Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

SHAPITRE 14

Ikala mululame mu myanda yooso

Ikala mululame mu myanda yooso

“Twi na lukalo lwa kutambuka na kululama mu myanda yooso.”​—BEENA-EBREEYI 13:18, NWT.

1, 2. Bwakinyi Yehowa asangalaa nsaa yamono atwitatshisha bwa kwikala bantu balulame? Tuusha kileshesho.

NYINA mwana umune batuuku na mwan’aaye mukinga mu makashinyi. Mususa umune mwana bayimana, atala bu bakitshi mwanda ukata. Mukwate kantu ka maasha kayikalanga mwate mu makashinyi. Ilwankananga kwikaalusha sunga kuteka nyin’aaye bwashi amuudile kanka. Babanga kudidila nyin’aaye. Nyina mwana bamuumiisha balukiila naaye ku makashinyi bwashi akaalushe kaaka kantu na bwashi akatekye lusa. Pabakitshi mwana byaabya, eshimba dya nyina mwana dibasangala kwete kupusha muloo. Bwakinyi?

2 Ta kwi bintu bi bungi abipeya baledi muloo bu kumona baana abamono muulo wa kwikala bantu balulame. Mpa na Nsheetu e mwiyilu, ‘Efile Mukulu a bya binyibinyi’ apushaa wawa muloo. (Misambo 31:6) Nsaa yamono mushindo watukwete kwenda na kukula mu kikudi, kwete kusangala petumono atukitshi mwetu mooso bwa kwikala bantu balulame. Bu byatudi na lukalo lwa kumusangasha na kwilama mu kifulo kyaaye, atupushaa bibapushiishe Mpoolo mutumibwa bambile shi: “Atukyebe’shi tukite bintu bibuwa kipindji kyooso.” (Beena-Ebreeyi 13:18) Kishima kya mu kina Greke kyabadi baluule pano bu “bibuwa” akilesha dingi kwikala mululame. Tubande kutuula binangu byetu binobino ku myanda inanka ya mu nshalelo etu ikumbeene kwitwikeela bukopo bwa kwikala balulame. Kunyima atukyebe kutaluula efuto dyatupete mu kwikala bantu balulame.

TWIKALE BALULAME KWATUDI ATWE BANABEENE

3-5. (a) Eyi dy’Efile Mukulu adiitupa elango kinyi pabitale masaku a kwidimba atwe banabeene? (b) Nkinyi akikyebe kwitukwasha bwa kwikala balulame kwatudi atwe banabeene?

3 Mwanda ukata nyi nkuuka mushindo wa kwikala balulame kwatudi atwe banabeene. Mbibofule kwi bantu bakutwe kupwidika bwa kupona mu kateo ka kwidimba abo banabeene. Bu kileshesho, Yesu balungwile beena Kidishitu ba mu Laodisee shi bakwete kwidimba abo banabeene nsaa yabapwandikisha shi mba mpeta mu kikudi, aku naamu abaadi ‘balanda, ba mpofu, na bee muswa’​—abaadi mpa na bii lusa. (Bifumbulwe 3:17) Kwidimba kwabo kubaadi bu masaku akata.

4 We mulombeene kutentekyesha dingi shi Jaake, ungi mulongi a Yesu batuushile dino elango: “Su muntu eamba shi ne muntw’Efile, kushii kulama ludimi lwaye, anka kwete kwidimba aye nabeene, bwin’Efile bwaye mbwa bisumanga.” (Jaake 1:26) Su twekala atupwandikisha shi twi balombeene kwakula kushii kutaluula ludimi lwetu na kutungunuka na kulangwila Yehowa mu mushindo wakumiina, tukwete nka penda kwidimba mu mashimba etu. Lulangwilo lwetu ndulombeene kwikala lwa bisumbanga, tukwete kukisha nsaa. Nkinyi kilombeene kwitukwasha bwa kwilama ku aa masaku?

