1. ¿Akinmej kinyoltilana Jehová, uan tleka moneki kuali kimatiskej tlen kiselia toTajtsin Dios?

JESÚS okijto “akinmej melauak kiueyichiuaj toTajtsin, kiueyichiuaskej ika espíritu uan ika melauak, pampa toTajtsin kintemoa akinmej ijkon kichiuaj pampa ma kiueyichiuakan” (Juan 4:23, TNM). Ijkuak Jehová kinmajsi akinmej ijkon kiueyichiuaj, kinyoltilana itech ye uan itech iKone (Juan 6:44). ¡Se ueyi tlateochiualistli ma techyoltilana Jehová! Akinmej tikpatioitaj tlen kijtoa Biblia, moneki ‘tikmatiskeh tlanón kipaktia n toTeko’, pampa amo techkajkayauas Satanás akin sapanoa kimati ken tlakajkayauas (Efesios 5:10; Apocalipsis 12:9).

2. Xikyekijto ken kita Jehová ijkuak kineloaj tlaneltokalistli tlen melauak ika tlen amo.

² Ma tikilnamikikan tlen opanok yiuejkika, ik ompa itech tepetl Sinaí, ijkuak israelitas okitlajtlanilijkej Aarón ma kinchijchiuili se teotsin. Uan Aarón opejki kichijchiua se torojkonetl ika oro, pampa omokuayejyeko ika kineskayotiskia Jehová, uan okijto: “Mostla tiiluichiuaskej pampa Jehová”. ¿Okiseli Jehová ijkuak okinelojkej tlaneltokalistli tlen melauak ika tlen amo? Amo okiseli, pampa otlanauati ma kinmiktikan kanaj 3,000 tlaltikpaktlakamej tlen okiueyichijkej nin torojkonetl (Éxodo 32:1-6, 10, 28). ¿Tlen techmachtia nin? Tla tiknekij tiyetoskej itech itlasojtlalis Jehová, ‘amo tikitskiskej itlaj tlen sokio’ nion tiktekauiliskej ma mosokioti tlaneltokalistli tlen melauak (Isaías 52:11; Ezequiel 44:23; Gálatas 5:9).

3, 4. ¿Tleka moneki timoyekanaskej ika principios bíblicos ijkuak tikitaskej kanin kisaj iluimej uan costumbres?

³ Ijkuak okatkaj akinmej achto opejkej kichiuaj ken Cristo,  sekimej okinekiayaj tlamachtiskej tlen amo melauak itech tlanechikol. Pero tlatitlanilmej amo okinkauilijkej ma tlamachtikan tlen amo melauak. Uan ijkuak tlatitlanilmej omikej, akinmej amo okitlasojtlayaj tlen melauak, opejkej kichiuaj iluimej, costumbres uan “uejueyij” tonalmej tlen opejkej itech tlaneltokalistli tlen amo melauak, uan okijtojkej kuali tla kichiuaskiaj akinmej okichiuayaj ken Cristo (2 Tesalonicenses 2:7, 10). Axkan, timomachtiskej itech ninmej iluimej uan tikitaskej ken kiteititiaj ‘iespíritu de nin tlaltikpaktli’, uan amo iespíritu toTajtsin Dios. Nochi iluimej moteititiaj ika ninmej tlamantli: kinyoltilanaj tlaltikpaktlakamej ma kichiuakan tlen intlalnakayo kineki, tlamachtiaj tlen amo melauak itech Biblia uan kichiuaj tetlajchiuilistli. Nochi nin kiteititia uits itech “n weyi Babilonia” (Apocalipsis 18:2-4, 23). * Ma tikilnamiktokan Jehová kuali kimati ken opejkej costumbres tlen pitsotikej, tlen kichiua tlaneltokalistli tlen amo melauak. Ijkon ken achto okitlajyalti Jehová nonmej iluimej, axkan noijki kitlajyaltiaj, ik non, okachi ma timokuayejyekokan ken kita ye nonmej iluimej (2 Juan 6, 7).

