1, 2. ¿Achike ruma ri Jehová janila nkikot ri nqabʼij ri qitzij? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

JUN chʼutiʼ alaʼ nel pe pa tienda rikʼin ruteʼ. Chaq kʼateʼ ruxibʼin riʼ xpaʼeʼ qa. ¿Achike xubʼän? Man xunaʼ ta xukʼäm pe jun etzʼabʼäl. Nubʼij wi apo chi re ri ruteʼ chi tuloqʼoʼ, xumestaj qa kʼa. Man retaman ta achike nubʼän, xoqʼ pe. Ri ruteʼ nubʼochiʼij chuqaʼ ntzolin chik rikʼin ri pa tienda. ¡Nkikot nutzʼët apo ri ral nutzolij kan ri etzʼabʼäl chuqaʼ nukʼutuj kuyubʼäl rumak!

² Xa bʼa achike teʼej o tataʼaj nkikot nutzʼët chi ri ralkʼwal nubʼij ri qitzij. Más kʼa kikotem nunaʼ ri Qatataʼ chi kaj ruma rijaʼ «man ntikïr ta nutzʼük tzij» (Hebreos 6:18). Ri Jehová janila nkikot nqatïj qaqʼij nqabʼän ri ütz. Rikʼin riʼ nqakʼüt chi oj kow pa ruchʼabʼäl ri Dios. Ruma nqajoʼ nqakikotisaj ranima chuqaʼ yojkʼojeʼ ri pa rajowabʼäl, achiʼel xubʼij ri Pablo, «nqarayibʼej chi ja ri ütz ri nqabʼän ronojel bʼey» (Hebreos 13:18). Nabʼey xtqatzʼët kajiʼ akuchi (o apeʼ) kʼayew nubʼän chi qawäch nqabʼän ri ütz, chi rij riʼ xtqatzʼët achike utzil nukʼäm pe pa qawiʼ ri nqabʼän riʼ.

3-5. a) ¿Achike rubʼanik yojruköl ri Loqʼoläj Wuj chuwäch ri nqaqʼöl qiʼ qayon? b) ¿Achike yojtoʼon richin ütz rubʼanik nqanikʼoj qiʼ?

³ Nabʼey, kʼo chi nqetamaj chi man tqaqʼöl qa qiʼ qayon.  Ruma xa oj ajmakiʼ man kʼayew ta qayon nqaqʼöl qa qiʼ. Ja riʼ ri xkibʼän ri nimanelaʼ aj Laodicea. Ri Jesús xubʼij, chi stapeʼ rijeʼ nkibʼij wi chi e bʼeyomaʼ, chi kijujunal xa ‹majun kʼo kikʼin, xa e chʼanäl chuqaʼ e moyiʼ› chi rij ri ruchʼabʼäl ri Tataʼixel (Apocalipsis 3:17). Ri kibʼanon rijeʼ man xa xe ta najoyowaj kiwäch, chuqaʼ kʼayew ruma achiʼel ta majun ketaman ta achike ri yeʼajin.

⁴ Chuqaʼ ri Santiago xubʼij: «We kʼo jun nbʼin chi nuyaʼ ruqʼij ri Dios y xa man nuchajij ta [...] ri ruchʼabʼäl, ruyon rijaʼ nuqʼöl riʼ. Y xa majun ütz nukʼäm pe chi nubʼij chi rijaʼ kan nuyaʼ wi ruqʼij ri Dios» (Santiago 1:26). Toq man pa ruchojmil ta nqakusaj ri qaqʼ chuqaʼ nqabʼij kʼa chi nqayaʼ ruqʼij ri Jehová, xa qayon röj nqaqʼöl qa qiʼ. Chuwäch ri Jehová majun rejqalem ta ri ke riʼ rubʼanik nqayaʼ ruqʼij. ¿Achike nqabʼän richin man yojtzaq ta chupam riʼ?

