1. ¿Pikunatan Jehová Dios llaqtanman apan? ¿Imarayku makilla kashananchis?

CHEQAQ cristianokunamantan Jesús kayta niran: “[Paykunan] Yayata yupaychanqaku Diospa Espiritunpa yanapasqan, Diospa kayninman [otaq cheqaq kayman] hinapuni, Yayaqa chay hina yupaychaqkunatan munan payta yupaychanankupaq”, nispa (Juan 4:23). Jehová Diosqa cheqaq kaqta munakuq runakunata maskhaspan llaqtanman apamun (Juan 6:44). Ñoqanchispas chay runakuna ukhupin kashanchis. Chhaynaña kaqtinpas urmasunmanmi yachaysapa Satanaspa toqllankunapi. Chay toqllakunaman mana urmananchispaqqa makillan kashananchis chaymantapas ‘imachus Señorpa sonqonta kusichiq kaqtan ruwananchis’ (Efesios 5:10; Apocalipsis 12:9).

2. ¿Imaynatan Jehová Dios qhawarin cheqaq religionta pantasqa religionwan chhaqruyta?

² Sinaí Orqoq qayllanpi sucedesqanta yuyarisun. Israelitakunan Aaronta niranku llutʼasqa diosta ruwananpaq, chaymi payqa qorimanta torillota ruwaran. Hinaspan niran: “¡Paqarinmi Señor Diospaq fiestata ruwasunchis!” nispa. Chayta nispaqa, ‘tukuy atiyniyoq Diospa rantinmi’ nispapas nishanman hinan karan. ¿Kusikuranchu Jehová Dios chay ruwasqankuwan? ¿Hinallatachu qhawaran cheqaq religionta pantasqa religionwan chhaqrusqankuta? Manapunin. Aswanmi chay ídolo yupaychasqankumanta 3.000 runakunata wañuchichiran (Éxodo 32:1-6, 10, 28). ¿Imatan chay willakuymanta yachanchis Jehová Diospa munakuyninpi takyayta munaqkuna? Manapunin ima ‘qhellitapas llaminanchischu’, rawrashaq sonqowanmi cheqaq yachachikuykunata hapʼikunanchis manataqmi ima ruwaywanpas qhellichananchischu (Isaías 52:11; Ezequiel 44:23; Gálatas 5:9).

3, 4. ¿Imanaqtinmi Bibliata tʼaqwinanchis lliw costumbrekunamanta hatun pʼunchaykunamantawan yachanapaq?

 ³ Apostolkunaq tiemponpipas yaqallan wakin cristianokuna cheqaq yachachikuykunamanta waqllipuranku. Apostolkunan ichaqa allin sayashaq perqa hina harkʼaranku chaykunaman mana urmanankupaq. Apostolkunaq wañusqan qhepamanmi ichaqa cheqaq yachachikuykunata mana munakuq cristianokuna ñawpa tiempopi pantasqa religionkunaq costumbrenkunata, fiestankunata, “hatun pʼunchayninkunatawan” ruwayta qallariranku. Chaykunatan kay tiempopi ninku, “cristiana fiestakuna”, nispa (2 Tesalonicenses 2:7, 10). Chay fiestakunapin rikukun “hatun Babilonia” nisqamanta hamuq kay ruwaykuna: sonqonkuq munasqan ruwaykuna, pantasqa yachachikuykuna, layqakuykunapiwan (Apocalipsis 18:2-4, 23). * Jehová Diosqa yachanmi chay costumbrekuna ñawpa tiempopi pantasqa religionkunamanta paqarimusqanta, chaymi chay tiempopi cheqnikusqanta hina kunanpas chay ruwaykunata cheqnikun. Chaymi Jehová Diospa munasqanman hinapuni imatapas ruwananchis (2 Juan 6, 7). Kay capitulopin yachasun wakin fiestakunamanta. Chaypin reparasun mana Jehová Diospa munasqanman hinachu kasqanta aswanpas kay pachaq ruwayninkuna kasqanta.

