Skip to content

Skip to table of contents

VEVEHEAGA 13

Tau Fakamanatuaga ne Nakai Fakafiafia e Atua

Tau Fakamanatuaga ne Nakai Fakafiafia e Atua

“Kia kumikumi a mutolu e tau mena kua fiafia e Iki ki ai.”​​—EFESO 5:10.

1. Ko e tau vahega tagata fēfē ne futia e Iehova ki a ia, mo e ko e ha ne lata a lautolu ke mataala fakaagaaga tumau?

NE PEHĒ a Iesu, “ko lautolu ne tapuaki fakamoli, to tapuaki a lautolu ke he Matua mo e agaga mo e fakamoli; ha ko e mena kumi e Matua kia pihia a lautolu ne tapuaki kia ia.” (Ioane 4:23) Ti ka moua e Iehova e tau tagata pihia​​—tuga ne moua a koe​​—kua futia mai a lautolu ki a ia mo e haana Tama. (Ioane 6:44) Ko e lilifu lahi mooli a ia! Kua latatonu ia lautolu kua manako lahi ke he kupu mooli he Tohi Tapu ke “kumikumi . . . e tau mena kua fiafia e Iki ki ai,” ha kua lotomatala lahi a Satani he fakahehē.​​—Efeso 5:10; Fakakiteaga 12:9.

2. Fakamaama e onoonoaga ha Iehova ke he tau tagata ne lali ke fio e lotu mooli mo e lotu fakavai.

2 Manamanatu la ke he mena ne tupu he tata ke he Mouga ko Sinai he magaaho ne ole e tau Isaraela ki a Arona ke talaga taha atua ma lautolu. Ne fakauaua a Arona, ka e talaga ni e punua povi auro mo e talahau ko e mena ke hukui aki a Iehova. Ne pehē a ia: “Ko e aho galue kia Iehova a pogipogi.” Manako nakai a Iehova ke fio e lotu mooli mo e lotu fakavai? Nakai. Ne tamate e ia kavi ke he 3,000 tagata ne tapuaki tupua. (Esoto 32:1-6, 10, 28) Ko e heigoa e fakaakoaga? Ka manako a tautolu ke fakatumau ke he fakaalofa he Atua, kua lata ia tautolu ke “aua neke pipiki atu a mutolu ke he mena kelea” mo e puipui katoatoa e kupu mooli mai he ha mena ka fakailaila ai.​​—Isaia 52:11; Esekielu 44:23; Kalatia 5:9.

3, 4. Ko e ha a tautolu kua lata ke hagaaki ke he tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu ka kumikumi ke he tau aga fakamotu mo e tau fakamanatuaga mahuiga?

3 Ne taofi he tau aposetolo e tau Kerisiano fakamua atu ke ua talia e tiaki taofiaga. Ka e momoko ai, he magaaho ne mamate e tau aposetolo, ne kamata e tau tagata ne totoku ko e tau Kerisiano ka e nakai manako ke he kupu mooli, ke talia e tau aga fakamotu pouliuli, tau fakamanatuaga, mo e tau aho “fakatapu,” ne talahau e lautolu kua lata mo e tau Kerisiano. (2 Tesalonia 2:7, 10) He manamanatu a koe ke he tau fakamanatuaga nei, kia mailoga e puhala ne fakakite he tau mena nei e agaaga he lalolagi ka e nakai ko e agaaga he Atua. Kua fa mahani ai ko e tau fakamanatuaga he lalolagi kua tatai e fakavēaga: Ne fakafiafia e tau manako he tino mo e fakaohooho e lotu fakavai mo e tau mena taulatua​​—ko e tau fakamailoga ha ‘Papelonia Lahi.’ * (Fakakiteaga 18:2-4, 23) Tokaloto na kitia e Iehova e tau gahua fakalialia he lotu fakavai mo e pouliuli ne fakavē ki ai e tau fakamanatuaga ne mahuiga. Nakai fakauaua kua fakalialia agaia ki a Ia e tau fakamanatuaga pihia he vahā nei. Kua lata e onoonoaga he Atua ke he tau mena nei ke aoga lahi ki a tautolu.​​—2 Ioane 6, 7.