⁵ Chupam ri kayoxiʼ nabʼey taq versículo chuwäch ri versículo 26, ri Santiago nchʼon chi rij ri Ruchʼabʼäl ri Dios, chuqaʼ nujunumaj rikʼin jun espejo ri achoj chupam ütz «nqatzʼët qiʼ» richin nqachojmirisaj qiʼ (tasikʼij Santiago 1:23-25). Qitzij, rikʼin ri Loqʼoläj Wuj yojtikïr nqatzʼët qiʼ chuqaʼ ri kʼo chi nqajäl (Lamentaciones 3:40; Ageo 1:5). Chuqaʼ kʼo chi nqakʼutuj chi re ri Jehová chi kojrunikʼoj, tukʼutuʼ chi qawäch achike ri kʼo chi nqachojmirisaj, chuqaʼ tuyaʼ quchuqʼaʼ richin nqajäl (Salmo 139:23, 24). Ruma, rikʼin bʼaʼ, man qanabʼen ta najin yojelëqʼ o yojqʼolon. Man kʼa tqamestaj ri rubʼanik nutzʼët ri Qatataʼ chi kaj ri jun bʼanobʼäl riʼ. Ri Salmo 5:6 nubʼij: «Kan xkeʼakʼïs kʼa ri jantapeʼ yetzʼukun tzij; ri kamisanelaʼ y ri qʼolonelaʼ kan yeʼawixowaj rat Jehová». Ri Tataʼixel xkojrutoʼ richin xtqatzʼët qiʼ achiʼel yojrutzʼët rijaʼ chuqaʼ xkojrutoʼ richin xtqabʼän ri nrajoʼ. Ke riʼ xtqabʼij achiʼel ri xubʼij ri Pablo: «Nqarayibʼej chi ja ri ütz ri nqabʼän». Jaʼ, kʼo chi  nqaxikʼ qiʼ richin nkʼojeʼ ri rayibʼäl riʼ qikʼin, stapeʼ wakami man kan ta tzʼaqät xtqabʼän chi re.

6. ¿Achike ruma ri kʼulan taq winäq kʼo chi nkibʼij ri qitzij chi kiwäch, chuqaʼ achike bʼanobʼäl man kekibʼän?

⁶ Chuqaʼ kʼo ta chi majun qʼoloj nqabʼän ri pa qachoch. Ri kʼulan taq winäq kʼo chi nkibʼij ri qitzij chi kiwäch. Mani yekibʼän bʼanobʼäl ri nkikʼäm pe kʼayewal, achiʼel ri naqoj ixoqiʼ, ri nasüj awiʼ chi kiwäch achiʼaʼ, ri yachʼon pa ewatäl rikʼin jun winäq pa Internet o ri yeʼatzʼët kiwachibʼäl ri chʼanäl taq winäq. E kʼo kʼa jujun nimanelaʼ, stapeʼ ketaman chi man ütz ta, ja riʼ kibʼanon. ¡Kan kʼixbʼäl ri nkibʼän! Majubʼey kʼa kaʼiʼ qapaläj tqabʼän röj. Xa tqakʼamaʼ qanaʼoj chi rij ri David ri xbʼin: «Majun bʼey kʼa yenwachibʼilaj ta ri e tzʼuküy taq tzij. Kan man jun bʼey kʼa njunumatäj ta nuwäch kikʼin ri xa kaʼiʼ kipaläj» (Salmo 26:4).

7, 8. ¿Achike tzijonem ütz yeqakusaj richin nqakʼüt chi kiwäch ri qalkʼwal chi itzel ri yatelëqʼ o yatzʼukun tzij?

⁷ Ri teʼej tataʼaj kʼo chi nkikʼüt chi kiwäch ri kalkʼwal chi man ütz ta ri yatelëqʼ chuqaʼ ri yatzʼukun tzij. Richin riʼ ütz nkikusaj ri Loqʼoläj Wuj. Chupam riʼ e kʼo tzʼetbʼäl ri man ütz ta nakʼäm anaʼoj chi kij. Achiʼel ri Acán,  ri achin xbʼanon jun elëqʼ chuqaʼ xrewaj qa; ri Guehazí, ri xtzʼukun tzij richin xuchʼäk pwäq; chuqaʼ ri Judas, ri man xa xe ta xreleqʼaj pwäq chuqaʼ xtzʼukun tzij richin xritzelaj ri Jesús (Josué 6:17-19; 7:11-25; 2 Reyes 5:14-16, 20-27; Mateo 26:14, 15; Juan 12:6).

