Skip to content

Skip to table of contents

KAPÍTULU 13

Selebrasaun neʼebé Maromak la simu

Selebrasaun neʼebé Maromak la simu

“Buka-hatene buat neʼebé Naʼi hakarak husi imi.”​—EFESO 5:​10.

1. Maromak Jeová dada ema hanesan saida ba nia? Tanbasá mak sira tenke matan-moris iha dalan espirituál nian?

JESUS hatete: “Ema neʼebé adora loloos sei adora Aman tuir espíritu no lia-loos: basá Aman buka ema sira neʼebé adora Nia nuneʼe.” (Joao 4:23) Kuandu Maromak Jeová buka ema neʼebé hakarak adora nia iha dalan hanesan neʼe​—hanesan mós Ita, nia dada sira ba nia no nia Oan-Mane. (Joao 6:44) Neʼe mak buat neʼebé furak tebes, loos ka lae? Maibé sira neʼebé hadomi lia-loos husi Bíblia tenke “buka-hatene buat neʼebé Naʼi hakarak”, tanba Satanás mak lohidór neʼebé matenek.​—Efeso 5:10; Apokalipse 12:9.

2. Oinsá mak Maromak Jeová hanoin kona-ba sira neʼebé koko atu kahur relijiaun neʼebé loos hamutuk ho falsu?

2 Hanoin toʼok saida mak akontese besik Foho Sinai kuandu ema Izraél husu Aarão atu halo maromak ida ba sira. Aarão rende an hodi tuir sira-nia hakarak no halo karau-oan osan-mean. Maibé nia hatete katak ida-neʼe reprezenta Maromak Jeová, hodi hatete: “Aban sei iha festa ba Jeová.” Maromak Jeová sente oinsá kona-ba kahur relijiaun neʼebé loos hamutuk ho falsu? Nia hirus no maizumenus ema naʼin-3.000 neʼebé adora estátua simu kastigu-mate. (Êxodo 32:1-6, 10, 28) Ita aprende saida husi ida-neʼe? Se ita hakarak atu hela nafatin iha Maromak nia domin, ita labele “kona buat ida neʼebé lamoos” maibé ho laran-manas proteje lia-loos husi buat foʼer naran deʼit.​—Isaías 52:11; Ezequiel 44:23; Galasia 5:9.

3, 4. Kuandu ita hanoin kona-ba kostume no selebrasaun sira, tanbasá mak ita tenke haree didiʼak saida mak Bíblia nia matadalan?

3 Kuandu apóstolu sira sei moris, sira proteje lia-loos husi ema neʼebé bolu sira-nia an kristaun maibé kontra Bíblia nia hanorin. Maibé triste tebes tanba depois apóstolu sira mate, ema sira-neʼe neʼebé la hadomi lia-loos husi Bíblia, komesa hatama iha relijiaun kristaun kostume, selebrasaun no loron-boot jentiu nian. (2 Tesalonika 2:7, 10) Mai ita koʼalia kona-ba selebrasaun jentiu nian balun, no haree oinsá mak buat sira-neʼe haleno mundu nia espíritu, laʼós Maromak nian. Baibain mundu nia selebrasaun sira iha buat ida neʼebé hanesan deʼit: Selebrasaun hirak-neʼe dada ema atu halo tuir hakarak isin nian, no haburas relijiaun falsu nia fiar, no mós matan-dook nia atividade​—buat hirak-neʼe nia hun mai husi ‘Babilónia Boot’. * (Apokalipse 18:2-4, 23) No mós hanoin nafatin katak horiuluk kedas Maromak Jeová haree relijiaun jentiu sira-nia toman neʼebé foʼer tebes. No buat sira-neʼe mak hun ba selebrasaun barak ohin loron. Uluk nia la simu selebrasaun neʼebé foʼer no nia mós sente hanesan neʼe kona-ba selebrasaun ohin loron nian. Dalan neʼebé nia haree kona-ba buat sira-neʼe mak importante ba ita, loos ka lae?​—2 Joao 6, 7.

