1. ¿Akonimej kinyoltilana Jiova, uan keyej moneki mopiaskej maj amo kinkajkayaua Satanás?

JESÚS kijtoj ke tein yekmelauj itekitikauan Dios “kiueyichiuaskej ika espíritu uan ika tein melauak, porin tein melauj, yejuan akin toTajtsin kintemoua maj kiueyichiuakan” (Juan 4:23, NM). Jiova kinajsi akin kitasojtaj tein melauak uan kinyoltilana maj motokikan iuan yejuatsin uan Jesús (Juan 6:44). Tejuan tikpiaj se ueyi tatiochiualis tipouiskej imiuan. Maski ijkon, uelisok tiuetsiskej itech itakajkayaualis Satanás, akin tel kuali takajkayaua. Yejika moneki timopiaskej uan ‘tikyekitaskej toni kiselia toTajtsin’ (Efesios 5:10, NM; Apocalipsis 12:9).

2. Xikonmelaua keniuj kiita Jiova maj se kimanelo taueyichiualis tein melauak iuan tein amo melauak.

² Maj tikelnamikikan tein panok ne uejkauj ompakauin itech tepet Sinaí. Keman israelitas kiiluijkej Aarón maj kinchijchiuiliani se tiotsin, kinchijchiuilij se kuakuejkonet ika oro. Yejua kiteajsikamatiltij ke sayoj kiixnextiaya Dios tein kipia nochiuelilis, keman kijtoj: “Mosta tikiluichiuilitij Jiova”. Sayoj ke ¿keniuj momachilij Jiova? ¿Kiyolpaktij keman kiitak ke itech nejon iluit kimanelouayaj taueyichiualis tein melauak iuan tein amo melauak? ¡Amo! Ta tanauatij maj kinimiktikan kemej 3,000 taltikpakneminij tein kiueyichiujkej tiotsin (Éxodo 32:1-6, 10, 28). ¿Toni technextilia nejon? Komo tiknekij tiksentokaskej itech inetasojtalis Dios, motelneki maj ‘amo tikmatokakan nion teyi tein pitsotik’, uan maj timochikauakan ika ueyi tanejnekilis tikyekpiaskej tein melauak maj amo mopitsotili (Isaías 52:11; Ezequiel 44:23; Gálatas 5:9).

3, 4. ¿Keyej moneki tikitaskej ika principios itech Biblia ox kuali oso amo costumbres uan iluimej tein motelixmatij?

 ³ Tetayokoltij tikijtoskej ke ijkuak moajsiaj yekinika itatojtokakauan Cristo, yetoyaj akin kinekiaj kikalakiskej tamachtilis tein amo melauak itech nechikol. Yekinika amo semi uelik, porin tatitanilmej kitsakuiliayaj maj amo kikalakikan. Sayoj ke ijkuak momikilijkej, tamachtianij xolopijmej tein amo kitasojtayaj tein melauak, peuak kiselijtiayaj miak costumbres, iluimej uan tonalmej “sagrados” tein ualeuayaj itech taneltokalis tein amo melauak. Uan hasta axkan kichiuaj maj moita ke ualeua itech taueyichiualis tein melauak (2 Tesalonicenses 2:7, 10). Itech nejin capítulo ika titajtoskej seki. Uan tikitaskej ke ompa amo moita iespíritu Dios, ta talnamikilis tein eua nikan taltikpak. Uan no, kichiua maj kinekikan kipiaskej sayoj imin tanejnekilis uan kipaleuia tamachtilis tein amo melauak uan naualot. Nochi nejin ualeujtok itech ‘Ueyi Babilonia’ (Apocalipsis 18:2-4, 23). * Maj amo tikelkauakan ke Jiova kuali kiixmati nochi pitsotik tachiualismej tein mochiua itech taneltokalis tein amo melauak, tein kiualkuik miak costumbres tein axkan moixmatij, uan yejika tel amo kiitstani axkan uan nion keman. Yejika motelneki maj okachi tikitakan kemej Jiova kiita (2 Juan 6, 7).

