene na Ngumba ya Sinai ntangu bana ya Izraele kulombaka Aroni na kusadila bo nzambi. Aroni kundimaka mpi kusalaka mwana ya ngombe ya wolo yina yandi tubaka nde yo vandaka kumonisa Yehowa. Yandi tubaka nde: “Mbasi beto ta sala nkinsi sambu na kukumisa Mfumu Nzambi.” Keti Yehowa kusepilaka mutindu bo vukisaka lusambu ya kyeleka ti ya luvunu? Ve. Yandi fwaka kiteso ya mafunda tatu ya bansambidi ya biteki. (Kubasika 32:1-6, 10, 28) Inki dilongi beto kebaka? Kana beto kezola kubikala na zola ya Nzambi, beto fwete ‘simba ve bima ya mvindu,’ mpi kutanina kyeleka ti kimpala yonso na konso kima yina lenda bebisa yo.—Yezaya 52:11; Ezekiele 44:23; Galatia 5:9.

3, 4. Sambu na nki beto fwete tula dikebi ya ngolo na minsiku ya Biblia ntangu beto ketadila binkulu mpi bankinsi yina bantu mingi kendimaka?

³ Yo kele mawa na kumona nde na nima ya lufwa ya bantumwa, yina vandaka kukanga nzila sambu apostazi kukota ve, bantu yina  vandaka kudibinga Bakristu kansi yina vandaka ve ti zola sambu na kyeleka, kuyantikaka kundima binkulu, bankinsi, mpi bilumbu ya “santu” ya mimpani, yina bo kumaka kubinga nde ya Bukristu. (2 Tesalonika 2:7, 10) Na ntangu beto ketadila ndambu ya bankinsi yai, beto tamona nde yo kemonisa mpeve ya nsi-ntoto kansi mpeve ya Nzambi ve. Mbala mingi, bankinsi ya nsi-ntoto kele ti kima mosi ya kevukisaka yo: yo kelebaka bampusa ya kinsuni, mpi yo kepesaka maboko na balukwikilu ya lusambu ya luvunu mpi lusambu ya bampeve ya mbi, yina kele bidimbu ya kuzabila ‘Babilone ya Nene.’ * (Kusonga 18:2-4, 23) Kuvila mpi ve nde Yehowa yandi mosi kumonaka bisalu ya nzanzi ya lusambu ya mimpani yina kele na kisina ya binkulu mingi yina bantu mingi kendimaka. Ntembe kele mpi ve nde bankinsi ya mutindu yai kesepidisaka yandi ve bubu yai. Keti beto fwete tula ve dibanza na yandi na dyambu yai na ntwala ya konso kima yina?—2 Yoane 6, 7.

⁴ Beto Bakristu ya kyeleka, beto kezabaka nde Yehowa kesepelaka ve na bankinsi yankaka. Kansi, beto fwete baka lukanu ya ngolo na ntima na beto ya kuvukana ve ata fyoti na bankinsi yai. Kutadila sambu na nki Yehowa kesepelaka ve na bankinsi yai takumisa ngolo lukanu na beto ya kubuya konso kima yina lenda kanga beto nzila ya kubikala na zola ya Nzambi.

5. Sambu na nki beto lenda ndima nde Yezu kubutukaka ve na Desembri 25?

⁵ Biblia ketubila ve ata kisika mosi nkinsi ya kilumbu ya kubutuka ya Yezu. Na kutuba ya kyeleka, dati ya sikisiki ya Yezu kubutukaka mezabana ve. Kansi, beto mezaba na sikisiki nde yandi butukaka ve na Desembri 25, sambu madidi kevandaka mingi na kitini yai ya ntoto na nsungi yina. * Nkutu Luka kusonikaka nde  na ntangu Yezu kubutukaka, “bangungudi vandaka kuzinga na nganda” (NW) sambu na kutala mameme na bo. (Luka 2:8-11) Kana bangungudi vandaka na kikalulu ya “kuzinga na nganda” na mvula ya mvimba, dyambu yai zolaka kuvanda ve mfunu mingi. Kansi sambu bamvula ya madidi mpi baneze vandaka kubwa na Betelemi, bo vandaka kubumba mameme na lutaninu na nsungi ya madidi mpi bangungudi lendaka ve “kuzinga na nganda.” Dyaka, Yozefi mpi Maria kwendaka na Betelemi sambu Kaisala Augusti kulombaka bantu na kwenda kusonikisa bazina. (Luka 2:1-7) Kaisala lendaka kulomba ve bantu yina vandaka kuzola ve luyalu ya Roma na kukwenda na babwala ya kisina ya bankaka na bo na nsungi ya madidi.

