VÄE 13
Kato‘ag Ne ‘Ạitu Fesiạ‘ Sin
“Ma ‘ạu la nā vahiạ la ‘ạus la ‘inea ne tes tä lelei se Gagaja.”
1. Kạinag famör tese ta Jihova futim se ia, ma ‘e rēko tese ta iris kop la nōnō mamaf fak‘at ma la ‘inea‘ia ne tes ta lelei se Gagaja?
“IRIS ne titi‘ȧk aire,” Jisu ‘ea, “täla titi‘ạki e se Ö‘fā ta ‘e ‘ata ma ‘e aire. Pō ‘e Ö‘fā ta aoaoa iris ne tape‘i la ‘on lelea‘ titi‘ȧk.” (Jone 4:23) ‘E avat ne Jihova räe e iris ne pa ‘es la titi‘ȧk se ia ‘e ‘ata ma ‘e aire
2. Sui‘ạkim räe ‘on Jihova se iris ne ȧs‘ȧk la tạunȧ‘ ag‘esea rot aier ta ma rot a‘sioksiko.
2 ‘Io se tē ne sok ‘eleaf se Sol ta Saineai ‘e avat ne lelea‘ Isireli ‘ea la Arone la fū‘ȧk ta ‘oris ‘ạitut. Arone kạu‘ȧk ma fū‘ȧk sin ta tupu‘et ne rē ‘e koula ka ‘ea ne tupuạ‘ ta‘ag a‘tatạu‘ȧk se Jihova. “Kato‘agat la rē se Jihova ‘e kā,” iạ ‘ea. Ka te ka Jihova fakfürmariạ‘ȧk ‘oris hạisoliạg ne rot aire ma rot sioksiko? ‘Igkȧ‘. Jihova al‘ȧk hạila‘oag ma famör 3,000 ‘e rēko iris titi‘ạkieris se tupue‘ ta‘ag. (Sại‘ạkiga 32:1-6, 10, 28) Ka tes ta ‘is rak ‘e tē ne soko? Kepoi ka ‘is pa ȧf‘ȧk ‘is ‘e hanis ‘on ‘Ạitu, ‘is kop la “se ‘atạk se ta tē se ma‘ma‘at” ma fe‘en la matạ‘ua aier ta ‘e tēet ma ne la rē ‘e sal rosrosi.
3, 4. Hün se tese ta nonoj la ‘is la tạupir se muạ‘ạkiạg fak Puk Ha‘a ‘e rēko ag fakhanua ma kato‘ag ne a‘a‘sok ‘e ‘on ‘i‘i?
2 Tesalonaika 2:7, 10) La fak ma ne ‘is la hạifäegag se kato‘ag ‘i, ‘io ne kato‘ag ‘i kel‘ȧk tapen ‘at ne rȧn te‘, ka ‘eake ‘at ‘on ‘Ạitu. ‘On fuạga, kato‘ag ‘i, rȧn te‘ ös la sok a‘his ma la: hoa‘ tū ‘os a‘häe se hea‘hea‘ ne foro, hạiasoagan la forȧs‘ạkia pilif ne rot a‘sioksiko ma ag fak‘atua
4 La fak ma ne ‘is lelea‘ rot fakKaristo aier, ‘is ‘inea ne kato‘ag ‘on rereag kat a‘oaf ra Jihova. Ka ‘is kop la a‘fūmou‘ȧk ‘e ‘os huga la se ‘es väeag ‘e kato‘ag ‘og. Ka ‘os la ‘io a‘lelei la ‘inea‘ia hün het ne Jihova fesiạ‘ se kạinag kato‘ag tape‘i täla a‘ne‘ne‘ạkia ‘os rērē pure la hȧ‘ạkia ‘is ‘e tēet ma ne la a‘noanoan ‘os la ȧf‘ȧk ne ‘is ‘e hanis ‘on ‘Ạitu.