⁴ Tein tikchiuaj kemej Cristo tikmatij ke Jiova amo kiyolpaktia seki iluimej. Yejika, moneki senkis tiktaliskej itech toyolo ke amo titeuantiskej nion tepitsin itech nejon iluimej. Maj tikitakan keyej tel amo kiyolpaktia Dios. Uan keman tikajsikamatiskej ke techtsakuilia maj tiksentokakan itech inetasojtalis, okachi techpaleuis maj senkis tikixtopeuakan.

5. ¿Keyej senkis tikmatij ke Jesús amo yolik itech tonal 25 metsti diciembre?

⁵ Itech Biblia nion seko kijtoua maj tikxiujtilikan ika se iluit keman yolik Jesús. Tein melauj, amo senkis tikmatij kemanian  yolik. Tein kemaj tikyekmatij ke amo yolik itech tonal 25 metsti diciembre. * ¿Keyej? Yekinika, porin ompa Israel nejon tonalmej tel taseseyaya. Uan itech Lucas 2:8-11, kinextia ke ijkuak Jesús yolik moajsiaj “tajpianij ten tatakualtijtinemiaj ika ninichkauan uan kipanoayaj in youal tech nojon ixtauat”. (Moyekita ke amo mokauayaj ixtauat nochi xiuit, ta komo ijkon eskia, amo monekiskiaok maj se kijto.) Uan ompa Belén, itech nejon tonalmej keman tel taseseyaya, kiouia uan kemansa tasekuetsia. Uan yejika ichkatajpianij amo mokauayaj “ixtauat” iuan imin ichkauan, ta kineuayaj. No moneki tikelnamikiskej ke José uan María yajkej Belén porin tekiuaj Augusto tanauatij maj moijkuilotij nochin taltikpakneminij (Lucas 2:1-7). Semi ouij techkisa tikneltokaskej maj tekiuaj kiniluiani judíos maj yakan itech imin altepeuj imin uejkaujtatuan uan maj moijkuilotij itech tonalmej keman tel taseseyaya porin yejuan amo kiniyekitayaj romanos.

6, 7. 1) ¿Kani ualeua miak costumbres tein mochiua itech Navidad? 2) ¿Keniuj motatayokoliaj tein kichiuaj kemej Cristo uan tein kichiuaj itech Navidad?

⁶ Komo ijkon, ¿kani ualeua Navidad? Amo itech Biblia, ta itech uejkauj iluimej tein ualeuaj itech taneltokalis tein amo melauak. Se ualeujtok itech iluit tein kichiuiliayaj Saturno, se tiotsin romano tein kinemiliayaj ke tatakiltiaya. Uan okse ualeua itech iluit tein itokay “keman yolik ‘Tonaltsin tel chikauak’”. Nejin kichiuayaj akin kiueyichiuayaj tiotsin Mitra, itech tonal 25 metsti diciembre, kijtoua Enciclopedia de la Religión Católica. Uan no, nejin amaix kijtoua ke “Tiopan peuak kiiluichiuilia keman yolik [Cristo]” itech nejon tonal, “porin kinekia kisentilis iuan iluit tein kichiuiliayaj keman yolik Tonaltsin (Mitra)”. Nejin mochiuak kemej 300 xiujmej satepan ke momikilij Jesús.

 ⁷ Itech nejon iluimej, tein amo kineltokayaj Cristo momakayaj netetayokolilmej se iuan okse uan tatakuayaj, seki taman tein no ijkon mochiujtiuitse itech Navidad. Sayoj ke itech nejin iluit amo motatayokoliaj kemej kijtoua 2 Corintios 9:7: “Cada senmej taneltokanij maj kitemaka itapaleuilis ijkon kemej yejua kinemilij ya ke kitemakas. Uan [...] maj amo kitemaka [...] ika ne yolkokolis. Uan amo no [...] porin kimachilia ke Dios kifuerzajuia maj kitemaka. Porin Totajtsin Dios kitasojta se tagat ten kitemaka itapaleuilis ika yolpakilis”. Tein yekmelauj tikchiuaj kemej Cristo, timotayokoliaj teisa ika netasojtalis uan amo tikchiaj maj no techmakakan okse, uan niono tikchiuaj porin tikmachiliaj ke techchikaujkauiaj maj titemakakan itech se tonal (Lucas 14:12-14; xikonixtajtolti Hechos 20:35). Uan no, techtelyolpaktia maj amo tikpiakan netekipacholmej niono maj timotauikaltikan, kemej kinpanoua miakej itech nejon tonalmej (Mateo 11:28-30; Juan 8:32).

