1. ¿Pikunatataq Jehová Diosqa llaqtanman asuykachimun, hinaspa imanasqataq rikchan-rikchanlla kananku Diospa munasqanman hina kawsanankupaq?

JESUSMI nirqa: “Cheqap yupaychaqkunaqa Dios Taytatam cheqap espiritupi yupaychanqaku. Paymi chaynata munan llapa yupaychaqninkuna rurananta”, nispa (Juan 4:23). Jehová Diosmi kuyaqninkunata Kikinman hinaspa Churinman asuykachimun (Juan 6:44). Ancha favorecesqam kanchik llaqtanman asuykachimuwasqanchikmanta. Chayna kaptinpas sacre-sacre engañakuqpa toqllanpi wichiykunamantam peligropi kachkanchik. Mana wichiykunapaqqa rikchan-rikchanlla kaspanchikmi ‘Señorninchikta agradanapaq’ kallpanchakunanchik (Efesios 5:10; Apocalipsis 12:9).

2. ¿Imaynatam Jehová Dios qawan paypa yupaychayninta taytacha-mamacha yupaychaywan chaqruyta? Willarimuy.

² Yuyarisunchik Sinai orqopi pasasqanmanta. Israel runakunam Aaronta mañakurqaku taytachata rurapunanpaq, paykunata kasuspanmi Aaronqa qorimanta malta torota rurarqa. Tukuy atiyniyoq Diospa rikchayninta hina chay rurasqanta qawachiyta munaspanmi nirqa: “¡Paqarinmi Tayta Diospaq fiesta kanqa!”, nispa. ¿Imaynatam Jehová Diosqa chay rurasqankuta qawarqa? ¿Imatam rurarqa taytachata yupaychanankupaq fiesta rurasqankumanta? Jehová Diosqa castigarqam. Taytachata yupaychasqankumantam yaqa 3.000 runakuna wañuchisqa karqaku (Exodo 32:1-6, 10, 28). ¿Imatam yachachiwanchik kay willakuy Diospa kuyakuyninpi takyay munaqkunata? ‘Diospa millakusqan kaqkunata mana hapinapaq’, hinaspa kallpanchakuspa  Jehová Diosllata yupaychanapaqmi (Isaias 52:11; Ezequiel 44:23; Galatas 5:9).

3, 4. ¿Imanasqataq yachananchik costumbrekunamantawan fiestakunamanta Bibliapa imam nisqanta?

³ Punta cristianokunapa tiemponpipas Diosta qepanchaqkunaqa karqam. Qallariypiqa manam achkachu karqaku apostolkuna kasqanrayku. Apostolkunapa wañukusqanku qepatam ichaqa Diosta qepanchaqkunaqa pantasqa religionkunapa costumbrenkunata, fiestankunata hinaspa ‘sapaqchasqa punchawkunata’ allinpaq hapirqaku, chaykunataqa kunanpas allinpaqmi hapinku (2 Tesalonicenses 2:7, 10). Kay yachachikuypim qawasunchik chaykunamanta wakin ejemplokunata. Qawasunchikmi chay fiestakuna otaq costumbrekuna Diospa munasqanman hina mana kasqanta, aswanqa Satanaspa munasqanman hina kasqanta, qawasunchiktaqmi aychapa munasqanman hina kasqanta hinaspa ‘hatu-hatun Babiloniapa’ creenciankutawan layqa rurasqanta yachachisqantapas (Apocalipsis 18:2-4, 23). * Chay costumbrekuna otaq fiestakuna pantasqa religionkunamanta qallarimusqantaqa Jehová Diosqa yachanmi, chaymi ñawpaq tiempopi hina qawan millakuypaq. Chaynaqa, Diospa imayna piensasqanpim aswanqa reparananchik (2 Juan 6, 7).