KESMẠSI AS HOI‘ẠKIT SE TITI‘ẠKIẠG NE AS TA
5. Ka hün se tese ta ‘is la pō la aier‘ȧk ne Jisu kat a‘sū ra ‘e 25 Tisempa?
5 Puk Ha‘a kat ‘ea ra ne ma ‘on kato‘agat se terȧn a‘sū ‘on Jisu. Tē aire, kat ‘es ra ta le‘et ‘inea terạnit ne iạ a‘sū. Ka ‘is la pō la aier‘ȧk, ne iạ kat a‘sū ra ‘e 25 Tisempa ne agtạua av mạtit ne ut ta‘ag. * ‘On hün het ne ‘is pō la aier‘ạki e, ‘e rēko Luke ‘ea, “lelea‘ huȧ‘ sip ‘ie ‘e hanue ta, iris nōnō ke ‘e ufa” matmatạ‘ua ‘oris sipi ‘e av ne Jisu a‘sū. (Luke 2:8-11) Kepoi ka ‘e te‘ ne fạu ‘i iris “nōnō ke ‘e ufa” ma tē ta‘ag kat ‘es fuạg ra. ‘E rēko Petlehema ‘e av mạtit ta uạs ta mạtit ma sinou la vil, ma sipi la ‘e laloag rī ma lelea‘ huȧ‘ sipi kat a‘noa ra la “nōnō ‘e sisi.” La sokoa, Josefa ma Meri la‘ se Petlehema ‘e rēko Siạs Akusito fas‘ȧk la fȧ‘ as ‘on famör tūtū ‘atakoa. (Luke 2:1-7) Ma taf pạu ne Sisa kal fas‘ȧk ra se famör ne kat ‘oaf ra se puer fak Roam ta, la la‘aris se ‘oris hanua la fạ‘ia ‘oris asa ‘e ta av het ne mạtit pạu.
6, 7. (a) Ka Kesmạsi hün‘ȧk se tese? (e) Tes ta ‘on tūtū heta ‘e nā tē ne Kesmạsi ma nā tē ‘on lelea‘ rot fakKaristo?
6 Kesmȧs ta kat hün‘ȧk ra se Puk Ha‘a, ka se kato‘ag ‘on rot ne maksulu, la fak se Saturnalia ‘e Roma, kato‘agat la a‘häe‘ạkia Saturn, ‘oris ‘ạit ne veko. Ma New Catholic Encyclopedia ‘ea ne iris ne agag se ‘ạit ta Mithra a‘sokoa 25 Tisempa la “terȧn a‘sū ne as ne‘ne‘ ta” la agtạu se terȧn ne iris fiạk‘ạki. “Kesmȧs ta kamat ‘e av het ne titi‘ȧk se as ta ne‘ne‘ pạu ‘e Roma,” hạila‘oag ma senjuri fol ‘e vạhiạg ne alag ‘on Karisto ta.
Lelea‘ rot fakKaristo aire nā ‘e ‘oaf ne ‘oris huga
7 Tē ne a‘sok ‘e kato‘ag ‘i, iạ tatạu pạu ma tē ne a‘sok ‘e av kesmạsi ‘e terạni tē ‘i
8. Te ka famör häl poto nā tēfakhanis se terȧn a‘sū ‘on Jisu? Sui‘ạkia.
8 Ka, iris ‘on rereag la pō la uạkē‘ȧk ma ‘ea ne, te ka famör häl poto nā tēfakhanis se terȧn a‘sū ‘on Jisu? ‘Igkȧ‘. ‘E av fakPuk Ha‘a iạ ag het la nā tēfakhanis se le‘et ne rog, ta‘ag ta ‘amnȧk ‘on famör häl poto la nā tēfakhanis se Jisu. (1 Sạu 10:1, 2, 10, 13; Mataio 2:2, 11) Iris kat leum ra ‘e pogit ne Jisu a‘sū. ‘E avat ne iris ạsiof, Jisu ‘eake le‘ toa‘ a‘sūut ne tak ‘e ut hagag mạnmạnu, iạ siriena ‘e huạl his ‘on a‘sū ta ma iạ noh ‘e ta laloag rīit.