8. Keman yolik Jesús, ¿kiuikilijkej netetayokolilmej sitalixmatinij? Xikonmelaua.

 ⁸ Xa aksa kijtos: “¿Xe magos amo kitatayokolijkej Jesús uan ika kiiluichiuilijkej keman yolik?”. Tein melauj amo. Nejon sitalixmatinij kitatayokolijkej porin kimatiaj ke katka se aksa ueyichiujkej, kemej ipa kichiuayaj nejon tonalmej (1 Reyes 10:1, 2, 10, 13; Mateo 2:2, 11). Uan no, amo kiitatoj kampa yolik nejon youak, ta kiitatoj ichan miak metsti satepan.

9. ¿Toni kinextia Biblia ke mochiuak itech iluimej tein kichiujkej keman xiuajsikej ome takamej?

⁹ Ne uejkauj keman se konetsin yolia nochin tel yolpakiaj kemej axkan. Sayoj ke Biblia amo kijtoua ke semej itekitikauan Dios iluichiuaya keman xiuajsia (Salmo 127:3). ¿Kijtosneki  ke kikuilijkej? Amo, porin kemaj kijtoua ke ome takamej iluichiujkej keman xiuajsikej: se kichiuak se faraón uan okse Herodes Antipas (xikonixtajtolti Génesis 40:​20-​22; Marcos 6:​21-​29). Sayoj ke itech nejin ome iluimej kijtoua ke mochiuak tein amo kuali, uan okachiok tein kichiuak Herodes, ta ompa kikechkotonkej Juan Taauijkej.

10, 11. ¿Keniuj kiitayaj yekinika itatojtokakauan Cristo maj aksa iluichiuani keman xiuajsia uan keyej?

¹⁰ Amaix Las cosas nuestras de cada día, kijtoua ke yekinika itatojtokakauan Cristo, “kiitayaj nejon iluit [...] ke ualeujtoya itech taneltokalis tein amo melauak”. Se neskayot, miakej griegos uan romanos moluiayaj ke taltikpaknenkej kipia se espíritu tein kiyekpia, uan ompa moajsi keman yoli, uan kiyekpia itech nochi inemilis. Uan “nejin espíritu iuan mouika dios tein no ijkuak xiuajsi keman taltikpaknenkej xiuajsi” (The Lore of Birthdays [La tradición de los cumpleaños]). Uan no tel miak xiujmejya kinextijtiuitsej ke ijkuak aksa yoli moteluika iuan astrología, uan okachiok iuan horóscopo.

¹¹ Itekitikauan Dios tein nenkej ne uejkauj amo iluichiuayaj keman xiuajsiaj, amo sayoj porin ualeua itech taneltokalis tein amo melauak uan itech naualot, ta no porin yolyemankej katkaj. Kemaj, yejuan amo kineltokayaj ke ijkuak aksa yolia mochiuaya se teisa tein motelnekia uan hasta monekia iluichiuaskej (Miqueas 6:8; Lucas 9:48). * Yejuan kiueyitaliayaj sayoj Jiova, uan kitasojkamatiliayaj kualtsin nemilis tein techtayokolia (Salmo 8:3, 4; 36:9; Apocalipsis 4:11). *

12. ¿Toni kijtosneki keman moijtoua ke okachi kuali tonal keman aksa momikilia uan amo keman yoli?

¹² Keman momikilia se itekitikauj Dios tein amo keman  kikauak, Jiova kipia itech itanemilil uan nejon kijtosneki ke oksepa kimakas nemilis (Job 14:14, 15). Yejika kijtoua Eclesiastés 7:1: “Se kuali tokayit okachi kuali ke se kuali aceite, uan tonal keman se momikilia okachi kuali ke tonal keman se yoli”. Itech nejin tajkuilol, tajtol “se kuali tokayit” kijtosneki ke Dios kuali kiita aksa porin nochipa kitekitilia. Tel kuali maj tikijtokan ke Biblia amo technauatia tein tikchiuaj kemej Cristo maj tikelnamikikan keman yolik Jesús, ta sayoj technauatia maj tikelnamikikan imikilis, se ueyi ‘tokayit’ tein techualkuilia nemakixtilis (Hebreos 1:​3, 4; Lucas 22:​17-​20).