⁸ Chuqaʼ e kʼo utziläj taq tzʼetbʼäl, achiʼel ri Jacob. Toq rijaʼ xretamaj chi ri rukʼajol xkïl pwäq pa kikostal, xubʼij chi tkitzolij, ruma rijaʼ xubʼij chi xa xesach pe ri winäq. O ri Jefté chuqaʼ ri rumiʼal. Ri xtän riʼ, stapeʼ kʼayew xubʼän chuwäch, xubʼän ri xusüj ri rutataʼ. O ri Jesús, rijaʼ man xuxibʼij ta riʼ chuqaʼ man xrewaj ta chi rijaʼ ri Jesús toq xetapon ri jun tzobʼaj winäq rikʼin. Ke riʼ xukʼüt chi ri más nuyaʼ rejqalem rijaʼ, ja ri nbʼanatäj ri tzʼibʼatäl kan chuqaʼ ri yeruköl ri rachibʼil (Génesis 43:12; Jueces 11:30-40; Juan 18:3-11). Reʼ xa xe kayoxiʼ tzʼetbʼäl chi ke konojel ri yerusikʼij ri Loqʼoläj Wuj, chuqaʼ ri ütz yeqakusaj richin nqakʼüt chi kiwäch ri qalkʼwal chi man ütz ta ri yojelëqʼ o yojtzʼukun tzij.

9. ¿Achike ruma nkʼatzin nayaʼ jun utziläj tzʼetbʼäl chi kiwäch ri awalkʼwal, chuqaʼ achike ri man ütz ta nabʼän?

⁹ Chuqaʼ man xa xe ta kʼa nabʼij chi ri elëqʼ o ri tzʼukuj tzij man ütz ta, kʼo chuqaʼ chi nakʼüt rikʼin ri abʼanobʼal. Ruma riʼ ri apóstol Pablo xukʼutuj: «Rïx ri nibʼij chi yeʼitijoj ri chʼaqa chik, ¿achike ruma man nitijoj [ta] qa iwiʼ rïx? Nibʼij [...] chi man ütz ta ri elëqʼ, ¿man yixelëqʼ ta kami rïx?» (Romanos 2:21). E kʼo teʼej tataʼaj, stapeʼ nkibʼij chi man ütz ta ri elëqʼ o ri tzʼukuj tzij, kʼo mul rijeʼ ri man qitzij ta yechʼon o yeʼelëqʼ. Kʼa ri nkibʼij: «Ri tzʼukuj tzij xinbʼän man kan ta itzel, majun kʼayewal ta nukʼäm pe» o nkibʼij: «Rijeʼ, ketaman chik chi ri winäq xtkikʼwaj el reʼ». Rikʼin riʼ choj nkisäch kinaʼoj ri kalkʼwal. Ri elëqʼ, elëqʼ, stapeʼ majun jarupeʼ ta ri xaweleqʼaj; chuqaʼ ri tzʼukuj tzij, tzʼukuj tzij, stapeʼ majun jarupeʼ ta ri kʼayewal xtukʼäm pe,  o majun jarupeʼ ta rejqalem ri achoj chi rij xatzʼük wi tzij (tasikʼij Lucas 16:10). * Chuqaʼ ri akʼwalaʼ aninäq nkitzʼët chi xa kaʼiʼ apaläj, riʼ man ütz ta kʼa nubʼän chi ke rijeʼ (Efesios 6:4). Ja kʼa toq ri teʼej tataʼaj nkixikʼ kiʼ richin nkiyaʼ jun utziläj tzʼetbʼäl chi kiwäch ri kalkʼwal, toq xkenimïr el, xtkiyaʼ ruqʼij ri Jehová chi kiwäch ri winäq (Proverbios 22:6).