TES TA PUK HA‘A ‘EA ‘E RĒKO TERȦN A‘SŪ
9. Ka tes ta sok ‘e terȧn a‘sū ruạ ne af ‘e Puk Ha‘a?
9 Aier a‘sūag ‘on ta le‘ mea‘mea‘ het iạ tē hö‘ ‘oaf ti‘ut, ka Puk Ha‘a kat fäeag‘ȧk ra ta le‘ agagat ‘on ‘Ạitu a‘sokoa ‘on terȧn a‘sū ta. (Salamo 127:3) Tē ka ma ‘on terȧn a‘sūut af ‘e Puk Ha‘a? ‘I, terȧn a‘sū ‘on
10, 11. Tes ta räe ‘on famör rot fakKaristo ‘e ‘on mumua se a‘sokoag ne terȧn a‘sū, ma hün se tese?
10 The World Book Encyclopedia ‘ea ne “Lelea‘ rot fakKaristo ‘e ‘on mumua laloag‘ȧk a‘sokoag ne terȧn a‘sū se rot maksulu.” Famör Kirisi ‘e ‘on mumua, mā ne le‘et la
ma ‘on ‘atat ne pärea iạ ‘e avat ne iạ a‘sū e ma se tör ne ‘on mȧür ta. Puk hete‘ The Lore of Birthdays ‘ea, “ne ‘at he ta‘ag hạikạinagag ma ‘ạitut ne ‘on‘on terȧn a‘sūut ne famör te‘is a‘sū e.” Terȧn a‘sū, iạ hạikạinagag ‘el pạu ‘e ta av roat ma rakoag ne ruerue ne rȧn te‘, as ta, huạl ta ma hefu (astrology) ma aoag ‘e pa ‘ineat hün se tē ne la sok se ‘äea ‘e muạ (horoscope).11 Hün hoi‘ạkit ‘is kat tȧr ‘e ra terȧn a‘sū ‘e rēko iạ kamat ‘e tē ne maksulu ma tē faktimonio, ma lelea‘ ea‘ ‘on ‘Ạitu ‘e ‘on mumua kat tȧr ‘e ra iris ‘e rēko ‘oris muạ‘ạkiga tape‘ma. ‘E rēko tese ta ‘is la pō la ‘ea tē ta‘ag? Fā ma hạiạn ‘i huạg vạivại ma kat a‘häe‘ȧk ra ne ‘oris a‘sūum se rȧn te‘ pumuạ pạu ma nonoj la a‘sok. * (Maika 6:8; Luke 9:48) Ka iris a‘kölör‘ạkia ke Jihova ma ‘uạ‘uạ‘ạkia iạ ‘e rēko tē fakhanis ti‘ pumue te‘is mạuri. *
12. Ka la pō tapen la pumuạ se‘ terạnit ne ‘is ala ‘e terạnit ne ‘is a‘sū?
12 Iris ne al vạhia ka aier, ‘Aitu a‘häe‘ȧk iris ma a‘fūmou‘ȧk vạhia tē ne la mou se irisa ‘e avat ne ‘ut‘utum. (Jope 14:14, 15) Le‘ Marag ta 7:1: ‘ea “Pumuạ se‘ as rog lelei ‘e ta lol pene‘is tög a‘noa het, ma pumuạ se‘ terạnit ne ‘äe ala ‘e terạnit ne ‘äe a‘sū e.” “As rog lelei” iạ ta rogrog lelei ne ‘is pōom ‘e ‘Ạitu ‘e rēko aier ne ‘os agagat se ia. Tēet ne nonoj la ‘is la a‘pumuạ‘ạki, ta kato‘ag ‘eseat ne fas‘ȧk la famör rot fakKaristo la a‘soko, iạ ‘eake terȧn a‘sūut, ka alag
KATO‘AG TA EASTER
13, 14. Tes ta kamatag ne ag a‘pumuạ‘ȧk ne Easter?