13, 14. ¿Kani ualeujtok miak costumbres tein mochiua itech Semana Santa?

¹³ Maski itech Semana Santa kijtouaj ke kielnamikij imikilis uan ineajokuilis Jesús, mochiua miak taman tein Biblia amo tanauatia. Se yejua keman tatamalakacholtiaj. Kemej kijtoua amaix Las Grandes Religiones Ilustradas, achtopa ke Cristo ualaskia, babilonios “kintelyekpiayaj tiotsitsin [...]. Kinpikiaj ika taken tel patiyoj, kintaliliayaj koskamej, brazaletes uan anillos; kintekayaj itech tapechmej tein tel patiyoj uan kintamalakacholtiayaj”.

¹⁴ Jiova amo keman uelis kiselis maj kielnamikikan ineajokuilis iKonetsin ika tachiualismej tein ualeua itech taneltokalis tein amo melauak (2 Corintios 6:17, 18). Tein melauj, Biblia amo techiluia maj tikelnamikikan ineajokuilis Cristo. Uan no, itech seki uejueyi altepemej, nejon talnamikilis kiselia se tokayit tein ualeua itech taneltokalis tein amo melauak. Yejika okachiok kimouispoloua Dios.

15. ¿Kani ualeujtok costumbres tein mochiua itech imin Tonal Mikemej?

¹⁵ Se amaix kijtoua: “Itech imin Tonal Mikemej, [...] Iglesia Católica Romana kiixtalij maj kinelnamikikan mikemej tein yolmelaujkej. [...] Miak taman tein kineltokaj uan mochiua itech imin Tonal Mikemej, ualeua itech taneltokalis tein amo melauak uan amo se kimati kemanian peuak kineltokaj  nejon. Miakej kuoujtaj tekitinij tein kayomej itech uejueyi altepemej católicos, kijtouaj ke itech imin youal Mikemej, mokepaj imin chan kampa achto nemiaj uan takuaj imiuan tein yoltokej” (The Encyclopædia Britannica, tein mochijchiuak itech xiuit 1910). Uan axkan miakej no kichiuaj nejin costumbre tein ualeua itech taneltokalis tein amo melauak.

16, 17. 1) ¿Keyej motelneki akin monamiktiskej maj kiitakan ika Biblia ox kuali oso amo maj kichiuakan costumbre tein mochiua itech imin xolal? 2) Tein tikchiuaj kemej Cristo, ¿toni moneki tikelnamikiskej keman tikitaskej se costumbre kemej ijkuak kintepeuiliaj arroz oso okse teisa ijkuitik?

¹⁶ Amo uejkaua, itech Ueyi Babilonia “amo keman mokakis ok ne pakilistajtol kuak monamiktiskej se teyokich iuan isiuatsin”, porin ixpoliuis (Apocalipsis 18:23). ¿Keyej? Se taman porin kitekitiltia naualot. Itech nejin kisak miak costumbres tein kichiuaj keman aksamej monamiktiaj uan uelis kipitsotilis nenamiktilis (Marcos 10:6-9).

¹⁷ Nejin costumbres, tein mopata itech se ueyi altepet iuan okse, uelis moitas ke amo teijtakoua, sayoj ke maj amo tikelkauakan ke ualeua itech taneltokalis tein amo melauak. Sekin yejua tachiualismej tein kijtouaj kiniualkuilia tein kuali akin monamiktijtokej uan akin kinyoleuaj (Isaías 65:11). Se neskayot, miakej kintepeuiliaj arroz oso okse teisa ijkuitik. Achto pane kichiuayaj porin kinekiaj kinyolseuiskej ika takual amo kuali espíritus uan ijkon amo kinijtakoskiaj akin yekin monamiktiayaj. Uan no, uejkaujya arroz kiitaj ke kipia chikaualis uan tapaleuia maj kinpiakan konemej, yolpakilis uan maj nemikan miak xiujmej. Yejika, senkis tikmatij ke komo tiknekij tiksentokaskej itech inetasojtalis Dios, moneki tikixtopeuaskej costumbres tein pitsotikej (xikonixtajtolti 2 Corintios 6:​14-​18).