10. Richin qitzij ri yojchʼon, ¿achike ri kʼo chi nqachajij toq yojtzijon kikʼin ri qachʼalal pa congregación?

¹⁰ Chuqaʼ ri pa congregación kʼo chi nqabʼij ri qitzij chi ke ri qachʼalal. Xqatzʼët yan chupam ri tanaj 12 chi toq yojtzijon, ruma rikʼin bʼaʼ xa moloj o tzʼukun taq tzij ri yeqabʼän, kʼo chi nqachajij qiʼ. We nqakamuluj tzij ri man qetaman ta we e qitzij o manäq, stapeʼ man nqajoʼ ta, najin nqatzʼük tzij. Ruma riʼ más ütz nqaqʼät qiʼ rikʼin ri nqajoʼ nqabʼij (Proverbios 10:19). Chuqaʼ stapeʼ qitzij  ri xtqabʼij apo, ütz nqanük na nabʼey. Rikʼin bʼaʼ xa nqajuʼ qiʼ pa kikʼaslem ri winäq o xa achiʼel ta man yeqajoʼ ta (1 Pedro 4:15). Man tqamestaj chi toq jikïl yachʼon man nkʼatzin ta yeʼakusaj poqön taq tzij, ronojel xa ütz pa rutzil o pa rubʼeyal nabʼij (tasikʼij Colosenses 4:6).

11, 12. a) Toq kʼo jun nubʼän jun nimaläj mak, ¿achike rubʼanik nuyaʼ qa más kʼayewal pa ruwiʼ? b) ¿Achike tzʼukun tzij e ruyaʼon ri Satanás chi kij ri nimaläj taq mak, chuqaʼ achike rubʼanik man yeqakʼäm ta apo? c) ¿Achike jun rubʼanik nqabʼij ri qitzij pa rutinamit ri Jehová?

¹¹ Ri pa congregación kʼo chi nqabʼij ri qitzij chi ke ri ukʼwäy taq bʼey. Toq jun winäq nrewaj ri rumak xa más kʼayewal nukʼäm pe pa ruwiʼ. Rikʼin bʼaʼ, yerewaj rikʼin tzʼukun taq tzij toq nkʼutüx chi re. Toq ke riʼ, xa kaʼiʼ rubʼanik xtubʼän chi re ri rukʼaslem, xtuyaʼ ruqʼij ri Jehová chuqaʼ xkerubʼän itzel taq bʼanobʼäl. Ri rukʼaslem, choj itzel xtubʼän (Salmo 12:2). Jun chik ri man ütz ta nqabʼän, ja ri man nqabʼij ta apo ronojel ri qitzij chi ke ri ukʼwäy taq bʼey, xa nqewaj ri kʼo más rejqalem (Hechos 5:1-11). Kʼïy ri yebʼanon riʼ xa kikʼamon apo ri qʼoloj e rukiran ri Satanás (Tataʼetaʼ ri recuadro « Runaʼoj ri Satanás pa kiwiʼ ri nimaläj taq mak»).

¹² Chuqaʼ toq nqanojisaj xa bʼa achike na jun wuj ri pa rutinamit ri Jehová kʼo chi nqabʼij ri qitzij. Achiʼel toq nqatzʼibʼaj el ri qa-informe, toq nkʼutüx we kʼo jun qayabʼil, toq nqanojisaj jun wuj richin nyaʼöx jun qasamaj pa congregación o xa bʼa achike chik na jun ri nkʼutüx chi qe (tasikʼij Proverbios 6:16-19).

13. ¿Achike rubʼanik nqakʼüt chi pa ruchojmil nqabʼän chi re jun kʼayij o jun samaj rikʼin jun qachʼalal pa congregación?

¹³ Chuqaʼ we kʼo jun kʼayij o loqʼoj nqabʼän kikʼin ri qachʼalal, kʼo chi pa ruchojmil nqabʼän chi re, chuqaʼ ke riʼ we yesamäj o yojsamäj kikʼin. Reʼ man xkeqabʼän ta kʼa ri pa Runimajay ri Ajawaren o toq nqatzijoj ri Loqʼoläj Wuj. We nqayaʼ rusamaj jun qachʼalal kʼo chi nqatöj ri qʼij  xqabʼij chi nqatöj chuqaʼ ri jarupeʼ xqasüj chi re. Chuqaʼ xtqayaʼ ronojel ri nubʼij ri pixaʼ chi nyaʼöx chi ke ri samajelaʼ (1 Timoteo 5:18; Santiago 5:1-4). We röj ri oj samajel, kʼo chi pa ruchojmil nqabʼän chi re ri qasamaj (2 Tesalonicenses 3:10). Man xtqoyobʼej ta kʼa chi xa ruma qachʼalal, xkojrajoʼ más chi kiwäch ri chʼaqa chik samajelaʼ o xtuyaʼ más qʼij chi xkojuxlan (Efesios 6:5-8).

