1, 2. Ki kabakalañi Jehova ha tabanga haa lu bona lu satalala ku ba ni busepahali? Mu fe mutala.

 ME NI mwanaa hae wa mushimani ki bao ba funduka ku zwa mwa sintolo. Hañihañi mwanana wa yema, mi u bonahala ku makala. Mwa lizoho, u sweli kabapaliso kaa zwa ni kona mwa sintolo. Naa libezi ku ka kutiseza fa naa ka ngile kamba ku kupa bomahe kuli ba mu lekele kona. Mwanana u ikutwa bumaswe, mi u kalisa ku lila fapilaa bomahe. Bomahe ba mu omba-omba mi ba kutela ni yena kwa sintolo kuli a kutise kabapaliso kao ni ku yo ikupela swalelo. Zeo ha li nze li ezahala, bomahe ba ikutwa tabo ni nyakalalo ye tuna. Kabakalañi?

² Ha ku na nto ye tabisanga hahulu bashemi inge ku bona bana ba bona ha ba ituta butokwa bwa ku ba ni busepahali. Mi ni Jehova, yena ‘Mulimu ya lata niti,’ wa tabelanga luli. (Samu 31:5) Ha lu nze lu hula kwa moya, Mulimu wa tabelanga ku lu bona inze lu satalala ku ba ni busepahali. Bakeñisa kuli lu bata ku mu tabisa ni ku tiiseza mwa lilato la hae, lwa lumelelana ni manzwi a Paulusi a li: “Mwa lika kaufela lu lata ku eza ka busepahali.” (Maheberu 13:18, NW) Ha lu nyakisiseñi likalulo zee ne za mwa bupilo bwa luna mo lu kona ku fumana hahulu taata ku bonisa busepahali ka linako ze ñwi. Mi hasamulaho lu ka nyakisisa limbuyoti ze ñwi ze tiswa ki busepahali.

3-5. (a) Linzwi la Mulimu li lu lemusa cwañi likozi ze tiswa ki ku ipuma? (b) Lu ka tusiwa kiñi ku ambuka mukwa wa ku ipuma?

³ Kuli lu be ni busepahali, pili lu tokwa ku ambuka mukwa wa ku ipuma isali luna. Bakeñisa ku sa petahala, ku bunolo  hahulu ku kenelwa ki mukwa wo. Ka mutala, Jesu naa taluselize Bakreste ba kwa Laodisea kuli, ne ba ipuma kuli ba fumile, kono kwa moya ne ba li ‘babotana, ba ba shwile meeto, ba ba inzi mapunu’—batu ba ba nyandile luli. (Sinulo 3:17) Ku ipuma kwa bona ne ku ba tahiseza feela kozi ye tuna.

⁴ Hape mu hupule kuli mulutiwa Jakobo naa lemusize kuli: “Haiba yo muñwi wa ku mina u hupula kuli u pila ka bulumeli, bo ki ya sa iswali lulimi ka tumo, kono a ipuma pilu, bulumeli bwa mutu yo ha bu na tuso.” (Jakobo 1:26) Ku hupula kuli lwa kona ku itusisa maswe lilimi la luna ni ku zwelapili ku lapela Jehova ka swanelo ki ku ipuma. Bulapeli bwa luna ku Jehova bu kona ku ba bo bu si na tuso, bwa mbango. Lu kona ku tusiwa kiñi ku ambuka kozi ye cwalo yeo?

⁵ Mwa kauhanyo ye swana yeo, Jakobo u bapanya niti ya linzwi la Mulimu kwa siiponi. U lu eleza kuli lu talimisise mwa Mulao wa Mulimu o petehile ni ku eza licinceho ze tokwahala. (Jakobo 1:23-25) Bibele ya kona ku lu tusa ku ba ni busepahali; ku ambuka mukwa wa ku ipuma ni ku ziba fo lu swanela ku belekela. (Malilo 3:40; Hagai 1:5) Hape lwa kona ku lapela ku Jehova ni ku mu kupa kuli a lu tatube, ili ku lu tusa ku ziba bufokoli bo butuna bo lu na ni, ni ku eza licinceho. (Samu 139:23, 24) Bupumi ki bufokoli bo bu maswe hahulu, mi lu swanela ku bu nga sina mwa bu ngela Ndataa luna wa kwa lihalimu. Liproverbia 3:32 i bulela kuli: “Ya maswe u toilwe ki Muñaa Bupilo; kono ya lukile u latwa ki Yena.” Jehova wa kona ku lu tusa ku ba ni maikuto a swana ni a hae ni ku ikunga sina mwa lu ngela. Mu hupule kuli Paulusi naa ize: “Lu lata ku eza ka busepahali.” Ha lu koni ku ba ba ba petehile ka nako ya cwale, kono lu na ni takazo ye tuna ya ku ba ni busepahali mi lu lika ka taata ku sepahala.