5 Anka mu yawa verse, Jaake apwandikisha bya binyibinyi bya mu eyi dy’Efile Mukulu na lumweno. Etulanga bwatudya kwitala mu mwiya upwidikye w’Efile Mukulu na kulumbuula mbalo ayitungu kulumbuula. (Badika Jaake 1:23-25.) Bible mulombeene kwitukwasha bwatudya kwikala balulame kwatudi atwe banabeene na kumona akitungu kulumbuula mu nshalelo etu. (Kwidila 3:40; Agee 1:5) Twi balombeene dingi kwela nteko kwi Yehowa na kumuteka bwashi etutaluule, etukwashe bwa kumona na kukaasha bubi booso bwi mwatudi. (Misambo 139:23, 24) Kukutwa kwa kululama mbubi bukile bukata kadi bufwame, na abutungu kumona mushindo awibumona Nshetu e mwiyilu. Mukanda wa Myeele 3:32 awamba shi: “Mwanda Yehowa akumbaa meeso aaye kwi mubi, mmufule penda balulame.” Yehowa mulombeene kwitukwasha bwashi tupushe byapushaa na kwimona byetumonaa. Tentekyesha shi Mpoolo bambile shi: “Atukyebe’shi tukite bintu bibuwa kipindji kyooso.” Binobino tatwi balombeene kukita myanda yooso ipwidikye, kadi atukyebe na mashimba etu ooso kukita myanda ilulame.

TWIKALE BALULAME MU KIFUKO

Kwikala bantu balulame akwitukwasha bwa kupela kukita kintu kyatudi balombeene kufwamisha

6. Bwakinyi abitungu mulume na mukashi belesheene kululama, na mmasaku kinyi aatungu shi basuukye?

6 Kululama nyi eyikashi aditungu kwikala bu kitundwilo kya kifuko kya beena Kidishitu. Byabya, abitungu shi mulume na mukashi belungushene myanda yooso patooka. Beena Kidishitu beyibakishene ta mbalombeene kukita myanda ya kutapa mukwabo kwishimba sunga myanda i butete bu kukimba kipwano kikilekile na muntu shi mwina dibaka naye, kipwano na bantu ku Internet mu bufyebufye, sunga kutala pornografi mu mushindo kampanda. Bangi beena Kidishitu beyibakishene mbafikye mu kwikala na uno mwikelo wi bubi aku naamu abamweneka bu bashikwete kulwishisha mwina dibaka nabo. Kukita kwa byabya ta nkulesha kululama nya. Banda kutala bishima bibakwile Daavide, nfumu sha kululama: “Ntshii mwende mu kushaala na baa-sha madimi; ntshii mwibungye na baaba bashy’abalesha byabadi nya.” (Misambo 26:4, NWT) Su we mupwe kwibakila, tokumanga kwikala na mwikelo ulombeene nkutakula mu kufya byoodi kwi mwina dibaka noobe!

7, 8. Mbileshesho kinyi bi mu Bible bilombeene kukwasha baana bwa kumona muulo wa kwikala bantu balulame?

7 Nsaa yabalongyesha baana baabo muulo wa kwikala bantu balulame, baledi be na binangu abebapeyaa bileshesho bya bantu ba mu Bible. Bwa kulesha bubi bwa kukutwa kululama, kwi bileshesho bya bantu bu Akane, baadi mwibe aye nkutompa kufya bungifi bwaye; Gekazi baadimbile bwa kupeta bupeta; na Yuudase, bayibile na aye nkudimba bwa kulwishisha Yesu.​—Yooshwa 6:17-19; 7:11-25; 2 Banfumu 5:14-16, 20-27; Mateo 26:14, 15; Yowano 12:6.