18. ¿Toni principios tein kipia Biblia uelis kinyekanas akin monamiktiskej ijkon kemej akin kinyoleuaskej?

¹⁸ Itekitikauan Jiova no kiixtopeuaj tachiualismej tein kichiua maj amo mopoujkaita nenamiktilis oso uelis kinkuejmolos imin tanemilil oksekin. Amo kijtouaj tajtolmej tein teyolkokoj  oso tein kiteajsikamatiltia auilnemilis, niono kinpinaujtiaj akin monamiktijtokej oso oksekin tein ompa yetokej ika kamanal tein amo kualtsin (Proverbios 26:18, 19; Lucas 6:31; 10:27). Amo no kichiuaj uejueyi iluimej tein nion tepitsin kinextia ke kemej uelisaj, ta sayoj kinextia ‘ueyinekilis tein eua itech miak tataman tein se kipixtok’ (1 Juan 2:16). Jiova kineki maj namikuanij kielnamikikan ika yolpakilis tonal keman monamiktijkej uan amo ika yolkokolis. *

19, 20. Kemej kijtoua se amaix, ¿kani ualeua takuateuilis, uan keyej amo kuali maj kichiua se itatojtokakauj Cristo?

¹⁹ Itech nenamiktilis ijkon kemej itech okseki taman tatakualis, motelita ke takuateuiaj oso kichiuaj brindis. Se amaix tein kichijchiujkej itech xiuit 1995, kijtoua ke takuateuilis “se teisa tein kichiuaj keman mosentiliaj, uan nejin pane ualeua itech se uejkauj taueyichiualis kampa kinimaktiliayaj tiotsitsin se tayil [...] uan kintajtaniayaj tein kinekiaj ika se netataujtil tein kiteajsikamatiltiaya nejin tajtolmej ‘¡uejkaua xinemi!’ oso ‘¡kuali xiyeto!’” (International Handbook on Alcohol and Culture).

²⁰ Semi melauak ke miakej keman takuateuiaj amo kiitaj ke ualeua itech taueyichiualis tein amo melauak oso itech chikotaneltokalis. Sayoj ke ijkuak kimaajkoketsaj se copa uelis moitas ke kitataujtiaj “iluikak” oso se dios maj kinimaka se teisa tein yejuan kinekij. Maj ijkon se tajtani se tatiochiualis amo mouika iuan tein kijtoua Biblia (Juan 14:6; 16:23). *

21. Akin kichiua kemej Cristo, ¿toni taman iluimej kiixtopeuas, ualeujtos oso amo itech taueyichiualis tein amo melauak uan keyej?

²¹ Axkan taltikpakneminij semi kipolojtokej chipaujkanemilis,  porin onkak tachiualismej tein Ueyi Babilonia kipaleuia oso kichiua. Itech seki uejueyi altepemej xijxiujtika kichiuaj iluimej, kemej tein itokay carnavales, kampa mijtotiaj kemej tetanemililtiskej itech auilnemilis oso kiueyichiuaj nemilis tein kipiaj takamej tein auilnemij iuan takamej. ¿Kuali eskia maj akin kitasojtaj Jiova kiitanij tein ompa kichiuaj oso maj yanij ompa? ¿Kinextiskiaj ke yekmelauj kitauelitaj tein amo kuali? (Salmo 1:1, 2; 97:10.) Yejika, tel kuali maj titanemilikan kemej salmista kitajtanij Dios: “Xikchiua maj noixtololouan kiixpanauikan tein amo kualtia” (Salmo 119:37).

