Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE 16

Bɛmmamaa Abɔnsam Nee Ye Agyiba Ne Mɔ Adenle

Bɛmmamaa Abɔnsam Nee Ye Agyiba Ne Mɔ Adenle

“Bɛmmamaa Abɔnsam adenle, na ɔvi bɛ nwo ɔbanriandi.”​—GYEMISE 4:7.

1, 2. Nwane mɔ a anye die wɔ ɛzɔnenlɛ mekɛ nu a?

SAA wɔva ɛvolɛ dɔɔnwo wɔzonle Gyihova a, ɛnee ɔda ali kɛ wɔdie ɛzɔnenlɛ ɛdendɛlɛ dɔɔnwo wɔ yɛ nyianu mgbole nee ngyikyi bo. Noko akee, ɔnva nwo fane dodo mɔɔ wɔhɔ zɛhae nyianu ne mɔ la, mekɛ biala mɔɔ ɛkɛnwu kɛ bɛdabɛ mɔɔ bɛde kpɔda ne anyunlu mbia ne azo ɛdwazo kɛ bɛmaa bɛazɔne bɛ la, ɔka wɔ ahonle kpole. Mekɛ zɔhane dwu a, tievolɛma kɔsɔɔti anye die na bɛfi ahonle nu bɛbɔ bɛ sa nu. Bie a ɛ nye gyinlegyinla monle wɔ mekɛ mɔɔ ɛkɛnwu kɛ menli fofolɛ mɔɔ anwo hyia ɛra Gyihova afoa la. Nea kɛzi yɛ nye die wɔ mekɛ zɛhae anu la!

2 Bie a ɛzɔnenlɛ ekyi mɔɔ bɛyɛ wɔ ɛleka mɔɔ yɛde ala a yɛnwu ye wɔ ɛvolɛ ne anu a, noko anwumabɔvolɛ ne mɔ nyia adenle nwu dɔɔnwo. Nea ‘anyelielɛ mɔɔ ba anwuma’ wɔ mekɛ mɔɔ anwumabɔvolɛ ne mɔ kɛnwu kɛ menli apenle dɔɔnwo ɛraboka Gyihova ahyehyɛdeɛ ne foa ne mɔɔ ɛnyelɛ nwu ye la anwo dapɛne biala wɔ ewiade amuala la! (Luku 15:7, 10) Ɔda ali kɛ, anwumabɔvolɛ ne mɔ anye die anyuhɔlɛ zɛhae anwo!​—Hagae 2:7.

“ABƆNSAM, LUA NU ƐLƐKPO KƐ AWENADE”

3. Duzu ati a Seetan “lua nu ɛlɛkpo kɛ awenade” a, na duzu a ɔkpondɛ kɛ ɔyɛ a?

3 Noko akee, sunsum nu abɔdeɛ bie mɔ ɛdeɛ, bɛnwu ɛzɔnenlɛ zɛhae mɔ a ɔka bɛ ɛya. Seetan nee sunsum ɛtane ne mɔ anye ɛnlie menli apenle apenle mɔɔ kakyi bɛ nzi si ewiade ɛtane ɛhye la anwo. Ɛhye le zɔ ɔluakɛ Seetan dule ɔ nloa anu kɛ dasanli biala ɛnle ɛkɛ ne mɔɔ ɔfi ɛlɔlɛ nu ɔsonle Gyihova a, yɛɛ biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ ɔyia sɔnea mɔɔ anu yɛ se a ɔbali nɔhalɛ a. (Bɛgenga Dwobu 2:4, 5.) Mekɛ biala mɔɔ awie kɛyila ɔ nwo zo kɛmaa Gyihova la, ɛnee Seetan ɛbɔ adalɛ. Ɔle kɛ asɛɛ bɛpɛ Seetan anye zo fane dɔɔnwo dapɛne biala wɔ ɛvolɛ ne anu. Ɔnyɛ nwanwane kɛ “Abɔnsam, lua nu ɛlɛkpo kɛ awenade, ɔlɛkpondɛ awie yeahye ye yeali” a! (1 Pita 5:8) “Awenade” ɛhye anye ɛbolo kɛ ɔkye yɛ yeali wɔ sunsum nu, na yeamaa yɛazɛkye yɛ nee Nyamenle agɔnwolɛvalɛ ne.​—Edwɛndolɛ 7:1, 2; 2 Temɔte 3:12.