6. Ki kabakalañi batu ba ba nyalani ha ba swanela ku sepahala yo muñwi ku yo muñwi, mi ku eza cwalo ku ba tusa ku ambuka likozi mañi?

⁶ Lubasi lwa Sikreste lu swanela ku bonisa hahulu  busepahali. Kacwalo, muuna ni musali ba ba nyalani ba swanela ku sepahala yo muñwi ku yo muñwi. Ha ba swaneli ku ba ni likezo ze masila, ze utwisa butuku ye ba nyalani ni yena ze cwale ka ku eza linyawe ni mutu yo muñwi, ku ba ni mulikani wa kwa mukunda fa Intaneti, kamba ku buha maswaniso a mapunu a mufuta ufi kamba ufi. Bakreste ba bañwi ba ezize likezo ze maswe ze cwalo ni ku li patela ye ba nyalani ni yena. Ku eza cwalo ki ku tokwa busepahali. Mu lemuhe manzwi a naa bulezi Mulena Davida ya naa sepahala: “Ha ni na taba ni ba lishano, ha ni zamayangi ni ba ba ipa.” (Samu 26:4) Haiba mu mwa linyalo, mu si ke mwa eza nto ifi kamba ifi ye ka mi tahiseza buipi bwa ku pata seo mu li sona ku bakumina!

7, 8. Ki mitala ifi ya mwa Bibele ye kona ku tusa bana ku ba ni busepahali?

⁷ Bashemi ba swanela ku itusisa mitala ya mwa Bibele ha ba luta bana ba bona butokwa bwa ku ba ni busepahali. Ku na ni mitala ya batu ba ne ba si ka bonisa busepahali ba ba cwale ka Akani ya naa uzwize ni ku lika ku pata busholi bwa hae; Gehazi ya naa itusisize bupumi kuli a ipumanele maluwo; ni Judasi ya naa li lisholi ni ya naa ipumisize ku ba mulikanaa Jesu.—Joshua 6:17-19; 7:11-25; 2 Malena 5:14-16, 20-27; Mateu 26:14, 15; Joani 12:6.

⁸ Kono hape lu na ni mitala ye minde ya batu ba ne ba bonisize busepahali ba ba cwale ka Jakobo ya naa taluselize bana ba hae ku kutisa masheleñi e ne ba fumani mwa mikotana ya  bona ka ku nahana kuli mwendi naa siilwe mwateñi ka ku sa ziba; Jefita ni mwanaa hae wa musizana ya naa kutekile buitamo bwa naa ezize Ndatahe niha ne ku tokwa buitomboli bo butuna ku eza cwalo; ni Jesu ya naa bile ni bundume bwa ku itibahaza kwa nyangela ye ne bifile ili ku taleleza bupolofita ni ku sileleza balikani ba hae. (Genese 43:12; Baatuli 11:30-40; Joani 18:3-11) Mitala i sikai feela yeo i tusa bashemi ku lemuha kuli Linzwi la Mulimu li na ni litaba ze ñata ze nde ze ba kona ku itusisa ha ba luta bana ba bona ku ba ni busepahali.

9. Bashemi ba swanela ku ambukañi haiba ba bata ku tomela bana ba bona mutala wa busepahali, mi ki kabakalañi mutala wo ha u li wa butokwa?

⁹ Ku luta bana ku ba ni busepahali ku fa bashemi buikalabelo bo butuna. Muapositola Paulusi naa buzize kuli: “Kono wena ya luta ba bañwi, hasi ha u na so ituta ili wena? Wena ya bulela kuli ku si ke kwa uzwiwa, hasi wa uzwa?” (Maroma 2:21) Bashemi ba bañwi ba lutanga bana ba bona ku ba ni busepahali kono bona inge ba bonisa kutokwa busepahali. Ba kana ba yemela mukwa wa ku uzwa tuka to tunyinyani kamba ku bulelanga buhata ka ku bulela kuli: “Babelekisi ni bona ba ziba kuli batu ba ka nga kwa lika ze” kamba kuli “Bo ne li feela buhatanyana, ne ku si ka fosahala ku bulela cwalo.” Kono niti ki kuli, mutu u eza busholi ku si na taba ni bunyinyani bwa lika za nga, mi u bulela buhata ku si na taba kuli ha si ka kopamisa hahulu niti. a (Luka 16:10) Banana ba lemuhanga buipi kapili-pili, mi buipi bo bu cwalo bwa kona ku ba sinya. (Maefese 6:4) Kono ha ba ituta busepahali ku zwelela kwa mutala wa bashemi ba bona, ba kona ku hula hande ni ku ba batu ba ba lumbeka Jehova mwa lifasi le, le li si na busepahali.—Liproverbia 22:6.

