1, 2. Hikuyini Jehova a tsakako a xikhati lexi a hi wonako na hi ti karatela ku hanya hi kutsumbeka? Fananisa.

A MAMANI wo kari ni mufanyana wakwe va ha hi ku huma hi lomu xitolo. Hi xitshuketi, a nwanana o nyima, a khonwa hi kuchava. Mandleni yakwe, i welele xibhonekana a nga xi teka lomu xitolo. I rivele ku tlhelisa laha a nga xi teka kona kutani ku kombela mamani wakwe lezaku a xi xava. I sangula a ku mu rilela na a karatekile nguvu. Mamani wa mu bhuwatela a gumesa a tlhela naye xitolo lezaku a tlhelisa a xibhonekana lexo ni ku ya kombela kutsetselelwa. Zalezo a mufanyana a mahako lezo, a mbilu ya mamani wakwe yi tala hi kutsaka ni ku tizwa matshanza. Hikuyini?

² Hi lezaku a vapswali va tsaka nguvu hi ku wona a vana vabye na va gonza a lisima la kutsumbeka. Niku zi tano ka Dadani wa hina wa le tilweni, a “Nungungulu wa lisine.” (Tisimu 31:5) A xikhati lexi a hi wonako na hi kula hi tlhelo ga moya kala hi buva, wa tsaka hi ku hi wona na hi ti karatela a kuva vanhu vo tsumbeka. Kota lezi hi lavako ku mu xalalisa ni ku tshama liranzweni lakwe, hinawu hi ti zwisa ku khwatsi hi mupostoli Paule loyi a ngaku: “Hi xuva kuva ni mahanyela ma nene matlhelweni wontlhe.” (Maheberu 13:18) A hi yiseni kupima ka mune wa matlhelo-tshinya ya kuhanya lawa zi nga ha hi karatelako nguvu a ku kombisa a kutsumbeka ka wona. Anzhako ka lezo, hi ta wulawula hi makatekwa yo kari ma kumiwako hi ku kombisa kutsumbeka matlhelweni lawo.

3-5. a) Xana a Mhaka ya Nungungulu yi hi tlharihisisa kuyini xungetano hi khombo ga kutikhohlisa? b) Zini zi to hi vuna a ku ti hlola wutsumbu ga hina?

³ A xikarato xa hina xo ranga ku gonza a ku ti hlola wutsumbu  ga hina. Kota lezi hi nga vanhu va nga mbhelelangiko, za olova nguvu a ku ti khohlisa. Hi xikombiso, Jesu i byelile a maKristu ya le Laodikea lezaku ma wa ti khohlisile hi ku alakanya ku ngalo ma fumile, kuveni hi lisine la kona, ma wa hi ‘vavumali, ni zikhumu, na va hi ni wuna’ hi tlhelo ga moya. Hakunene va wa hi wusiwaneni. (Kuvululelwa 3:17) A kutikhohlisa kabye ku lo va yisa khombyeni ga hombe.

⁴ U nga ha alakanya kambe lezaku mupizani Jakobe i nyikile xitlharihiso lexi xaku: “Loku a hi kona loyi a alakanyako ku ngalo mukholwa, na a nga khomi lirimi lakwe, kanilezi a khohlisa mbilu yakwe, a kukholwa ka munhu loye a ku vuni nchumu.” (Jakobe 1:26) Loku hi wo alakanya lezaku hi nga tirisa a lirimi la hina hi ndlela ya hava hi tlhela hi khozela Jehova hi ndlela yi nene, hi wa to ngha hi ti khohlisa ntsena. A wukhozeli ga hina ka Jehova gi wa nga ta vuna nchumu, gi wa tava ga mahala. Xini xi to hi vuna a ku potsa a ndlela leyo ya khombo?

⁵ Ka mutsalo walowu wa munwe, Jakobe i fananisa a lisine la mhaka ya Nungungulu ni woni. I hi kuca a ku cuwuka nayweni wo mbhelela wa Nungungulu hi tlhela hi lulamisa laha ku lavekako. (Gonza Jakobe 1:23-25.) A Biblia gi nga hi vuna a ku ti hlola wutsumbu ni ku wona lezi hi faneleko ku zi chukwatisa. (Mikosi 3:40; Hagai 1:5) Ha zi kota kambe a ku khongela ka Jehova lezaku a hi hlola ni ku hi vuna a ku wona ni ku lulamisa ni xihi xihoxo hi xi kumako. (Tisimu 139:23, 24) A kungatsumbeki i gome gi khohlisako, niku hi fanele ku ku wona kota lezi a Dadani wa hina wa le tilweni a ku wonisako zona. Mavingu 3:32 i ngalo: “A wakubiha manyala ka Jehova, kanilezi i xaka ga valulamileko.” Jehova wa zi kota ku hi vuna a kuva hi tizwa kota lezi yena a tizwako zona ni ku ti wona a ku fana ni lezi yena a hi wonisako zona. Alakanya lezaku Paule i te ngalo: “Hi xuva kuva ni mahanyela ma nene.” A hi ngevi vanhu vo mbhelela xikhatini lexi, kanilezi hi xuva hi mbilu yontlhe a kuva vanhu vo tsumbeka niku hi ti karatela nguvu lezaku hiva lezo.