⁴ Akinmej tikchiuaj ken Cristo, tikmatij amo nochi iluimej kipaktia Jehová. Ik non, ma timochijchikauakan ika nochi toyolo pampa amo timokajkalakiskej itech nonmej iluimej. Tikitaskej tleka kitlajyaltia Jehová, uan techpaleuis ma timochijchikauakan amo itlaj ma techxelo itech itlasojtlalis Jehová.

5. ¿Tleka kuali tikmatij Jesús amo oneski itech 25 de diciembre?

⁵ Biblia amo kijtoa tla okiiluichiuiliayaj Jesús ijkuak okajxitiaya xiuitl, pampa amo ikaj kuali kimati keman oneski. Pero kuali tikmatij amo oneski itech 25 de diciembre,  pampa itech non metstli sapanoa oseuaya itech non altepetl. * Uan noijki, Lucas okijkuilo ijkuak oneski Jesús “tlajpixkeh [...] okinmokuitlawijtokah inmichkawah itech tlajtlala” (Lucas 2:8-11). Ijkuak kijtoa “tlajpixkeh [...] okinmokuitlawijtokah inmichkawah itech tlajtlala” amo kijtosneki nochi se xiuitl ompa omokauayaj, tla ijkon yetoskia, amo itlaj ipati moijkuiloskia. Uan itech Belén sapanoa okiauiaya uan ouetsiaya setl, ik non, akinmej okinmaluiayaj inmichkauan amo yetoskiaj “itech tlajtlala”. Uan noijki José uan María oyajkej Belén, pampa César Augusto otlanauati ompa ma moijkuilotij (Lucas 2:1-7). Pampa César Augusto okimatiaya judíos okikokoliayaj altepetl Roma, amo okinnauati ma moijkuilotij itech inmialtepe ijkuak okachi oseuaya.

6, 7. 1) ¿Kanin opejkej costumbres tlen kichiuaj itech Navidad? 2) ¿Ken kimotliokoliaj itlaj akinmej kichiuaj ken Cristo uan ken kichiuaj akinmej iluichiuaj itech Navidad?

⁶ Navidad okiski itech tlaneltokalistli tlen amo melauak uan amo itech Biblia. Se neskayotl, romanos okichiuayaj iluitl saturnal pampa teotsin Saturno, teotsin tlen okineltokayaj okichiuaya ma tlamochiua. Ken kijtoa Enciclopedia de la Religión Católica, okse iluitl tlen okichiuayaj “ijkuak onesia ‘Sol invencible’”, tlen okichiuayaj itech tonal 25 metstli diciembre, ueyi tonal pampa akinmej okiueyichiuayaj teotsin solar Mitra. Noijki kijtoa nin amochtli, itech non tonal “akinmej opouiayaj itech Teopan opejkej iluichiuaj pampa oneski Cristo, pampa miakej ma iluichiuatij itech tonal ijkuak oneski Sol natural (Mitra)”. Nin iluitl opejkej kichiuaj kanaj 300 xiuitl satepan ijkuak omikik Jesús.

⁷ Ijkuak oiluichiuayaj akinmej amo otlaneltokayaj itech  toTajtsin Dios, otlakuayaj uan okimotliokoliayaj itlaj. Noijki ijkon kichiuaj axkan, pero amo kimotliokoliaj ijkon ken kijtoa 2 Corintios 9:7: “Xiktemakakah ijkó kemi yononkitlalijkeh itech nomoyolo, amo manomechixkoko nion xiktemakakah ijkuak nomechchijchikawah, porke Dios kitlasojtla akin kitemaka ika pakílistli”. Ik non, akinmej melauak kichiuaj ken Cristo, san tlen tonal kitetliokoliaj itlaj, uan amo kichiaj noijki itlaj ma kintliokolikan (Lucas 14:12-14; xiktlajtolti Hechos 20:35). Noijki tiktlasojkamatij pampa ayakmo timoouijtiliaj itech nin iluitl nion tikmotlaneuiaj tomin (Mateo 11:28-30; Juan 8:32).

8. ¿Okimakatoj tetliokolilmej Jesús akinmej okitayaj sitlalimej ijkuak oneski? Xikyekijto tleka ijkon titlanankilia.