4 Nuʼudar ema kristaun neʼebé loos, ita hatene katak Maromak Jeová la simu selebrasaun balun. Maibé ita presiza ho laran-­metin halo desizaun atu la halo parte iha buat naran deʼit neʼebé iha relasaun ho selebrasaun hirak-neʼe. Hodi hanoin fali ba razaun tanbasá mak Maromak Jeová la simu selebrasaun hirak-neʼe, ida-neʼe sei hametin ita-nia hakarak atu sees husi buat saida deʼit neʼebé karik bele hapara ita atu hela nafatin iha Maromak nia domin.

NATÁL NIA HUN MAK ADORA BA LORO-MATAN

5. Tanbasá mak ita bele hatene katak Jesus la moris iha data 25 Dezembru?

5 Bíblia la temi selebrasaun kona-ba Jesus nia loron-moris. Tuir loloos, ema la hatene data ba Jesus nia loron-moris. Maibé ita hatene loloos katak nia la moris iha data 25 Dezembru tanba neʼe mak tempu malirin iha rai-Izraél. * Ita hatene ida-neʼe tanba Lucas hakerek katak kuandu Jesus moris, iha bibi-atan balun neʼebé “hein sira-nia bibi iha rai-luan”. (Lucas 2:​8-​11) Se bibi-atan iha toman atu “kalan-kalan hein bibi iha rai-luan” iha tinan tomak nia laran, karik ida-neʼe la importante. Maibé fulan-Dezembru iha Belein mak tempu malirin neʼebé iha udan no jelu-rahun. Entaun iha tempu hanesan neʼe bibi sei hela iha bibi-luhan laʼós iha liʼur no bibi-atan sira sei la hein bibi iha “rai-luan”. Liután neʼe, José no Maria bá Belein tanba Sezar Augusto haruka ema atu bá tau naran iha ida-idak nia sidade rasik. (Lucas 2:​1-7) Tanba povu la gosta Roma nia ukun, entaun Sezar sei la haruka sira atu laʼo dook no fila ba sira-nia beiʼala nia moris-fatin iha tempu malirin.

6, 7. (a) Toman neʼebé ema halo durante tempu Natál mai husi neʼebé? (b) Saida mak la hanesan entre prezente neʼebé ema fó durante Natál no prezente neʼebé ema kristaun fó?

6 Natál nia hun laʼós husi Bíblia, maibé husi festa jentiu nian iha tempu antigu. Porezemplu ema Roma iha selebrasaun ba maromak ida naran Saturnu, maromak toʼos no natar nian. Hanesan neʼe mós, New Catholic Encyclopedia hatete katak ema neʼebé adora maromak Mitra, sira mós sura no selebra data 25 Dezembru nuʼudar “loron-moris nian ba loro-matan”. Livru neʼe mós hatete katak “Natál hahú iha Roma kuandu ema barak mak adora ba loro-matan”, maizumenus tinan atus tolu depois Jesus mate.

Ema kristaun neʼebé loos fó prezente tanba domin

7 Durante halaʼo selebrasaun neʼe, ema jentiu sira troka prezente ba malu, halo festa​—toman hirak-neʼe sei iha toʼo ohin loron kuandu ema selebra Natál. Maski ohin loron ema troka prezente ba malu, maibé selebrasaun Natál iha tempu Roma la tuir matadalan iha 2 Korinto 9:7, neʼebé hatete: “Ida-ida sei halo nuʼudar nia deside ona, la hodi laran-susar ka obriga an, basá Maromak hadomi ema neʼebé fó ho laran-haksolok.” Ema kristaun neʼebé loos fó prezente tanba domin, laʼós tanba sira selebra loron-boot ruma no sente obriga an atu fó prezente. No kuandu sira fó prezente, sira la hein katak ema sei fó fali prezente. (Lucas 14:12-​14; Apostolu 20:35) Liután neʼe, sira sente haksolok tebes tan livre husi hanoin barak neʼebé ema hetan durante tempu Natál. Sira la hatodan sira-nia an tanba debe osan, neʼebé baibain ema halo durante tempu Natál.​—Mateus 11:28-30; Joao 8:32.

