1. Omanu vapi Yehova a kokela kokuaye, kuenda momo lie va sukilila oku amamako oku lavulula?

YESU wa popia hati, “vakuakufendela vocili va fendela Isia vespiritu locili, momo omanu ndovo ovo Isia a sanda oku u fendela.” (Yoano 4:23) Eci Yehova a sanga omanu vaco​—ndeci a ku sanga ove​—eye o ku kokela kokuaye kuenda Komõlaye. (Yoano 6:44) Eli esumũlũho limue linene! Vana va sole ocili Cembimbiliya, va “kũlĩhisa ovina vi sanjuisa Ñala,” momo Satana o kuete atutu alua.​—Va Efeso 5:10; Esituluilo 12:9.

2. Lombolola ndomo Yehova a tenda oku tenga efendelo liocili leli liesanda.

² Konomuisa eci ca pita ko Munda Sinai eci va Isareli va pinga ku Arone oku va tungila ociñumañuma. Arone wa yengulula ulu kuenje wa panga ociñumañuma congombe ndocindekaise ca Yehova. Eye wa sapuila omanu hati, “hẽla ku kala ofesta ya Yehova.” Anga hẽ Yehova wa sanjukilile oku tenga efendelo liocili leli liesanda? Sio. Yehova wa ponda eci soka 3.000 via vakuakufendela oviteka. (Etundilo 32:1-6, 10, 28) Nye tu lilongisila kulandu owu? Oco tu kale vocisola ca Suku, tu sukila oku yuvula oku lamba “cimue ca vĩha,” kuenda oku likosilako oku sivaya lika Yehova.​—Isaya 52:11; Esekiele 44:23; Va Galatia 5:9.

3, 4. Momo lie tu sukilila oku pokola kolonumbi Viembimbiliya poku konomuisa ovihilahila viomanu kuenda ovipito?

 ³ Noke yolofa viovapostolo vana va teyuila efendelo liocili, omanu vamue va li tukuile hati Akristão, va fetika oku kuama ovituwa vĩvi, loku sambiliya ovipito, kuenda oku sovola ateke “a kola,” hao ka a sungulukile ka Kristão. (2 Va Tesalonike 2:7, 10) Poku konomuisa ovina via kongeliwa vovipito viaco, o ka limbuka okuti ka via tiamẽlele ku Suku momo vi lekisa ovituwa violuali. Ovipito viaco vi kuete ocimãho coku vetiya oloñeyi vietimba, oku sandeka alongiso esanda kuenda umbanda​—okuti ovituwa vio ‘Bavulono Yinene.’ * (Esituluilo 18:2-4, 23) Ivaluka okuti Yehova wa kũlĩha ndomo ovihilahila viatavo esanda lovituwa viosi violuali via fetika. Nda eye kosimbu ka sanjukilile ovipito viaco, o vi sanjukila hẽ koloneke vilo?​—2 Yoano 6, 7.

⁴ Etu Tuakristão vocili, tua kũlĩha ovipito Yehova a nyãle. Omo liaco, tu sukila oku yuvula oku litenga vovipito viaco. Oku konomuisa esunga lieci Yehova ka sanjukilila ovipito viaco, ci ka pamisa ohuminyo yetu yoku amamako oku vi yuvula, kuenda oku kala vocisola ca Suku.

5. Momo lie tu popela okuti Yesu ka citiwile keteke 25 ya Cembanima?

⁵ Lomue wa kũlĩha eteke Yesu a citiwa momo ka lia tukuiwile Vembimbiliya. Pole, tu ci okuti eye ka citiwile keteke 25 ya Cembanima, momo kofeka yaco vosãi yaco,  ombela yi loka kuenda ku talala calua. * Eli olio esunga lieci Luka a sonehela hati, eci Yesu a citiwa “ovangombo va lala lala vusenge oku lava olomeme viavo kuteke.” (Luka 2:8-11) Omo okuti vosãi yaco ombela yi loka lociwe ko Beteleme, angombo nda ka va ‘lalele vusenge’ lolomeme viavo. Omo liaco, olondaka via Luka viokuti angombo va “lala lala vusenge,” nda ka via kuatele esilivilo. Handi vali, Yosefe la Maria va endele ko Beteleme momo Kaisare Augusto wa handelekele omanu oku ka lisonehisa. (Luka 2:1-7) Omo okuti omanu va suvukile uviali wo ko Roma, Kaisare nda ka va handelekele oku enda kovaimbo oku ka lisonehisa kotembo yombambi.