⁸ Uelis ikaj kijtos: “¿Amo okimakatoj tetliokolilmej Jesús akinmej okinmitayaj sitlalimej, itech tonal ijkuak oneski? Amo. Ijkuak okimakatoj tetliokolilmej, okiteititijkej  okitlakaitayaj pampa ye ueyititok, ijkon ken okichiuayaj yiuejkika (1 Reyes 10:1, 2, 10, 13; Mateo 2:2, 11). Noijki, akinmej okinmitayaj sitlalimej amo oajsitoj ijkuak oneski Jesús, okitatoj ijkuak yokipiaya miak metstli uan yochantiaya itech se kali.

9. ¿Tlen opanok itech iluimej tlen okichijkej ome tlakamej ijkuak okajxitijkej xiuitl?

⁹ Maski ijkuak nesi se konetl sapanoa yolpakij nochtin, Biblia amo kijtoa tla se itekipanojka toTajtsin Dios okichiuaya se iluitl ijkuak ikaj okajxitiaya xiuitl (Salmo 127:3). ¿San okichijkej amo okijkuilojkej? Amo, pampa tlajtoa itech ome tlakamej tlen okinmiluichiuilijkej ijkuak okajxitijkej xiuitl:  Faraón akin ochantiaya Egipto uan Herodes Antipas (xiktlajtolti Génesis 40:20-22; Marcos 6:21-29). Itech ninmej ome iluimej okichijkej tlen amo kuali, uan itech saiktlami iluitl okikechtsontekej Juan akin oTeapolaktiaya.

10, 11. ¿Ken okitayaj akinmej achto opejkej kichiuaj ken Cristo ijkuak ikaj okajxitiaya xiuitl, uan tleka?

¹⁰ Amochtli Las cosas nuestras de cada día, kijtoa akinmej achto opejkej kichiuaj ken Cristo “okitayaj ninmej iluimej [...] ken itlaj tlen poui itech tlaneltokalistli tlen amo melauak”. Griegos uan romanos okineltokayaj sejse tlaltikpaktlakatl kipia se espíritu, noso se “teotsin tlen opeuaya kimaluia ijkuak onesiaya uan itech nochi inemilis” uan “okiluichiuiliayaj itech tonal ijkuak ikaj oneski”, noso ijkuak okajxitiaya xiuitl (Gran Enciclopedia Rialp). Yiuejkika opejkej iluichiuaj ijkuak ikaj kajxitia xiuitl, uan nin tlamantli poui itech akinmej kitaj itech sitlalimej tlen panos satepan, uan ken katej sitlalimej ijkuak ikaj nesi.

¹¹ Yiuejkika itekipanojkauan toTajtsin Dios, amo oiluichiuayaj ijkuak ikaj okajxitiaya xiuitl pampa nin opejki itech tlaneltokalistli tlen amo melauak uan itech tetlajchiuilistli, pero onka okse tlamantli tlen kiteititia tleka amo okichiuayaj. ¿Tlen tlamantli? Pampa okatkaj yolyamankej, uan amo okitayaj miak ipati kilnamikiskej tonal ijkuak oneskej (Miqueas 6:8; Lucas 9:48). * Okachi kuali, okiueyichiuayaj uan okitlasojkamatiliayaj Jehová pampa ye okinmakaya inyolilis (Salmo 8:3, 4; 36:9; Apocalipsis 4:11). *

12. ¿Tleka okachi ipati tonal ijkuak timikij uan amo ijkuak tinesij?

¹² Ijkuak mikij akinmej yolmelajkej, mokauaj itech ikuayejyekol toTajtsin Dios uan ye melauak oksepa kinyolitis  (Job 14:14, 15). Ik non, Eclesiastés 7:1 kijtoa: “Okachi kuali se kuali tokayotl uan amo tlen chiauak, uan tonal ijkuak timikij uan amo ijkuak tinesij”. Nin tlajtoli “tokayotl”, kijtosneki tlen tikmotlaniliaj iixpan toTajtsin Dios ika ken tiktekichiuiliaj. Ipati ma tikajsikamatikan Biblia san technauatia ma tikilnamikikan imikilis Jesús uan amo tonal ijkuak oneski, pampa ika “itoka” uelis timomakixtiskej (Hebreos 1:3, 4; Lucas 22:17-20).