6. Hikuyini a vatekani va faneleko ku tsumbeka ka munwe ni munwani wabye, niku makhombo muni va ma potsako hi ku maha lezo?

⁶ A kutsumbeka ku fanele kuva tshamela gi hambanyisako a ngango wa muKristu ni yinwani. Hikwalaho, a nuna ni sati va fanele ku bhulisana hi kutlhatlheka. Laha ngangweni wa maKristu a ku faneli ku mahiwa zilo zi bayisako ni za manyala zo kota ku hlakana hi liranzo ni loyi a nga hiko nuna kutani sati wa hina, ku chatana wunghana ga lomu kufihlaleni hi Internet, kutani ku hlalela zithombe za vanhu va nga ambalangiko nchumu. A maKristu yo kari ma chadileko ma ti nghenisile mahanyeleni lawo yo biha na ma fihlela a nuna kutani sati wabye. Loyi a mahako lezo a nga tsumbekangi. Wona a magezu lawa ya Hosi Davida wo tsumbeka yaku: “A nzi tshami ni vanhu vo hemba wunwa, hambu ni ku hlengela ni vaxengeteli.” (Tisimu 26:4) Loku u chadile, u nga tshuki u ti nghenisa ka mahanyela lawa ma nga ha ku mahako u fihlela a nuna kutani sati wa wena lezi u nga zona!

7, 8. Zikombiso muni za lomu ka Biblia lezi zi nga vunako a vanana a ku gonza a lisima la kutsumbeka?

⁷ A xikhati lexi va gonzisako vana vabye a lisima la kutsumbeka, wutlhari a kuva vapswali va tirisa a zikombiso za lomu ka Biblia. Kota zikombiso zo biha, ku na ni matimu yo kota lowa ya Akana, a nga yiva a tlhela a zama ku fihla lezi a nga mahile; Gehazi, loyi a nga hemba wunwa kasi ku kuma titshomba; na Judasi, loyi a nga yiva a tlhela a hemba mawunwa yo tshisa kasi a tokometa Jesu. — Joxua 6:17-19; 7:11-25; 2 Tihosi 5:14-16, 20-27; Mateu 26:14, 15; Johani 12:6.

 ⁸ Kota zikombiso za zi nene, ku na ni matimu yo kota lowa ya Jakobe, loyi a nga kurumeta vana vakwe lezaku va tlhelisa a mali leyi va nga yi kumile tisakweni tabye hakuva i wa alakanya ku ngalo kuzilava yi chelilwe lomo hi xihoxo; lawa ya Jefta ni nhanyana wakwe, loyi a nga vumela a xihlambanyo xa papai wakwe hi kutikarata ka hombe; ni lawa ya Jesu, loyi a nga tiya hlana a ti tivekisa mahlweni ka xidlemo xi nga hlomile kasi a tatisa xiprofeto ni ku vikela vanghana vakwe. (Genesisi 43:12; Valamuli 11:30-40; Johani 18:3-11) A zikombiso lezi za zitsongwani zi nga vuna vapswali a ku wona a titshomba ti nga Mhakeni ya Nungungulu leti ti nga ha va vunako a ku gonzisa vana vabye a ku ranza ni ku nyika lisima a kutsumbeka.

9. Zini lezi a vapswali va faneleko ku zi potsa loku va lava ku nyika vana vabye a xikombiso xi nene xa kutsumbeka, niku hikuyini a xikombiso lexo xihi xa lisima?