6, 7. (a) Ovihilahila viatiamẽla kocipito Conatale via fetikila pi? (b) Oku litepa kupi ku kasi pokati koku eca olombanjaile Ponatale lolombanjaile vi eciwa Lakristão?

⁶ Ovisonehua ka vi tu handeleka oku sambiliya Onatale. Pole, tua kũlĩha okuti ya sovuiwa lafendeli volosuku viesanda, ndeci o Saturnalia yo ko Roma, ya kala ocipito coku sambiliya Saturno, osuku yunja. O New Catholic Encyclopedia ya popia hati, vakuakufendela osuku yimue yi tukuiwa hati, Mitra va enda oku sambiliya eteke 25 ya Cembanima “ndocipito cekumbi ka li yuliwa. Onatale ya fetika eci va Roma va velisilepo efendelo liekumbi,” okuti otembo yaco pa pita ale ovita vitatu kanyamo noke yolofa via Kristu.

⁷ Povipito viaco, omanu va enda oku eca olombanjaile loku lila pamosi, ndeci ca siata oku lingiwa koloneke vilo, Ponatale. Olombanjaile via siata oku eciwa Ponatale, ka vi li kuata lonumbi yi sangiwa kelivulu lia 2 va Korindo  9:7, yokuti: “Omunu lomunu a ece ndeci a panga kutima waye; ha locikukuiko pamue omo a kisikiwa, momo Suku o sole u eca lesanju.” Akristão vocili va eca olombanjaile locisola, kuenda ka va talamẽla eteke limue, loku lavoka oku va tiuwila ocali cavo. (Luka 14:12-14; tanga Ovilinga 20:35.) Ovo va kuete esumũlũho lioku yovuiwa kupika woku sambiliya Onatale, kuenda ka va siatele oku kuata olofuka ndeci ca siata oku pita lomanu vakualuali.​—Mateo 11:28-30; Yoano 8:32.

8. Anga hẽ olonoño via eca olombanjaile keteke Yesu a citiwa? Ci lombolola.

⁸ Vamue va siata oku pula hati, olonoño ka via ecele hẽ olombanjaile eci Yesu a citiwa? Sio. Ovina ovo va nena, via kala vioku lekisa esumbilo momo oco ca kala ocituwa comanu kosimbu. (1 Olosoma 10:1, 2, 10, 13; Mateo 2:2,  11) Haimo lumue, ovo ka va nyulile Yesu vuteke a citiwa. Otembo yaco Yesu wa kuatele ale olosãi vimue kuenda wa kala konjo.

9. Ovina vipi vĩvi via lingiwa povipito vioku citiwa via tukuiwa Vembimbiliya?

⁹ Ndaño oku citiwa kuoñaña kua siata oku nena esanju lialua, Embimbiliya ka li lekisa okuti afendeli va Suku va enda oku sambiliya ateke oku citiwa. (Osamo 127:3) Pole, Embimbiliya li tukula lika ovipito vivali vioku citiwa okuti​— ocipito ca Fareo soma Yegito, kuenda ca Herode Antipa. (Tanga Efetikilo 40:20-22; Marko 6:21-29.) Povipito viaco  vivali, pa lingiwa lika ovina vĩvi​—ca piãla enene ca Herode, pana Yoano Upapatisi a pondiwila.

10, 11. Akristão va tenda ndati ovipito vieteke omunu a citiwa, kuenda momo lie?