⁴ Llapa cristianokunan yachanchis Jehová Dios millay fiestakuna cheqnikusqanta. Chaymi ñoqanchisqa manapuni chay fiestakunaman rinanchischu nitaq munapayananchispaschu. ¿Imanaqtinmi Jehová Dios chay fiestakunata cheqnikun? Chaymantan kunan yachasun. Chayta yachasqanchismi yanapawasun Diospa munakuyninpi allinta takyananchispaq chay fiestakunata manapuni munapayananchispaqpas.

5. Jesusqa manan 25 pʼunchay diciembre killapichu naceran, ¿imaynapi chayta yachanchis?

⁵ Bibliapiqa manan ninchu Jesuspa nacesqan pʼunchaypi fiesta  ruwanata. Nitaqmi yachanchischu haykʼaq nacesqanta. Ichaqa manan 25 pʼunchay diciembre killapichu naceran. * ¿Imarayku chayta ninchis? Israel llaqtapiqa poqoy tiempon karan chay killapi. Jesuspa nacesqan killapin ichaqa Lucas 2:8-11 textopi nisqan hina ‘campopi michiqkuna kasharanku’ uywankuta michispa. (Michiqkuna watantin campopi qhepakunkuman karan chayqa manachá Bibliapi chay qelqakunmanchu karan.) Chay poqoy ukhupiqa sinchitan Belén llaqtapi paran ritʼintaqmi kanpas, chaymi chay tiempopi michiqkunaqa mana tutantinchu ‘campokunapi’ qhepakuqku aswanmi uywankuta michiruspa kanchankuman qatiyapuqku. Hinaspapas Roma suyupi kamachikuq Auguston kamachikuran llapa runakuna llaqtankupi qelqasqa kanankupaq. Chaymi Joseqa Mariawan Belén llaqtankuta riranku chaypi qelqasqa kanankupaq (Lucas 2:1-7). Chay kamachikuqqa yacharanmi judío runakuna Roma suyu cheqnikusqankuta, chayta yachashaspaqa manan kamachinmanchu karan poqoy ukhupi nacesqanku llaqtata rinankupaq.

6, 7. a) ¿Maymantan Navidad fiesta paqarimuran? b) ¿Imapin hukniray Navidad fiestapi regalokuna qonakuy cristianokunaq regalokuna qonakusqankuwan?

⁶ Chhaynaqa, ¿maymantan Navidad fiesta paqarimuran? Ñawpa tiempopi pantasqa religionkunamantan. Huknin fiestan karan saturnales nisqa, chay fiestapin chakrapi llankʼaqkunaq Saturno sutiyoq romano diosninkuta yupaychaqku. Enciclopedia de la Religión Católica nisqan hina, chay killallapitaqmi 25 pʼunchaypi ‘Intiq nacesqan’ pʼunchayta festejaranku, chay Inti diosta (Mitra nispan sutichaqku) yupaychaqkunapaqqa hatun pʼunchaymi karan. Chay qelqan nillantaq: “Chay pʼunchayllapitaqmi iglesiaqa [Cristoq] nacesqan pʼunchayta yuyariranku”, nispa. Chaytaqa ruwasqaku “Inti diosninkuta yupaychaqkuna astawanraq yapakunanpaqmi”. Chaytan Jesuspa wañusqanmanta kinsa pachak wata qhepataña ruwaranku.

 ⁷ Chay fiestakunapin regalokunata qonakuqku allin mikhunakunatataqmi waykʼuqkupas, chaykunatan kunanpas Navidad fiestapi ruwanku. Navidad fiestapi regalokuna qonakusqankuqa manan tupanchu 2 Corintios 9:7 textopi nisqanwan, chaypin nin: “Sapanka imaynatachus sonqonpi yuyaykusqanman hina qochun, ama llakisqachu, amataq kamachisqa hinapaschu. Diosqa kusisqa qoqtan munakun”, nispa. Cheqaq cristianokunaqa tukuy sonqomantan regalota qonakunchis, manan hukkuna kutichiwananchista yuyaykuspachu nitaqmi imapas kanantaraqchu suyanchis regalota qonanchispaq (Lucas 14:12-14; leey Hechos 20:35). Chaymantapas manañan chay fiestapi yanqapaq gastokunata ruwanchischu nitaqmi pimanpas manuchu kanchis (Mateo 11:28-30; Juan 8:32).