8 Bwa kulesha buwa bwa kwikala muntu mululame, kwi bileshesho bya bantu bu Yaakobo, balungwile baana baaye bwashi baalushe makuta ababasangeene mu mifuko yaabo mwanda belanga binangu shi pangi beena Ejipitu abaadi bealube mwanka; Yefetee na mwan’aaye mukashi, baadi mukumiine kutuushibwa bu mulambu bwa kukumbasha mutshipo wa nshaaye; na Yesu, baadi mwilubule kwi kisaka kya bantomboshi bwashi butemuki bulombane aye nkukalwila bakwabo. (Kibangilo 43:12; Bansushi 11:30-40; Yowano 18:3-11) Bino bileshesho bipela mbilombeene kupa baledi binangu bya myanda ya muulo ayisanganyibwa mu Bible, Eyi dy’Efile Mukulu dilombeene kwibakwasha bwa kulongyesha baana baabo bwa kufula eyikashi dya kululama.

9. Nkinyi akituungu shi baledi tabekalanga abakitshi su abakyebe kupa baana baabo kileshesho kya bantu balulame, na bwakinyi kileshesho kyabo ki na muulo ukata?

9 Aa malongyesha aalesha bi muulo wa kitungo ki nakyo baledi. Mpoolo mutumibwa bayipwishe shi: “Byabya, obe alambukisha bangi, twelambukisha naamu obe nabene su? Obe alungula bantu’shi, tabayibaanga, oyibaa namu su?” (Beena-Looma 2:21, Kilombeno kipya 2009) Bangi baledi bakwete kulubakasha binangu bya baana baabo nsaa yabebalongyesha bwa kwikala bantu balulame aku naamu abo banaabeene bakwete kukita myanda ishi ilulame. Mbalombeene kulesha shi kwiba kantu kapeela ta kwi na mwanda na kwidimba nsaa yabakula shi: “Se abauku shi bantu booso abateyaa bino bintu” sunga shi “ta mmadimi akata nya, nyi mwanda upeela.” Mu binyibinyi, kwiba kooso kwinka kwiba sunga kwekala kwa kintu kya muulo kinyi, takwikalaa madimi akata na apeela nya. * (Badika Luuka 16:10.) Baana abamonaa su muntu akula mwanda kadi akitshi ungi mwanda, na bino mbilombeene kwibalwisha ngofu. (Beena-Efeeze 6:4) Kadi, su baledi abapa baana kileshesho kibuwa, baana mbalombeene kwikala balulame na kutumbisha Yehowa mu ino nsenga iule na bantu bakutwe kululama.​—Myeele 22:6.

TWIKALE BALULAME MU KAKONGYE

10. Pabitale kwisamba munkatshi mwa beena Kidishitu, abitungu tudimukye pabitale myanda kinyi?

10 Kwikala pamune na bakwetu beena Kidishitu akwitupa mishindo ibungi ya kwikala balulame. Bu byatumwene mu Shapitre 12, abitungu twikale badimukye mu mushindo watukwete kutumika na kya-buntu kyetu kya kwakula, menemene patudi na bakwetu beena Kidishitu. Mwisambo wibuwa ngukumbeene kulwila musango umune na kufika ku twipu, na kudimbiila kwa bantu myanda. Su atulungula bantu mwanda watushy’atuuku kalolo kwaufiki, pangi tukwete kupalakasha madimi, byabya bibuwa kulama ludimi lwetu. (Myeele 10:19) Na dingi, sunga twauka shi mwanda kampanda ngw’eyendo, tabilesha shi abitungu kwiulondela bantu nya. Bu kileshesho, wawa mwanda ta ngwitutale nya, na tabitungu kwiulungula bangi bantu nya. (1 Beena-Tesalonika 4:11) Bangi bantu abebingisha pabakula bishima abitapa bantu ku mashimba na abamba shi kwakwa ndjo kululama na nkwakula myanda nka byayidi, kadi bibuwa bishima byetu bikale bibuwa.​—Badika Beena-Kolose 4:6.

11, 12. (a) Mushindo kinyi ubaadi bangi bantu bakite milwisho batungunukye na kulwisha myanda? (b) Angi madimi kinyi aafiki kwi Satana pabitale milwisho ikata, na mushindo kinyi watudi balombeene kwiakambila? (c) Mushindo kinyi watudi balombeene kulesha shi twi balulame kwi ndumbulwilo a Yehowa?