¹⁰ Elivulu The World Book Encyclopedia li popia hati, “Akristão vatete ka va lingaile ovipito vioku citiwa momo va vi tendele ndocituwa ca vakualofeka.” Va Helasi kosimbu, va tavele okuti omunu lomunu o kuete espiritu liu teyuila kuenda eci omunu a citiwa li amamako oku u lavulula. Elivulu The Lore of Birthdays, li lekisa okuti, espiritu liaco “li li kuata ukamba losuku yimue ka yi letiwe veteke omunu a citiwa.” Ocipito coku citiwa kuomunu, tunde kosimbu ci kuete elitokeko locituwa coku sivaya olombungululu kuenda oku tahã.

¹¹ Afendeli va Suku kosimbu, ka va yuvuile lika ovipito vioku citiwa omo lielitokeko la vakualofeka ale lumbanda, pole va ci lingilavo oku kuama olonumbi via Suku. Momo lie? Momo ovo va kala alume lakãi vomboka kuenda ka va tendele eteke lioku citiwa ndocina cimue ci sukila oku ci sambiliya. * (Mika 6:8; Luka 9:48) Pole, va enda oku sivaya Yehova loku eca olopandu kokuaye omo liombanjaile yomuenyo. *​—Osamo 8:3, 4; 36:9; Esituluilo 4:11.

12. Eteke liolofa lia velapo ndati eteke lioku citiwa?

¹² Vosi vana va fa lekolelo va kasi vovisimĩlo via Suku, kuenda va kuete elavoko lioku kuata omuenyo ko pui koloneke vi laika oku iya. (Yovi 14:14, 15) Elivulu Liukundi  7:1, li popia hati: “Onduko yiwa ya velapo, onguendu ya tĩla yi sule; eteke liokufa lia velapo, eteke lioku citiwa li sule.” “Onduko” yetu, oluhimo tu kuete kovaso a Suku omo liupange tua siata oku u lingila. Akristão va handelekiwa lika oku linga onjivaluko yolofa via Yesu, momo ‘vonduko’ yaye omo tu ponduila oku sanga eyovo.​—Va Heveru 1:3, 4; Luka 22:17-20

13, 14. Ovipito violuali viatiamẽla ko Paskoa via fetikila pi?

¹³ Atavo esanda ovo a sovola o Paskoa yo koloneke vilo ndocipito cepinduko lia Kristu. Pole, onduko o Paskoa, yi kuete elitokeko losuku yimue yukãi yi tukuiwa hati Eastre ale Eostre. Epata lio Anglo-Saxão olio lia fetika ocipito caco, ca enda oku lingiwa kotembo yonjovo. Asala kuenda olondimba vialume vi kuete elitokeko lie lo Paskoa? O Encyclopædia Britannica yi lombolola okuti asala “ondimbukiso yomuenyo wokaliye lepinduko,” kuenda olondimba violomange vi lomboloka uyali. O Paskoa ocipito cuyali ca li viaviaya ndocipito cepinduko lia Kristu. *

¹⁴ Anga hẽ Suku o tava okuti omanu va sambiliya efendelo liuyali ndocipito cepinduko Liomõlaye? Sio! (2 Va Korindo 6:17, 18) Ovisonehua ka vi handeleka oku sambiliya epinduko lia Yesu. Omo liaco, oku sambiliya o Paskoa koloneke vilo, ci lomboloka esino.

15. Pi kua fetikila oku sambiliya eteke liava va fa, kuenda ocipito caco ci kuete elomboloko lie?

¹⁵ Ocipito coku ivaluka ava va fa, ci tukuiwavo okuti,  “Eteke Liolosandu.” Ocipito caco ca fetikiwa la va Selta, va Bretanya kuenda va Irlanda, okuti eteke liaco, omanu va wala ndovinganji loku liwaveka omemba kocipala. Oku upisa keteke 1 ya Kuvala pana okuti osãi ya linga ongalo, ovo va enda oku linga ocipito ci tukuiwa hati, Samhain, okuti “Esulilo Liokuenye.” Ovo va tavele okuti kocipito ca Samhain, omanu va litepa laspiritu, kuenda aspiritu aco ci kale ava vawa ci kale vãvi, a ñuala ñuala kolonepa viosi violuali. Ovo va enda oku kapa okulia lovina vikoluisa kolomesa locisimĩlo cokuti eci ovilũlu via vangandiavo vi tiuka, ka vi va lingi eci cĩvi. Omo liaco, koloneke vilo, eci omãla va kapa uwalo ndowu wovinganji kuenda va pita kolonjo viomanu oku lumbula oco va tambule olombanjaile, va kasi oku tumbulula ocipito ca Samhain.