6, 7. (a) Na wapi beto lenda zwa kisina ya mambu mingi ya bo kesalaka na Nkinsi ya Lubutuku? (b) Inki luswaswanu lenda vanda na kati ya bakado yina kepesamaka na Nkinsi ya Lubutuku mpi bakado yina Bakristu kepesaka?

⁶ Kisina ya Nkinsi ya Lubutuku kele ve na Masonuku, kansi yo kele na bankinsi ya mimpani, bonso nkinsi yina bantu ya Roma vandaka kusala sambu na Saturne, nzambi ya bilanga. Mukanda mosi (New Catholic Encyclopedia) ketuba nde, na kulandaka bantalu yina bo kesalaka, bansambidi ya nzambi Mithra vandaka kusala nkinsi ya “lubutuku ya mwini yina muntu lenda nunga ve” na Desembri 25. “Nkinsi ya Lubutuku kuyantikaka na ntangu yina lusambu ya mwini vandaka ngolo mpenza na Roma,” kiteso ya bamvu-nkama tatu na nima ya lufwa ya Kristu.

⁷ Na ntangu ya bankinsi na bo, mimpani vandaka kupesana bakado mpi kusala feti: bikalulu yina bo metaninaka na Nkinsi ya Lubutuku. Kansi, na ntangu ya ntama, ti bubu yai mpi, bo vandaka kupesa ve bakado na Nkinsi ya Lubutuku na kuwakana ti 2 Korinto 9:7, yina ketuba nde: “Konso muntu fweti pesa mutindu yandi me kana na kupesa; kansi yandi lenda pesa ve ti kubokuta to sambu bo me pusa yandi na kupesa; sambu Nzambi ke zolaka nde bantu kupesa makabu ti kiese.” Kima kepusaka Bakristu ya kyeleka na kupesa kele zola; bo kevingilaka ve dati mosi buna sambu na kupesa muntu kado, mpi bo kevingilaka ve nde bantu yina bo kepesa bakado kupesa bo mpi bakado. (Luka 14:12-14; tanga Bisalu 20:35) Dyaka, bo kesepilaka mingi sambu bo mekatulaka bo na kimpika ya mambu yina kesalamaka na Nkinsi ya Lubutuku mpi na kizitu ya nene yina bantu  mingi kenataka sambu na bamfuka yina bo kebakaka na nsungi yai ya mvula.—Matayo 11:28-30; Yoane 8:32.

8. Keti bantu ya astrolozi kupesaka Yezu bakado ya kilumbu ya kubutuka? Tendula.

⁸ Kansi, bantu yankaka lenda tuba nde, keti bantu ya astrolozi kupesaka ve Yezu bakado? Ve. Na ntangu ya ntama, bantu vandaka ti kikalulu ya kupesa bakado sambu na kumonisa luzitu na muntu mosi ya mfunu. (1 Bantotila 10:1, 2, 10, 13; Matayo 2:2, 11) Na kutuba ya kyeleka, bantu yina kwisaka ve na mpimpa yina Yezu kubutukaka. Yezu kuvandaka ve bebe na kati ya kidikilu, kansi yandi vandaka mesala bangonda mingi mpi vandaka kuzinga na kati ya nzo na ntangu bo kumaka.

9. Inki kusalamaka na bankinsi ya kilumbu ya kubutuka yina Biblia ketubila?

⁹ Ata lubutuku ya bebe kenataka kyese mingi ntangu yonso,  Biblia ketubila ve ata feti mosi ya kilumbu ya kubuka yina nsadi mosi ya Nzambi kusalaka. (Nkunga 127:3) Keti Biblia kuvilaka na kutubila yo? Ve, sambu Biblia ketubilaka bankinsi zole ya kilumbu ya kubutuka: ya Farao ya Ezipte mpi ya Erode Antipasi. (Tanga Kuyantika 40:20-22; Marko 6:21-29) Kansi, yo ketubila bankinsi yai yonso zole na mutindu ya mbi, mingimingi yina ya Erode Antipasi, yina kusalaka nde bo zenga ntu ya Yoane Mbotiki.