4 Ha ko e tau Kerisiano mooli, kua iloa e tautolu e tau fakamanatuaga ne nakai fiafia a Iehova ki ai. Ka kua lata ia tautolu ke mauokafua e tau loto ke nakai fai vala he tau mena ia. Ko e liu fakatutala ke he kakano ne nakai fiafia a Iehova ke he tau mena nei, ka fakamalolō e mauokafua ha tautolu ke kalo mai he ha tuaga ka fakatauhele a tautolu he fakatumau ke he fakaalofa he Atua.

KIRISIMASI—MATAHIGOA FOOU HE TAPUAKI KE HE LAĀ

5. Ko e ha kua mauokafua a tautolu ne nakai fanau a Iesu ia Tesemo 25?

5 Ne nakai fai talahauaga e Tohi Tapu ke he fakamanatu e aho ne fanau a Iesu. Ti nakai iloa mooli foki e magaaho tonu ne fanau a Iesu. Ka e iloa mooli e tautolu ne nakai fanau a Iesu ia Tesemo 25 he matakavi makalili ia. * Taha e mena, ne fakamau hifo e Luka kua nonofo e tau leveki mamoe i fafo he magaaho ne fanau a Iesu. (Luka 2:8-11) Kaeke ko e aga mau ha lautolu he tau katoa ke “ha ha he vao,” kua liga nakai mahuiga e talahauaga ia. Ka kua makalili lahi mahaki mo e tō e sinō i Petelehema, ti kua tuku e tau mamoe ki fale mo e nakai nonofo e tau leveki mamoe i fafo. Lafi foki, ne o atu a Iosefa mo Maria ki Petelehema ke tohi e tau higoa ha kua poaki e Kaisara Aokuso ke totou e puke tagata. (Luka 2:1-7) Liga nakai fakaai a Kaisara ke poaki e tau tagata ne nakai fiafia ke he pule faka-Roma, ke liliu ke he tau matakavi ne fanau ai e tau tupuna ha lautolu ke tohi e tau higoa kaeke kua makalili lahi mahaki.

6, 7. (a) Tupu mai i fe e tau fakamanatuaga Kirisimasi? (e) Kehekehe fēfē e tau foakiaga Kirisimasi mo e tau foakiaga faka-Kerisiano?

6 Ko e tau tupumaiaga he Kirisimasi ne nakai fakavē ke he Tohi Tapu ka ko e tau fakamanatuaga pouliuli tuga e Roman Saturnalia, ko e fakamanatuaga ne taute ki a Saturn ko e atua he fonua. Pihia foki, ko e fuafuaaga ha lautolu ne mumui tua ke he atua Mithra ne fakamanatu e Tesemo 25 ko e “aho fanau he laā malolō,” ne talahau he New Catholic Encyclopedia. “Ne kamata e Kirisimasi he magaaho ne malolō lahi e tapuaki ke he laā i Roma,” kavi ke he tolu e senetenari he mole e mate he Keriso.

Ko e tau Kerisiano mooli ne foaki ha ko e fakaalofa

7 He magahala ka taute e tau fakamanatuaga ha lautolu ko e tau tagata pouliuli ne feutaaki e tau hoka mo e kai galue​​—ko e tau gahua ne matutaki ke taute he Kirisimasi. Ti kua taute pihia foki he vahā nei ka kua nakai felauaki mo e agaaga he 2 Korinito 9:7, ne pehē mai: “Kia takitokotaha mo e foaki tuga e fifili ke he hana loto; aua neke foaki mo e momoko, po ke foaki he ole fakafi; ha kua fakaalofa e Atua kia ia kua foaki mo e fakamakai.” Ko e tau Kerisiano mooli kua foaki ha ko e fakaalofa, nakai ha ko e aho pauaki, ti nakai amanaki a lautolu ke liu moua mai ha mena fakaalofa. (Luka 14:12-14; totou Gahua 20:35.) Ka kua mua atu e loto fakaaue ha lautolu ha kua ataina mai he tau fakatupetupe he Kirisimasi mo e kavega mamafa he tau kaitalofa tupe he magaaho ia he tau.​​—Mataio 11:28-30; Ioane 8:32.

