1, 2. ¿Imarayku Jehová Dios kusikun huntʼaq kananchispaq kallpachakusqanchismanta? Chayta huk rikchʼanachiywan willay.

HUK erqechan mamanwan huk tiendamanta lloqsimushan. Chayllamanmi chay erqechaqa mancharisqa sayarparin. ¿Imarayku? Mana reparakuspan chay tiendamanta huk pukllanata aparikamusqa. Mamanpa rantipunanpaqmi hoqarisqa ichaqa qonqarapusqan “rantipuway” niyta. Mana imanakuyta atispan waqayta qallarin. Sonqonta thasnuykachispan mamanqa payta pusarikuspa tiendaman kutirin. Wawaqa pʼenqasqan tiendayoqman pukllanata kutichipun. ¡Maytachá mamanqa kusikun chayta qhawarispa!

² Chhayna wawakunayoq tayta mamakunaqa anchatachá kusikunku. Hanaq pachapi kaq Taytanchismi ichaqa astawanraq kusikun ‘huntʼaq Dios’ kasqanrayku (Salmo 31:5). Arí, Jehová Diosqa kusikunmi huntʼaq runakuna kananchispaq kallpachakusqanchismanta. Chayta ruwasqanchismi astawanraq payman asuykachiwanchis. Pabloq nisqan hina, payta kusichinanchispaq munakuyninpipas allinta takyananchispaqmi ‘tukuy imaymanapi allintapuni puriyta munanchis’ (Hebreos 13:18). ¿Imakunapin allintapuni purinanchis? Chaymanta ñawpaqta yachasun, chaymantataq yachasun ima saminchaykunan kanqa allin purisqanchismanta chayta.

3-5. a) ¿Imaninmi Biblia kikinchista qʼotukuypi urmananchismanta? b) ¿Iman yanapawasun imaynachus kasqanchista sutʼintapuni reparakunapaq?

³ Ñawpaqtaqa manan kikinchista qʼotukunanchischu,  ichaqa urmasunmanmi chayman huchasapa runakuna kasqanchisrayku. Laodicea llaqtapi tiyaq cristianokunan chayman urmayuranku. Qhapaq runakunapaq hinaña qhawarikuranku chaypas, paykunaqa Jesuspa nisqan hinan “wakcha, ñawsa, qʼalalla” kasharanku (Apocalipsis 3:17). Arí, paykunaqa manan allinchu kasharanku iñiyninkupi. Hinaspapas iñiyninkupi imayna kasqankuta mana reparakusqankuwanmi astawanraq espiritualpi wañuy pataman churakusharanku.

⁴ Santiagopas kaytan anyaran: “Pipas Diosta cheqaq yupaychaq kasqanta yuyan, manataq hawan-ukhun rimasqanta reparakunchu chayqa, pay kikintan qʼotukun, Dios yupaychayninpas yanqapaqmi”, nispa (Santiago 1:26). “Mana allinkunataña rimasaq chaypas Jehová Diosqa chaskillawanqan”, nispa yuyaykuspaqa qʼotukushanchismi. Chhaynata Diosta yupaychasun chayqa yanqapaqmi kanqa. ¿Imatan ruwasunman chhaynata mana qʼotukunapaq?