10, 11. Inki mutindu Bakristu ya ntete vandaka kutadila bankinsi ya kilumbu ya kubutuka, mpi sambu na nki?

¹⁰ Mukanda mosi (The World Book Encyclopedia) ketuba nde: “Bakristu ya ntete vandaka kutadila kuta nkinsi ya lubutuku ya konso muntu yina bonso kikalulu ya mimpani.” Mu mbandu, bantu ya Grese ya ntama vandaka kukwikila nde konso muntu kuvandaka ti mpeve mosi yina vandaka kutanina yandi mpi nde mpeve yina vandaka kukwisa na lubutuku na yandi mpi yo vandaka kutanina yandi  na luzingu na yandi ya mvimba. Mukanda mosi (The Lore of Birthdays) ketuba nde: “Mpeve yai vandaka ti kuwakana ya kuyituka ti nzambi yina kilumbu ya kubutuka na yandi vandaka kilumbu yina muntu yango kubutukaka.” Bilumbu ya kubutuka kevandaka banda ntama ti kuwakana ti astrolozi mpi oroskope.

¹¹ Bansadi ya Nzambi ya ntangu ya ntama vandaka kubuya ve kaka bankinsi ya kilumbu ya kubutuka sambu yo katukaka na mimpani mpi yo vandaka ti kuwakana ti bampeve ya mbi, kansi bo vandaka kubuya yo mpi sambu na bansiku na bo ya bikalulu ya mbote. Sambu na nki beto ketuba mutindu yina? Bo vandaka babakala mpi bankento ya kudikulumusa yina vandaka kuyindula ve nde kilumbu yina bo butukaka vandaka mfunu mingi mpi yo lombaka kusadila yo nkinsi. * (Mishe 6:8; Luka 9:48) Na kisika ya kusala buna, bo vandaka kukumisa mpi kupesa Yehowa matondo sambu na dikabu ya mfunu ya luzingu. *—Nkunga 8:4, 5; 36:10; Kusonga 4:11.

12. Inki mutindu kilumbu ya lufwa na beto lenda vanda mbote kuluta kilumbu ya beto butukaka?

¹² Na lufwa na bo, bantu yonso ya kwikama kevandaka na lutaninu na mabanza ya Nzambi, mpi bo kele ti kivuvu ya kuzinga dyaka na bilumbu kekwisa. (Yobi 14:14, 15) Longi 7:1 ketuba nde: “‘[Zina, NW] ya mbote me luta mananasi ya ntalu,’ . . . kilumbu ya nge ke fwa kele mbote kuluta kilumbu ya nge butukaka.” “Zina” na beto kele lukumu ya mbote yina beto kele na yo na ntwala ya Nzambi na nsadisa ya kisalu na beto ya kwikama. Yo kele mfunu na kumona nde dyambu kaka mosi ya bo kelomba Bakristu na kubambuka ketadila ve lubutuku, kansi lufwa, lufwa ya Yezu, yina “zina” na yandi ya kuluta mbote kele mfunu mingi sambu na luguluku na beto.—Luka 22:17-20; Baebreo 1:3, 4.

13, 14. Inki kele bisina ya binkulu ya Pake ya Lufutumuku ya mezabanaka mingi?

¹³ Bantu kemonisaka Pake ya Lufutumuku bonso nkinsi ya lufutumuku ya Kristu, kansi na masonga yonso yo mekatukaka na lusambu ya luvunu. Zina Pake ya Lufutumuku (Easter na Kingelesi) kele ti kuwakana ti Eostre, to Ostara, nzambi-nkento ya ba Anglo-Saxonne ya kubasika ya mwini mpi ya printemps. Ebuna sambu na nki bantu kumaka kusadila maki ti ba lape na Pake ya Lufutumuku? Mukanda mosi (Encyclopædia Britannica) ketuba nde, maki “vandaka kumonisa mbala mingi luzingu ya mpa mpi lufutumuku,” kansi lape kevandaka banda ntama kidimbu ya lubutu. Yo yina, na kutuba ya masonga, Pake ya Lufutumuku kele nkinsi ya lubutu yina bo sobaka na nkinsi ya lufutumuku ya Kristu. *