Mekɛ biala mɔɔ awie kɛyila ɔ nwo zo kɛmaa Gyihova na bɛkɛzɔne ye la, ɛnee Seetan ɛbɔ adalɛ

4, 5. (a) Ndenle nwiɔ mɔɔ hyia la boni a Gyihova ɛlua zo ɛzi tumi mɔɔ Seetan lɛ la adenle a? (b) Anwosesebɛ boni a bɛmaa nɔhalɛ Keleseɛnema a?

4 Yɛ kpɔvolɛ ne ati yɛ se ɛdeɛ, noko ɔnle kɛ yɛmaa ɛzulolɛ kpole ka yɛ. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ Gyihova ɛzi tumi mɔɔ zɔhane ‘awenade ne mɔɔ ɛlɛkpo’ lɛ la adenle wɔ ndenle nwiɔ mɔɔ hyia la azo. Ndenle ne mɔ a le boni? Mɔɔ lumua la, Gyihova ɛha ɛdo ɛkɛ ne kɛ nɔhalɛ Keleseɛnema “pemgbenleamgbe” banyia bɛ ti wɔ “amaneɛnwunlɛ kpole” ne anu. (Yekile 7:9, 14) Nyamenle ngapezo ɛmkpa nwo. Ɛhye ati, ɔwɔ kɛ Seetan bɔbɔ nwu kɛ ɔnrɛhola ɔnrɛbɛlɛbɛla Nyamenle menli kɔsɔɔti.

5 Yɛnwu adenzilɛ mɔɔ tɔ zo nwiɔ la wɔ nɔhalɛ edwɛkɛ bie mɔɔ Nyamenle sonvolɛ nɔhavo bie hanle ye tete ne la anu. Ngapezonli Azalaya zele Belemgbunli Esa kɛ: “[Gyihova] nee bɛ lua, kɛmɔ bɛ nee ye lua la.” (2 Edwɛkɛsisilɛ 15:2; bɛgenga 1 Kɔlentema 10:13.) Neazo dɔɔnwo wɔ ɛkɛ mɔɔ kile kɛ tete ne, mekɛ biala mɔɔ Seetan kɛbɔ mɔdenle kɛ ɔkye Nyamenle azonvolɛ mɔɔ nee Nyamenle lua kpalɛ la, ɔ sa ɛnga bɛ. (Hibuluma 11:4-40) Ɛnɛ, Keleseɛnenli mɔɔ nee Nyamenle lua la bahola azi Abɔnsam adenle, bɔbɔ yeali ɔ nwo zo konim. Nɔhalɛ nu, Nyamenle Edwɛkɛ ne maa yɛ anwosesebɛ kɛ: “Bɛmmamaa Abɔnsam adenle, na ɔvi bɛ nwo ɔbanriandi.”​—Gyemise 4:7.

“SUNSUM NU . . . ƐLƆNEMA AMUMUYƐ YƐƐ YƐ NEE BƐ ƐLƐKO A”

6. Ndenle boni a Seetan dua zo ko tia Keleseɛnenli biala a?

6 Seetan ze kɛ ɔnrɛhola ɔnrɛli konim wɔ sɛkɛlɛneɛ adenle zo konle ne anu, noko saa yɛ nuhua bie ammaa ɔ nye anla ɛkɛ a ɔbahola yeaboda ye. Seetan ze kɛ saa ɔkola ɔsɛkye agɔnwolɛvalɛ mɔɔ yɛ nee Gyihova lɛ la a ɔbahola yeahye yɛ. Kɛzi Seetan yɛ ɛhye ɛ? Ɔdua ɛkpɔlɛ mɔɔ anu yɛ se, ɔ nee yɛ nuhua ko biala ko, yɛɛ agyibadolɛ zo. Bɛmaa yɛzuzu Seetan ndenle titile ɛhye mɔ anwo.

7. Duzu ati a Seetan ɛmia ɛkpɔlɛ mɔɔ ɔfa ɔba Gyihova menli nwo zo la anu a?

7 Ɛkpɔlɛ mɔɔ anu yɛ se. Ɛzoanvolɛ Dwɔn hɛlɛle kɛ: “Abɔnsam di ɛtane ewiade ye azo belemgbunli.” (1 Dwɔn 5:19) Kɔkɔbɔlɛ bie wɔ zɔhane edwɛkɛ ne anu maa nɔhalɛ Keleseɛnema kɔsɔɔti. Kɛmɔ Seetan asa ɛha alesama atisesebɛ ewiade ne ɛwie la ati, kɛkala ɔlɛtu ɔ nye yeazie Gyihova menli mɔɔ ɔ sa ɛtɛkanle bɛ la anwo na yeakpɔ bɛ ɛsesebɛ. (Maeka 4:1; Dwɔn 15:19; Yekile 12:12, 17) Ɛya kpole wɔ ye nu, ɔboalekɛ ɔze kɛ ye mekɛ ɛha ekyi bie ala. Ɛhye ati, yemia ye ɛkpɔlɛ ne anu. Ɛnɛ, yɛyia ye atisesebɛ mɔdenle mɔɔ ɔbɔ kɛ ɔsɛkye agɔnwolɛvalɛ mɔɔ yɛ nee Nyamenle lɛ la.