10. Ha lu ambolisana ni balumeli ba bañwi, lu swanela ku tokomelañi?

¹⁰ Ku swalisana ni Bakreste ba bañwi ku lu tusa hahulu ku ba ni busepahali. Sina mo lu itutezi mwa Kauhanyo 12, lu swanela ku tokomela mo lu itusiseza mpo ya ku bulela, sihulu kwa mizwale ni likaizeli ba luna ba kwa moya. Ku ambola feela za ba bañwi ku kona ku fetuha ka bunolo-nolo ku ba lusebo lo lu holofaza, kamba mane busawana! Ku bulela likande le lu sa zibi hande buniti bwa lona, fokuñwi ku kona feela ku lu bisa ba ba abana mwa ku hasanya buhata, kacwalo ki hande ku ñaña mulomo wa luna. (Liproverbia 10:19) Fokuñwi lwa kona ku ba ni taba ye lu ziba hande kuli ki ya niti, kono seo ha si talusi kuli lu tokwa ku i bulela. Ka mutala, mwendi taba yeo ha i lu ami, kamba mwendi ne ku si ke kwa bonisa sishemo ku i bulela. (1 Matesalonika 4:11; 1 Pitrosi 4:15) Batu ba bañwi ba nganga kashwau kuli ki busepahali, kono luna lu swanela ku bona teñi kuli manzwi a luna ki a musa ni a sishemo kamita.—Makolose 4:6.

11, 12. (a) Batu ba bañwi ba ba ezanga lifoso ze tuna ba tatafazanga cwañi litaba? (b) Ki afi mashano a mañwi a sweli ku suña batu Satani ka za libi ze tuna, mi lu kona ku a hanyeza cwañi? (c) Lu kona ku bonisa cwañi busepahali bwa luna kwa kopano ya Jehova?

¹¹ Ki kwa butokwa hahulu ku ba ni busepahali ku ba ba zamaisa mwa puteho. Batu ba bañwi ba ba ezanga lifoso ze tuna  ba tatafazanga feela lika ka ku lika ku pata sibi sa bona ni ku bulela buhata kwa baana-bahulu ba puteho ha ba buziwa ka za teñi. Mane batu ba ba cwalo ba kalisanga ku pila ka ku sa swaleha hande—ku ipumisa ku sebeleza Jehova kono inge ba zwelapili ku eza libi ze tuna. Mi ka ku eza cwalo, bupilo bwa bona kaufela bu fetuha ku ba lishano. (Samu 12:2) Ba bañwi ba bulelelanga baana-bahulu niti ye si ka kwanelela ni ku pata litaba ze ñwi za butokwa. (Likezo 5:1-11) Bupumi bo bu cwalo hañata bu tahiswanga ki ku lumela mashano a Satani.—Mu bone taba ye fa  makepe 164-5 ye li, “Mashano A Satani ka za Libi ze Tuna.”

¹² Hape ki kwa butokwa ku sepahala kwa kopano ya Jehova ha lu alaba lipuzo ka ku ñola. Ka mutala, ha lu biha musebezi wa luna wa mwa simu, lu swanela ku tokomela kuli ha lu ñoli buhata. Ka mukwa o swana, ha lu taleleza mafomu a kupo ya sebelezo ye ñwi mwa kopano ya Jehova, ha lu swaneli ku ñola litaba za buhata ka za buikangulo bwa luna kamba ka za kalulo ye ñwi ya bupilo bwa luna.—Liproverbia 6:16-19.