⁴ Cristianokunaqa yachanchikmi yaqa llapan fiestakunawan costumbrekunaqa Diospa mana agradonpaq kasqanta. Chaymi kallpanchakunanchik chaykunapi mana chaqrukunanchikpaq. Qawasunchikyá imaraykum chaykunata Dios cheqnisqanmanta. Chay fiestakunawan costumbrekuna Diospa kuyakuyninpi takyananchikpaq sasachakuq kasqanta yachaymi, astawanraq kallpanchawasunchik chaykunamanta karunchakunanchikpaq.

5. ¿Imanasqataq ninchik diciembre killapa 25 kaq punchawninpi Jesus mana nacesqanmanta?

⁵ Bibliapiqa manam ninchu Jesuspa nacesqan punchawta yuyarinapaqqa.  Manayá yachanchikchu ima punchawpi nacesqantaqa. Ichaqa seguropunim kachwan diciembre killapa 25 kaq punchawpi mana nacesqanmanta. * ¿Imanasqa? Israel nacionpiqa Diciembre killapim llumpayta chirin, Lucas 2:8-11 nisqanpi hinaqa Jesuspa nacesqan punchawpim ‘purun [sitiopi] karqa michiqkuna’. (Manamá watantinchu purun sitiokunapiqa yachaqku, watantin yachaptinkuqa Lucas libroqa yanqapaqchiki purunpi michiqkunamantaqa rimanman karqa.) Chaymantapas chay tiempopim Belen llaqtapiqa paran hinaspa ritin, chaymi oveja michiqkunaqa ‘purun’ sitiokunapiqa mana qepaqkuchu, aswanqa kanchanmanmi qaykuqku. Manataqmi qonqananchikchu Rey Augustopa kamachisqanman hina, Joseywan Maria censachikunankupaq Belenman risqankumanta (Lucas 2:1-7). Judiokuna Roma nacionpa contranpi kasqankuta yachachkaspanqa, Reyqa manachiki paranan chiri tiempopiqa nacesqanku llaqtaman rinankupaqqa kamachinmanchu karqa.

6, 7. a) ¿Imaynatam qallarirqa Navidad fiestapi costumbrekuna? b) Navidadpi regalo qonakusqankuwan Diosta serviqkunapa regalo qonakusqankuwanqa, ¿imapim mana chaynallachu?

⁶ Chaynaqa, ¿imaynatam Navidad fiestaqa qallarirqa? Pantasqa religionkunapa costumbrenkunamantam. Huk costumbrem saturnales nisqa fiesta karqa, chaytaqa ruraqku kawsaykuna qespichiq Saturno sutiyoq Roma nacionpi taytachapaqmi. Enciclopedia de la Religión Católica, libropa nisqanman hinam diciembre killapa 25 kaq punchawpi Mitra sutiyoq diosta yupaychaq runakuna fiestata ruraqku “mana vencey atina Inti lloqsimusqanmanta”. Chay libroqa nintaqmi “catolico runakuna chay punchawpi Jesuspa nacesqan punchaw festeqayta” qallarisqankumanta, chaynapi achka runakuna “fiestaman rinankupaq”. Kaytaqa rurarqaku Jesuspa wañukusqanmanta yaqa kimsa pachak wata qepatañam.

 ⁷ Chay fiestakunapiqa Diosta mana yupaychaqkunam regalokunata qonakuqku hinaspa convidokunata ruraqku, kunanpas chay costumbrekunaman hinam Navidad tiempopiqa ruranku. Navidadpi regalo qonakusqankuqa manam 2 Corintios 9:7 kamachisqanman hinachu, chaypim nin: “Sapakamayá qochun sonqonpi tanteasqanman hina, ama llakikuspachu nitaq obligasqachu, Diosqa kuyan kusikuywan qoqtam”, nispa. Cheqap cristianokunaqa kuyakuywanmi regalanchik mana imatapas suyaspa, manataqmi obligasqachu (Lucas 14:12-14; leey Hechos 20:35). Chaymantapas Navidad tiempopi afanakuymanta chaynataq manukuymanta librasqa kasqanchikwanmi hawka tarikunchik (Mateo 11:28-30; Juan 8:32).