8. Mekɛ mɔɔ Pɔɔlo hanle kɛ yɛ nee sunsum ɛtane ne mɔ “ɛlɛko” la, duzu ɛnee ɔlɛkile a?

8 Ɔ nee yɛ nuhua ko biala ko. Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo bɔle ɔ gɔnwo mɔ Keleseɛnema kɔkɔ kɛ: “Sunsum nu anwuma ɛlɔnema amumuyɛ yɛɛ yɛ nee bɛ ɛlɛko a.” (Ɛfɛsɛsema 6:12) Duzu ati a Pɔɔlo vale edwɛkɛkpɔkɛ “ɛlɛko” lile gyima a? Ɔboalekɛ ɔda adwenle mɔɔ kile menli mɔɔ ɛlɛto kɛlɛ la ali. Ɛnee Pɔɔlo ɛlɛdua edwɛkɛkpɔkɛ mɔɔ ɔvale ɔlile gyima la azo azi zo kɛ yɛ nuhua ko biala nee sunsum ɛtane ne mɔ ɛlɛko. Saa sunsum ɛtane nwo diedi ɛbu zo wɔ maanle mɔɔ yɛde nu la anu anzɛɛ ɔtɛbule zo wɔ ɛkɛ ne bɔbɔ a, ɔnle kɛ yɛ rɛle fi kɛ mekɛ mɔɔ yɛyilale yɛ nwo zo yɛmanle Gyihova ala la yɛɛ yɛbɔle sɛkɛlɛneɛ adenle zo konle ne abo a. Saa Keleseɛnenli yila ɔ nwo zo a, ɛnee yebɔ konle ɛhye mɔɔ ɔnriandi ɔfi nwo a ɔnyɛ boɛ la abo. Ɔnyɛ nwanwane kɛ Pɔɔlo zile zo hilele Keleseɛnema mɔɔ wɔ Ɛfɛsɛse la kɛ ‘bɛgyinla kpundii’ a!​—Ɛfɛsɛsema 6:11, 13, 14.

9. (a) Duzu ati a Seetan nee sunsum ɛtane ne mɔ fa “agyiba” ngakyile di gyima a? (b) Duzu ati a Seetan bɔ mɔdenle kɛ ɔsɛkye yɛ adwenle ɛ, na kɛ ɔkɛyɛ na yɛazi ye adenle ɛ? (Nea ɛlɛka “ Nea Boɛ Wɔ Seetan Mɛlɛbɛla Nwo!”) (d) Seetan agyiba ne boni a yɛbazuzu nwolɛ a?

9 Agyibadolɛ. Pɔɔlo tu Keleseɛnema folɛ kɛ bɛgyinla Seetan “agyiba ne mɔ anloa.” (Ɛfɛsɛsema 6:11) Yɛ ye nzonlɛ kɛ Pɔɔlo edwɛkɛ ne kile kɛ Seetan agyiba ne mɔ zonle. Sunsum ɛtane ne mɔ fa agyibadolɛ ngakyile a di gyima a, na bɛze deɛmɔti bɛyɛ zɔ la. Ɔyɛ a Keleseɛnema bie mɔ mɔɔ ɛhola ɛgyinla kpundii wɔ sɔnea bie anu la kpo aze wɔ mekɛ mɔɔ bɛkɛyia sɔnea gyɛne la. Yemɔti, Abɔnsam nee sunsum ɛtane ne mɔ nea ninyɛne mɔɔ yɛ nuhua ko biala yɛ la na bɛanwu yɛ sinlidɔlɛ. Akee bɛdua sinlidɔlɛ biala mɔɔ bɛkɛnwu kɛ yɛlɛ la azo bɛsɛkye agɔnwolɛvalɛ mɔɔ yɛ nee Nyamenle lɛ la. Noko akee, yɛkola yɛnwu Abɔnsam ndenle ne mɔ dɔɔnwo ɔluakɛ bɛla ye ali wɔ Baebolo ne anu. (2 Kɔlentema 2:11) Yɛlumua yɛzuzu ndenle mɔɔ le kɛ anwonyia ɛhulolɛ, agɔnwolɛvalɛ ɛtane, yɛɛ nla nwo ɛbɛlatane nwo wɔ buluku ɛhye anu. Akee bɛmaa yɛzuzu Seetan agyiba fofolɛ nwo​—sunsum ɛtane nyɛleɛ.