8. Foaki age kia he tau makoi e tau mena fakaalofa he aho fanau ha Iesu? Fakamaama.

8 Ka kua totoko e falu tagata he pehē, ai kia na foaki he tau makoi e tau mena fakaalofa ki a Iesu he aho fanau? Nakai. Ko e kakano ne foaki e lautolu e tau mena fakaalofa ha ko e fakalilifu ke he taha tagata mahuiga, ko e aga fakamotu a ia ne mahani mau he vahā Tohi Tapu. (1 Tau Patuiki 10:1, 2, 10, 13; Mataio 2:2, 11) Ti nakai o atu a lautolu he pō ia ne fanau a Iesu. Ko Iesu he magaaho nei kua nakai ko e tama mukemuke i loto he fale povi, ka kua fai mahina he fanau a ia, mo e ko ia i loto he fale he magaaho ne hohoko atu a lautolu.

FAKAMAAMAAGA HE TOHI TAPU KE HE TAU TŪTAU

9. Ko e heigoa ne tutupu he tau fakamanatuaga aho fanau i loto he Tohi Tapu?

9 Pete kua fiafia pauaki ka fanau e tama mukemuke, ne nakai fakakite mai he Tohi Tapu e ha fakamanatuaga aho fanau ma e tau fekafekau he Atua. (Salamo 127:3) Kua tiaki pauaki kia e tau vala tala pehēnei? Nakai, ha kua ua e fakamanatuaga aho fanau ne totoku​​—ko e ha Farao i Aikupito mo e ha Herota Anetipa. (Totou Kenese 40:20-22; Mareko 6:21-29.) Ko e tau fakamanatuaga ua nei ne kelea e tau fakahikuaga​​—mua atu ha Herota Anetipa, ha kua hio kehe e ulu ha Ioane Papatiso.

10, 11. Fēfē e onoonoaga he tau Kerisiano i tuai ke he tau fakamanatuaga aho fanau, mo e ko e ha?

10 “Ko e tau Kerisiano fakamua atu,” ne talahau he The World Book Encyclopedia, “ne manamanatu ko e fakamanatu he aho fanau he taha tagata ko e aga fakamotu ne pouliuli.” Ma e fakatai, ko e tau tagata Heleni i tuai ne talitonu na igatia e tagata mo e agaaga ka puipui a ia he magaaho ne fanau ai ti leveki a ia he moui katoa haana. Ko e agaaga ia “ne fakafetui fakamana mo e atua ne tu foki e aho fanau he fanau e tama nei,” he talahau he tohi The Lore of Birthdays. Ko e tau aho fanau kua leva e matutaki mo e tau taulatua, ke talahau tuai e tau mena ka tutupu he kumikumi ke he tau fetū ne latatonu mo e magaaho ne fanau ai e tagata.

11 Ne tiaki he tau fekafekau he Atua he vahā fakamua e tau aga fakamotu ke fakamanatu e tau aho fanau, ha kua fakavē ke he tau fakaakoaga pouliuli mo e taulatua, ti iloa foki e lautolu e tau matapatu fakaakoaga. Ko e ha? Ko lautolu nei ko e tau tagata mahani fakatokolalo ne nakai onoono ki ai ko e fanau mai ha lautolu ke he lalolagi kua aoga lahi mahaki ti lata ke fakamanatu. * (Mika 6:8; Luka 9:48) Ka kua fakaheke e lautolu a Iehova mo e loto fakaaue ke he mena fakaalofa ko e moui. *​​—Salamo 8:3, 4; 36:9; Fakakiteaga 4:11.