¹⁴ Keti Yehowa lenda ndima nde bo sadila nkinsi ya nzanzi ya lubutu sambu na kusungimina lufutumuku ya Mwana na yandi? Ata fyoti ve! (2 Korinto 6:17, 18) Na kutuba ya kyeleka, Masonuku ketumaka ve mpi kepesaka ve nzila ya kusungimina lufutumuku ya Yezu. Kansi, kusala yo na zina ya Pake ya Lufutumuku kele kumonisa kukonda kwikama ya ngolo mpenza.

15. Inki kele kisina ya Halloween, mpi dati yina bo meponaka na kusala nkinsi yai kemonisa inki?

¹⁵ Halloween mezabanaka sambu na bandoki na yo ya bankento, na bima na yo ya nzo ya bo kesalaka kimuntu-kimuntu, ti na bima na yo yankaka ya nzo. Halloween, yina bo kebingaka mpi nde nsungi ya keyitaka Kilumbu ya Basantu Yonso (to Toussaint), mekatukaka na Ba Celte ya ntama ya Bretagne (bubu yai Angleterre) ti Irlande. Na ntangu ngonda vandaka ya mvimba penepene ya Novembri 1, bo vandaka kuta nkinsi ya Samain, disongidila  “Nsuka ya été.” Bo vandaka kukwikila nde na ntangu ya Samain, kukabwana yina kevandaka na kati ya nsi ya bantu mpi nsi ya bampeve kevandaka dyaka ve mpi nde bampeve ya mbote ti ya mbi vandaka kutambula-tambula na ntoto. Bo vandaka kuyindula nde myoyo ya bafwa vandaka kuvutuka na banzo na bo, mpi mabuta ya bantu yina kufwaka vandaka kutula madya mpi malafu na nganda ya nzo sambu na kulembika bampeve yai ya vandaka kwisa kutala bo. Yo yina, bubu yai ntangu bana kelwataka bonso bandoki, kekwendaka nzo na nzo, mpi kenwanisaka bankwa-nzo nde bo taloka bo kana bo pesa bo ve ata kima mosi, bo kesalaka kukonda kuzaba mambu yina bo vandaka kusala na nkinsi ya Samain.

16, 17. (a) Sambu na nki Bakristu yina kezola kukwela fwete tadila binkulu ya makwela ya bwala na bo na nsadisa ya minsiku ya Biblia? (b) Na yina metala binkulu bonso kulosa loso to bima yankaka ya mutindu mosi, Bakristu fwete tadila inki?

¹⁶ Kubika fyoti, “bo ta wa diaka ve ndinga ya bakala to ya nkento yina ke kwela [na Babilone ya Nene].” (Kusonga 18:23) Sambu na nki? Ndambu ya kikuma kele bisalu na yo ya bampeve ya mbi, yina lenda bebisa makwela banda na kilumbu yina bantu mekwelana.—Marko 10:6-9.

¹⁷ Konso insi kele ti binkulu na yo ya kuswaswana. Binkulu yankaka yina kemonanaka bonso nde yo kele ya mbi ve lenda katuka na bisalu ya Babilone yina kevandaka ti lukanu ya kupesa shanse na bankwelani to bantu yina bo mebingisa. (Yezaya 65:11) Mosi na kati ya binkulu yai ketadila kikalulu ya kulosila bantu yina mekwela loso to bima yankaka ya mutindu yai. Kikalulu yai lenda katuka na dibanza yina ketubaka nde madya kelembikaka bampeve ya mbi mpi kebuyisaka bo na kusala kima ya mbi na bakala to na nkento yina mekwela. Dyaka, bo kebakaka loso banda ntama bonso kidimbu ya kimpa ya lubutu, kyese, mpi kuzinga mingi. Yo kele pwelele nde, bantu yonso yina kezola kubikala na zola ya Nzambi fwete buya binkulu ya mbi ya mutindu yai.—Tanga 2 Korinto 6:14-18.