8. ¿Haykʼaqmi chʼaska qhawaqkuna Jesusman regalokunata aparanku?

⁸ Yaqapaschá wakin runakuna ninkuman: “¿Manachu chʼaska qhawaq runakuna regalokunata Jesusman aparanku nacesqan pʼunchaypi?” nispa. Manan chhaynachu karan. Chay tiempopiqa  hinatapunin allin reqsisqa runakunaman regalokunata apaqku, chaytan chʼaska qhawaq runakunapas ruwaranku (1 Reyes 10:1, 2, 10, 13; Mateo 2:2, 11). Chaymantapas manan nacesqan pʼunchaychu regalokunata aparanku aswanmi askha killakuna qhepataña wasinman aparanku.

9. ¿Imakunan karan Bibliaq willasqan iskay fiestakunapi?

⁹ Kay tiempopi hinan ñawpa tiempokunapipas huk wawaq nacesqan ancha kusikunapaq karan. Ichaqa manan Biblia willanchu Diospa mayqen kamachillanpas nacesqan pʼunchayta yuyarispa fiestakusqanmanta (Salmo 127:3). ¿Qonqarunkumanchu karan fiestakusqanku pʼunchaymanta qelqayta? Manan qonqarankuchu, mana chayqa manachá qelqankumanchu karan  Faraonpa, Herodes Antipas kamachikuqkunaq nacesqanku pʼunchayta yuyarispa fiestakusqankumanta. Chay fiestakusqanku pʼunchaypiqa millay ruwaykunan karan, Faraonpa fiestanpin huk runata seqʼoranku, Herodespa fiestanpitaq Bautizaq Juanpa umanta qhoruranku (leey Génesis 40:20-22; Marcos 6:21-29).

10, 11. ¿Imaynatan ñawpa cristianokuna qhawariranku nacesqa pʼunchay fiestakuyta? ¿Imarayku chhaynata qhawariranku?

¹⁰ Huk libron ñawpa cristianokunamanta kayta willan: “Paykunaqa nacesqanku pʼunchay fiestakuytaqa rikuranku [...] ñawpa pantasqa religionkunaq ruwayninta hinan”, nispa. Ñawpa tiempopi griegokuna romanokunapas creerankun huk espíritu otaq “huk dios nacesqanku pʼunchaymantapacha pakaykunanpi”, chaymi “sapanka runa nacesqanku pʼunchayta yuyarinankupaq fiestata ruwaranku”, nispan nillantaq huk libro. Hinaspapas pachak-pachak watakuna ñawpaqtaraqmi nacesqanku pʼunchayta tupachiqku chʼaskakuna qhawaywan astawanqa chʼaskakunata qhawaspa watuywan (horóscopo).

¹¹ Chaymantapas cristianokunaqa manan pantasqa religionwan nitaq layqakuykunawan tupasqanraykullachu mana fiestakuranku. Huchʼuyyaykukuq kasqankuraykun mana fiestakullarankutaqchu. Paykunaqa manan hatun pʼunchaypaq hinachu nacesqanku pʼunchayta qhawariranku (Miqueas 6:8; Lucas 9:48). * Aswanmi kawsay chaskisqankumanta agradecekuspa Jehová Diosllata hatuncharanku (Salmo 8:3, 4; 36:9; Apocalipsis 4:11). *

12. ¿Imarayku huk runaq wañusqan pʼunchay aswan allin kanman nacesqan pʼunchaymanta?

¹² Jehová Diospa munayninta huntʼaspa wañupuq cristianoqa Diospa yuyayninpin kashan qhepaman kawsarichisqa kananpaq  (Job 14:14, 15). Chaymi Eclesiastés 7:1 texto nin: “Aswan allinmi sumaqpaq hapʼisqa kay, qʼapaq hawinamantaqa. Aswan allinmi wañukapuy pʼunchay nacemuy pʼunchaymantaqa”, nispa. “Sumaqpaq hapʼisqa kay” nisqa simiqa nishan Jehová Diospa munayninta tukuy sonqowan ruwaspa paywan allin qhawarichikuymantan. Hinaspapas manan huk runaq nacesqan pʼunchayta yuyarinapaqchu kamachisqa kanchis aswanmi Jesuspa wañusqan pʼunchayta yuyarinapaq kamachiwanchis, paypa ‘sutillanpi’ qespichisqa kananchisrayku (Hebreos 1:3, 4; Lucas 22:17-20).