13. Lu kona ku bonisa cwañi busepahali haiba lu na ni swalisano ya pisinisi ni mulumeli yo muñwi?

¹³ Hape lu swanela ku sepahala kwa balumeli ba bañwi niha ku taha ku za lipisinisi. Ka linako ze ñwi, mizwale ni likaizeli ba Sikreste ba kana ba ba ni swalisano ya pisinisi. Haiba ba eza cwalo, ba swanela ku tokomela kuli ha ba kopanyi litaba zeo za lipisinisi ni litaba za bulapeli ze ba eza ha ba li kwa Ndu ya Mubuso kamba mwa bukombwa. Litaba zeo li kona ku ba za Bakreste ba ba kenyize Bakreste ba bañwi misebezi. Haiba lu kenya misebezi mizwale kamba likaizeli, lu swanela ku tokomela kuli lu ba eza ka busepahali, ku ba lifa ka bunako ni ka ku likana ni tumelelano, ni ku ba fa lituwelo za bona ze ba swanela ku fiwa kamba ze tomilwe ki muuso. (1 Timotea 5:18; Jakobo 5:1-4) Ka mukwa o swana, haiba lu keni musebezi ku muzwale kamba kaizeli, lu swanela ku beleka ka taata ku likana ni tuwelo ya luna. (2 Matesalonika 3:10) Ha lu swaneli ku libelela kuli mubelekisi wa luna u ka  lu eza ka sobozi bakeñisa swalisano ya luna ya kwa moya ni yena—ku ikutwa kuli u swanela ku lu fanga nako ya ku pumula, kamba ku lu fa lituwelo ni lika ze ñwi ze ba sa fiwi babeleki ba bañwi.—Maefese 6:5-8.

14. Bakreste ba swanela ku tokomelañi ha ba eza tumelelano ya pisinisi, mi ki kabakalañi?

¹⁴ Ku cwañi haiba pisinisi ye lu eza ki ya tumelelano ye ñwi cwalo ye cwale ka ku kalimana mali a pisinisi? Bibele i lu fa sikuka se si butokwa hahulu ili se si kona ku lu tusa: Ku ñola litaba kaufela za tumelelano ya luna. Ka mutala, Jeremia ha naa lekile mubu, naa ezize likopi ze peli za liñolo la muleko ni ku biza lipaki, mi a bona teñi kuli mañolo ao a bulukiwa hande kuli a kone ku itusiswa kwapili. (Jeremia 32:9-12; mu bone ni Genese 23:16-20.) Ha mu eza pisinisi ni balumeli ba bañwi, ku ñola tumelelano ya litaba kaufela za pisinisi ya mina ni ku i nyatela fapilaa lipaki ha ku talusi kuli ha mu sepani. Ku eza cwalo ku tibela matata, masitapilu, mane ni lifapahano ze kona ku zuha kwapili. Bakreste kaufela ba ba eza pisinisi hamoho ba swanela ku ziba kuli, ni kamuta ha ku na litaba za lipisinisi ze swanela ku filikanya kozo ni swalisano ya mwa puteho. b—1 Makorinte 6:1-8.

15. Jehova u ikutwa cwañi ka za ku itusisa bupumi mwa lipisinisi, mi Bakreste baa nga cwañi bupumi bo bu atile mwa lipisinisi?

¹⁵ Mukreste haa swaneli feela ku bonisa busepahali mwa puteho. Paulusi naa ize: “Mwa lika kaufela lu lata ku eza ka busepahali.” (Maheberu 13:18, NW) Mubupi wa luna u tabela hahulu ku lu bona inge lu bonisa busepahali ni mwa litekisano. Ka mutala, mwa buka ya Liproverbia inosi, ku kuta-kutezwi ku bulelwa za likala ze puma ha ne. (Liproverbia 11:1; 16:11; 20:10, 23) Kwakale, batu ne ba itusisanga hahulu likala ni litikanyo mwa litekisano kuli ba zibe buima bwa lika ze lekiswa ni teko ya zona. Balekisi ba ba sa sepahali ne ba uzwezanga  baleki ka ku itusisa litikanyo ze peli ze shutana ni sikala se si si sona hande. c Jehova u toile likezo ze cwalo! Kuli lu tiiseze mwa lilato la hae, lu swanela ku ambuka bupumi bwa mifuta kaufela mwa lipisinisi.

16, 17. Ki mifuta ifi ya bupumi ye atile mwa lifasi kacenu, mi Bakreste ba niti ba ikatulezi ku ezañi?