13 ‘Inea ‘e rȧn te‘ ‘atakoa la kato‘ag ne fū hoi‘ạkiạg se‘ ‘e ala ‘on Karisto ta, kato‘ag te‘ iạ kamat aier ‘e a‘rot sioksiko. As ta Easter iạ hạikạinagag se Eostre, ne Ostara, ‘ạit hȧn ne taf ta ma kamatag ne av sun ta ‘on lelea‘ Jämäne. Ka hele‘ tapen la ‘es‘av‘ȧk Easter egg ma Easter rabbit? Encyclopædia Britannica ‘ea ne kalöf ta “iạ ta faki‘oag ne mȧür fo‘ou ma fū hoi‘ȧk ta.” Ma ‘e ta av roat rapej heta ‘es‘av‘ȧk la faki‘ogan av a‘fup tore. Ma ta‘ag Easter ‘eake kato‘agat la a‘häe‘ạkia fū hoi‘ạkiạg ‘on Jisu, ka iạ hạikạinagag ma rak‘ȧk tē ‘on rot a‘sioksiko ‘e rēko ‘on la a‘fup tore. *
14 Te ka Jihova kạu‘ȧk ‘on a‘es‘av‘ȧk ne rak‘ȧk tē kelea‘efakiạn ne a‘fup tore la a‘häe‘ạkia fū hoi‘ạkiạg ne ‘on Le‘ ta? ‘Igkȧ‘! (2 Korinita 6:17, 18) ‘E ‘on kamatag pạu Puk Ha‘a kat fas‘ȧk ra la a‘häe‘ạkia fū hoi‘ạkiạg ‘on Jisu. Iạ la hạisarag ti‘ pạu kepoi ka la nā Easter la as ne kato‘ag ta.
HALLOWEEN KATO‘AG SE MA‘MA‘A
15. Ka Halloween kamat tapen, ma tes ta kop ma pumuạ ‘e terạnit ne iris hili la a‘sokoa terȧn manea‘ te‘?
15 Halloween ta rog ‘e ‘on ‘es‘av‘ȧk ne tē ösös mamạru, ma tē hoi‘ȧk la fak se ‘atua ne hạiạn ‘atua. Kato‘ag te‘ he‘ tape‘ma la All Hallows’ Eve ne ta pogit mumuạ la All Saints’ Day, iris famör mumuạ pạu ne Pertania ma Ireland ta kamat se kato‘ag te‘. ‘E avat ne huạl ta ‘atakoa ka ‘eleaf
se 1 Novempa, iris a‘sokoa kato‘ag ne Samhain, ‘on fūạga “A‘ofiạg ne av Sun ta.” Iris pilif ne te‘is av het ne ‘ut‘ạki e päret ne väea famori ma ut ‘oroi ta, ma tä iris ‘at lelei ma ‘at raksa‘a la‘ kạl‘ạkia rȧn te‘. Iris pilif sin ne ‘at ‘on iris ne ala hö‘ hoi‘ȧk se ‘oris hanua, ma ‘oris kạunohoga nā tela‘ā ma tạn la ‘iom ma iris a‘häe ne te‘is la a‘ofan ‘oris vulȧg ‘atua. Iris lä‘riri‘i kat ‘inea ‘e ra ne iris a‘a‘sokoa ag ne kato‘ag ta Samhain ‘e ‘oris ösös la fak se ‘atua ne hạiạn ‘atua ma tä iris rar famör ‘es rī la hele‘ se avat ne iris la pō ta tēet.MATẠ‘ ‘OU SŪ TA LA MA‘MA‘
16, 17. (a) ‘E rēko tese ta lelea‘ rot fakKaristo ne hạifäegag la ‘inoso la sạkior se ag fak hanuạ ne a‘sok ‘e sū, ma la rē a‘häe a‘lelei se muạ‘ạkiạg fak Puk Ha‘a? (e) Tes ta famör rot fak Karisto nonoj la a‘häe‘ȧk ‘e rēko kir‘ȧk ne rạisi ne tē hoi‘ȧk ‘e sū ta?
16 ‘El pạu la, “lio ‘on ta fā toa‘ ‘inos, ma lio ‘on ta hȧn toa‘ ‘inos, kal a‘fại hoi‘ȧk ra ‘e [Papilön Ti‘ ta].” (Kel‘ȧk Tē 18:23) ‘E rēko tese? ‘On hün heta, ‘e rēko ‘on garue fak‘atua la pō la a‘pearpear‘ȧk ‘inoso kamatama ‘e terạnit ne iris a‘lele.