13, 14. ¿Kanin opejki iluitl “Semana Santa”?

¹³ Nin iluitl kichiuaj pampa kilnamikiskej ijkuak okiyolitijkej Jesús, pero Semana Santa opejki itech tlaneltokalistli tlen amo melauak. Itech nin iluitl kichiuaj procesiones uan amo kikuaj nakatl. ¿Kanin opejkej ninmej costumbres? Maski Biblia kinmiluia akinmej melauak kichiuaj ken Cristo ma kilnamikikan imikilis Jesús, amo kinmiluia ma kichiuakan iluitl “Semana Santa”. Nochi nonmej costumbres uan tlen kichiuaj itech non iluitl, kixnamiki tlen kijtoa Biblia.

¹⁴ ¿Kiselia toTajtsin Dios ijkuak kiiluichiuiliaj iKone ijkuak okiyoliti? Amo kiselia (2 Corintios 6:17, 18). Itech Biblia amo keman kijtoa ma tikilnamikikan tonal ijkuak Jehová okiyoliti Jesús. Ika nin iluitl “Semana Santa”, kiteititiaj amo kitlakaitaj toTajtsin Dios.

15. ¿Kanin opejki mikailuitl noso Todos Santos?

¹⁵ ¿Kanin opejki mikailuitl noso Todos Santos? Itech okseki altepemej kixmatij nin iluitl ken Halloween. Nin iluitl noijki moilnamiki se tonal achto itech Todos Santos uan moixmati ika brujas, duendes uan ika miak tlamantli tlen pitsotik. Nin iluitl yiuejkika opejkej kichiuaj celtas tlen ochantiayaj itech Gran Bretaña uan Irlanda. Ijkuak okachi chikauak metstli ijkuak yiajsiti 1 de noviembre, ijkuak okiiluichiuiliayaj Samhain, okichiuayaj se iluitl tlen okitokayotiaya  “Ijkuak ayakmo tlatotonia”. Yejuan okineltokayaj itech non tonal, itlaj omotlapoaya tlen okinxeloaya tlaltikpaktlakamej uan amo kuali ejekamej, ik non, ejekamej onemiayaj itech Tlaltikpak. Uan okineltokayaj itech non yoak akinmej yomikej omokuepayaj kanin achto ochantiayaj, uan inkalchanejkauan okintlamaniliayaj pampa kinyolseuiskiaj. Nochi nin tlen kichiuaj itech Todos Santos, ken kintlamaniliaj uan motlatlaujtiaj inpampa akinmej yomikej, okiski itech tlaneltokalistli tlen amo melauak.

16, 17. 1) Akinmej monamiktiskej, ¿tleka moneki ma kitakan ika Biblia kox kuali noso amo costumbres tlen kichiuaj kanin chantij? 2) Akinmej kichiuaj ken Cristo, ¿tlen moneki kilnamiktoskej akinmej monamiktiaj ijkuak kintlamochiliaj arroz noso okseki tlamantli?

¹⁶ Biblia kijtoa: “Iwa ayik ok mokakis mailwichiwakah kan monamiktilo” itech Ueyi Babilonia, pampa yikipojpoloskej (Apocalipsis 18:23). ¿Tleka? Pampa miak tlamantli tlen kichiuaj akinmej monamiktiaj poui itech tetlajchiuilistli, itlaj tlen peua kisokiotia innamiktilis (Marcos 10:6-9).