8. Ema matenek kona-ba fitun fó prezente atu selebra Jesus nia loron-moris ka lae? Esplika toʼok.

8 Maibé karik ema balun hatete: ‘Ema neʼebé matenek kona-ba fitun fó prezente ba Jesus atu selebra nia loron-moris ka lae?’ Lae. Maski sira fó duni, ida-neʼe mak dalan atu hatudu respeitu deʼit ba ema neʼebé importante loos, neʼe mak toman neʼebé ema baibain halo iha Bíblia nia tempu. (1 Reis 10:1, 2, 10, 13; Mateus 2:2, 11) Tuir loloos, sira la mai iha kalan neʼebé Jesus moris. Maibé kuandu sira bá haree Jesus, nia fulan balun tiha ona no hela iha uma ida, laʼós bebé ida iha balada nia han-fatin.

BUAT NEʼEBÉ BÍBLIA HATETE KONA-BA HALO-TINAN

9. Saida mak Bíblia hatete kona-ba buat neʼebé akontese iha selebrasaun halo-tinan?

9 Maski bebé neʼebé foin moris sempre halo ita kontente, maibé Bíblia nunka koʼalia kona-ba Maromak nia atan ida neʼebé selebra nia loron-moris. (Salmo 127:3) Ida-neʼe katak Bíblia la koʼalia kona-ba ema neʼebé halo selebrasaun neʼe? Lae, Bíblia konta kona-ba ema naʼin-rua neʼebé halo tinan​—Faraó husi rai-Ejitu no Herodes Antipas. (Gênesis 40:20-22; Marcos 6:21-29) Maibé, iha selebrasaun rua neʼe buat aat akontese. Porezemplu, kuandu Herodes Antipas halo tinan, nia haruka ema koʼa João Batista nia ulun.

10, 11. Oinsá mak ema kristaun iha tempu antigu hanoin kona-ba selebra loron-moris? Tanbasá?

10 Livru The World Book Encyclopedia hatete: “Ema kristaun iha tempu antigu hanoin katak selebra ema ida nia loron-moris mak kostume ema jentiu nian.” Porezemplu, ema Grésia fiar katak kuandu ema ida foin moris, espíritu ida mós akompaña no proteje ema neʼe durante tempu neʼebé nia sei moris. Livru The Lore of Birthdays (Tradisaun kona-ba loron-moris) hatete katak “espíritu neʼe iha relasaun espesiál ho maromak ida neʼebé moris iha data neʼebé hanesan ho ema neʼe”. Ba tempu kleur ona selebrasaun loron-moris nian iha relasaun neʼebé metin ho astrolojia, ema neʼebé siʼik futuru hodi haree fitun neʼebé muda bá-mai.

11 Maromak nia atan iha tempu antigu la selebra loron-­moris nian tanba ida-neʼe mai husi ema jentiu sira-nia kostume, no iha relasaun ho matan-dook nia atividade. Maibé karik Maromak nia atan mós la halo ida-neʼe tanba razaun importante seluk. Ho razaun saida? Tanba sira mak ema neʼebé haraik-an no la hanoin katak sira-nia loron-moris mak buat neʼebé importante no tenkesér selebra. * (Miquéias 6:8; Lucas 9:48) Maibé, sira fó glória no agradese ba Maromak Jeová tan prezente moris nian neʼebé folin-boot. *​—Salmo 8:3, 4; 36:9; Apokalipse 4:11.