8. ¿Jesuspa nacesqan punchawpichu adivinaqkunaqa regalokunata aparqaku? Willarimuy.

⁸ Pipas ninmanpaschá Jesus naceruptin adivinokuna regalokuna qosqankumanta. Ichaqa, manam chaynachu. Chay adivinokunaqa agradecekusqankuraykum ñawpa tiempopi costumbreman hina regalokunataqa qorqaku (1 Reyes 10:1, 2, 10, 13;  Mateo 2:2, 11). Manamá nacesqan punchawchu watukurqaku, aswanqa nacesqanmanta killakuna pasaytañam.

9. Bibliapa willakusqanman hina, ¿imataq pasakurqa santokusqankupi?

⁹ Ñawpaq tiempopipas kay tiempopi hinam wawa naceptinqa kusikuy karqa. Bibliaqa manam willawanchikchu Dios serviqkunapa santokusqankumantaqa (Salmo 127:3). Ichaqa willanmi Faraon hinaspa Herodes santonku festeqasqankumanta (leey Genesis 40:20-22; Marcos 6:21-29). Santokusqankutam qawachin mana allinpaq kasqanta, Herodes santokuptinmi Bautizaq Juanpa umanta qorururqaku.

10, 11. ¿Imanasqataq ñawpaq cristianokunaqa mana santokurqakuchu?

¹⁰ Las cosas nuestras de cada día sutichasqa libropa nisqanman  hinam ñawpa cristianokunaqa “yacharqaku kay fiestakuna rurayqa [...] pantasqa religionkunapa costumbrenman hina kasqanta”. Grecia hinaspa Roma nacionmanta runakunam creeqku ‘waqaychaq espirituyoq kasqankuta’, chaynataq ‘wañunanku punchawkama chay espiritu imakunamantapas waqaychasqanta’, creerqakutaqmi ‘runa hinaspa waqaychaq espiritupas santokusqanmanta’ (Gran Enciclopedia Rialp). Chaymantapas, pachaknintin watañam nacesqa punchawtaqa espiritismowan tupachinku, aswanraqmi horoscopo nisqankuwanqa.

¹¹ Pantasqa religionkunawan chaynataq espiritismo nisqawan santokuy tupaptillanchuqaya cristianokunaqa mana santokurqakuchu, aswanqa huk asuntoraykuraqmi. ¿Mayqantaq chay? Humilde kasqankuraykum. Yacharqakum nacesqanku punchaw mana festejanapaq kasqanta (Miqueas 6:8; Lucas 9:48). * Jehová Diosllatam hatunchaqku hinaspa agradecekuqku tukuy ima unanchaq kasqanrayku (Salmo 8:3, 4; 36:9; Apocalipsis 4:11). *

12. ¿Imanasqataq ninchik wañukusqanchik punchawmi nacesqanchik punchawmantaqa aswan allinqa nispa?

¹² Diosman sonqo pipas wañuspanqa kawsarimunanpaqmi yuyarisqa kanqa (Job 14:14, 15). Chaymi Eclesiastes 7:1 nin: “Miski asnaq olormantapas aswan allinqa honorniyoq kaymi. Runapa nacesqan punchawmantapas aswan allinqa wañukusqan punchawmi”, nispa. Kay textopi “honorniyoq” kayqa tukuy sonqowan Diosta servispanchik reqsichikuymi. Cristianokunataqa manam pipa nacesqan punchawta yuyarinapaqchu kamachiwanchik, aswanqa Jesuspa wañukusqan punchawta yuyarinallapaqmi, salvawaqninchik kasqanrayku (Hebreos 1:3, 4; Lucas 22:17-20).

13, 14. ¿Imaynatataq qallarimurqa Semana Santa otaq pascua fiestapi costumbrekuna?