⁹ A kugonzisa loko ku nyika vapswali a nzhwalo wa hombe. Mupostoli Paule i lo wutisa aku: “Makunu wena loyi u gonzisako munwani, a ku ti gonzisi wutsumbu ke? Wena loyi u kanelako lezaku ku nga yibyiwi, wa yiva ke?” (Va Le Roma 2:21) A vapswali vo kari va djuwungela a tihloko ta vana vabye hi ku va gonzisa a kutsumbeka kuveni vona wutsumbu a va hanyi hi kutsumbeka. Va nga ha lava zigelo za ku yiva zilo zi nga hiko za lisima nguvu ni ku tirisa magezu yo kanganyisa hi ku wula zo kota lezi: “Ha, a venyi va zona va zi tiva lezaku a zilo lezi zi ta yiviwa” kutani ku, “A ku hembanyana a zi bihangi.” A lisine hi lezaku a kuyiva ku yiva, a ku na ka kutsongwani. A kuhemba ku hemba, a ku na ka kutsongwani. * (Gonza Luka 16:10.) A vanana va hatlisela ku pola a wukhohlisi niku gi nga va onha nguvu. (Va Le Efesusi 6:4) Kanilezi, loku va gonza kutsumbeka hi ka zikombiso za vapswali vabye, va tala ku kula vava lava va dzunzako Jehova tikweni legi gi nga tsumbekangiko. — Mavingu 22:6.

10. Hambu lezi hi faneleko ku wulawula lisine xikari ka makholwa-kulori, hi fanele ku ti wonela ka yini?

¹⁰ A ku ti tlhanganyisa ni maKristu-kulori zi hi vululela ndlela ya kuva hi kombisa kutsumbeka. Kota lezi hi zi gonzileko ka Xipimo 12, hi fanele ku xi tirisa khwatsi a xinyikiwo xa hina xa kuwulawula, nguvunguvu xikari ka vamakabye va hina va moya. Za olova nguvu a kuva mabhulo ya siku ni siku ma hunzuka mava mahlevo! Loku hi tshamela ku byela vanwani a mahungu lawa hi nga tiyisekiko hi wona, hi wa tava na hi xwanya mawunwa. Hikwalaho, i chukwana nguvu a ku khoma a nomu wa hina. (Mavingu 10:19) Hi ginwani tlhelo, hi nga ha zi tiva lezaku a mhaka yo kari lisine, kanilezi a ku tiva lezo a zi wuli lezaku hi fanele ku byela vanwani. Hi xikombiso, kuzilava a mhaka leyo a yi hi lumbi, kutani ku ngha zi bihile a ku wulawula hi yona. (1 Va Le Tesalonika 4:11) A vokari va ti lavela zigelo za ku hawula vanwani vaku vo va byela lisine, kanilezi a magezu ya hina ma fanele kuva ya tipswalo xontlhe xikhati. — Gonza Va Le Kolosi 4:6.

11, 12. a) Xana a vokari lava va welako xihoxweni xa hombe va engetela a xikarato xabye hi tindlela muni? b) Hi wahi a mawunwa yo kari lawa Satani a ma vuvumisako xungetano hi zionho za hombe, niku xana hi nga lwisa kuyini nawo? c) Xana hi nga zi kombisa kuyini lezaku hi vanhu vo tsumbeka ka hlengeletano ya Jehova?

¹¹ Za lisima nguvu kambe lezaku hi kombisa kutsumbeka mahlweni ka lava va rangelako lomu bandleni. A vokari va  welako xihoxweni xa hombe va engetela a xikarato lexo hi ku zama ku fihla a xionho xabye va tlhela va hembela madota ya bandla a xikhati lexi va wutisiwako. A vanhu lavo vaza va sangula ku hanya wutomi gimbiri, va ti byela lezaku va tirela Jehova kuveni va hanya xionhweni xa hombe. Hi lisine, a mahanyela lawo ma hunzula a wutomi gontlhe ga munhu lezaku giva mawunwa. (Tisimu 12:2) A vanwani va byela madota a lisine lo kari la xikarato kanilezi va fihla a timhaka-tshinya ta xona. (Mitiro 5:1-11) A kutala ka zikhati, a kungatsumbeki loko ku vangiwa hi ku kholwa a mawunwa lawa Satani a ma vuvumisako. — Wona a kwadru “ Mawunwa ya Satani xungetano hi zionho za hombe.”

¹² Za lisima kambe a ku kombisa kutsumbeka ka hlengeletano ya Jehova a xikhati lexi hi tsalako mihlamulo ya ziwutiso lezi yi hi mahako. Hi xikombiso, a xikhati lexi hi bikako a ntiro wa hina wa simu, ha ti wonela lezaku hi nga hembi. Hi kufanana, a xikhati lexi hi tatisako a phepha ga xikombelo xa lungelo go kari ga ntiro, hi nga tshuki hi wula mawunwa xungetano hi lihanyo la hina kutani tinwani timhaka ti yelanako ni lezi zi kombeliwako ka phepha lego. — Gonza Mavingu 6:16-19.