¹⁷ Maski tlatlamantli costumbres onka itech altepemej, seki tlamantli tlen kichiuaj tlen moita amo teijtlakoaj, opejkej itech Babilonia. Sekimej ijkon kichiuaj, pampa kineltokaj kipiaskej kuali suerte akinmej monamiktiaj uan nochtin tlen yauij itech non iluitl (Isaías 65:11). Se neskayotl, ijkuak kintlamochiliaj arroz noso okseki tlamantli. Nin okichiuayaj yiuejkika, pampa okineltokayaj okinyolseuiayaj amo kuali ejekamej ijkuak okintlamakayaj pampa amo ma kintlajyouiltikan novios. Noijki okineltokayaj arroz okinpaleuiaya akinmej omonamiktiayaj ma kinpiakan inkoneuan, ma yolpakikan uan ma yoltokan miak xiuitl. Ik non, nochtin akinmej kinekij yetoskej itech itlasojtlalis toTajtsin Dios, moneki kixtopeuaskej ninmej costumbres tlen teijtlakoaj (xiktlajtolti 2 Corintios 6:14-18).

18. ¿Ika tlen principios bíblicos uelis moyekanaskej akinmej monamiktiskej uan akinmej yaskej itech non iluitl?

 ¹⁸ Itekipanojkauan Jehová kixtopeuaj tlamantli tlen pitsotik, tlen amo kitlakaita namiktilistli uan tlen uelis kichiuas ma kinkuejso intlalnamikilis tokniuan. Se neskayotl, ijkuak ikaj monamiktia, akinmej ompa katej amo mokamanaluiaj ika tlajtoli tlen pitsotik noso itech auilnemilistli, amo kijtoaj tlajtoli tlen teyolkokoa nion kinpinatiaj akinmej monamiktijtokej (Proverbios 26:18, 19; Lucas 6:31; 10:27). Noijki amo kichiuaj uejueyij iluimej ijkuak monamiktiaj tlen kiteititia ‘kinekih makinweyilikah’ (1 Juan 2:16). Tla timoyektlalijtok pampa timonamiktis, amo xikilkaua, Jehová kineki xikilnamikto ika pakilistli tonal ijkuak otimonamikti uan amo ma mitsyolkokojto. *

19, 20. Ijkon ken kijtoa se amochtli, ¿kanin opejki brindis, uan tleka nin costumbre amo kuali ma kichiuakan akinmej kichiuaj ken Cristo?

¹⁹ Ijkuak ikaj monamiktia uan ijkuak ikaj kiyoleuaj ma tlakuati, ualeua ompa kichiuaj brindis. Se amochtli tlen okichijchijkej itech xiuitl 1995, okijto: “Yiuejkika, tlaltikpaktlakamej tlen okichiuayaj brindis okinokiayaj itlaj tlakonili pampa inteotsitsiuan [...] uan itlaj okitlajtlaniayaj, okijtoayaj seki tlajtolmej ken ‘¡nochipa xiyolto!’ noso ‘¡nochipa xichikajto!’” (International Handbook on Alcohol and Culture).

²⁰ Miakej tlaltikpaktlakamej kineltokaj brindis amo poui itech tlaneltokalistli, noso itech naualotl. Pero ijkuak kiajkokui copa yetoskia ken itlaj kitlajtlanilijtoskiaj “iluikak” noso ikaj tlen sapanoa chikauak, nin tlamantli tlen kichiuaj, amo kisa itech Biblia (Juan 14:6; 16:23). *

21. Maski se iluitl amo opejki itech tlaneltokalistli tlen amo melauak, ¿tlen iluimej moneki tikinmixtopeuaskej, uan tleka?

²¹ Tlaltikpaktlakamej ayakmo kiteititiaj kipiaj chipauak innemilis pampa kichiuaj miak tlamantli tlen poui itech Ueyi Babilonia. Ik non, seki altepemej kichiuaj iluimej ken carnaval kanin mijtotiaj akinmej motlakakuepaj, noso mosiuakuepaj. ¿Uelis kimauisoti non iluitl akin ‘kitlasojtla Jehová’? ¿Kiteititis kikokolia tlen amo kuali ika nochi iyolo? (Salmo 1:1, 2; 97:10.) Okachi kuali ma tikchiuakan ken salmista, akin omotlatlaujti: “Xikchiua noixtololouan ma tlachiakan oksekan pampa amo ma kitakan tlen amo itlaj ipati” (Salmo 119:37).