14. We nqabʼän jun kʼayij o loqʼoj rikʼin jun qachʼalal, ¿achike ütz nqabʼän, chuqaʼ achike ruma?

¹⁴ Chuqaʼ toq nqabʼän jun qajoj o nqatün qiʼ chi rij jun kʼayij rikʼin jun qachʼalal, ri Loqʼoläj Wuj nuyaʼ re utziläj naʼoj reʼ: tqatzʼibʼaj ronojel. Toq ri Jeremías xuloqʼ jun ulew xubʼän ruwujil chi kiwäch winäq, chuqaʼ xubʼän jun ruwachibʼäl, ke riʼ ütz ütz xuyäk kan (Jeremías 32:9-12; chuqaʼ tatzʼetaʼ ri Génesis 23:16-20). Ri nabʼän jun wuj chuqaʼ nabʼän firmar chi kiwäch winäq, man nel ta chi tzij chi man nakuqubʼaʼ ta akʼuʼx chi rij ri awachʼalal. Ri nabʼän riʼ xa jun rubʼanik nichajij ri itzij xiyaʼ chiwäch chuqaʼ chi majun oyowal ta xtbʼanatäj apo. We xtqabʼän jun kʼayij rikʼin jun qachʼalal, toqa pa qajolom chi xa achiʼel ta majun qanaʼoj ri xa ruma jun kʼayij xtqabʼän pe oyowal o xtqajäch qiʼ ri pa congregación (1 Corintios 6:1-8). *

15. ¿Achike nutzʼët ri Jehová ri elëqʼ yebʼan chi kij ri kʼayij, chuqaʼ achike nqabʼän röj ri qitzij taq nimanelaʼ?

¹⁵ Ri ruqʼalajrisanelaʼ ri Jehová kʼo chi majun elëqʼ ta chuqaʼ tzʼukun tzij nqabʼän kikʼin ri winäq ri man junan ta qanimabʼäl kʼuʼx kikʼin. Achiʼel ri Pablo «nqarayibʼej chi  ja ri ütz ri nqabʼän ronojel bʼey» (Hebreos 13:18). Chuwäch ri Jehová janila rejqalem ri pa ruchojmil nqabʼän chi re jun kʼayij rikʼin xa bʼa achike winäq. Jun tzʼetbʼäl chi rij riʼ, xa xe chupam ri wuj Proverbios kʼïy mul ntzijöx ri elëqʼ nbʼan rikʼin ri pajbʼäl o etabʼäl (Proverbios 11:1; 20:10, 23). Ri ojer kan, ri winäq xkikusaj ri pajbʼäl richin xekʼayin, xeloqʼon chuqaʼ richin xketaj ri qʼanapwäq, saqipwäq ri xkikusaj richin xeloqʼon. E kʼïy kʼayinelaʼ xkikusaj kaʼiʼ rubʼanik pajbʼäl, ke riʼ yeʼelëqʼ wi kan chi kij ri winäq. * Ri Jehová kan itzel nutzʼët ri bʼanobʼäl riʼ. We röj nqajoʼ yojkʼojeʼ pa rajowabʼäl, majun achike qʼoloj tqabʼän.

16, 17. ¿Achike qʼoloj yebʼan wakami, chuqaʼ achike kʼo chi nqabʼän ri qitzij taq nimanelaʼ?