SUNSUM ƐTANE NYƐLEƐ ƐNGILE NƆHALƐLILƐ

10. (a) Duzu a le sunsum ɛtane nyɛleɛ? (b) Kɛzi Gyihova bu sunsum ɛtane nyɛleɛ ɛ, na kɛ ɛdawɔ noko ɛbu ye ɛ?

10 Saa awie fa ɔ nwo wula sunsum ɛtane nyɛleɛ nu a, ɛnee ɔ nee sunsum nu abɔdeɛ atisesebɛ a ɛlɛdi ngitanwo a. Sunsum ɛtane nyɛleɛ ne bie a le abisahɔlɛ, ngonyiayelɛ, silihyelɛ, yɛɛ mɔwuamra anwo edwɛkɛ mɔɔ bɛbiza la. Kɛmɔ yɛze la, Gyihova bu sunsum ɛtane nyɛleɛ kɛ ɔle “bɛkyi ninyɛne.” (Mɛla ne 18:10-12; Yekile 21:8) Kɛmɔ ɔwɔ kɛ yɛdayɛ noko ‘yɛkyi mɔɔ le ɛtane la’ ati, yɛndwenle nwo kɛ yɛ nee sunsum ɛtane kɛdu. (Wulomuma 12:9) Nea kɛzi yɛyɛ zɔ a, ɔbahile kɛ yɛkpo Gyihova yɛ anwuma Selɛ ne, na yɛaha ye ɛya ɛ!

11. Duzu ati a Seetan kola bɛlɛbɛla yɛ nuhua bie maa ɔfa ɔ nwo ɔwula sunsum ɛtane nyɛleɛ nu a ɔbayɛ konimlilɛ kpole yeamaa ye a? Maa nwolɛ neazo.

11 Noko, kɛmɔ awie fa ɔ nwo wula sunsum ɛtane nyɛleɛ nu a ɛnee yeyɛ ɛtane kpole yetia Gyihova la ati, Seetan bɔ mɔdenle kɛ ɔmaa yɛ nuhua bie mɔ ava bɛ nwo awula nu. Mekɛ biala mɔɔ ɔkɛbɛlɛbɛla Keleseɛnenli ɔkɛmaa ɔkɛva ɔ nwo ɔkɛwula sunsum ɛtane nyɛleɛ nu la, ɛnee Seetan ɛli konim kpole. Duzu ati ɔ? Suzu neazo ɛhye anwo: Saa awie kola bɛbɛlɛbɛla sogyanli bie maa ɔgyakyi ye menli na ɔkɔboka agbɔvolɛ ɛlɔnema anwo a, agbɔvolɛ ne mɔ kpanyinli ne anye balie kpole. Bie a ɔbava sogyanli maamɔvo ɛhye yeahile kɛ yeli konim, na yealua zo yeaha kpanyinli ne mɔɔ wɔ ekpunli ɛhendeɛ ne anu la ahyi. Zɔhane ala a, Keleseɛnenli bie fa ɔ nwo wula sunsum ɛtane nyɛleɛ nu a, ɛnee ɔ nye fuu anzɛɛ yevi ye ɛhulolɛ nu yekpo Gyihova na yeva ɔ nwo yewula Seetan tumi bo a. Nea kɛzi Seetan anye balie kɛ ɔkɛva zɛhae sonla ye ɔkɛhile kɛ yeli konim wɔ konle nu a! Asoo yɛ nuhua bie bahulo kɛ ɔkɛmaa Abɔnsam kɛli konim wɔ adenle zɛhae azo ɔ? Kyɛkyɛ! Yɛnle maamɔvo.

ƆBIZA KPUYIA MƆƆ MAA YƐ ADWENLE NU YƐ YƐ KESEE LA

12. Adenle boni a Seetan dua zo sɛkye adwenle mɔɔ yɛlɛ wɔ sunsum ɛtane nyɛleɛ nwo la ɛ?

12 Saa yɛkyi sunsum ɛtane nyɛleɛ a, Seetan ɛnrɛhola ɛnrɛli yɛ nwo zo konim. Yemɔti, yenwu kɛ ɔwɔ kɛ ɔkakyi yɛ adwenle. Adenle boni azo? Ɔdua ndenle mɔɔ bamaa Keleseɛnema adwenle nu ayɛ bɛ kesee la azo na ɔmaa bie mɔ “nwu ɛtane a bɛse ɔle kpalɛ na bɛnwu kpalɛ a bɛse ɔle ɛtane.” (Ayezaya 5:20) Amaa yeahola yeayɛ ɛhye la, Seetan dua ye ndenle mɔɔ ɔta ɔfa ɔdi gyima la ko azo​—ɔbiza kpuyia mɔɔ maa yɛ adwenle nu yɛ yɛ kesee la.