11 Kwikala balulame kwi baaba bakwete kukunkusha myanda mu kakongye kwi na muulo ukata. Bangi bantu abaadi bakite milwisho ikata abaadi batungunukye na kulwisha myanda paabo kufya milwisho yaabo sunga paabo kudimba bakulu ba mu kakongye nsaa yabebayipusha. Baaba bantu ababanga mpa na kwikala balamalama, abalesha shi bakwete kufubila Yehowa aku namu mbepaane mu milwisho. Byabya, yawa nshalelo ekasha muntu bu nsha-madimi mu myanda yaaye yooso. (Misambo 12:2) Bangi abalungulaa bakulu myanda ipeela na kufya ingi myanda ikata. (Bikitshino 5:1-11) Misango ibungi bantu abaponaa mu kwakwa kukutwa kwa kululama mwanda abakumiina madimi a Satana.​—Tala kashibo “ Madimi a Satana pabitale milwisho ikata.”

12 Abitungu dingi kwikala balulame kwi ndumbulwilo a Yehowa nsaa yatwalula ku nkonko kampanda ya kufunda kwisaki. Bu kileshesho nsaa yatufundu rapore yetu ya mudimo wa bulungudi, abitungu tudimukye bwashi tufunde myanda nka byayidi. Bi mumune, nsaa yatuwusha formilere bwa kuteka mudimo kampanda, abitungu shi tufunde myanda yetu nka byatudi, kushi kudimba pabitale mbidi bukome sunga ingi myanda itale nshalelo etu, na mudimo watuuku.​—Badika Myeele 6:16-19.

13. Mushindo kinyi watudi balombeene kulesha kululama nsaa yatukitshi myanda ya makuta na mukwetu mwina Kidishitu?

13 Twi balombeene dingi kulesha kululama kwetu kwi bakwetu beena Kidishitu mu myanda ya makuta. Ingi nsaa, beena Kidishitu mbalombeene kukita myanda ya makuta na bakwabo beena Kidishitu. Abitungu bekale badimukye bwashi tabeyisanganga na myanda ya lulangwilo, ku Nshibo ya Bufumu sunga mu mufubo wa bulungudi. Myanda ya makuta ngikumbeene kwikala itale kipwano ki pankatshi pa muntu na beena mudimo baaye. Su twi baate bakwetu bakashi sunga balume ku mufubo, bibuwa twibakitshiine myanda na kululama, kwibafuta makuta aabo pa nsaa na muyiile byatwikeele bepusheene, na kwibakumbeesha kyooso akitungu kukumbasha muyiile byatwikeele bepusheene sunga abyamba miiya y’eumbo. (1 Timotee 5:18; Jaake 5:1-4) Na dingi, su mbetwate ku mudimo kwi mukwetu mulume sunga mukashi, twi na kya kukita mudimo kalolo mwanda atwata efuto dishima. (2 Beena-Tesalonika 3:10) Tatwi na kya kutengyela shi betupe ungi muulo mwanda twi bakwabo beena Kidishitu nya, mwanda yawa mwitwate ku mudimo te na kitungo kya kwitulekyela nsaa, kwitukumbeesha bingi bintu sunga kwitukitshina ingi myanda yasha kukitshina bangi beena mudimo.​—Beena-Efeeze 6:5-8.