⁵ Ñawpaq versiculokunallapin Santiagoqa riman Diospa chanin kamachikuyninmanta, chaytan espejowan rikchʼanachin, kallpachawanchistaqmi chaypi ‘qhawakuspa’ kawsayninchispi astawan allichakunanchispaq (leey Santiago 1:23-25). Arí, Biblian yanapawanchis imakunapichus pantasqanchista yachakunapaq chayman hina allichakunapaqpas (Lamentaciones 3:40; Ageo 1:5). Hinaspapas Jehová Diostan mañakunanchis sonqonchista tʼaqwirinanpaq imapichus pantashanchis chayta reparachiwananchispaqwan, chayman hinataq kallpata mañakunanchis chaykunapi tʼikrananchispaq (Salmo 139:23, 24). Yaqapaschá sonqonchispi llullakuypas otaq ima mana allinpas saphichakushan. Chhayna kaqtinqa yuyarinanchismi hanaq pachapi kaq Taytanchis chaykunata imayna qhawarisqanta. Proverbios 3:32 texton qʼotukuq runakunamanta nin: “[Jehová] Diosqa waqllisqa runakunatan millakun, chanin runakunawantaq sonqota tupachin”, nispa. Jehová Diosqa yanapawasunpunin imayna runapunichus kasqanchista reparakunapaq, munasqanman hina imatapas ruwananchispaqwan.  Chaymi Pablo hina nisun: ‘Tukuy imaymanapin allintapuni puriyta munayku’, nispa. Tukuypi allinta purinanchispaqmi ichaqa tukuy sonqonchiswan kallpachakunanchis huchasapa runakunaña kanchis chaypas.

6. ¿Iman kanan casado kawsaypi? ¿Imakunatan manapuni ruwanankuchu?

⁶ Familianchispin astawanqa sutʼin rimay kanan. Casado warmi qharikunaqa sutʼintan rimanakunanku. Manan huk warmita otaq huk qharita qhawapayashananchu, manan Internet nisqapi hukwan munapayanakuy yuyaywan parlashananchu, nitaqmi millay qhelli ruwaykunata qhawananchu. Wakin cristianokunan ichaqa warminpa mana yachasqan chaykunata ruwaranku. ¡Chay ruwasqankuqa manapunin allinchu! Amapuni ñoqanchisqa warminchispa otaq warmikunapas qosankupa qhepanpiqa chhayna millaykunata ruwasunchu. Aswanmi kamachikuq David hina kananchis, paymi niran: “Manan chʼachu runawan tiyanichu, manan iskay uyakunawanpas huñunakunichu”, nispa (Salmo 26:4).

7, 8. ¿Bibliapi ima yachachikuykunawanmi wawanchiskunata yanapasunman allin runa kanankupaq?

⁷ Tayta mamakunaqa wawankutapas yachachinankun allin runa kanankupaq. Chaypaqmi ichaqa Bibliawan yanapachikunanku. Biblian willan imakunatan mana ruwananchischu  chaykunata. Qhawarisun mana allin ruwaq runakunamanta: Ahán runan qolqe suwakusqanta pakaran; Giezi runan qolqe sonqo kaspa llullakuran; Judas Iscariote runapas qolqetan suwakuran, llullakuspataq Jesusta hapʼichiran (Josué 6:17-19; 7:11-25; 2 Reyes 5:14-16, 20-27; Mateo 26:14, 15; Juan 12:6).

⁸ Ichaqa willanmi allin runakunamantapas paykunaq ruwasqanta qatikunanchispaq. Hukninmi karan Jacob, churinkunan Egipto suyumanta rantinankupaq qolqe apasqankuta kutichinpusqaku, chayta yacharuspan payqa churinkunata niran kutichipunankupaq. Jefté runawan ususinpiwan, sasaña karan chaypas ususinqa huntʼaranmi taytanpa Diosman prometekusqanta. Diospa Churinpas chhaynan karan, huk kutinmi askha phiñasqa runakuna ukhupi kasharan, chaywanpas payqa mana manchakuspan willaran pi kasqanta, chaypin rikuchiran Bibliapi profeciakunaq huntʼakuynin amigonkunaq kawsayninpas aswan chaniyoq kasqanta (Génesis 43:12; Jueces 11:30-40; Juan 18:3-11). Askhan chhayna yachachiykuna Bibliapi tarikun, chaykunawan yanapachikuspan wawanchiskunaman yachachisunman allin runa kanankupaq.

9. ¿Imarayku tayta mamakuna Bibliamanta yachachishaspapas ruwayninkuwan ima wawankuman yachachinanku? ¿Imatan manapuni ruwanankuchu?