18. Inki minsiku ya Biblia fwete twadisa nkento ti bakala yina keyidika makwela na bo mpi bantu yina bo mebingisa?

¹⁸ Bansadi ya Yehowa kebuyaka mpi bisalu ya nsi-ntoto yina  lenda katula lukumu ya makwela mpi feti ya makwela to yina lenda lwadisa kansansa ya bantu yankaka. Mu mbandu, bo kesalaka ve badiskure ya ketubilaka mambu yina kele ti ntendula ya mansoni mpi bo kesalaka ve bansaka to kutuba mambu yina lenda pesa bantu yina mekatuka kukwela to bantu yankaka nsoni. (Bingana 26:18, 19; Luka 6:31; 10:27) Bo kesalaka mpi ve bafeti ya makwela ya nene-nene yina kemonisaka ve kudikulumusa kansi “kusonga na lulendo yonso bima na nge ya kuzingila.” (1 Yoane 2:16, NW) Kana nge keyidika makwela na nge, kuvila ve nde Yehowa kezola nde kilumbu yai ya sipesiali kuvanda kima mosi ya nge tayibukaka mbala na mbala ti kyese kansi na mabokuta ve. *

19, 20. Mukanda mosi ya bantu ya nsi-ntoto ketuba inki na yina metala kisina ya kikalulu ya kutombula mpi kututisa makopa ya malafu, mpi sambu na nki Bakristu kebuyaka kusala yo?

¹⁹ Mbala mingi, na makwela mpi na bafeti yankaka, bantu ketombulaka mpi ketutisaka makopa ya malafu na ntwala ya kunwa yo. Mukanda mosi (International Handbook on Alcohol and Culture) yina kubasikaka na mvu 1995 ketuba nde: “[Kinkulu yai] mekatuka mbala yankaka na makabu ya vinu yina bo vandaka kutambika na ntangu ya ntama yina bo vandaka kupesa vinu mosi ya santu na banzambi . . . mpi banzambi vandaka kundima makabu, to kisambu yina bo vandaka kusukisa na bangogo ‘luzingu ya nda!’ to ‘na mavimpi na nge!’ (‘à ta santé’).”

²⁰ Ya kyeleka, bantu mingi lenda mona ve kutombula mpi kututisa makopa ya malafu bonso kidimbu mosi ya lusambu to ya kele ti kuwakana ti bampeve ya mbi. Kansi, kikalulu ya kutombula makopa ya malafu na zulu lenda monana bonso kulomba lusakumunu na “zulu,” disongidila na ngolo mosi ya meluta bantu, na mutindu mosi ya kewakana ve ti mambu yina Masonuku ketubaka.—Yoane 14:6; 16:23. *

21. Ata yo mekatuka ve na balukwikilu ya mabundu, inki bafeti ya mepanzanaka mingi Bakristu kebuyaka mpi sambu na inki?

²¹ Kidimbu ya kemonisa kubwa ya bansiku ya bikalulu ya mbote ya nsi-ntoto ya bubu yai—kikalulu mosi yina Babilone ya Nene kesyamisaka na mutindu ya pwelele to ya kubumbana—bansi yankaka keyidikaka konso mvula na ntangu ya carnaval to mardi gras, bafeti ya bantu kekinaka makinu ya mansoni mpi yina kekembilaka nkutu mutindu ya kuzinga ya babakala to bankento yina kekwelanaka bo na bo. Keti yo tavanda mbote nde ‘muntu yina kezolaka Yehowa’ kukwenda to kutala bafeti ya mutindu yai? Keti kusala mutindu yai tamonisa mpenza nde yandi kemengaka na masonga yonso mambu ya mbi? (Nkunga 1:1, 2; 97:10, NW) Yo kele mbote na kulanda mbandu ya muyimbi-bankunga yina kusambaka nde: “Katula meso na mono na bima ya mpamba-mpamba”!—Nkunga 119:37.