14. Beena Kidishitu nsaa yabasanga makuta pamune bwa kukita mudimo kampanda, abitungu bakite kinyi, na bwakinyi?

14 Kadi twi kukita naminyi su atukitshi mudimo wa busunga na mukwetu, pangi shi atusangisha makuta na kwiela mu mudimo kampanda bwa kupeta makasa sunga shi atwiyapusha mukwetu makuta? Bible e na elango dibuwa pabitale uno mwanda: Kufunda myanda yooso mu mukanda! Bu kileshesho, nsaa ibaadi Yeelemiya muule kipese kya nsenga, baadi mufundishe mikanda ibidi, beyela kyala kwi ba tumonyi, na kwiyilama bwashi efuku dyabadi nayo lukalo beyitale. (Yeelemiya 32:9-12; tala dingi Kibangilo 23:16-20.) Patukitshi myanda ya makuta na bakwetu beena Kidishitu, kufunda myanda yooso ku mikanda yabadi beele kyala kwi batumonyi takulesha shi ta twibakulupile mwi bakwetu nya. Kadi, akukwasha bwashi kwikutwena, kwitupishena, mpa na kwiabulushena takutuukanaga munkatshi mwetu. Beena Kidishitu booso abakitshi myanda ya makuta pamune abitungu badimukye bwashi mwanda wa makuta su ngumune taulwishanga bu umune na kufukama kwa kakongye. *​—1 Beena-Kodinto 6:1-8.

TWIKALE BALULAME MU INGI MYANDA YOOSO

15. Yehowa apushaa naminyi pabitale kukutwa kwa kululama mu myanda ya makuta, na beena Kidishitu be na kya kukita kinyi pabitale uno mwanda upalakane mbalo yooso?

15 Kululama kwa mwina Kidishitu ta nkwimene penda mu kakongye nya. Mpoolo bambile shi: “Twi na lukalo lwa kutambuka na kululama mu myanda yooso.” (Beena-Ebreeyi 13:18, NWT) Pabitale ingi myanda ya makuta, Mupangi etu atalaa menemene bi kululama kwetu. Penda mu mukanda wa Myeele abalesha myanda inanka pabitale bipimo bibubi. (Myeele 11:1; 16:11; 20:10, 23) Mu mafuku a kala, bantu bebungi abaadi abatumika na bipimo bwa kupima bintu byabaulu na bwa kuuka bushito bwa makuta abatuusha bwa kwibiula. Ba nsunga bakutwe kululama abaadi abatumika na bipimo bibidi kibuwa na kibubi bwa kudimba bantu abaadi abafiki mu kwibaula bintu. * Yehowa mushikwe bantu abakitshi byabya! Bwa kushaala mu kifulo kyaaye, twi na kya kushikwa kintu kyooso na myanda yooso ya kukutwa kululama mu myanda ya makuta.

16, 17. Myanda kinyi ya kukutwa kululama ipalakane pa nsenga lelo uno, na beena Kidishitu be na kitshibilo kya kukita kinyi?

16 Bu bi Satana ndjo nfumu a uno ndumbulwilo, tabitukanyisha patumono kukutwa kwa kululama nkuwule pa nsenga nya. Twibalombeene kutompibwa kwifuku dyooso bwa kukita myanda ishii ilulame. Nsaa i bantu abafundu mikanda ya kuteka mudimo, bantu bebungi abadimbaa tulasa twabadi balongye, myanda itale nshalelo abo, kukishakisha pabitale midimo yabauku na kudimba pabitale midimo yabadi bapwe kukita. Bantu be bungi nsaa yabalula ku nkonko i mwisaki ditale kushala mu dingi eumbo, bitadi, kupeta assurance, na ingi myanda i byabya, abadimbaa bwa kupeta kyakya kyabadi nakyo lukalo. Balongi bebungi abayibaa ku mateta a mu kalasa, sunga nsaa yabebapa midimo kampanda ya kufunda sunga kutuusha ma rapore ku kalasa, abendaa ku Internet na kwambula myanda yabadi bapwe kufunda kwi bangi bantu, na kwiyituusha bu yabo. Bangi bantu abatushaa bintu bwa kutshiba bakata ba mbulamatadi milomo bwa kupeta byabadi nabyo lukalo. Ino myanda i na kya kukitshika mu ndumbulwilo e na bantu be na “kifulo anka kwi’bo banabeene, basha kifulo kya nfwalanga, . . . bashikwe buwa.”​—2 Timotee 3:1-5.