⁹ Ichaqa manan simillawanchu wawakunataqa yachachina. Aswanmi ruwayninchiswan yachachinanchis. Chaymanta rimaspan Pablo kayta tapuran: “Hukkunata qan yachachishaspaykiqa, ¿manachu qan kikiykita yachachikunki? ‘Manan suwakunachu’ nishaspachu, ¿suwakushanki?” nispa (Romanos 2:21). Wakin taytakunan ninku, “manan llullakunachu”, “manan suwakunachu”, nispa. Ichaqa paykuna kikinkun chaykunata ruwanku, waki-wakillanta rimaspa otaq hukpa kaqninta hoqarikuspa. Chaymantataq ninku: “Pisillatan llullarikuni, chayqa manan pitapas imananqapaschu”, nispa. Suwakuspataq ninku: “Hukkunapas  apakushankutaq chayqa, ¿manachu ñoqapas apakuyman?” nispa. Chayta ruwaqkunaqa wawankutan iskayachinku. Pisillata hoqarikuypas askhata hoqarikuypas suwakuymi. Huchʼuyña hatunña kanman llullakusqanchis chaypas llullakuyqa llullakuymi (leey Lucas 16:10). * Imaynan mikhunaq qʼapaynin karumanraq reparakun chhaynatan wawakunapas iskay uya kayta reparanku, chaywantaq mana allinkunata yachanku (Efesios 6:4). Ichaqa, sichus tayta mamakuna allin kawsayninkuwan yachachinankupaq kallpachakunqaku chayqa kuraq kapuspapas Jehová Diostan hatunchashallanqaku millay runakuna ukhupipas (Proverbios 22:6).

10. ¿Imakunamantan mana rimananchischu iñiqmasinchiskunawan parlaspa?

¹⁰ Wayqe pananchiskunawanpas tukuypin sutʼin rimaq  kananchis. 12 capitulopi yachasqanchis hina iñiqmasinchiskunawan rimaspaqa manan hukkunamanta mana kaqta rimananchischu, mana chayqa cuento qʼepi kaymanmi urmasunman otaq yanqamanta tumpayman. Mana allinta yachaspa hukkunaman imakunatapas willaykachashasunman chayqa llullakuymanmi urmashasunman. Chayrayku manaraq imatapas rimashaspa allinta yuyaykuna (Proverbios 10:19). Imatapas sutʼintaña yachasunman chaypas allintapunin yuyaykunanchis hukkunaman willanapaqqa. ¿Imarayku? Willaspaqa hukkunaq kawsayninmanmi chapukushasunman, chayqa manan wayqe pananchiskuna munakuychu kanman (1 Tesalonicenses 4:11). Sutʼin rimaqña kanchis chaypas manan haykʼaqpas hukkunamanta millayta rimananchischu, cristianokunaqa allin yuyaywan sumaq rimaqmi kananchis (leey Colosenses 4:6).

11, 12. a) ¿Ima sasachakuymanmi churakunku hatun huchaman urmaq cristianokuna? b) ¿Imanispan Satanás qʼotun hatun huchapi urmaqkunata? ¿Imatan ruwananchis chaykunaman mana urmananchispaq? c) ¿Imaynatan sutʼin rimaq kasunman Diospa llaqtanpi?

¹¹ Diospa llaqtanpi umalliqkunawanmi astawanqa sutʼin rimaq kananchis. Imapi huchallikusqanmantapas mana sutʼinta willakuq cristianoqa astawanmi mana allinkunapi tarikunman. Yaqapaschá pakallapi huchapi purishanman hukkunaq qhawarinanpaqtaq Jehová Diospa munayninta ruwashanman (Salmo 12:2). Umalliqkuna tapuqtinpas yaqapaschá munasqallanta otaq waki-wakillanta willanman (Hechos 5:1-11). Chaykunata ruwaqkunaqa Satanaspa toqllanpin urmashanku (“ ¿Imanispan Satanás qʼotun hatun huchapi urmaqkunata?” nisqa recuadrota qhawariy).