17 Ag fak hanua kat tatạu ra ‘e hanuet se hanuet. Iris ‘on rereag a‘häe ne kat raksa‘ ra, ka iris kamat ‘e ag fakhanua ne Papiloni ne ‘ea la la ho‘am ‘ạlạlum lelei’ se ‘inos ta ne se iris ne ‘ihi. (‘Ạisea 65:11) Ag fak hanuạ het, ta ‘oris la kir‘ȧk ne rạisi ne tē hoi‘ȧk se ‘inos ta ‘e sū ta . Iris pilif ne tela‘ā la pō la a‘fürmarien ‘at raksa‘a la iris la se a‘rū‘ạkia iriạ ne toa‘ ‘inoso. Hanuạ ‘on rereag, ‘es ‘e a‘häet ne rạisi hạikạinagag ma a‘fup tore, ‘oaf‘ofa, ma mȧür roa. Ma taf pạu ne iris ‘atakoa ne pa ‘es la ȧf‘ȧk iris ‘e hanis ‘on ‘Ạitu la rou te‘ ne kạinag ag se ma‘ma‘ ‘i.
18. Ka muạ‘ạkiạg fak Puk Ha‘ tese ta nonoj la muạ‘ạkia iriạ ne rē a‘häe la ‘inoso ma iris ne ‘ih se a‘lel ta?
18 Lelea‘ ea‘ ‘on Jihova fesiạ‘ȧk ag ne rȧn te‘ ne kat ‘e‘ȧk ra sū ta ma kato‘agat ne la pō la mane‘ạkia konsien ‘on iris ne tore. La fak se, ‘oris hȧ‘ạkiạg ‘e fäeag ne pō Luke 6:31; 10:27) Iris matạ‘ pạu ‘e tēfak‘oaf‘oaf ne selene vil‘ȧk ti‘ pạu ka kel‘ạkim “fakman‘iạ vävär ne rȧn te‘is”, ka ‘eake huạg ‘el‘ele. (1 Jone 2:16) Kepoi ka ‘äe rē a‘häe la ‘inos, se mao‘ạkia ne Jihova pa ‘es la ‘äe la a‘häe‘ȧk hạisokoag terạnit ne ‘äe a‘lele ‘e ‘ofa ka ‘eake ‘e huạha‘a. *
la a‘rūan huạg ‘on ta le‘et, ne ‘e fäeag ne hün‘ȧk se a‘sokoag ne ag ne ‘inoso ma la matạ‘ la se fäeag faksusuạ ne la ‘ea ta fäegat ne pō la a‘masragan ‘inos toa‘ a‘lel ta ma iris ne tore. (Fäeag ‘Es fuaga 26:18, 19;SIK LAS NE HEA‘HEA‘ LELEI (TOASTING) —MA ‘ON FŪẠG FAKROT HE?
19, 20. Ka tes ta puk het ‘ea hün se sik las ne hea‘hea‘ lelei, ma ‘e rēko tese ta lelea‘ rot fakKaristo kat kạu‘ȧk ra ag fak hanuạ hete‘is?
19 Ag het ne a‘mou a‘a‘sok ‘e sū ma ‘e tētē ag‘esea ta sik las ne hea‘hea‘ lelei. The 1995 International Handbook on Alcohol and Culture ‘ea: “Sikiạg ne las ne hea‘hea‘ lelei . . . kop ma iạ ta ag törtör ne a‘mou rēag‘esea ma ji‘ạkiạg ne toto ne uạin ha‘at la tạumaf‘ȧk se iris ‘ạitu . . . la a‘fūmou‘ạkia hea‘hea‘ lelei, ro‘ạitut ne laloag‘ȧk fäeag ‘i ‘mȧür roa!’ ne ‘la mȧür lelei.”
20 Ma‘oit a‘häe ne sik las ne hea‘hea‘ lelei kat ‘es hạikạinagag ra ma rotu ne ag fak‘atua. Ka sikiạg ne las uạin ta se rer la pō la laloag‘ȧk ‘on la far ạlạlum‘ạkiạg ‘e sal het ne kat salag‘esea ra ma Puk Ha‘a.