17 Beena Kidishitu ba binyibinyi be na kitshibilo kya kupela kukita ino myanda yooso. Kikwete kufwisha kululama bu kwi bukopo ingi nsaa nyi mwanda booso bakutwe kululama bakwete kupeta miloo mu uno ndumbulwilo. (Misambo 73:1-8) Aku naamu, beena Kidishitu mbalombeene kwikala abakutwa mushindo wa kupeta makuta mwanda abakumina kwikala na kululama mu “myanda yooso.” Abitungu nka’shi besumine yaaya miloo su? Oolo! Bwakinyi? Efuto kinyi dyabadi balombeene kupeta bwa kululama kwabo?

EFUTO DYA KWIKALA BANTU BALULAME

18. Bwakinyi kwikala na nkumo ya bu muntu mululame mwanda wa muulo ukata?

18 Ta kwi kintu kyodi mulombeene kupeta ki na muulo bu nkumo ya kwikala muntu mululame, muntu abadi bakulupile kwi bangi. (Tala kashibo “ Nekalaa mululame mu myanda yooso su?”) Ela binangu kalolo muntu ooso mukumbeene kwikala na yaaya nkumo. Kwiyipeta ta nkutale binangu, bupeta, byomweneka, mbalo yoodi mutukile, sunga ingi myanda ikukile bukopo. Sunga mbyabya, bantu bebungi bakwete kukutwa mushindo wa kupeta nkumo ibuwa. Ta mbantu bebungi be na ino nkumo nya. (Mika 7:2) Bangi bantu mbalombeene nkusenga pa mwanda we muntu sha kululama, kadi bangi bantu mbalombeene nkunemeka mwanda we muntu sha kululama, na efuto dyabadi balombeene nkupa nyi nkanemo na kutuula lukulupilo moodi. Batemwe ba Yehowa bebungi mbasangane shi kululama kwabo nkwibakwashe ngofu mu myanda ya makuta. Mbalame midimo yaabo nsaa ibabadi bakaashe beena mudimo bashii balulame, sunga shi abaadi bapete mudimo nsaa ibabadi abakimbi beena mudimo basha kululama.

19. Kwikala bantu balulame nkutale kondo ketu k’eshimba na kipwano kyetu na Yehowa naminyi?

19 Sunga wekala mupete uno mwabi sunga shi twemwiupete, okyebe kumona shi kwikala muntu mululame akufwishaa miloo ibungi. Okyebe kupeta kondo k’eshimba kebuwa. Mpoolo bafundile shi: “Atushinkamisha shi twi na kondo k’eshimba kebuwa.” (Beena-Ebreeyi 13:18, NWT) Na dingi, Nshetu e mwiyilu ta mulombeene kukutwa kumona kululama koobe nya, mwanda mmufule bantu balulame. (Badika Misambo 15:1, 2; Myeele 22:1.) Eyendo, kwikala muntu mululame akukukwasha bwa kwilama mu kifulo ky’Efile Mukulu, na tatukimbi kintu kikile kyakya nya. Tubande kutaluula uno ungi mwanda aulondo: Mweneno a Yehowa pabitale mudimo.

^ par. 9 Mu kakongye, muntu sha kiubishi kya kudimba​—menemene su abimweneka shi kwete kwibikita bwa kukimbila bangi myanda—​bakulu mbalombeene kumusambisha.

^ par. 14 Pabitale akitungu kukita su bilumbu byatuuka mu myanda ya makuta, tala Apandise “Mushindo wa kupudisha bilumbu bitale myanda ya makuta.”

^ par. 15 Abaadi abatumika na kipimo kimune bwa kuula bintu na kingi naamu bwa kuudisha. Abaadi abatumika na kyakya kyabadi balombeene kudiimba baaba babewulena nabo bintu. Abaadi abatumika dingi na kipimo ki na mboko imune ikile bula sunga bushito bwa kwiba bantu.