13. Kɛzi Seetan ɛbiza kpuyia ɛmaa menli adwenle nu ɛyɛ bɛ kesee ɛ?

13 Yɛ kɛzi Seetan vale zɛhae adenle ne lile gyima wɔ tete ne la nzonlɛ. Wɔ Yidɛn, ɔbizale Yevi kɛ: ‘Yemɔti Nyamenle ɛze bɛ kɛ, “Bɛmmadi mbakama mɔɔ wɔ tola ye anu la biala bie” ɔ?’ Wɔ Dwobu mekɛ zo, mɔɔ anwumabɔvolɛ ne mɔ yiale nu wɔ anwuma la, Seetan bizale kɛ: ‘Na mgbane ala yɛɛ Dwobu sulo Nyamenle a?’ Yɛɛ wɔ Gyisɛse azɛlɛ ye azo ɛzonlenlɛ gyima ne mɔlebɛbo, Seetan hanle hilele Kelaese kɛ: ‘Saa wɔmɔ a ɛle Nyamenle Ara ne a, ɛnee maa awolɛ ɛhye mɔ ɛhakyi paano.’ Dwenle nwolɛ nea​—wɔ Gyisɛse edwɛkɛ ne anu, Seetan vale edwɛkɛ bie mɔɔ Gyihova hanle kɛ: ‘Ɛhye a le me Ra mɔɔ mekulo ye la. Me nye die ɔ nwo kpole,’ wɔ dapɛne kɛyɛ nsia anzi la golole Gyihova anwo.​—Mɔlebɛbo 3:1; Dwobu 1:9; Mateyu 3:17; 4:3.

14. (a) Kɛzi Seetan fa ye agyiba ne mɔɔ maa menli adwenle nu yɛ bɛ kesee wɔ sunsum ɛtane nyɛleɛ nwo la di gyima ɛ? (b) Duzu a yɛbazuzu nwo a?

14 Ɛnɛ, Abɔnsam dua adenle ko ne ala azo bɔ mɔdenle kɛ ɔmaa menli adwenle nu ayɛ bɛ kesee wɔ sunsum ɛtane nyɛleɛ nwo. Ɔyɛ alɔbɔlɛ kɛ diedima bie mɔ ɛdo ye ɛhane ne na bɛ adwenle nu ɛyɛ bɛ kesee. Bɛbɔ ɔ bo bɛbiza kɛ amgba sunsum ɛtane nyɛleɛ bie mɔ le ɛtane a. (2 Kɔlentema 11:3) Kɛ ɔkɛyɛ na yɛaboa menli ɛhye mɔ yɛamaa bɛahakyi bɛ adwenle ɛ? Kɛ ɔkɛyɛ na Seetan agyiba ne angye yɛ ɛ? Amaa yɛabua kpuyia ɛhye mɔ la, bɛmaa yɛzuzu ɛbɛlabɔlɛ nu ninyɛne nwiɔ mɔɔ Seetan ɛva sunsum ɛtane nyɛleɛ ɛbeta nwo la anwo. Bɛmɛ a le anyelielɛdeɛ yɛɛ ayileyɛlɛ.

ƆDUA YƐ ATIAKUNLUWƆZO NEE YƐ NGYIANLƐ ZO

15. (a) Kɛzi menli dɔɔnwo mɔɔ wɔ Adɔleɛ maanle nu la bu sunsum ɛtane nyɛleɛ ɛ? (b) Adenle boni azo a kɛzi ewiade ne bu sunsum ɛtane nyɛleɛ la ɛha Keleseɛnema bie mɔ nzuzulɛ a?