13, 14. ¿Maymantan paqarimun Semana Santa otaq Pascua fiesta?

¹³ Jesuspa wañusqanta kawsarimpusqantawan yuyarinapaqña chay fiestata ruwanku chaypas pantasqa religionkunaq ruwayninwanmi tupan. Chaypaq qhawarisun procesionkunamanta. Las Grandes Religiones Ilustradas nisqa qelqan nin: manaraq Jesucristo hamushaqtinmi Babilonia llaqtapi runakuna “idolokunata sumaq pʼachakunawan pʼachachiqku, sumaq alhajakunawan churaqku, sumaq altarkunapi tiyachiqku, procesionkunapipas horqoqku”, nispa.

¹⁴ Jehová Diosqa manapunin munanmanchu pantasqa religionkunamanta hamuq millay ruwaykunawan chhaqruspa Churinpa kawsarimpusqan pʼunchay yuyarinata (2 Corintios 6:17, 18). Chaymantapas Bibliapiqa manan kamachikunchu Churinpa kawsarimpusqan pʼunchayta yuyarinapaq. Wakin suyukunapiqa astawanraqmi Jehová Diosta pisichanku chay pʼunchayta millay sutikunawan sutichaspa.

15. ¿Maymantan paqarimun Layqakunaq Tutan nisqa fiesta? ¿Imakunatan ruwanku chay pʼunchaypi?

¹⁵ Layqakunaq Tutan, inglés simipi Halloween, chay sutin hamun “vispera de todos los santos” nisqa sutimanta. ¿Imaynapin chay fiesta paqarimuran? Chay fiestaqa 31 pʼunchay octubre killapin yuyarikun, chaypiqa manchachikuq millay pʼachakunawanmi churakunku. Chay fiestan paqarimuran Gran Bretaña, Irlanda suyukunapi kaq ñawpa celta sutiyoq llaqtamanta. Sapa watan 1 pʼunchay noviembre killaq qayllallanta killa huntʼaña  kashaqtin festejaranku “Chʼakiy tiempoq Tukukuyninta” (Samhain). Paykunapaqqa chay pʼunchaypin wañusqakunaq espiritun tiyasqanku cheqasmanta runakunaq kawsasqan pachaman hamuqku. Wasinkuman hamunanta yuyaykuspan paykunaqa mikhunakunata ukyanakunata ofrendata hina haywaqku chay espiritukuna mana phiñakunankupaq. Chay ñawpa costumbrekunatan kay tiempopi wawakunapas qatikushanku manchachikuq pʼachakunawan churarukuspa layqakuna hina pʼacharukuspa regalokunata qonankurayku manchachikuspa wasin-wasinta purisqankuwan.

16, 17. a) ¿Imaraykun casarakuy munaqkuna allinta qhawarinanku llaqtankupi casarakunapaq costumbrekunata? b) ¿Imaynatan cristianokuna qhawarinanchis arrozwan hachʼiyta misturawan tʼikakunawan tʼakaytapas?

¹⁶ As pisi tiempomanta Hatun Babilonia nisqa chʼusaqyachisqa kapuqtinqa “casarakuy fiestakunapi kusikuykunapas manañan kanqañachu” (Apocalipsis 18:23). ¿Imarayku? Layqakuykunawan huk millay ruwaykunapiwan chhaqrusqa kasqanrayku. Casarakuypi wakin costumbrekunaqa layqakuykunawanmi tupan, chay ruwayqa manan allinchu kanman casarakuqkunapaq (Marcos 10:6-9).