¹³ Pascua fiestataqa ruranku Jesuspa wañukusqantawan kawsarimusqanta yuyarinankupaqmi. Ichaqa kay fiestaqa pantasqa religionkunawan hinaspa Diospa cheqnisqan costumbrekunawanmi chaqrusqa kachkan, ejemplopaq procesionkunawan. Las Grandes Religiones Ilustradas nisqa qellqapa willakusqanman hinaqa manaraq Jesucristo kay pachaman hamuchkaptinmi Babilonia llaqtapi runakuna “taytacha-mamachakunata yupaycharqaku [...]. Ancha valorniyoq pachakunawanmi pachachiqku, sumaq alhajakunawanmi churaqku, sumaq altarkunapi tiyachiqku hinaspam procesionpi hombrokuykuspa muyuchiqku”, nispa.

¹⁴ Jehová Diosqa manam haykapipas munanmanchu, Churinpa wañukusqantawan kawsarimusqanta pantasqa religionkunapa costumbrenman hina yuyarinapaqqa (2 Corintios 6:17, 18). Chaymi Bibliapiqa mana tarinchikchu Cristo kawsarimusqanmanta festejanapaq kamachikuytaqa. Wakin nacionkunapiqa Diospa millakusqan sutikunawanraqmi sutichanku pascua fiestataqa.

15. Todos los Santos hinaspa wañusqakunapaq fiesta rurasqankuqa, ¿ima creenciakunaman hinaspa costumbrekunaman hinam kachkan?

¹⁵ Huklaw nacionkunapiqa Catolico iglesiapa “santonkunata” yuyarispam Todos los Santos nisqa fiestataqa ruranku noviembre killapa punta kaq punchawninpi. Manam yachanchikchu imanasqam chay punchaw akllasqankumantaqa. La New Catholic Encyclopedia nisqa qellqam willakun Europa hinaspa Islas Británicas nisqan lawpi, celtas nisqanku runakuna Todos los Santos fiestata qallarichisqankumanta. Hina chay qellqam willakun, ‘noviembre killapa punta kaq punchawninpi celtas nisqa runakuna chiri tiempo qallarisqanrayku, Todos los Santos  fiestata festejanankupaq allinpaq hapisqankumanta. Chay fiestaqa tupanmanpaschá Samhain nisqa fiestawanpas, chayqa karqa druida nisqa wañusqa runakunata yuyarinankupaqmi’. Noviembre killapa iskay kaq punchawninpi wañusqakunapaq fiesta rurasqankumantapas chay libroqa ninmi: “500 watamanta 1500 watakamam creeqku wañusqakunapa alman purgatorio nisqamanta nina hina, layqa hina, hampatu hina otaq tukuy imaman rikchakuspan, enemigonkunaman rikurimusqanmanta”. Mikuymanta ofrendakuna ruray, misa rurachiy hinaspa huk costumbrekuna rurasqankupas kunankamam rurakun. Todos los Santos hinaspa wañusqakunapaq fiesta rurasqankuqa pantasqa religionkunapa creenciankuman hinaspa costumbrenkuman hinam kachkan hinaspapas Jehová Diostam piñachin.

16, 17. a) ¿Imanasqataq casarakuqkunaqa llaqtanpi costumbrekuna Diospa munasqanman hina kananpaq segurakunanku? b) ¿Imatam yachananchik casarakuptinku; arrozwan, waytawan hinaspa chayman rikchakuq kaqkunawan maqchisqankumanta?

¹⁶ Pantasqa religionkunapiqa ‘casarakuykunapi kusikuykunaqa manañam kanqañachu’ puchukananpaq kasqanrayku (Apocalipsis 18:23). ¿Imanasqataq puchukanqa? Espiritistakunapa rurasqanwan chaqrukusqanraykum. Casarakuypi wakin costumbrekunaqa espiritismowanmi chaqrusqa kachkan, chaymi casarakuqkunata qallariymantapacha mana allinpi tarichinman (Marcos 10:6-9).