¹⁶ Wakami xa xe elëqʼ yebʼan, ruma riʼ kʼayew nubʼän naqʼät awiʼ. Riʼ man nusäch ta kʼa qakʼuʼx ruma qetaman chi ja ri Satanás ri nqʼaton tzij pa ruwiʼ ri Ruwachʼulew. Ri winäq richin nkïl ri nkajoʼ, nkiyaʼ ruwiʼ ri kitijonïk kikʼulun o ri samaj kibʼanon pe. O man qitzij ta ri nkiyaʼ el chupam ri wuj kichin impuestos, seguros, jun wuj richin yabʼe jun chik tinamït o achike chik na jun wuj. Chuqaʼ yeqʼolon toq nkibʼän jun tojtobʼenïk o jun samaj richin pa tijobʼäl. Rikʼin bʼaʼ nkiqasaj pa Internet, ke riʼ nkijäch apo kan achiʼel ta rijeʼ xebʼanon. Chuqaʼ e kʼo winäq yekipwaqij samajelaʼ ri xa yeʼelëqʼ. ¿Kʼo kami ütz nawïl chi kij ri winäq ri xa bʼenäq kanima chi rij ri pwäq, ri xa xe rijeʼ ri nkajoʼ qa kiʼ chuqaʼ majun ajowabʼäl ta kikʼin? (2 Timoteo 3:1-5).

¹⁷ Kʼo mul kʼayew nubʼän chi qawäch kow yojpaʼeʼ chi kiwäch ri elëqʼ chuqaʼ ri qʼoloj. Rikʼin bʼaʼ, nqabʼij chi wakami, xa xe ri qʼolonelaʼ ri yebʼe pa jotöl; ja kʼa jujun chi ke  ri rusamajelaʼ ri Jehová, kʼayew nkiqʼasaj kikʼaslem ruma choj pa rubʼeyal nkibʼän chi re «ronojel» (Salmo 73:1-8). Man kʼa tqamestaj chi ri utziläj taq qabʼanobʼal kʼo kejqalem. Tqatzʼetaʼ jujun chi ke ri utzil nqïl toq pa ruchojmil nqabʼän chi re ronojel.

18. ¿Achike ruma kʼo rejqalem netamatäj awäch chi man yatelëqʼ ta?

¹⁸ Majun achike ta chik jun ri kʼo más rejqalem chuwäch ri kʼo atzijol chi man yatelëqʼ ta (tatzʼetaʼ ri recuadro « ¿Qitzij man yinelëqʼ ta chuqaʼ man yiqʼolon ta?»). Ri netamatäj chi man yatelëqʼ ta xa yatikïr nabʼän, ruma richin riʼ man nrajoʼ ta bʼeyomäl, at jebʼël, kʼo awetamabʼal o nïm aqʼij. Ri etaman awäch chi man yatelëqʼ ta, achiʼel jun bʼeyomäl (Miqueas 7:2). Qetaman kʼa chi e kʼo man ütz ta yojkitzʼët ruma man yojelëqʼ ta, ja kʼa qetaman chuqaʼ chi e kʼo ri nkiyaʼ qaqʼij chuqaʼ nkikuqubʼaʼ kikʼuʼx chi qij. Ke riʼ röj ri más xkojchʼakon. Achiʼel toq kʼo yeʼelesäx pa kisamaj ruma nok kiqʼaʼ, ri ruqʼalajrisanelaʼ ri Jehová man yeʼelesäx ta, chuqaʼ kʼo mul, rijeʼ ri yechaʼöx chi re jun samaj ri nrajoʼ jun winäq ri etaman chi man nelëqʼ ta.

19. ¿Achike utzil nqïl ri man yojelëqʼ ta chuqaʼ man yojqʼolon ta?

¹⁹ Stapeʼ man ronojel ta mul xkeqïl ri utzil xeqasikʼij kan, e kʼo utzil ri más kejqalem ri kan xkeqïl wi. Nabʼey, achiʼel xubʼij ri Pablo, xtqanaʼ chi «chʼajchʼöj ri qanima» (Hebreos 13:18). Rukaʼn, xtqanaʼ kikotem ruma oj kʼo pa rajowabʼäl ri Qatataʼ chi kaj, ri nyaʼon rejqalem ri man yojelëqʼ ta chuqaʼ man yojqʼolon ta (tasikʼij Salmo 15:1, 2; Proverbios 22:1). Qitzij na wiʼ, majun chik jun ta urtusanïk más nïm chuwäch riʼ. Wakami tqatzʼetaʼ jun chik naʼoj ri rukʼwan riʼ rikʼin reʼ: ri rubʼanik nutzʼët ri Jehová ri samaj.