13. Hi nga zi kombisa kuyini lezaku hi vanhu vo tsumbeka loku hi tirela kutani ku tirelwa hi maKristu-kulori?

¹³ A kutsumbeka ka hina mahlweni ka makholwa-kulori ku chikela ni ka timhaka ta mabhinzu. A zinwani zikhati, a vamakabye va maKristu va nga ha maha zinwe a mabhinzu. Va fanele ku ti wonela lezaku va nga patsi a timhaka leto ni ntiro wabye wa wukhozeli va wu mahako le Salawini ya Mufumo kutani wutirelini gabye. A kuzwanana kabye mabhinzwini ku fanele kuva loku ka mulungu ni mutiri. Loku hi thola vamakabye va xinuna kutani va xisati, hi fanele ku va khoma hi kutsumbeka, hi va holela hi xikhati a mali leyi hi bhulileko, ni ku va nyika zivuno lezi zi leletelwako hi nayo. (1 Timote 5:18; Jakobe 5:1-4) Loku hi hi hina hi tholilweko hi makabye wa xinuna kutani wa xisati, hi fanele ku tira hi kutikarata kota lezi hi nga bhulisa zona. (2 Va Le Tesalonika 3:10) A hi rinzeli ku  khomiwa hi ndlela yo hlawuleka hi kota ya wuxaka ga hina ga moya, a ku khwatsi a mulungu wa hina i kurumetwa a ku hi nyika xikhati xa mahala, zivuno zo kari, kutani zinwani zilo zo hambana ni lezi za vatiri lava vanwani. — Va Le Efesusi 6:5-8.

14. Loku a maKristu ma hlengela koponi yo kari, xana ma fanele ku ti wonela ka yini, niku hikuyini?

¹⁴ Ahati loku ku hi lezaku a bhinzu ga hina ku hlengela koponi kutani ntiro wunwani wu yelanako ni ku pemba timali ke? A Biblia gi nyika a tshinya ga nayo ga lisima nguvu ni ga gi nene: A tshinya lego ku tsala zontlhe maphepheni! Hi xikombiso, a xikhati lexi Jeremia a nga xava petso, i lo tsala mapapilo mambiri ya xavo yo fanana, a lava vakustumunyu, a tlhela a gi vekisa kasi a ta gi tirisela za manziko. (Jeremia 32:9-12; wona kambe Genesisi 23:16-20.) A xikhati lexi hi mahako mabhinzu ni makholwa-kulori, a ku tsala zontlhe phepheni, ku gi sayina, ku lava vakustumunyu ni ku gi vekisa, a zi wuli lezaku a hi tsumbani. A ku hambana ni lezo, zi vikela a kungazwanani, mazunga, hambu maguwa lawa ma hambanyisako vanhu. A maKristu wontlhe ma mahako mabhinzu ni vamakabye ma fanele ku zi tiva lezaku a ku na bhinzu ni ginwe gi fanelako ku onha a kubohana ni kurula ka bandla. * — 1 Va Le Korinte 6:1-8.

15. Xana Jehova i ti zwisa kuyini hi vaxavisi va va kanganyisi, niku xana a maKristu ma yi wonisa kuyini a mitiro leyo yi anzileko?

¹⁵ A kutsumbeka ka muKristu a ku gumelwi bandleni. Paule i te ngalo: “Hi xuva kuva ni mahanyela ma nene matlhelweni wontlhe.” (Maheberu 13:18) A Muvangi wa hina wa khatala nguvu hi kutsumbeka hambu ni ka mabhinzu ya tiko. Ka bhuku ga Mavingu goce, ku kumbukiwa zikalu za mawunwa makhati yo hlaya. (Mavingu 11:1; 20:10, 23) Zikhatini za kale, zi wa tolovelekile a kutirisa zikalu kuxaviseni ni kuxaveni kasi ku peza zilo lezi zi nga xaviwa ni mali ya kona. A vaxavisi va nga tsumbekangiko va wa tirisa a tixaka timbiri ta maribye ni  xikalu xi nga lulamangiko kasi ku kalavela a vaxavi. * Jehova wa venga a mamahela lawo! Kasi hi tshama liranzweni lakwe, hi ti karatela nguvu a ku potsa a maxavisela wontlhe ma nga tsumbekangiko.

16, 17. Tixaka muni ta kungatsumbeki leti ti anzileko nguvu tikweni legi, niku xana a maKristu ya lisine ma ti yimisele ku maha yini?