12. Ko e ha e aho ne mate kua mua e mitaki ke he aho ne fanau ai?

12 Ka mate e tagata, ko e tau tagata ne mahani fakamooli to manatu he Atua, ti kua amaamanaki mooli a lautolu ke momoui tukulagi anoiha. (Iopu 14:14, 15) Talahau he Fakamatalaaga 7:1: “Kua mua e mitaki he talahaua mitaki ke he puke lolo mitaki; mo e aho ka mate ai kua mua he mitaki ia ke he aho ne fanau ai.” Kua moua e higoa “talahaua mitaki” ha tautolu mo e Atua ha ko e fekafekau tua fakamooli ki a ia. Aoga ai, taha ni e fakamanatuaga ne poaki ke taute he tau Kerisiano, nakai ko e aho ne fanau, ka ko e aho ne mate ai​​—ko e mate ha Iesu, ko e higoa haana ne “talahaua” mitaki katoatoa ko e fakavēaga ha tautolu ke moua e moui.​​—Heperu 1:3, 4; Luka 22:17-20.

ISITĀ—FAKAMANATUAGA POULIULI

13, 14. Ko e heigoa e tau fakavēaga he tau aga fakamotu talahaua he Isitā?

13 Ne totoku ke he Isitā ko e fakamanatuaga he liu tumai he Keriso, ka kua fakavē e Isitā ke he lotu fakavai. Ko e higoa Isitā kua matutaki ki a Eostre, po ko Ostara, ko e atua fifine ha Anglo-Saxon ke he tau kamataaga mo e vahā tau tupu. Ti matutaki fēfē e tau fua moa mo e tau lāpiti ke he Isitā? Ko e tau fua moa kua leva e mahuiga ko e tau fakamailoga he moui foou mo e liu tumai he talahau he Encyclopædia Britannica, ti ko e tau lāpiti ko e tau fakamailoga kua leva e fakaaoga ma e fanafanau loga. Ti ko e Isitā, ko e aga fakamotu hagaao ke he fanafanau loga ne kua fakagalogalo ke fakamanatu ko e liu tu mai he Keriso. *

14 To fakaatā kia e Iehova ke fakaaoga e tuaga fakalialia he fanafanau loga ke fakamanatu aki e liu tumai he haana Tama? Nakai fakaai! (2 Korinito 6:17, 18) He kamataaga, ne nakai fai poaki po ke fakaatāaga he Tohi Tapu ke fakamanatu e liu tumai ha Iesu. Ti ka fakamanatu pihia e Isitā, kua fakalahi ua e nakai fakamooli.

HALLOWEEN—KEHE MAMAO MAI HE MENA TAPU

15. Ko e heigoa e kamataaga he Halloween, ti ko e ha ne fifili pauaki e aho ia ke fakamanatu ai?

15 Ne talahaua e Halloween ha ko e tau uisi (witches), tau goblin, tau koloa tuga e tau fua motini mo e tau tauteuteaga teteki, ne kamata mai he tau Celt he vahā fakamua i Peritania mo Ireland. He kaulapalapa e mahina mo e tata atu ke he Novema 1, ne fakamanatu e lautolu e galue he Samhain, ne kakano “Fakaotiaga he Vahā Mafana.” Ne talitonu a lautolu ko e magaaho he galue he Samhain, ne utakehe e puipuiaga ne vevehe aki e tau tagata mo e lalolagi he tau mena momoui fakaagaaga, ti o fano e tau agaaga mitaki mo e kelea he lalolagi. Ne manatu ai kua liliu e tau agaaga he tau tagata mamate ke he tau kaina, ti tuku he tau magafaoa e tau mena kai mo e tau mena inu ke fakafiafia e tau agaaga ia ne kua o mai ke ahiahi a lautolu. Ti ka tauteute e tau fanau he vahā nei tuga e tau aitu po ke tau uisi, ti ō he taha fale ke he taha fale mo e fakamatakutaku e tau tagata he tau kaina ke taute e lautolu taha lagatau halahū ato moua e lautolu e lole, kua taute e lautolu ka e nakai mailoga kua fakamanatu e lautolu e tau puhala he Samhain.