22. Inki ntangu Mukristu lenda baka desizio ya kewakana ti kansansa na yandi kana yandi tavukana to ve na feti mosi?

²² Na bilumbu yina bafeti ya nsi-ntoto kesalamaka, Mukristu takeba na mpila nde kikalulu na yandi kumonisa ve na bankaka nde yandi kevukana na bafeti yina. Polo kusonikaka nde: “Konso mambu yina ya beno ke sala - ata beno ke dia ata beno ke nwa ata beno ke sala konso mambu ya nkaka - beno sala mambu yina yonso sambu na kupesa Nzambi lukumu.” (1 Korinto 10:31; tala lupangu “ Mutindu ya Kubaka Badesizio ya Mayele.”) Kansi, kana yo kele pwelele nde kinkulu to feti mosi kele ve ti ntendula yina kewakana ti lusambu ya luvunu, kana yo kekota ve na mambu ya politiki ya nsi-ntoto, mpi kana yo kefwa ve ata nsiku mosi ya Biblia, konso Mukristu lenda baka desizio kana yandi tavukana to ve. Na ntangu yina mosi, yandi tatadila mawi ya bankaka na mpila nde yandi budisa bo ve sakuba.

23, 24. Inki mutindu beto lenda pesa kimbangi ya mbote na yina metala bansiku ya lunungu ya Yehowa?

²³ Bantu mingi kemonaka ntetentete bilumbu ya bafeti yankaka ya mepanzanaka mingi bonso mabaku ya kuvukana ti dibuta mpi banduku. Yo yina, kana muntu mosi kebakisa mbote ve pozisio na beto ya mesimbama na Masonuku mpi kana yandi  kemona yo bonso kukonda luzitu to bilanda-landa, beto lenda tendudila yandi na mawete yonso nde Bambangi ya Yehowa kesepelaka kulutisa ntangu kumosi ti mabuta mpi banduku. (Bingana 11:25; Longi 3:12, 13; 2 Korinto 9:7) Kansi, sambu beto kezolaka Nzambi mpi bansiku na yandi ya lunungu, beto kezolaka ve nde binkulu yina kepesaka yandi ve kyese kubebisa mabaku ya kyese ya mutindu yai. Yo yina, beto kesepelaka kuvanda kumosi ti bantu ya beto kezolaka na bantangu yankaka na mvula.—Tala lupangu “ Lusambu ya Kyeleka Kepesaka Kyese ya Kuluta Nene.”

²⁴ Bambangi yankaka kubakaka bambuma ya mbote na ntangu bo solulaka ti bantu ya masonga bangindu yina kele na kapu 16 ya mukanda Inki Biblia Kelongaka Mpenza? * Kansi, kuvila ve nde lukanu na beto kele ya kununga bantima kansi yo kele ve ya kundimisa bantu nde mambu ya beto ketubaka kele ya masonga. Yo yina, beto fwete monisa luzitu ti mawete, mpi “ntangu yonso [beto] fweti tuba mambu ya mbote ti ya mfunu.”—Kolosai 4:6.

25, 26. Inki mutindu bibuti lenda sadisa bana na bo na kukumisa ngolo lukwikilu mpi zola na bo sambu na Yehowa?

²⁵ Beto bantu ya kesadilaka Yehowa, beto kele ya kulongama mbote mpenza. Beto mezaba sambu na nki beto kendimaka mpi kebuyaka kusala mambu yankaka. (Baebreo 5:14) Yo yina, beno bibuti, beno longa bana na beno na kuyindula na nsadisa ya minsiku ya Biblia. Kana beno kesala mpidina, beno kekumisa lukwikilu na bo ngolo, beno kesadisa bo na kupesa bamvutu ya mesimbama na Masonuku na bantu yina keyulaka bo bangyufula ya ketadila lukwikilu na bo, mpi beno tasadisa bo na kubakisa nde Yehowa kezolaka bo.—Yezaya 48:17, 18; 1 Piere 3:15.

²⁶ Bantu yonso yina kesambilaka Nzambi “na mpeve mpi na kyeleka” kebuyaka kaka ve bafeti ya mesimbama ve na Masonuku kansi bo kesalaka mpi ngolo na kuvanda masonga na mambu yonso ya luzingu. Bubu yai, bantu mingi ketubaka nde kana nge kele masonga nge tanunga ve na luzingu. Kansi, mutindu beto tamona yo na kapu yina kelanda, banzila ya Nzambi kevandaka ntangu yonso ya kuluta mbote.