¹⁷ Chay costumbrekunata —manan kaqtakamachu llapa suyukunapi ruwanku— manaña millaypaq hinachu qhawarinku chaypas pantasqa religionkunamantan paqarin. Chay costumbrekunatan casarakuqkunapas casarakuyman minkʼasqa kaqkunapas ruwanku allin suerteyoq kanankupaq (Isaías 65:11). Chaypaq qhawarisun casarakuqkunata arrozwan hachʼisqankumanta, misturawan, tʼikakunawan tʼakasqankumantawan. Yaqapaschá ñawpaqpiqa mikhuykunawan millay espiritukunaq sonqonta thasnuykachiranku chhaynapi casarakuqkunata mana imananankupaqpas. Chaymantapas pachak-pachak watakuna ñawpaqmantaraqmi arrozta tupachinku askha wawakunayoq kaywan, kusisqa kawsaywan, unayta kawsaywan ima. Chaymi ñoqanchisqa karunchakunanchis chay millay costumbrekunamanta chhaynapi Diospa munakuyninpi allinta takyananchispaq (leey 2 Corintios 6:14-18).

18. ¿Bibliamanta ima textokunan yanapanman casarakuy munaqkunata casarakuyman minkʼasqa kaqkunatapas?

 ¹⁸ Jehová Diospa kamachinkunaqa manapunin casarakuyta otaq casarakuy fiestata pisichaq ruwaykunata ruwankuchu nitaq hukkunaq conciencianta pantachiq ruwaykunatapas ruwankuchu. Llapa runakunaq uyarisqan casarakuqkunamanta rimayta munaspankupas manan rimasqankuwan pitapas pisichankuchu nitaq millay chansakunawan casarasqakunata chaypi kaqkunatapas pʼenqachinkuchu (Proverbios 26:18, 19; Lucas 6:31; 10:27). Chaymantapas casarakuspaqa manan allin qhawarisqa kanankuraykuchu hatun fiestakunata ruwanku, chaykunaqa ‘kay pacha kawsaypi hatunchakuykunan’ (1 Juan 2:16). Jehová Diosqa manan munanchu casarakuqkuna casarakusqanku pʼunchayta yuyarispa ñakapakunankuta, aswanmi munan kusikuywan yuyarinankuta. *

19, 20. ¿Imaninmi huk libro “salú” ninakuymanta? ¿Imanaqtinmi cristianokuna mana chaykunata ruwankuchu?

¹⁹ Casarakuykunapi huk fiestakunapi imataña ukyanku chaypas hinatapunin “salú” ninakunku. 1995 watapin “salú” ninakuymanta huk libropi khaynata qelqakuran: “[Chay ruwayqa] ñawpa tiempopi runakuna tʼinkay otaq chʼallay ruwasqankuwanmi tupashanman. Chaypin paykunaqa [...] munasqankuta chaskinankurayku chʼuyanchasqa unuta diosninkuman haywaqku kayta nispa ‘¡unay watakunapaq kachun!’ otaq ‘¡salú!’” nispa.

²⁰ Yaqa llapa runakunan “salú” niyta, mana religionpa ruwayninta hinachu nitaq creenciata hinachu qhawarinku. “Salú” nispa vasota hoqariyqa “hanaq pachamanta” otaq espiritukunaq yanapayninta mañakuy hinan kanman. Chhayna saminchayta mañakuyqa manan Bibliaq nisqanman hinachu (Juan 14:6; 16:23). *

21. Religionkunamantaña hamun manaña chaypas, ¿ima fiestakunamantan cristianokuna karunchakunan, imarayku?

²¹ Hatun Babilonia nisqan huchayoq kay pachapi mana allin kawsay kananpaq. Sapa watanmi wakin suyukuna yanapakunku carnaval fiesta huk fiestakunapas aparikunanpaq. Carnaval fiestapiqa millay tusuykunan kan, hinaspapas warmipurapi qharipurapi qhelli ruwaykunan mastʼarikun. ¿Rinkumanchu chay fiestakunaman Jehová Diosta munakuqkuna, qhawallankumanpaschu? ¿Imata ruwaspan rikuchinkuman millay ruwaykuna cheqnikusqankuta? (Salmo 1:1, 2; 97:10.) Ñoqanchispas salmista hinan Diosmanta khaynata mañakunanchis: “Harkʼaykuway ama yanqa kaqkunata qhawanaypaq”, nispa (Salmo 119:37).