KIA FAKATUMAU E AHO FAKAMAUAGA HAAU KE MEĀ

16, 17. (a) Ko e ha e tau Kerisiano ne amanaki ke mau, kua lata ke manatu e tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu ka kumikumi e tau aga fakamotu ke he aho mau? (e) Ma e tau aga fakamotu tuga ke liti hala tua e tau fiti he aho mau, ko e heigoa mogoia he tau Kerisiano kua lata ke manamanatu ki ai?

16 Nakai leva, “ti nakai tuai logona foki [i Papelonia Lahi] e leo he kitofaihoana mo e kitofaitane.” (Fakakiteaga 18:23) Ko e ha? Ha kua putoia i Papelonia Lahi e tau gahua fakataulatua, ne maeke ke fakakelea e fakamauaga mai ni he aho ne mau ai.​​—Mareko 10:6-9.

17 Kua kehekehe e tau aga fakamotu he tau motu takitaha. Ko e falu aga fakamotu ne tuga na mitaki, ka kua fakavē ke he tau gahua ha Papelonia ne hihiga ke tamai e good luck ke he hoa ne mau po ke tau tagata ne uiina e laua. Ko e aga fakamotu ne mahuiga he vahā nei, ke liti hala tua he fifine ne mau he aho ia e tau fiti haana ne totō. Ko e fifine mogoia ne hapo e tau fiti ia, kua talitonu ai ko ia ka nakai leva ti mau foki. Ko e aga fakamotu nei kua fakavē ke he tau taofiaga fakavai mo e pouliuli. Maaliali ai ko e tau tagata oti kua manako ke fakatumau ke he fakaalofa he Atua, to tiaki katoatoa e lautolu e tau aga fakamotu nei ne kua kelea.​​—Totou 2 Korinito 6:14-18.

18. Ko e heigoa e tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu kua lata ke takitaki aki e hoa ka mau mo lautolu ka uiina?

18 Kua fakamamao foki e tau fekafekau ha Iehova he tau puhala fakalalolagi, ka utakehe e fiafia mo e lilifu he Kerisiano he aho mau, po ke fakatupetupe e loto manamanatu he falu. Ma e fakatai, kua nakai lata ia lautolu ke talahau e tau vaiga ke he mahani fakataane mo e fifine mo e kalo mai he fefeua mo e tau tala fakaholoholo ne fakamā e hoa mau foou mo e falu. (Tau Fakatai 26:18, 19; Luka 6:31; 10:27) Kua kalo kehe mai foki a lautolu he taute e tau mauhoana mo e mautaane ne lalahi mamahaki ti tauuka, kua nakai fakakite e mahani fakalatalata, ka e fakatātā e “tau mena he mouiaga nai ke hula ki ai.” (1 Ioane 2:16) Kaeke kua tauteute a koe ke mau, kia tokaloto kua manako a Iehova ke manatu e koe e aho pauaki ia haau mo e fiafia, ka e nakai liu onoono ki ai mo e tokihala. *

TOASTING—KO E FAKAMAILOGA FAKALOTU KIA?

19, 20. Ko e heigoa e talahauaga he taha tohi hagaao ke he kamataaga he toasting, ti ko e ha kua nakai talia he tau Kerisiano e aga fakamotu nei?

19 Ko e taha fakamanatuaga ne fa taute tumau he tau aho mau mo e tau toloaga fiafia, ko e toasting. Ko e tohi he 1995 International Handbook on Alcohol and Culture ne pehē: “Ko e toasting . . . liga ko e vala he aga fakamotu mai i tuai ne taute agaia he vahā nei, ke liligi e mena tuga e uaina mo poa ko e vai tapu ne foaki ke he tau atua . . . ke moua e monuina, he talahau [he taha tagata] e vala he liogi ke ‘moui loa!’ po ke ‘kia malolō!’”

20 Mooli ai, kua nakai manamanatu e falu ke he toasting ko e tauteaga fakalotu po ke fakataulatua. Ka ko e aga fakamotu ia ke lagaki hake e tau kalase ke he lagi, kua liga onoono ki ai ko e ole ke he “lagi”​​—ma e malolō mua ue atu​​—ke moua e monuina ke he puhala ne nakai felauaki mo e talahauaga he Tohi Tapu. *

‘KO MUTOLU KUA FAKAALOFA KIA IEHOVA, KIA FAKAVIHIA E TAU MENA KELEA’

21. Pete ni he nakai fakavē ke he tau mena fakalotu, ko e heigoa e tau fakamanatuaga talahaua ka kalo kehe mai e tau Kerisiano i ai, mo e ko e ha?