22. Tein kichiua kemej Cristo, ¿itech toni taman monekis kiitas ox kikaua itanemilil maj teuanti itech se iluit oso amo?

²² Keman mochiujtos se iluit tein moneki tikixtopeuaskej tein tikchiuaj kemej Cristo, moneki timopiaskej maj amo tikteajsikamatiltikan ke tikpaleuijtokej nejon iluit. Pablo kijkuiloj: “Kuak nankimajseuaskej tensa uan kuak nantayiskej tensa uan no kuak nankinekiskej nankichiuaskej tenesi namotekiuj, ijkuakon xikchiujtiyakan [nochi] sayoj para maj xikueyikualnextikan Totajtsin Dios” (1 Corintios 10:31; xikonita recuadro, “ Tein techpaleuis maj kuali titaixpejpenakan”). Axkan, ¿toni uelis tikijtoskej ika costumbres uan iluimej tein amo ualeujtok itech taueyichiualis tein amo melauak, amo kipia ke kiitas iuan política oso iuan altepet uan amo kitapanauilia principios tein kipia Biblia? Itech nejon, tisejsemej tein tikchiuaj kemej Cristo moneki tikixejekoskej ox titeuantiskej oso amo. Sayoj ke moneki tikitaskej keniuj kiitaj oksekin nejon uan ijkon amo tikinuetsiltiskej.

23, 24. ¿Keniuj uelis titematiltiskej itanauatiluan Jiova tein melaujkej?

²³ Axkan miakej kiitaj iluimej kemej se tonal kampa ueli mosentiliaj kalyetouanij uan tasojiknimej. Yejika, uelis moitas ke tiitaixpantijkauan Jiova nion tepitsin tiknekij timosentiliskej uan amo titetasojtaj. Keman ijkon panos, achto kuali  tiknemiliskej keniuj titemelauiliskej ke tikteluelitaj timosentiliskej iuan totasojikniuan itech tein yeski tonal (Proverbios 11:25; Eclesiastés 3:12, 13; 2 Corintios 9:7). Tiknekij maj kiajsikamatikan ke amo techyolpaktiskia komo tikchiuaj costumbres tein kikualantia toDios tetasojtakej uan kitapanauilia itanauatiluan tein melaujkej (xikonita recuadro, “ Taneltokalis tein melauak yejua tein okachi techyolpaktia”).

²⁴ Keman taltikpakneminij kinchiuiliaj netajtanilmej itaixpantijkauan Jiova porin yekmelauj kinekij kimatiskej teisa, sekin kininankiliaj kemej kiniyolseuis ika tanemililmej tein moajsi itech capítulo 16 amaix ¿Toni yekmelauj tamachtia Biblia? * Sayoj ke moneki tikelnamikiskej ke tiknekij tikinpaleuiskej maj motokikan itech taneltokalis tein melauak, uan amo tiknextiskej ke yejuan mopolojtokej. Yejika, moneki titajtoskej ika poujkaitalis, ika tajtolmej yemankej uan “ika ne teiknelilis” (Colosenses 4:6).

25, 26. ¿Keniuj uelis tikchikauaskej imin takuaujtamatilis tokoneuan uan tikinpaleuiskej maj okachi kitasojtakan Jiova?

²⁵ Tiitaixpantijkauan Jiova kuali tikajsikamatij teisa. Tikmatij keyej tikseliaj oso tikixtopeuaj seki tamachtilismej uan tachiualismej (Hebreos 5:14). Sayoj ke no moneki kimatiskej tokoneuan. Keman tikinpaleuiaj maj kiajsikamatikan itech toni principios tein kipia Biblia timotaksaltiaj keman tikixtopeuaj teisa, mochikauas imin takuaujtamatilis, tikinmachtiskej maj tanankilikan ika Biblia akin kiixnamikij tein kineltokaj, uan tikinpaleuiskej maj kisentokakan itech inetasojtalis Jiova (Isaías 48:17, 18; 1 Pedro 3:15).

²⁶ Nochin akin kiueyichiuaj Dios “ika espíritu uan ika tein melauak”, amo moneki sayoj kiixtopeuaskej iluimej tein Biblia kijtoua ke amo kuali. Ta no moneki mouikaskej melaujkej itech nochi imin nemilis (Juan 4:23, NM). Axkan miakej kinemiliaj ke amo techpaleuia maj timonejnemiltikan timelaujkej. Sayoj ke kemej tikitaskej itech okse capítulo, nejon nochipa techualkuilia tein kuali.