“SE ‘ÄE NE HANIS ‘E JIHOVA, FIR‘ẠKIA TĒET NE RAKSA‘A”
21. Aier ma ne iạ kat hün‘ȧk ra se rotu, kato‘ag tese tä lelea‘ rot fakKaristo kop la fesiạ‘ȧk, ma hün se tese?
21 Ag ne rȧn te‘ ‘e terạni te ‘i tuk pạu se lopo, ta‘ag sal Salamo 1:1, 2; 97:10) Iạ lelei se la ‘is la fak se salam ta ne ‘ea ‘e ‘on ro‘ạit ta: “Für tuen ‘otou mafa ‘e ‘oria ‘io‘ioag se tē väväre”!
22. Ka ‘e av hes ta le‘ rot fakKaristōot la rē puer la fak ma se ‘on konsiene ne iạ la ‘es väeag ‘e ta kato‘agat ne ‘igkȧ‘?
22 ‘E terȧn ne rȧn te‘ a‘sok sin ‘oris kato‘ag fak rȧn ‘i, ta le‘ rot fakKaristōot nonoj la matạ‘ la ‘on aga la se rē‘ia iris ‘e ‘on rereag la a‘häe ke ne iạ tēag‘esea ‘e kato‘ag ta. “Kepoi ka ‘ạus ‘ā tē, ne ‘iom, ne tes tä ‘ạus rē,” Paula fȧ‘, “ma ‘ạu la rē te‘ ne tē tūtū ‘atakoa la hö‘ kölör se ‘Ạitu.” (1 Korinita 10:31; ‘io se kes heta “ Rē Puer A‘huạg ‘Atmại.”) Ka kepoi ka ta ag fak hanuet kel‘ȧk a‘lelei ne iạ kat a‘pumuạ‘ȧk ra rotu, iạ kat mou ra se tē fak politiki ma tē fak hanua, ka kat kaoa ra muạ‘ạkiạg ne Puk Ha‘a, ma te‘ ne lelea‘ rot fakKaristo la pō la rē puer ‘e irisa ne iris la ‘es väeag ‘e kato‘ag ‘i ne ‘igkȧ‘. Ka ‘e ‘on la rē pure, iạ la ‘io tape‘ma se a‘häe ‘on iris ne tore la iạ la se a‘safeia ta le‘et.
A‘KÖLÖR‘ẠKIA ‘ẠITU ‘E FÄEGA MA ‘E GARUE
23, 24. Ka ‘is la pō tapen la sui‘ạkia se iris ne tore foh nonoj ‘on Jihova?
23 Famör ma‘oi räe ne terȧn ne kato‘ag a‘pumuạ‘ȧk ma‘oi ta av het ne ‘oris kạunohoga ma kạumane‘aga la tēag‘esea. Ka kepoi ka ta le‘et ke hoa‘ tūen ma ‘ea ne ‘os Fäeag ‘Es Fuạga 11:25; Le‘ Marag ta 3:12, 13; 2 Korinita 9:7) ‘Ạmis ‘oaf se ‘otomis tētē ag‘esea ma iris ne ‘ạmis hanis sin ‘e laloag ne fạu ‘atakoa ta, ka ‘e rēko ‘otomis hanisi se ‘Ạitu ma ‘on foh nonojo, ‘ạmis kat ‘oaf ra la a‘pearperan kato‘ag ‘oaf‘oaf ‘i ‘e ag fak hanuạ ne la a‘fekea iạ.
24 Lelea‘ Uetnes ‘e ‘on rereag aier‘ȧk ‘on ‘es‘ao ne la hạifäegag‘ạkia väe 16 ne puk ta Ka Tes tä Puk Ha‘a ‘Ea Aire? * ma iris ne pa ‘inea aier hün ne ‘is kat a‘sok ra kato‘ag ‘on rereag. A‘häe‘ȧk ne ‘os ‘amnạki la rē‘ia famör ta la ‘oaf se titi‘ạkiạg aier ta ka ‘eake la ‘uạke ma irisa. Iạ tē pumuet la ‘is la kel‘ạkia faktē‘ạkiga, huạg marū, ma “‘os fäega la rēag ‘esea ma keresi, la fak ma ne a‘mȧsmȧs ‘e tē mạsit.”