22. ¿Imayna fiestakuna kallaqtinmi cristianokuna concienciankuq nisqanman hina akllakunkuman?

²² Chay hina fiestakuna chayamuqtinqa manan imaynanmantapas cristianokunaqa yanapakunanchischu, mana chayqa hukkunan qhawawasunman. Chaymi Pablo niran: “Mikhunkichisña, ukyankichisña, imataña ruwankichis chaypas, lliwta ruwaychis Diosta hatunchanapaq”, nispa (1 Corintios 10:31; “ Allin yuyaywan akllakunapaq yanapaykuna” nisqa recuadrota qhawariy). Ichaqa, ¿imanisunmantaq religionkunawan politicawan mana chhaqrusqa kaq ruwaykunamanta fiestakunamantapas otaq Bibliaq mana harkʼasqan ruwaykunamanta? Chaytaqa sapanka cristianon akllakunan. Ichaqa allintan qhawarinan hukkunaq yuyaykusqantapas chhaynapi mana pitapas miskʼachinanpaq.

23, 24. ¿Imaynatan runakunaman willasunman Jehová Diospa kamachikuyninkunamanta?

²³ Yaqa llapa runakunan fiesta pʼunchaykuna chayamuqtin familiankuwan amigonkunawan ima huñunakunku. Chaymi chaykunaman mana riqtinchis ninkuman, Jehová Diospa  testigonkunaqa nishutan religionninkuman kʼaskakunku, runamasinkutapas manan munakunkuchu, nispa. Chhayna kaqtinqa sumaqllatan paykunaman willananchis munakusqanchis runakunawan sapa kuti kusirikunapaq huñunakusqanchismanta (Proverbios 11:25; Eclesiastés 3:12, 13; 2 Corintios 9:7). Sichus Diosta phiñachiq costumbrekunata ruwanapaq huñukusunman chayqa manan kusisqachu kasunman (“ Cheqaq religionllan kusichiwanchis” nisqa recuadrota qhawariy).

²⁴ Wakin Testigokunaqa ¿Imatapunin Biblia yachachin? * nisqa libropi 16 capitulopi kaq willakuykunawan yanapachikuspan runakunaq tapukuyninman allinta kutichinku. Ichaqa manan hukkunawan churanakunanchisraykuchu chaytaqa ruwananchis, aswanmi cheqaq yachachikuy runakunaq sonqonman chayananrayku. Chayrayku hukkunawan rimaspaqa respetowan llampʼu simiwan rimananchis, ‘ancha sumaqta’ ‘kachiwan kachichasqata hina’ (Colosenses 4:6).

25, 26. ¿Imatan ruwasunman wawanchiskunaq iñiynin qaqa hina kananpaq, Jehová Diosta astawan munakunankupaqpas?

²⁵ Jehová Diospa testigonkunaqa allin yachachisqan kashanchis. Yachanchismi ima fiestakuna allin kasqanta ima fiestakuna mana allin kasqantapas (Hebreos 5:14). Chaytaqa wawanchiskunapas yachanankun. Chaymi kallpachakunanchis Bibliapi kaq kamachikuykunata paykunaman allinta yachachinapaq. Chayta ruwasun chayqa iñiyninkupin qaqata sayanqaku, allin preparasqan kanqaku iñisqankumanta Bibliawan kutichinankupaq, Jehová Diospa munakuyninpipas allintan takyanqaku (Isaías 48:17, 18; 1 Pedro 3:15).

²⁶ “Diospa Espiritunpa yanapasqan, Diospa kayninman [otaq cheqaq kayman] hinapuni” Diosta yupaychanapaqqa manan Bibliaq contranpi kaq fiestakunallamantachu karunchakunanchis (Juan 4:23). Qatimuq capitulopin yachasun tukuy imaymanapi allintapuni purinamanta. Chaypin yachasun Diosta kasukuy allinninchispaq kasqanta manaña allinpaqchu runakuna qhawarinku chaypas.