21 He manamanatu ke he tuaga he tau mahani he vahā nei ne kua kelea lahi​​—ko e tuaga ia ne fakaohooho katoatoa e Papelonia Lahi​​—he falu motu, ne taute pauaki e tau fakaholoaga ke fakamanatu lagataha he tau e puhala moui he tau tagata taane ne nonofo mo e tau tagata taane po ke fifine mo e fifine. Kua lata nakai ma e tau tagata ne fakaalofa ki a Iehova ke fakalataha atu po ke kitekite ke he tau fakamanatuaga nei? Ka taute pihia e lautolu kua fakakite mooli nakai e lautolu e vihiatia pauaki ke he tau mena kelea? (Salamo 1:1, 2; 97:10) Kua mua e mitaki ke fifitaki e aga he tagata tohia he tau salamo he liogi: “Kia fakamafoki kehe e koe hoku mata neke kitekite ke he tau mena nakai aoga”!​​—Salamo 119:37.

22. Ko e tau magaaho fe ka fakaaoga he Kerisiano e loto manamanatu haana ke fakalataha ke he fakamanatuaga po ke nakai?

22 Ka hoko e tau aho okioki he lalolagi, kua lata e Kerisiano ke fakaeneene ke nakai fakakite he mahani haana kua taute foki a ia he fakamanatuaga. Ne tohi e Paulo: “Hanai, po ke kai mena a mutolu, po ke inu a mutolu, po ke eke e mutolu taha mena, kia eke e mutolu e tau mena oti kana ke fakaheke ai ke he Atua.” (1 Korinito 10:31; kikite e puha “ Taute e Tau Fifiliaga Pulotu.”) Kaeke ko e aga fakamotu po ke fakamanatuaga kua nakai fai tauteaga fakalotu, mo e nakai fai vala fakapolitika po ke fakahakehake ke he motu, mo e nakai moumou ha matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu, kua lata mogoia he tau Kerisiano ke igatia ni mo e taute e fifiliaga fakatagata ke fakalataha po ke nakai. He magaaho taha ia, kua lata a ia ke manamanatu ke he tau logonaaga he falu ke nakai fakatupetupe a lautolu.

FAKAHEKE E ATUA KE HE TAU KUPU MO E TAU MAHANI

23, 24. Puhala fe ka maeke ia tautolu ke fakamatala atu fakamitaki hagaao ke he tau tuaga tututonu ha Iehova?

23 Tokologa e tagata ne manamanatu ko e tau aho okioki ko e magaaho pauaki a ia ma e tau magafaoa mo e tau kapitiga ke fakapotopoto auloa. Ti ka tuahā noa e taha tagata kua ai fakaalofa po ke pāpā maō e tau taofiaga ha tautolu ke he Tohi Tapu, kua lata a tautolu ke fakamaama fakamitaki, na uho ke he Tau Fakamoli a Iehova e lafiaga ati hake he tau magafaoa mo e tau kapitiga. (Tau Fakatai 11:25; Fakamatalaaga 3:12, 13; 2 Korinito 9:7) Kua fiafia a tautolu ke lafi auloa mo e tau fakahelehele ha tautolu he tau katoa, ka ko e fakaalofa lahi ha tautolu ke he Atua mo e tau tuaga tututonu haana, ati nakai manako a tautolu ke takiva e tau toloaga fiafia pihia aki e tau aga fakamotu ka fakaita a Ia.​​—Kikite e puha “ Tapuakiaga Mooli ne Tamai e Fiafia ne Mua Atu.”