12. Oinsá mak ita-nia loron-mate bele sai diʼak liu duké loron-moris?

12 Kuandu Maromak nia atan neʼebé laran-metin mate, Maromak hanoin nafatin sira, no sira sei simu duni moris-hiʼas iha futuru. (Jó 14:14, 15) Eclesiastes 7:1 hatete: “Naran ida diʼak liu fali mina neʼebé diʼak, no loron-mate diʼak liu fali loron-moris.” Ita iha “naran” neʼebé diʼak kuandu ita iha relasaun diʼak ho Maromak tanba ita ho laran-metin serbí nia durante ita-nia moris. Entaun, selebrasaun ida deʼit neʼebé Bíblia haruka ema kristaun atu selebra mak atu komemora laʼós Jesus nia loron-moris, maibé ninia loron-mate. Ida-neʼe tanba Jesus iha “naran” neʼebé diʼak, no liuhusi nia ita bele hetan salvasaun.​—Lucas 22:17-20; Ebreu 1:3, 4.

SEMANA SANTA

13, 14. Kostume neʼebé ema halaʼo atu selebra Semana Santa mai husi neʼebé?

13 Ema selebra Semana Santa atu komemora Kristu nia moris-­hiʼas. Porezemplu sira iha kostume atu halo prosisaun no la han naʼan. Maibé tuir loloos kostume hirak-neʼe mai husi relijiaun falsu. Maski Bíblia haruka ema kristaun atu komemora Jesus nia mate, iha Bíblia laran la temi kona-ba ukun-fuan atu selebra “Semana Santa”. Tuir loloos, kostume no buat neʼebé ema halo durante selebrasaun neʼe kontra Bíblia nia hanorin.

14 Maromak Jeová simu ka lae buat neʼebé ema halo hodi uza kostume jentiu nian neʼebé mai husi relijiaun falsu atu komemora Ninia Oan-Mane nia moris-hiʼas? Lae duni! (2 Korinto 6:17, 18) Tuir loloos, Bíblia nunka haruka ka nunka fó lisensa ba ema atu komemora Jesus nia moris-hiʼas. Nuneʼe atu komemora Jesus nia moris-hiʼas dehan katak la halo tuir Maromak.

LORON SANTU SIRA-NIAN NO LORON MATEBIAN

15. Selebrasaun Loron Santu Sira-Nian no Loron Matebian dada ema atu kontinua halo tuir kostume saida deʼit neʼebé kontra Bíblia?

15 Loron Santu Sira-Nian mak selebrasaun atu fó glória ba “santu sira” husi Igreja Katólika, no Igreja Katólika Romana selebra ida-neʼe iha data 1 Novembru. Ema la hatene tanbasá sira hili loron neʼe atu halaʼo selebrasaun neʼe. Livru New Catholic Encyclopedia hatete katak karik selebrasaun neʼe mai husi ema selta iha tempu antigu. Sira mak ema jentiu neʼebé hela iha rai Bretaña-­Boot no parte balun iha Europa. Livru neʼe mós hatete: “Tanba data 1 Novembru mak . . . komesa tempu malirin ba ema selta, entaun karik loron neʼe mak sira halo selebrasaun ba santu sira hotu. Karik ema kristaun komesa selebrasaun neʼe hodi kontra ema selta nia amlulik nia festa ba ema mate, naran Samhain.” Kona-ba Loron Matebian, neʼebé halaʼo iha data 2 Novembru, livru neʼe hatete: “Iha tinan 500 toʼo 1500 nia laran, ema barak fiar katak matebian iha purgatóriu laran, iha loron neʼe, bele mosu lakon nuʼudar ema, buan, manduku, no buat seluseluk tan atu hasoru ema neʼebé halo aat sira kuandu sira moris hela.” Fó ai-han ba matebian sira, prosisaun ba rate, no kostume sira seluk neʼebé mai husi tempu antigu sei iha toʼo ohin loron. Klaru katak selebrasaun hanesan neʼe dada ema atu fiar nafatin no halo tuir kostume sira neʼebé Jeová, Maromak lia-loos nian, hakribi.

HALAʼO KAZAMENTU NEʼEBÉ MOOS

16, 17. (a) Mane no feto kristaun neʼebé planu atu kaben tenke halo desizaun kona-ba kostume sira-neʼebé sei halaʼo iha sira-nia kazamentu. Tanbasá mak sira tenke kompara kostume neʼe ho Bíblia nia matadalan? (b) Kona-ba kostume hanesan kari ai-funan ka foos, ema kristaun tenke hanoin kona-ba saida?