¹² Formulario nisqata otaq llankʼasqanchis horata willaspapas sutʼillantan qelqananchis. ¿Imaynatan chayta ruwasunman? Ejemplopaq, precursor kanapaq, Betelpi llankʼanapaq otaq imapipas llankʼanapaq formulariota huntʼaspaqa sutʼintan imatapas qelqananchis, Diospaq llankʼasqanchis  horatapas manan yapa-yapayuspachu huntʼananchis (leey Proverbios 6:16-19).

13. ¿Imaynatan rikuchisunman huntʼaq runa kasqanchista cristianomasinchiskunawan llankʼasqanchispi?

¹³ Wayqe pananchiskunawan llankʼaspapas huntʼaq runan kananchis. Ichaqa manapunin chaykunamanta huñunakunanchis wasipi nitaq predicasqanchispipas rimananchischu. Sichus huk cristiano ñoqanchispaq llankʼan chayqa tiemponpin pagapunanchis imachus pagapunanchistataqmi qopunanchispas (1 Timoteo 5:18; Santiago 5:1-4). Huk cristianomasinchispaq llankʼanchis chaytaq imakunachus ruwananchista allinta huntʼananchis (2 Tesalonicenses 3:10). Ichaqa manan cristianomasinchis kasqanraykuchu huk llankʼaqkunamanta aswan allinta qhawariwananchistachu nitaq astawanraq tiempo qowananchistachu munananchis (Efesios 6:5-8).

14. ¿Imatan ruwananchis huk iñiqmasinchiswan ima negociotapas ruwaspa? ¿Imarayku chayta ruwananchis?

¹⁴ ¿Imatan ruwasunman huk cristianomasimanta qolqeta manukuspa, otaq iskay kinsawan negociota ruwaspa? Biblian yuyaychawanchis kayta ruwanapaq: ima negociomanpas haykuspaqa huk documentotan ruwanapuni. Chaytan Jeremiaspas ruwaran hallpʼata rantikuspa, hukkunaq rikusqanmi huk documentota qelqachiran, copiata horqochispataq allinta waqaycharan (Jeremías 32:9-12; Génesis 23:16-20 textotawan qhawariy). Wayqe pananchiskunawan ima negociotapas ruwasqanchispi hukkuna rikushaqtin documentota ruwaspa firmayqa allinmi, chayta ruwaqtinchisqa manan kanqachu phiñachinakuy qʼotunakuy nitaq ima chʼeqmipas. Ama qonqasunchu, iñiqmasinchiskunawan huk hinalla thak kawsaymi aswan allin ima negocio ruwaymantapas (1 Corintios 6:1-8). *

15. ¿Imaninmi Jehová Dios vendespa otaq rantikuspa hukkuna suwaymanta? ¿Imaynatan cristianokuna chaykunata qhawarinanchis?

¹⁵ Mana iñiq runakuna ukhupipas cheqaq cristianokunaqa huntʼaq runakunan kananchis. Pablo hinan ‘tukuy imaymanapi allintapuni puriyta munanchis’ (Hebreos 13:18). Jehová Diosqa manapunin munanchu llankʼasqanchispi pitapas suwananchista nitaq llullakunanchistapas. Chaymi Proverbios qelqallapiraq askha kutita willan pesopi suwakuymanta (Proverbios 11:1; 20:10, 23). Ñawpa tiempopi runakunaqa imatapas rantikuspa vendespapas balanzakunapi romanakunapin pesaqku, pagasqanku qoritapas qolqetapas pesallaqkutaqmi. Vendeqkunaqa iskay romanayoq otaq balanzayoqmi kaqku, sapankataqmi chutasqa karan. * Chhayna ruwaykunataqa manapunin allinpaqchu Jehová Dios qhawarin. Chaymi munakuyninpi takyayta munaspaqa manapuni pitapas suwanachu nitaq llullakunapaschu.