24 Kua moua he falu Fakamoli e tau fua mitaki he fakamaama age ke he tau tagata ne hūhū fakamakutu e tau vala tala mai he veveheaga 16 he tohi Ko e Heigoa ne Fakaako Mooli he Tohi Tapu? * Kia manatu, ko e ha tautolu a foliaga ke talia he tagata e tapuakiaga mooli, ka e nakai ke mua he taufetoko. Ko e mena ia kia fakalilifu, fakatumau e mahani molū, mo e “aua neke noa ha mutolu a tau kupu mo e fakaalofa, kia fakamasima ke he masima.”​​—Kolose 4:6.

25, 26. Lagomatai fēfē he tau mamatua e tau fanau ha lautolu ke ati hake e tua mo e fakaalofa ki a Iehova?

25 Ha ko tautolu ko e tau fekafekau ha Iehova, kua iloa mitaki e tautolu e tau fakaakoaga. Iloa e tautolu e kakano ne talitonu mo e taute e falu a mena ka e fakamamao mo e falu. (Heperu 5:14) Ko e mena ia ma tau mamatua, kia fakaako e tau fanau ha mutolu ke manamanatu ke he tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu. Ka taute pihia, to ati hake e mutolu e tua ha lautolu, mo e lagomatai ke tali mai he Tohi Tapu ke he tau tagata ne hūhū hagaao ke he tau taofiaga ha lautolu, ti fakamafana age foki kua fakaalofa a Iehova ki a lautolu.​​—Isaia 48:17, 18; 1 Peteru 3:15.

26 Ko e tau tagata oti ne tapuaki ke he Atua “mo e agaga mo e fakamoli,” kua kalo kehe a lautolu mai he tau fakamanatuaga ne nakai moua mai he Tohi Tapu mo e eketaha ke mahani fakamooli ke he tau mena oti he moui. (Ioane 4:23) He vahā nei, tokologa ne manatu kua nakai fai aoga e mahani fakamooli. Ka e to kitia e tautolu he veveheaga ka mui mai, kua mitaki lahi tumau e tau puhala he Atua.

^ para. 3 Kikite e puha “ Lata Nakai Au ke Fakalataha ke he Fakamanatuaga?” Ko e tau aho “fakatapu” mo e tau fakamanatuaga ne tohi ai he Watch Tower Publications Index, ne taute fakailoa he Tau Fakamoli a Iehova.

^ para. 5 He fakavē ke he fakamauaga he Tohi Tapu mo e tau tala tuai, ne liga fanau a Iesu he 2 F.V.N. he mahina faka-Iutaia ko Etanima ne tatai ke he Sepetema/Oketopa he kalena ha tautolu he vahā nei.​​—Kikite e Insight on the Scriptures, Volume 2, lau 56-57, ne taute fakailoa he Tau Fakamoli a Iehova.

^ para. 11 Ne poaki he maveheaga he Fakatufono ke he fifine ka mole e fanau he tama, kua lata a ia ke foaki e poa ha ko e agahala ke he Atua. (Levitika 12:1-8) Ko e tuaga momoko ke manatu kua fakaholo age he tau matua ke he tau fanau e agahala, ko e poa nei ka lagomatai e tau matua Isaraela ke moua e onoonoaga lagotatai ha kua fanau e tama ha laua, ti lagomatai a laua ke ua fifitaki e tau aga pouliuli ke fakamanatu e tau tūtau.​​—Salamo 51:5.

^ para. 13 Ko Eostre (po ko Eastre) ko e atua fifine foki he fanafanau loga. Hagaao ke he The Dictionary of Mythology, “ne taha e lāpiti haana he mahina ne fiafia lahi ke he tau fufua moa ti fa fakatatai a ia ke ulu tuga e lāpiti.”

^ para. 18 Kikite ke he tolu e vala tala hagaao ke he tau aho mau mo e tau fakalatahaaga fiafia he The Watchtower, Oketopa 15, 2006, lau 28-31, mo e Ko e Kolo Toko, Novema 1, 2006, lau 8-17.

^ para. 20 Kikite ke he The Watchtower, Fepuari 15, 2007, lau 30-31.

^ para. 24 Ne taute fakailoa he Tau Fakamoli a Iehova.