16 Lakleur deʼit, “ema sei la rona tan noivu no noiva sira-nia lia iha ó [Babilónia Boot]”. (Apokalipse 18:23) Tanbasá? Razaun ida mak tanba ninia atividade matan-dook nian bele hafoʼer moris kaben nian neʼebé komesa iha loron kazamentu.​—Marcos 10:​6-9.

17 Iha rai barak iha kostume kazamentu nian neʼebé la hanesan. Kostume balun neʼebé haree diʼak, karik mai husi relijiaun falsu. No karik ema halo kostume sira-neʼe hodi noivu no noiva, ka sira-nia bainaka, hetan ‘sorte diʼak’. (Isaías 65:11) Lisan ida mak kari ai-funan, foos, ka buat seluk. Lisan neʼe karik mai husi fiar ida katak ai-funan bele halo kontente matebian sira hodi sira la halo aat ba noivu no noiva. No mós, ba tempu kleur ona ema fiar katak foos iha forsa espesiál hodi bele halo ema hetan oan barak, sai kontente no moris naruk. Klaru, ema hotu neʼebé hakarak hela nafatin iha Maromak nia domin sei sees husi kostume hanesan neʼe, neʼebé lamoos.​—2 Korinto 6:14-18.

18. Se ema planu atu iha ka tuir kazamentu, sira tenke uza matadalan saida husi Bíblia?

18 Maromak Jeová nia atan sira sees husi kostume mundu nian neʼebé karik bele hafoʼer sira-nia loron kazamentu no loron festa kaben nian. Kostume balun bele halakon respeitu ba ema kristaun nia kazamentu, ka bele hakanek ema seluk nia laran. Porezemplu, kuandu hatoʼo liafuan ruma iha loron festa kaben nian, ema ida la hatoʼo liafuan neʼebé goza no hatún noiva no noivu ka ema seluk. Nia mós la koʼalia kona-ba buat seksuál nian no halo buat neʼebé kómiku hodi hamoe sira. (Provérbios 26:18, 19; Lucas 6:31; 10:27) Ema kristaun mós la halo festa kaben nian neʼebé boot tebes hodi gasta osan barak, tanba halo hanesan neʼe la hatudu haraik-an, maibé hatudu “loko-an moris nian”. (1 Joao 2:16) Se Ita halo planu kazamentu nian, keta haluha katak Maromak Jeová hakarak Ita-nia loron espesiál sai nuʼudar buat neʼebé diʼak atu hanoin fali ho kontente, laʼós atu halo Ita sente laran-kanek. *

HASAʼE-KOPU HODI HATETE LIAFUAN RUMA—HUSI RELIJIAUN FALSU KA LAE?

19, 20. Livru ida hatete saida kona-ba hasaʼe-kopu hodi atete liafuan ruma? Tanbasá mak ema kristaun la halo tuir kostume neʼe?

19 Baibain iha festa kaben nian no festa sira seluk ema hasaʼe kopu hodi hatete liafuan ruma. Livru 1995 International Hand­book on Alcohol and Culture hatete: “Ohin loron ema hasaʼe kopu hodi hatete buat ruma . . . karik ida-neʼe mai husi tempu antigu kuandu ema fó sakrifísiu hemu neʼebé santu ba maromak sira . . . hodi sira simu buat neʼebé sira hakarak. Sira habadak sira-nia orasaun hodi hatete liafuan ‘moris naruk!’ ka ‘hetan saúde diʼak!’”

20 Ema barak la hanoin katak hasaʼe-kopu hodi hatete liafuan ruma mak buat neʼebé mai husi relijiaun falsu ka buat neʼebé bele fó sira sorte. Maibé kostume neʼe atu hiʼit kopu see ba lalehan karik hanesan husu “lalehan”, ka maromak ruma atu haraik bensaun, no ida-neʼe la tuir Bíblia.​—Joao 14:6; 16:23. *

“IMI NEʼEBÉ HADOMI JEOVÁ, ODI BUAT NEʼEBÉ AAT”

21. Maski selebrasaun ida karik la mai husi relijiaun ruma, ema kristaun tenke sees husi selebrasaun hanesan saida? Tanbasá?