¹⁶ Kota lezi Satani a nga mufumeli wa tiko legi, a hi hlamali hi ku wona lezaku a kungatsumbeki ku hi ranzele matlhelweni wontlhe. Siku ni siku ha ringwa a kungatsumbeki. A xikhati lexi a vanhu va tsalako papilo gi tlhamuselako lezi va zi tivako ku maha kasi va kombela ntiro, va tala ku hemba ni ku hunzeleta lisine, va tsamba zilo kutani ku hemba xungetano hi xikhati lexi va mbhetileko na va tira a ntiro wo kari. Loku a vanhu va tatisa a maformulario ya ku enza vaya matiko-wundle, ya mikhupo, maseguro, ni manwani, va tolovela ku hemba kasi va kuma lezi va zi lavako. A zigonzani zo tala za kopiyara a xikhati lexi zi mahako zikambelo, kutani a xikhati lexi zi tsalelako xikola a mahungu ni mibiko. Va nga ha nghena ka Internet va kopiyara zilo zi mahilweko hi vanwani, va ta nyikela a ntiro lowo a ku khwatsi ngwabye kuveni ngwa vambe. Ahandle ka lezo, laha a vanhu va tirisanako ni tihosi ti nga tsumbekangiko, va tala ku xavelela kasi va kuma lezi va zi lavako. Kunene zi tano hakuva a tiko legi gi tele hi vanhu va ku ‘ti ranza wutsumbu, a varanzi va mali ni va nga ranziko zinene.’ — 2 Timote 3:1-5.

¹⁷ A maKristu ya lisine ma ti yimisele a ku nga mahi ne ni xinwe xa lezo. A zikhati zinwani, lexi xi mahako lezaku a ku hanya hi kutsumbeka zi karata hi lezaku lava va nga ni hanyela ga kungatsumbeki va wonekisa ku khwatsi za va fambela khwatsi va tlhela va vuvuma nguvu tikweni legi. (Tisimu 73:1-8) Kuveni lezo, za koteka ku ngha a maKristu ma kari ma xaniseka hi ku vumala mali hi lezi ma lavako ku simama ma tsumbekile “matlhelweni wontlhe.” Xana a kutikarata loko ka  vuna? Ka vuna nguvu! Hikuyini? Hi wahi a makatekwa ma kumiwako hi lava va hanyako hi kutsumbeka ke?

18. Hikuyini a ku tiviwa kota munhu wo tsumbeka zi nga za lisima nguvu?

¹⁸ A xinwe xa zilo za lisima nguvu ku hanyeni ka hina ku tiviwa kota munhu wo tsumbeka. (Wona a kwadru “ Nzi tsumbekile kala kwihi ke?”) Lexi xi tsakisako nguvu ka zona ku tiva lezaku ni wihi loyi a zi lavako a nga ti lavela wudzunzo lego! A zi khegeli ka wutlhari ga wena go maha zilo, titshomba, kusaseka, mudawuko, mawundlelwa ge hambu ka nchumu wunwani u nga zi kotiko ku wu kuma. Hambulezo, a votala va tsanzeka ku kuma a tshomba ya kuva ni wudzunzo lego. I nchumu wu kalako. (Mika 7:2) A vokari va nga ha ku tseketsela hi kuva munhu wo tsumbeka, kanilezi a vanwani va ta ku dzunza hi kota ya kutsumbeka ka wena, niku va ta ku chachazela hi ku ku tsumba ni ku ku komba xichawo. A Timboni ta Jehova to tala ti vunekile hi tlhelo ga timali hi kota ya kutsumbeka ka tona. Ti simamile mitirweni ya tona a xikhati lexi a vatiri vo kala kutsumbeka va nga hlongoliwa, kutani ku kuma ntiro a xikhati lexi ku nga laveka nguvu a vatiri vo tsumbeka.

19. Xana a mahanyela ya kutsumbeka ma nga khumbisa kuyini a livalo la hina ni kuzwanana ka hina na Jehova?

¹⁹ Kani lezo za humelela ka wena kani a zi humeleli, u ta zi wona lezaku a kutsumbeka ku neha makatekwa ya hombe nguvu. U tava ni xikatekiso xa kuva ni livalo li basileko. Paule i tsalile lezi: “Ha tsumba lezaku hi na ni livalo li nene.” (Maheberu 13:18) Tlhatakumbiri, a mahanyela ya wena ma nga ta tshuka ma fihlala ka Dadani wa hina wa liranzo wa le tilweni, niku yena i ranza vanhu vo tsumbeka. (Gonza Tisimu 15:1, 2; Mavingu 22:1.) Ina, a kuva munhu wo tsumbeka zi ku vuna a ku tshama liranzweni la Nungungulu, niku handle ko kanakana lowo i nchachazelo wa hombe. Hi kulanzela, a hi kambisiseni a mhaka yi yelanako ni leyi: ku nga mawonela ya Jehova xungetano hi ntiro.