¹⁷ Kay costumbrekunataqa sapa nacionpim munasqankuman hina ruranku, ichaqa manam qonqananchikchu pantasqa religionkunapi qallarisqanta. Huknin kaq costumbrem casarakuqkuna chaynataq casarakuyman riqkuna suerteyoq kanankupaq rurasqanku (Isaias 65:11). Chay costumbrepi arrozwan, waytakunawan hinaspa chayman rikchakuq kaqkunawan maqchisqankumanta rimarisun. Chaytaqa rurarqakupaschá chayllaraq casarasqakunata mana allin espiritukuna mana dañananpaq. Chaymantapas arroztaqa achka wawa-churiyoq kaywanmi hinaspa unay kawsakuywanmi tupachirqaku. Chaynaqa, Diospa  kuyakuyninpi takyayta munaspaqa manam ruranachu pantasqa religionkunapa costumbrenkunataqa (leey 2 Corintios 6:14-18).

18. ¿Bibliapi mayqen textokunatataq yuyarinanku casarakuqkuna, chaynataq casarakuypi fiestaman riqkunapas?

¹⁸ Jehová Diosta serviqkunaqa manataqmi casarakuy punchawta yanqachaq kaqkunata otaq hukkunapa concienciankuta hukmanyachiq kaqkunataqa rurankuchu. Mana allin rimaykunataqa otaq penqaypi churanapaq rimaykunataqa manam rimankuchu, manataqmi casarakuqkunata nitaq hukkunatapas penqaypi churankuchu tupa-tupaykachispa rimaykunawanqa (Proverbios 26:18, 19; Lucas 6:31; 10:27). Casarakuspaqa manataqmi achka qollqepa chanin fiestatachu ruranku, chaykunaqariki ‘hatunchakuspa’ kapuqniyoq kasqanta qawachinallanpaqmi (1 Juan 2:16). Jehová Diosqa munanmi casarakusqanku punchawta kusikuywan yuyarinankuta. *

19, 20. ¿Ima nintaq huk qellqa tomaspanku salud nisqankumanta, hinaspa imanasqataq cristianokunaqa mana chaynataqa ruranankuchu?

¹⁹ Casarakuypi hinaspa kusirikunapaq huñunakuykunapim runakunaqa salud nispa tomanku. 1995 kaq watapim salud nispa tomaymanta huk qellqa nirqa: ‘Ñawpaq tiempopim taytachankuman ofrendapi qorqaku vinota otaq huk rikchaq tragokunata [....] ‘salud’ nispankum mañakuqku unay wata kawsanankupaq otaq allinlla kanankupaq’, nispa (International Handbook on Alcohol and Culture).

²⁰ Tomaspanku salud nisqankutaqa manayá lliw runakunachu religionwan otaq costumbrekunawan tupachinku. Chayna kaptinpas, tomaspanku copankuta altoman hoqarisqankuqa qawachichkanmanmi taytachakunata imapipas yanapananpaq mañakusqankuta. Kayna mañakusqankuqa manam Bibliapa yachachisqanman hinachu (Juan 14:6; 16:23). *

21. Pantasqa religionwan chaqrusqa kaptin otaq manapas, ¿ima fiestakunamantam cristianoqa karunchakunan hinaspa imanasqa?

²¹ Kay pachapi runakunaqa mana allin kawsakuyllapiñam tarikunku, wakinpiqa allpantinpi pantasqa religionkunam kallpanchan chayna tarikunankupaq. Wakin nacionkunapiqa fiestakunata ruranankupaqmi runakunaqa qollqewan yanapanku; ejemplopaq, carnavalta ruranankupaq, chaypimiki aychapa munasqanman hina tusunku hinaspa qari otaq warmi puralla millakuypaq rurasqankutapas allinpaq hapinku. ¿Allinchu kanman Jehová Diosta kuyaqkuna chaykunata qawayninku otaq chaykunaman riyninkupas? ¿Qawachichkanmankuchu mana allin kaqkunata cheqnisqankuta? (Salmo 1:1, 2; 97:10.) Salmos librota qellqaq hinam ñoqanchikpas Diosta kaynata mañakunanchik: “Yanqa kaqkunata ama qawanaypaqyá waqaychaykuway”, nispa (Salmo 119:37).