25, 26. Ka o‘o‘i la hạiasoag tapen la a‘ne‘ne‘ạkia mā ne ‘oris lä‘riri‘i ma ‘oris hanisi se Jihova?
25 Rak‘ȧk tē leleit ta rē se ‘is lelea‘ ea‘ ‘on Jihova. ‘Is ‘inea ‘on hün ne ‘is pilifi e ma tä ‘is fe‘en la mȧür‘ạkia, ka tē ne tore ‘is fesiạ‘ȧk. (Hiperiu 5:14) ‘Ạus o‘o‘i la rak‘ȧk se ‘omus lä‘riri‘i la a‘häe‘ȧk ma ‘inea a‘lelei muạ‘ạkiạg ne Puk Ha‘a. Te‘is täla a‘ne‘ne‘ạkia ‘oris mā, iris la pō la tög ‘e Puk Ha‘a sạio‘ ne hün‘ȧk se ‘oris pilifi, ma a‘fūmou‘ạkia ne Jihova hanis ‘e irisa.
26 Iris ‘atakoa ne titi‘ȧk se ‘Ạitu ‘e “‘ata ma ‘e aire” ‘eake iris hȧ‘ȧk ‘e kato‘ag ne kat fak Puk Ha‘ ra ma tä‘mä‘ie ka iris nā ‘oris vahia la aier ‘e te‘ ne tē ‘atakoa. (Jone 4:23) Ma‘oit ‘e ‘on ‘i‘i, a‘häe ne iạ tē väväre la aier ‘e te‘ ne tē ‘atakoa. ‘Is täla kel ‘e väe te tē a‘ hete‘ ne sal ‘on ‘Ạitu ta pumuạ pạu.
^ para. 3 ‘Io se kes heta “ Ka tei ka gou la ‘es väeag ‘e a‘sokoag ne kato‘aga?” ‘e rạu peap 148-149. Ma ‘on terȧn “manea‘” ma kato‘ag fȧ‘ ‘e the Watch Tower Publications Index, ne Uetnes ‘on Jihova pạni.
^ para. 5 Ka ‘e Puk Ha‘a ma ‘e rogrog ne ava, kel‘ȧk ne kop ma Jisu a‘sū ‘e 2 M.A.K. ‘e huạl ne Ethanim ‘e puk huạl fak Jiu ta, iạ huạl ne Sepitempa/‘Okotopa ‘e ‘os puk huạl ta.
^ para. 11 ‘Io se kes heta “ ‘Terȧn Mane‘a’ ma Agag se Satan ta.”
^ para. 11 Fäeag hạiporạkiạg ne foho pa ‘es la ta hạnit, ‘e vạhiạg se ‘on a‘sūaga, iạ kop la rē ta rạu‘if ne ag raksa‘a se ‘Ạitu. (Foh Ne Rạu‘ifi 12:1-8) Foh te‘is hahan‘ạkia se famör ‘Isireli ne famori ta höl‘ȧk ag raksa‘a se ‘oris lä‘riri‘i, ma tē te‘is täla hạiasoagan famör ‘Isireli la ‘oris räe la aroag‘esea se le‘ mea‘mea‘ het ne a‘sū ma kop ma tē te‘ täe la a‘parparan ‘oris huga la iris la se a‘sok terȧn a‘sū ne salam ‘e maksulu.
^ para. 13 ‘Ạit hȧn ta Eostre (ne Eastre) iạ ‘ạit tape‘ma ne a‘fup tore. The Dictionary of Mythology ‘ea, “iạ ma ‘on rapej het ‘e huạl ta ne ‘oaf pạu se kalofi ma mạl ‘on rereag kel‘ȧk ne ‘on filo‘u fak se filo‘ ne rapej het.”
^ para. 18 ‘Io se filo‘ he fol ne hün‘ȧk se sū ma ‘os tētē ag‘esea ‘e The Watchtower, 15 ‘Okotopa, 2006, rạu peap 18-31.
^ para. 20 ‘Io se The Watchtower,15 Fepueri, 2007, rạu peap 30-31.
^ para. 24 Uetnes ‘on Jihova ta pạnia.