21 Mundu ohin loron haburas hahalok imorál neʼebé sai aat liu no iha relasaun ho Babilónia Boot iha dalan oioin. Iha rai balun, tinan-tinan ema organiza no apoia hodi halo festa boot. Sira halo prosisaun no dansa iha dalan neʼebé seksuál no aat, no dala ruma prosisaun sira-neʼe apoia relasaun feto ho feto no mane ho mane, neʼebé moris hamutuk hanesan kaben-naʼin. Nuneʼe, ‘ema neʼebé hadomi Jeová’ bele halo tuir ka haree festa hanesan neʼe ka lae? Se nia halo nuneʼe, ida-neʼe hatudu katak nia loloos odi buat neʼebé aat ka lae? (Salmo 1:1, 2; 97:10) Diʼak liu ita banati-tuir ema ida neʼebé hakerek livru Salmos nia ezemplu neʼebé harohan: “Keta husik haʼu-nia matan atu haree buat neʼebé la iha folin!”​—Salmo 119:37.

22. Ema kristaun bele halo desizaun tuir nia laran kona-ba loron-boot hanesan saida?

22 Iha loron-boot mundu nian, ema kristaun ida tenke kuidadu atu ninia hahalok la hatudu ba ema seluk katak nia halo parte iha loron-boot neʼe. Paulo hakerek: “Neʼe duni, imi han ka hemu, ka buat naran deʼit neʼebé imi halo, halo buat hotu-hotu ba Maromak nia glória.” (1 Korinto 10:31; haree kaixa “ Halo desizaun neʼebé matenek”.) Maibé se loron-boot ida la iha relasaun ho relijiaun falsu, buat politíku nian ka loron-­boot nasaun nian, no la kontra Bíblia nia matadalan, ema kristaun ida-idak bele halo desizaun rasik se nia hakarak halo parte iha loron-boot neʼe. Iha tempu hanesan, nia tenke hanoin kona-ba maluk sira seluk nia sentimentu hodi la halo sira sidi.

FÓ GLÓRIA BA MAROMAK LIUHUSI LIAFUAN NO HAHALOK

23, 24. Oinsá mak ita bele fó sasin neʼebé diʼak kona-ba Maromak Jeová nia dalan neʼebé loos?

23 Ema barak haree loron-boot ruma mak oportunidade atu halibur an ho família no belun sira. Tan neʼe, dala ruma ema hanoin katak ita la hatudu domin ba família, ka ita fanátiku liu tanba ita halo tuir Bíblia nia hanorin. Se hanesan neʼe, ita bele esplika ho laran-diʼak katak Testemuña ba Jeová hafolin duni tempu atu halibur hamutuk ho família no belun sira. (Provérbios 11:25; Eclesiastes 3:12, 13; 2 Korinto 9:7) Ita haksolok hodi halibur hamutuk ho sira neʼebé ita hadomi iha tempu naran deʼit. Maibé, tanba ita hadomi Maromak no nia dalan sira neʼebé loos, ita lakohi hafoʼer tempu halibur an ho kostume neʼebé nia la gosta.​—Haree kaixa “ Adorasaun neʼebé loos lori ksolok neʼebé boot liu”.

24 Testemuña balun hetan rezultadu neʼebé diʼak hodi esplika ba ema neʼebé loloos hakarak hatene kona-ba loron-boot sira hodi uza informasaun husi livru Tuir Loloos, Saida mak Bíblia Hanorin? iha kapítulu 16. * Maibé hanoin-hetan katak ita hakarak atu kona ema nia fuan, laʼós atu hatudu katak nia hanoin sala. Entaun diʼak atu hatudu respeitu no kalma nafatin no “koʼalia ho laran-diʼak bá, hodi tau masin uitoan”.​—Koloso 4:6.