15 Wɔ Adɔleɛ maanle nu titile, bɛmbu sunsum ɛtane mɔɔ bɛ nee bɛ di ngitanwo, ayɛne ɛbɛla nee sunsum ɛtane nyɛleɛ ngakyile mɔɔ ɛha la kɛ ɔle esiane. Sini, mbuluku, TV zo gyimalilɛ, yɛɛ kɔmputa zo nwɔhoa da sunsum ɛtane nyɛleɛ ali kɛ ɔle anyelielɛ debie, nrɛlɛbɛ adenle mɔɔ bɛfa zo bɛyɛ ninyɛne, mɔɔ esiane ɛnle nu la. Nwɔhoa mɔɔ wɔ sini nee mbuluku nu mɔɔ da sunsum ɛtane nyɛleɛ ali la ɛlie duma kpole na menli mɔɔ fa bɛ nwo wula nu la ɛde nwolɛ eku mɔɔ bɛfa bɛdie bɛ nye a. Ɔda ali kɛ, sunsum ɛtane ne mɔ ɛhola ɛmaa menli ɛlie ɛli kɛ esiane biala ɛnle sunsum nyɛleɛ nwo. Asoo Keleseɛnema bie ɛnyia zɔhane adwenle ne bie? Ɛhɛe, bie mɔ ɛnyia zɔhane adwenle ne bie. Adenle boni azo? Nwolɛ neazo bie ɛne, mekɛ mɔɔ Keleseɛnenli bie nleanle sini mɔɔ fane sunsum ɛtane mɔɔ bɛ nee bɛ di ngitanwo anwo la, ɔhanle kɛ, “Meneanle sini ne noko meanva me nwo meanwula sunsum ɛtane nyɛleɛ nu.” Esiane boni a wɔ adwenle ɛhye anu a?

16. Duzu ati a esiane wɔ nu kɛ yɛbava debie mɔɔ sunsum ɛtane nyɛleɛ wɔ nu la yɛalie yɛ nye a?

16 Sunsum ɛtane nyɛleɛ mɔɔ awie nea nee ɔ nwo mɔɔ ɔfa yeawula nu la ɛnle ko ɛdeɛ, noko ɛhye ɛngile kɛ esiane biala ɛnle nwo. Duzu ati ɔ? Suzu ɛhye anwo: Nyamenle Edwɛkɛ ne kile kɛ Seetan nee sunsum ɛtane ne mɔ ɛngola ɛnnwu mɔɔ wɔ yɛ ti anu la. * Ɛhye ati, amaa bɛanwu mɔɔ yɛlɛdwenle nwo nee debie mɔɔ bahola azɛkye agɔnwolɛvalɛ mɔɔ yɛ nee Nyamenle lɛ la, ɔwɔ kɛ sunsum ɛtane ne mɔ nwu yɛ nyɛleɛ nee debie mɔɔ yɛfa yɛdie yɛ nye la. Saa Keleseɛnenli bie nyɛleɛ kile kɛ ɔ nye die sini anzɛɛ mbuluku mɔɔ fane sunsum ɛtane mɔɔ bɛ nee bɛ di ngitanwo, silihyelɛ, menli mɔɔ sunsum ɛtane to bɛ, anzɛɛ edwɛkɛ mɔɔ fane sunsum ɛtane nwo la anwo a, ɛnee ɔlɛmaa sunsum ɛtane ne mɔ anwu debie. Wɔ adenle ɛhye azo ɛnee ɔlɛmaa bɛanwu ɛleka mɔɔ ɔtɔ sinli la. Sunsum ɛtane ne mɔ balua sinlidɔlɛ mɔɔ Keleseɛnenli ne ɛmaa bɛnwu ye la azo amia konle ne anu kɔkpula kɛ bɛbava ɔ nzi baha aze la. Nɔhalɛ nu, menli bie wɔ ɛkɛ mɔɔ mɔlebɛbo ne, ɛnee bɛnea sunsum ɛtane nyɛleɛ bɛfa bɛdie bɛ nye, noko awieleɛ ne bɛvale bɛ nwo bɛwulale sunsum ɛtane nyɛleɛ nu.​—Bɛgenga Galeehyeama 6:7.

Kpondɛ Gyihova moalɛ wɔ anwodolɛ mekɛ nu

17. Adenle boni a Seetan kola dua zo nyia menli mɔɔ ɛnde kpɔkɛ la ɛ?

17 Tɛ ninyɛne mɔɔ yɛkulo kɛ yɛfa yɛdie yɛ nye la angome a Seetan dua zo sɔ yɛ nea a, eza ɔdua ayileyɛlɛ mɔɔ yɛhyia la azo. Adenle boni azo? Saa Keleseɛnenli bie bɔ mɔdenle biala kɛ ɔyɛ ɔ nwo ayile na anwodolɛ ne anu yɛ se a, bie a ɔbamaa ɔ sa nu ado. (Maake 5:25, 26) Seetan nee sunsum ɛtane ne mɔ kola dua ɛhye azo na bɛ sa ka ye. Sunsum ɛtane ne mɔ bɔ mɔdenle kɛ bɛbamaa awie mɔɔ ɛnde kpɔkɛ la ayɛ ayile mɔɔ ngonyia anzɛɛ sunsum ɛtane nyɛleɛ wɔ nu la. (Ayezaya 1:13) Saa sunsum ɛtane ne mɔ to awie agyiba maa ɔyɛ zɔ a, ɔbahola yeazɛkye agɔnwolɛvalɛ mɔɔ ɔ nee Gyihova lɛ la. Adenle boni azo?