22. Akin kichiua ken Cristo, ¿keman uelis iselti kipejpenas kox iluichiuas noso amo?

²² Ijkuak tlaltikpaktlakamej iluichiuaj, akinmej tikchiuaj ken Cristo moneki timomaluiskej pampa amo tikteititiskej timoyolpaktiaj ika tlen kichiuaj. Ma tikchiuakan ken okijto Pablo: “Ijkó, tla nontlakuah, noso nonkonih, noso itla ok se nonkichiwah, nochi xikchiwakah para nonkiweyijkachiwaskeh n Totajtsi Dios” (1 Corintios 10:31; xikita recuadro “ Kuali ma tikpejpenakan tlen tikchiuaskej”). Ik non, tla se costumbre, noso se iluitl amo opejki itech tlaneltokalistli tlen amo melauak, itech política noso tlen poui itech altepetl, uan amo kixnamiki tlen kijtoa Biblia, tisejse tikpejpenaskej kox tikchiuaskej noso amo. Pero achto moneki timokuayejyekoskej ken kitaskej oksekimej, pampa amo tikinuetsiltiskej.

23, 24. ¿Ken uelis tikteititiskej techpaleuiaj itlanauatiluan Jehová?

²³ Miakej iluichiuaj pampa kijtoaj non tonal uelis yetoskej iuan inkalchanejkauan uan inyolikniuan. Ik non, ikaj uelis kijtos pampa tikintlakamatij itlanauatiluan Biblia  amo titetlasojtlaj, noso amo keman tiiluichiuaj, pero uelis tikyekiluiskej iTlaixpantijkauan Jehová kinpaktia monechikoskej iuan inkalchanejkauan uan inyolikniuan (Proverbios 11:25; Eclesiastés 3:12, 13; 2 Corintios 9:7). Tiyolpakij timonechikoaj iuan tokalchanejkauan san tlen tonal, pero pampa tiktlasojtlaj toTajtsin Dios uan itlanauatiluan, amo tiknekij tikchiuaskej seki tlamantli tlen uelis kiyolkokos (xikita recuadro “ Tlaneltokalistli tlen melauak kitemaka miak yolpakilistli”).

²⁴ Ijkuak tlaltikpaktlakamej ika nochi inyolo kinekij kimatiskej itlaj, iTlaixpantijkauan Jehová kinnankiliaj ika amochtli ¿Tlen melauak tlamachtia Biblia?, itech tlamachtil 16. * Xikilnamiki, tiknekij ma kixmatikan tlaneltokalistli tlen melauak uan amo tikititiskej amo kuali tlen kineltokaj. Ik non, ma tikintlakaitakan, uan ‘totlajtol nochipa mateyolpakti’ (Colosenses 4:6).

25, 26. ¿Ken uelis tetajmej kinpaleuiskej inkoneuan ma mochikaua intlaneltokilis uan ma kitlasojtlakan Jehová?

²⁵ TiiTlaixpantijkauan Jehová nochi kuali tikmatij. Tikmatij tleka tikchiuaj uan tikneltokaj seki tlamantli, uan tleka tikinmixtopeuaj okseki (Hebreos 5:14). Tetajmej, xikinmachtikan namokoneuan ma moyekanakan ika principios bíblicos. Tla ijkon nankichiuaj, intlaneltokilis yetos chikauak uan kinpaleuis kuali ma tlanankilikan ijkuak kintlajtlaniskej tlen kineltokaj, noijki xikinpaleuikan ma yetokan itech itlasojtlalis Jehová (Isaías 48:17, 18; 1 Pedro 3:15).

²⁶ Nochtin akinmej tikueyichiuaj toTajtsin Dios “ika espíritu uan ika melauak”, amo san tikixtopeuaj tlen Biblia kijtoa amo ma tikchiuakan, noijki timochijchikauaj tiyetoskej yolmelajkej itech nochi tonemilis (Juan 4:23, TNM). Axkan, miakej kijtoaj amo itlaj panos tla titlakajkayauaskej, pero okachi kuali ma tiktlakamatikan toTajtsin Dios, ijkon ken tikitaskej itech okse tlamachtil.