16, 17. ¿Imakunapin kay pachapi runakuna runamasinkuta qʼotunku? ¿Imayna rimaq kaytan munanchis cheqaq cristianokuna?

¹⁶ Satanás kay pachapi kamachikusqanraykun runakunaqa mana sutʼintachu rimanku. Chaymi cristianokunaqa sapa pʼunchay kallpachakunanchis sutʼin rimaq kanapaq. Kay pachapi runakunaqa llankʼanata tarinankuraykun yapa-yapayuspa otaq llullakuspa yachasqankumanta willakunku. Wakinqa impuesto paganankupaq, asegurachikunankupaq, huk suyukunata viajanankupaq, imapaqpas manan sutʼillantachu documentokunata huntʼanku. Hukkunan mana kaqta ruwanku examenta qospa, tarea chaskisqankutapas Internet nisqamantan horqonku paykunaq ruwasqankuta hinataq profesorkunaman apanku. Hukkunataq qolqeta hukkunaman llukʼiykunku imapas chaskinankurayku. Arí,  kay pachapi runakunaqa ‘tukuy allinkaqta cheqnikuqkunan’ kanku, “paykuna kikinkuta munakuqkuna”, “qolqe sonqokuna” ima (2 Timoteo 3:1-5).

¹⁷ Cristianokunaqa tukuypin sutʼin rimaq kayta munanchis, ichaqa sasan kanman. Mayninpiqa khaynatapaschá yuyaykusunman: “Kay pachapiqa qʼotukuq runakunallan qhapaqyanku, Diospa wakin kamachinkunataq ‘tukuy imaymanapi’ allinkaqtaña ruwashanku chaypas mana qolqeyoq kanku”, nispa (Salmo 73:1-8). Ichaqa ama iskayasunchu, chay ruwasqanchisqa allinninchispaqmi. ¿Imaynapi? Kunan qhawarisun imakunapi allinninchispaq kasqanta.

18. ¿Imaraykun allinpuni mana llullakuq, huntʼaq runa kay?

¹⁸ Mana llullakuq, huntʼaq runakunaqa pisillan kanku. Chhayna runakuna kanapaqqa manan allin yachayniyoqchu, qhapaqchu, nitaq sumaq rikchʼayniyoqchu kananchis. Chaykunamanta aswan chaniyoqqa allin rikusqa kaymi (Miqueas 7:2). Sutʼin rimaq kasqanchismanta hukkuna asipayawasunmanña chaypas hukkunaqa allintan qhawariwasun. Chayqa allinninchispaqmi kanman. Yachanapaq, askha kutipin suwa otaq llulla runakunata llankʼanamanta qarqonku, Testigokunan ichaqa mana qarqosqachu kanku mayninpitaq llankʼasqankupi aswan allin llankʼanata chaskinku allin runakuna kasqankurayku (“ ¿Sutʼin rimaq runachu kani?” nisqa recuadrota qhawariy).

19. ¿Ima saminchaykunan kan sutʼin rimaq kasqanchismanta?

¹⁹ Manapaschá llapanchispa llankʼananchispichu chaykuna kanqa, ichaqa llapallanchispaqmi kan chaykunamanta aswan allin saminchaykuna. Ñawpaqtaqa, ‘allin concienciayoqmi’ kasun (Hebreos 13:18). Chaymantapas, sutʼin rimaq runakunata munakuq Taytanchispa munakuyninpin allinta takyasun (leey Salmo 15:1, 2; Proverbios 22:1). Chay saminchaymi huk saminchaykunamanta aswan hatunqa. Ichaqa, ¿imaninmi Jehová Dios llankʼanamanta? Chayta qatimuq estudiopi yachasun.