18. Ayileyɛlɛ boni mɔ a ɔwɔ kɛ Keleseɛnenli kpo a, na kɛmɔti ɛ?

18 Gyihova bɔle Yizilayɛma mɔɔ kulo ngonyia tumi la kɔkɔ kɛ: “Saa bɛtɛlɛ bɛ sa nu kɛ bɛyɛ nzɛlɛlɛ a, mebaye me nye meado ɛbɔ nu. Bɛyɛ nzɛlɛlɛ dɔɔnwo kɛyɛ nyɛ bɔbɔ a, menrɛdie.” (Ayezaya 1:15) Nɔhalɛ nu, yɛkulo kɛ dahuu yɛkoati debie biala mɔɔ bazi yɛ asɔneyɛlɛ adenle na ɔnrɛmaa yɛnrɛnyia Gyihova moalɛ, mɔɔ yɛhyia nwolɛ titile wɔ mekɛ mɔɔ yɛnde kpɔkɛ la. (Edwɛndolɛ 41:3) Yemɔti saa ɔda ali kɛ sunsum ɛtane nyɛleɛ wɔ adenle mɔɔ bɛdua zo bɛnwu ewule bie anzɛɛ bɛyɛ ayile la anwo a, ɔwɔ kɛ nɔhalɛ Keleseɛnenli kpo. * (Mateyu 6:13) Saa ɔyɛ zɔ a, ɔbahola yeanyia anwodozo kɛ Gyihova baboa ye.​—Nea ɛlɛka “ Asoo Ɔle Sunsum Ɛtane Nyɛleɛ Amgba?

MEKƐ MƆƆ SUNSUM ƐTANE NWO EDWƐKƐ ƐBU ZO

19. (a) Duzu a Abɔnsam ɛbɛlɛbɛla menli ɛmaa bɛlie bɛli wɔ ye tumi ne anwo a? (b) Edwɛkɛ boni mɔ a ɔnle kɛ nɔhalɛ Keleseɛnema ka bie a?

19 Mekɛ mɔɔ Adɔleɛ maanle nu amra ɛmbu Seetan tumi ne bie la, menli mɔɔ wɔ ewiade ɛleka gyɛne la bu ye kɛ ɔlɛ tumi kpole kpalɛ. Wɔ ɛleka zɛhae mɔ, Abɔnsam ɛbɛlɛbɛla menli ɛmaa bɛlie bɛli kɛ ɔlɛ tumi kpole. Sunsum ɛtane ne mɔ anwo ɛzulolɛ ɛha menli dɔɔnwo. Edwɛkɛ dɔɔnwo wɔ ɛkɛ mɔɔ kile kɛ sunsum ɛtane ne mɔ lɛ tumi kpole a. Bɛta bɛka edwɛkɛ ɛhye mɔ bɛmaa ɔyɛ fɛ; na ɔsi menli nwo. Asoo ɔwɔ kɛ yɛboa yɛmaa edwɛkɛ zɛhae mɔ tɛlɛ ɔ? Kyɛkyɛ, ɔlua ninyɛne nwiɔ bie ati nɔhalɛ Nyamenle ne azonvolɛ ɛnyɛ zɔ.