16, 17. (a) Momo lie Akristão va yongola oku kuela va sukilila oku konomuisa nda ovituwa vio pocitumãlo vi li kuata lolonumbi Viembimbiliya? (b) Nye Akristão va sukila oku konomuisa catiamẽla kocituwa coku waya oluoso ale ovina vikuavo?

¹⁶ Ndopo, “ondaka yohueli leyi yondombua ka yi yevala vali [vo Bavulono Yinene.]” (Esituluilo 18:23) Momo lie? Momo tunde keteke liuvala, olohuela via siata oku nyõliwa omo liovihilahila viavo.​—Marko 10:6-9.

¹⁷ Ofeka lofeka yi kuete ovituwa via li tepa. Kuli ovituwa vimue vio Bavulono vi molẽha ndu okuti via sunguluka, kuenje olondombua kumue lava va lalekiwa va sima okuti vi ka nena osande. (Isaya 65:11) Vovituwa viaco, mua kongela oku waya oluoso kolondombua ale ovina vikuavo. Ovihilahila viaco via siata oku lingiwa locisimĩlo coku lupuisa aspiritu ãvi kuenda oku teyuila olondombua. Handi vali, oluoso lua kuata elitokeko luyali, lesanju kuenda oku kala komuenyo otembo yalua. Wosi o  yongola oku kala vocisola ca Suku o sukila oku yuvula ovihilahila viaco.​—Tanga 2 Va Korindo 6:14-18.

18. Olondombua kuenda ava va lalekiwa va sukila oku kuama olonumbi vipi Viembimbiliya?

¹⁸ Afendeli va Yehova va yuvula ovituwa vakualuali va siata oku linga puvala, okuti ka via sungulukile ka Kristão. Ovo va yuvula oku linga olohundo lupopi umue ka wa sungulukile haivio vi vetiya ukahonga, kuenda olomapalo vikuavo vi sumuisa olohueli kuenda omanu va lalekiwa. (Olosapo 26:18, 19; Luka 6:31; 10:27) Va yuvulavo oku linga ovipito via kemãla haivio vi lekisa oku “litunila ovina viomuenyo.” (1 Yoano 2:16) Nda wa sokiya oku kuela, ivaluka okuti Yehova oku yonguila uvala umue okuti o ka amamako oku u sokolola lesanju. *

19, 20. Nye elivulu limue lia lombolola catiamẽla kocituwa coku tangula kuenda momo lie ka ca sungulukilile Kakristão?

¹⁹ Koloneke vilo, ocituwa ca siata oku muiwa kovovala ale kovipito vikuavo oku tangula evi vi koluisa. Elivulu International Handbook on Alcohol and Culture, lio 1995, li popia hati: “Oku tangula ... ocihilahila cimue ca lingaiwaile kosimbu okuti va pesila evi vi koluisa posi poku lumbila olosuku . . . poku ci linga, va tukula olondaka viti, ‘kala hũ komuenyo’ ale ‘uhayele uwa!’”

²⁰ Omanu valua ka va kũlĩhĩle nda ocituwa coku tangula catiamẽla ketavo liesanda ale kovihilahila. Pole, ocituwa coku votola vilu olokopo muli ovinyua vi koluisa, ci lomboloka oku pinga esumũlũho kosuku yimue, kuenje Ovisonehua vi pisa ocituwa caco.​—Yoano 14:6; 16:23. *

21. Ocituwa cipi Akristão va sukila oku yuvula ndaño ka catiamẽlele ketavo liesanda, kuenda momo lie?

²¹ Ovituwa vimue tu lete koloneke vilo, vi kuete elitokeko lo Bavulono Yinene. Kolofeka vimue unyamo lunyamo kua siata oku lingiwa o karnavale, ovipito vi lekisa omanu va piluka olomiluko ka via sungulukile kuenda oku kemãlisa ulume o li pekela lulume ukuavo, ale ukãi o lala lukãi ukuavo. Anga hẽ omunu o sole Yehova citava okuti enda ale o tala ovipito viaco? Elinga liaco li lekisa hẽ okuti wa suvuka eci cĩvi? (Osamo 1:1, 2; 97:10) Ocina ca velapo, oku setukula ukualosamo wa likutilila hati: “Tiula ovaso ange, ka a ka talukile evi viesanda!”​—Osamo 119:37.