¹⁶ Satani ki yena ya busa lifasi le, mi kamukwaocwalo, ha lu komoki ku bona kuli bupumi bu atile hahulu. Zazi ni zazi lu kana lwa kopana ni miinelo ye lika busepahali bwa luna. Batu ha ba ñolanga mañolo a ku kupa misebezi, hañata ba beyanga mwateñi buhata—ba ekezanga litaba ka za tuto ni yeloseli ya bona. Ba bañwi ha ba talelezanga mafomu a za fa miseto, a za mitelo, kamba a insurance, kamba mapampili a lika ze ñwi li sili, hañata ba ñolanga likalabo za buhata ilikuli lika li ba zamaele hande. Bana ba sikolo ba bañata ba itusisanga bupumi ha ba ñola litatubo, kamba fokuñwi ha ba ñola taba kamba piho ye tokwiwa ki sikolo, ba kona ku yo nga feela litaba fa Intaneti ni ku bonisa inge ki bona ba ba li lukisize. Mi batu ba lekanga likweta makwambuyu ba muuso ba ba sa sepahali ilikuli ba ba eze hande. Zeo kaufela ki lika ze lu libelela ku ezahala mwa lifasi le, ili mo batu ba bañata ki “baitati, ba ba lata mali.”—2 Timotea 3:1-5.

¹⁷ Bakreste ba niti ba ikatulezi ku sa ikenya mwa likezo kaufela za mufuta o cwalo. Fokuñwi se si kona ku tahiseza mutu ku fumana taata ku bonisa busepahali, ki ku bona kuli batu ba ba eza ka bupumi ba bonahala ku zamaelwa hande ki lika mwa bupilo. (Samu 73:1-8) Ka nako ya cwale, Bakreste ba kana ba ba ni matata a ku tokwa hande mali bakeñisa kuli ba bata ku sepahala “mwa lika kaufela.” Kana ku eza cwalo ku ka ba tusa se siñwi? Eni! Ki kabakalañi ha lu bulela cwalo? Ki limbuyoti mañi ze ba ka fumana haiba ba sepahala?

18. Ki kabakalañi ku zibahala sina mutu ya sepahala ha ku li kwa butokwa hahulu?

¹⁸ Ku zibahala sina mutu ya sepahala ki ye ñwi ya lika za butokwa hahulu. (Mu bone  taba ye li “Ni Sepahala ha Kuma Kai?” ye fa likepe 167.) Mi mu hupule kuli mañi ni mañi wa kona ku ba ni busepahali haiba a lata. Busepahali ha bu si ka itinga fa buikoneli bwa mina, simuluho, sifumu kamba ponahalo ya mina, kamba fa lika ze ñwi ze mu si na maata fahalimwaa zona. Kono nihakulicwalo, batu ba bañata ba palelwa ku ba ni libubo le linde la busepahali. Batu ba ba sepahala ki ba banyinyani. (Mika 7:2) Ba bañwi ba kona ku mi sheununela ku sepahala, kono ba bañwi hape ba kona ku itebuha busepahali bwa mina, ili nto ye ka tahisa kuli mafelelezo ba mi sepe ni ku mi kuteka. Mane Lipaki za Jehova ba bañata ba fumani kuli busepahali bu ba tusize ka linzila ze ñwi kwa mubili. Ba zwezipili fa misebezi ya bona batu bo ne ba beleka ni bona ha ne ba lunduzwi fa misebezi kabakala ku tokwa busepahali; kamba ba konile ku fumana misebezi babelekisi ba bañwi ha ne ba tokwa hahulu babeleki ba ba sepahala.

19. Ku ba ni busepahali mwa bupilo bwa luna ku ama cwañi lizwalo la luna ni bulikani bwa luna ni Jehova?

¹⁹ Ibe kuli lika li sweli ku mi zamaela hande ka nako ya cwale kabakala busepahali bwa mina kamba kutokwa, mu zibe kuli ku na ni limbuyoti ze tuna ni ku fita ze tiswa ki busepahali. Busepahali bu ka mi tusa ku ba ni lizwalo le li kenile. Paulusi naa ñozi kuli: “Lwa kolwa kuli lizwalo la luna ki le linde.” (Maheberu 13:18) Ku zwa fo, Ndataa luna ya lilato ya kwa lihalimu u sweli wa bona busepahali bwa mina, mi u lata batu ba ba sepahala. (Samu 15:1, 2; Liproverbia 22:1) Kaniti, busepahali bu mi tusa ku zwelapili ku tiiseza mwa lilato la Mulimu, mi ha ku na nto ye nde ye fita yeo. Cwale ha lu nyakisiseñi taba ye ñwi ye swalisani ni busepahali: Mo Jehova a ngela musebezi.