25, 26. Oinsá mak inan-aman bele ajuda sira-nia oan atu haburas fiar no domin ba Maromak Jeová?

25 Nuʼudar Maromak Jeová nia atan, ita iha koñesimentu neʼebé loos. Ita hatene tanbasá ita fiar no halo buat ruma no sees husi buat seluk. (Ebreu 5:​14) Entaun inan-aman sira, hanorin oan sira atu hanoin no uza Bíblia nia matadalan. Hodi halo nuneʼe imi harii sira-nia fiar, imi ajuda sira atu uza eskritura atu hatán ba sira neʼebé husu kona-ba sira-nia fiar, no mós imi hametin sira-nia fiar katak Maromak Jeová hadomi sira.​—Isaías 48:17, 18; 1 Pedro 3:15.

26 Ema hotu neʼebé adora Maromak “tuir espíritu no lia-loos” la sees deʼit husi selebrasaun neʼebé kontra Bíblia, maibé sira mós hakaʼas an atu hatudu laran-moos iha buat hotu neʼebé sira halo iha sira-nia moris. Ohin loron ema barak hanoin katak hatudu laran-moos mak hahalok neʼebé la iha folin. Maibé hanesan ita sei haree iha kapítulu tuirmai, Maromak nia dalan sira mak diʼak liu hotu.

^ par. 3 Haree kaixa “ Haʼu sei halo parte iha selebrasaun neʼe ka lae?”. Informasaun kona-ba loron-boot no selebrasaun balun bele hetan husi Indeks Pokok Bahasan untuk Menara Pengawal iha Menara Pengawal fulan-Dezembru tinan-tinan nian.

^ par. 5 Tuir buat neʼebé Bíblia hatudu kona-ba tempu no akontesimentu no mós tuir istória husi matenek-naʼin sira, Jesus karik moris iha tinan 2 molok Kristu iha fulan-Etanim tuir ema judeu nia kalendáriu, neʼebé hanesan iha fulan-Setembru/Outubru iha ita-nia kalendáriu.​—Haree livru iha lia-indonézia Pemahaman Alkitab, Jilid 2, pájina 1250-1. Livru neʼe husi Testemuña ba Jeová, no iha mós iha lia-portugés.

^ par. 11 Lei aliansa nian haruka feto neʼebé tuur ahi tiha ona atu fó animál nuʼudar sakrifísiu sala nian ba Maromak. (Levítico 12:1-8) Lei ida-neʼe halo ema Izraél rekoñese duni katak nuʼudar sala-naʼin sira hadaʼet sala ba sira-nia oan sira. Lei ida-neʼe ajuda ema Izraél atu iha hanoin neʼebé loos kona-ba bebé neʼebé foin moris. Karik ida-neʼe hapara sira atu la simu kostume ema jentiu nian kona-ba selebra loron-moris.​—Salmo 51:5.

^ par. 18 Lei aliansa nian haruka feto neʼebé tuur ahi tiha ona atu fó animál nuʼudar sakrifísiu sala nian ba Maromak. (Levítico 12:1-8) Lei ida-neʼe halo ema Izraél rekoñese duni katak nuʼudar sala-naʼin sira hadaʼet sala ba sira-nia oan sira. Lei ida-neʼe ajuda ema Izraél atu iha hanoin neʼebé loos kona-ba bebé neʼebé foin moris. Karik ida-neʼe hapara sira atu la simu kostume ema jentiu nian kona-ba selebra loron-moris.​—Salmo 51:5.

^ par. 20 Haree artigu tolu kona-ba kazamentu no festa sira iha Menara Pengawal husi 15 Outubru 2006, pájina 18-23, 23-27, 28-31. Iha mós iha lia-portugés.

^ par. 24 Haree Menara Pengawal husi 15 Fevereiru 2007, pájina 30-31. Iha mós iha lia-portugés.

Livru neʼe husi Testemuña ba Jeová.