22. Ukristão o kuama ndati owanji wutima waye poku nõla nda enda kocipito cimue ale sio?

²² Nda ku lingiwa ocipito cimue coluali, Ukristão o sukila oku lavulula, oco ka ka lekise ovituwa vi vetiya omanu oku sima okuti, o kasi oku panga onepa kocipito caco. Paulu wa soneha ndoco: “Nda vu lia, nda vu nyua, ale vu linga ovina vikuavo, cosi vu linga ci lingili ulamba wa Suku.” (1 Va Korindo 10:31, NW; tala okakasia losapi: “ Nõla Lolondunge Onjila O Kuama,” kemẽla 158-159.) Pole, nda ocipito cimue ka catiamẽlele ketavo limue, ka ci sambiliya opulitika ale ofeka, kuenda ka ci lueya ocihandeleko Cembimbiliya, Ukristão eye o nõla nda o panga onepa kocipito caco ale sio. Pole, o sukila oku yuvula oku lingila ocilondokua vakuavo.

23, 24. Tu pondola oku imba ndati uvangi watiamẽla kolonumbi via Yehova?

²³ Omanu valua va tenda ateke ovipito violuali ndepuluvi lioku likongela lepata kuenda akamba vavo. Nda omunu umue o popia hati, olonumbi Viovisonehua via  tatama kuenda ka vi lekisa ocisola, lumbombe walua tu u lomboluila okuti Olombangi Via Yehova, via siata oku liongolola lepata kuenda akamba vavo. (Olosapo 11:25; Ukundi 3:12, 13; 2 Va Korindo 9:7) Etu tu sole oku kala lakamba vetu vokuenda kunyamo wosi. Pole, omo okuti tu sole Suku kuenda olonumbi viaye viesunga, ka tu yongola oku vĩhisa epuluvi liaco lovihilahila viu sumuisa.​—Tala vokakasia “ Efendelo Liocili Li Nena Esanju Lia Velapo” kemẽla 156.

²⁴ Olombangi vimue Via Yehova, via siata oku kuata onima yiwa poku lomboluila omanu ocipama 16, celivulu Embimbiliya li longisa Nye? * Ivaluka okuti ocimãho cetu oku vetiyila omanu kefendelo liocili, okuti ka tu va pisa. Omo liaco, tu sukila oku lekisa esumbilo, lumbombe kuenda oku ‘singa ombangulo yetu lomongua.’​—Va Kolosai 4:6.

25, 26. Olonjali vi kuatisa ndati omãla vavo oku kula lekolelo loku kuatela ocisola Yehova?

²⁵ Etu Tulombangi Via Yehova tu kuete ukũlĩhĩso wa suapo. Tua kũlĩha esunga lieci tu lingila ovina vimue, leci tu yuvuila ovina vikuavo. (Va Heveru 5:14) Omo liaco, olonjali vi sukila oku longisa omãla vavo olonumbi Viembimbiliya. Poku ci linga, va ka pamisa ekolelo liavo loku va kuatisa oku eca atambululo lekuatiso Liovisonehua, kuenje, ocisola va kuetele Yehova ci kula.​—Isaya 48:17, 18; 1 Petulu 3:15.

²⁶ Vosi vana va fendela Suku “lespiritu locili,” ka va yuvula lika ovipito violuali, va likolisilakovo oku kala vakuacili kovina viosi viomuenyo. (Yoano 4:23) Koloneke vilo, omanu valua va tenda ocili ndocina cimue ka ci kuete esilivilo. Ndomo tu ka ci konomuisa vocipama ci kuãimo, olonjila via Suku ovio via velapo.