22. ¿Haykapim cristianokunaqa conciencianman hina tanteananku fiestakunaman rinanpaq otaq manapas?

²² Costumbrenman hina fiesta kasqan punchawkunapiqa, cristianokunaqa cuidakunankum mana imaniraqllatapas chay mana allin costumbrekunawan chaqrukunankupaq. Chaymi Pablo nirqa: “Mikuspapas tomaspapas otaq huk rikchaqta ruraspapas llapantayá ruraychik Dios honrasqa kananpaq”, nispa (1 Corintios 10:31; qawariy  “Allinta tanteakunapaq yanapakuymanta” niq yachachikuyta). ¿Imatataq rurachwan fiestakunawan costumbrekuna, Bibliapa kamachisqanpa contranpi mana kaptinqa otaq politicawan, pantasqa religionwan hinaspa nacionkunapa fiestankunawan mana chaqrusqa kaptinqa? Chayna kaptinqa cristianokunaqa sapakamam tanteanan rinanpaq otaq manapas. Ichaqa hukkunapa piensasqanpim reparanan mana pitapas hukmanyachinanpaq.

23, 24. ¿Imaynatam Jehová Diospa kamachikuyninkunamanta sumaqllata willachwan?

²³ Achka runakunam fiestakunatawan costumbrekunataqa qawanku  familiankuwan hinaspa amistadninkuwan huñunasqa kanankupaq. Chaymi Jehová Diospa testigonkunamanta mana allinta piensaspanku ninmanku mana imapipas chaqrukusqanchikta hinaspa runamasinchiktapas mana kuyasqanchikta. Chayna kaptinqa sumaqllatam willachwan kuyasqanchik amistadkunawan huk punchawpi kusirikunapaq huñunakusqanchikta (Proverbios 11:25; Eclesiastes 3:12, 13; 2 Corintios 9:7). Cheqapmá, kusirikunapaq huñunakusqanchiktaqa manam yanqacharuyta munanchikchu Diosta piñachiq hinaspa kamachikuyninkunapa contranpi kaq costumbrekunawanqa (qaway  “Cheqap yupaychayqa kusichikunmi” niq yachachikuyta).

²⁴ Yachayta munaspanku runakuna tapukuptinkuqa, Jehová Diospa testigonkunam ¿Imatapunim Bibliaqa yachachin? * nisqan libropa 16 kaq yachachikuyninta servichikuspanchik allintapuni yachachinchik. Ichaqa manam pitapas upallachiytachu munanchik aswanqa Diosta reqsinankutam. Chaymi rimananchik ‘kachiwan tupachichkaq’ hina respetowan, kuyakuywan hinaspa ‘sumaqllata’ (Colosenses 4:6).

25, 26. ¿Imaynatam wawa-churikunata iñiyninkupi hinaspa Jehová Diosta astawan kuyanankupaq yanapachwan?

²⁵ Jehová Diospa testigonkunaqa Bibliapa yachachikuyninmantam allinta yachanchik. Yachanchikmi imanasqam wakin costumbrekunatawan fiestakunata mana rurasqanchikmanta (Hebreos 5:14). Wawa-churikunapas chaykunamantaqa yachanankum. Imanasqa chaykunata mana rurasqanchikmanta Bibliapa nisqanman hina yachachispanchikqa iñiynintam masyachinchik, iñisqankumanta tapuptinkupas Bibliapa nisqanman hina contestanankupaqmi yachachinchik, yanapanchiktaqmi Jehová Diospa kuyakuyninpi takyanankupaqpas (Isaias 48:17, 18; 1 Pedro 3:15).

²⁶ ‘Espiritupi’ hinaspa ‘cheqapwan’ Diosta yupaychanapaqqa manam kamachikuyninkunapa contranpi kaq fiestakunamanta karunchakuyllachu. Qatiqnin yachachikuypim qawasunchik tukuy imapi honrado kanamanta (Juan 4:23). Yachasunchikmi wakin runakuna honrado kayta mana allinpaq hapiptinkupas, Diosta kasukuyqa allin kasqanmanta.