20. Adenle boni a awie bahola alua zo amaa Seetan adalɛ ngilehilelɛ ne adɛlɛ mɔɔ tɛ ɔ nye fuu a?

20 Mɔɔ lumua la, saa awie ka ninyɛne mɔɔ sunsum ɛtane ne mɔ ɛhola ɛyɛ la kile awie mɔ a, ɛnee ɔlɛboa Seetan. Adenle boni azo? Nyamenle Edwɛkɛ ne kile kɛ Seetan kola yɛ nwanwane ninyɛne, noko eza ɔka kɛ ɔdua “adalɛ nwanwane ninyɛne mgbole” yɛɛ “adalɛ” adenle zo a ɔbɛlɛbɛla menli a. (2 Tɛsalonaekama 2:9, 10) Kɛmɔ Seetan le mɛlɛbɛla kpanyinli la ati, ɔze kɛzi ɔbahola yeabɛlɛbɛla menli mɔɔ kulo sunsum ɛtane nyɛleɛ yeamaa bɛalie ninyɛne mɔɔ ɛnle nɔhalɛ la bɛali. Menli zɛhae mɔ balie ali kɛ amgba bɛnwu debie anzɛɛ bɛde edwɛkɛ bie mɔ na bɛaha bɛ anwubielɛ ne kɛ ɔle nɔhalɛ. Mekɛ ɛlɛkɔ la, ɛnee menli gyɛne noko mɔɔ ɛlɛka ahile awie mɔ la ɛlɛwudu nu. Saa Keleseɛnenli boa maa edwɛkɛ zɛhae mɔ tɛlɛ a ɛnee ɔlɛyɛ Abɔnsam, “adalɛ kɔsɔɔti bɛ ze” ne ɛhulolɛdeɛ. Ɛnee ɔlɛboa yeamaa Seetan ngilehilelɛ adɛlɛ.​—Dwɔn 8:44; 2 Temɔte 2:16.

21. Duzu a ɔwɔ kɛ yɛka nwolɛ edwɛkɛ a?

21 Mɔɔ to zo nwiɔ, saa Keleseɛnenli bie kile kɛ ɔdele sunsum ɛtane bie ane anzɛɛ ɔnwunle ninyɛne bie mɔɔ bɛyɛle la bɔbɔ a, ɔnle kɛ ɔka edwɛkɛ zɛhae mɔ ɔfa ɔdie ɔ gɔnwo mɔ diedima anye. Kɛmɔti ɛ? Bɛmaa yɛ anwosesebɛ kɛ: “Bɛmaa yɛnlea Gyisɛse angome ala, yemɔ yɛɛ ɔli yɛ nyunlu wɔ diedi nu na ɔmaa yɛ diedi di munli a.” (Hibuluma 12:2) Ɛhɛe, ɔwɔ kɛ yɛfa yɛ adwenle yɛsie Kelaese anwo zo, yɛgyakyi Seetan. Ɔwɔ kɛ yɛyɛ ye nzonlɛ kɛ mekɛ mɔɔ Gyisɛse wɔ azɛlɛ ye azo la yeanga sunsum ɛtane ne mɔ anwo edwɛkɛ kɛ ɔmaa ye ɛdoavolɛ ne mɔ anye alie, ɔwɔ nuhua kɛ anrɛɛ ɔbahola yeaha mɔɔ Seetan kola yɛ nee mɔɔ ɔngola ɔnyɛ la anwo edwɛkɛ dɔɔnwo. Emomu, ɔhwenle adwenle ɔziele Belemgbunlililɛ ne azo. Ɛhye ati, yɛkulo kɛ yɛdayɛ noko yɛbɔ “ninyɛne mgbole mɔɔ Nyamenle ɛyɛ la” nolo yɛfa yɛsukoa mɔɔ Gyisɛse nee ɛdoavolɛ ne mɔ yɛle la.​—Gyima ne 2:11; Luku 8:1; Wulomuma 1:11, 12.

22. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛaboa yɛamaa ‘anyelielɛ ara anwuma ɛ’?

22 Ɔle nɔhalɛ kɛ, Seetan dua agyiba ngakyile mɔɔ bie a le sunsum ɛtane nyɛleɛ la azo bɔ mɔdenle kɛ ɔsɛkye agɔnwolɛvalɛ mɔɔ yɛ nee Gyihova lɛ la. Noko, saa yɛkyi mɔɔ le ɛtane na yɛsɔ mɔɔ le kpalɛ la anu a, Abɔnsam ɛnrɛnyia adenle ɛnrɛzɛkye kpɔkɛ mɔɔ yɛbɔ kɛ yɛkpo sunsum ɛtane nyɛleɛ kɔsɔɔti la. (Bɛgenga Ɛfɛsɛsema 4:27.) Nea ‘anyelielɛ mɔɔ kɛra anwuma,’ kɛ yɛbahɔ zo ‘yɛagyinla Abɔnsam agyiba ne mɔ anloa’ kɔkpula mekɛ mɔɔ bɛbaye ye bɛavi ɛkɛ ne la a!​—Luku 15:7; Ɛfɛsɛsema 6:11.

^ ɛden. 16 Aluma mɔɔ bɛfa bɛfɛlɛ Seetan (Dwazotiavolɛ, Sokpavolɛ, Mɛlɛbɛla, Sɔneavolɛ, Adalɛ) la biala ɛngile kɛ ɔkola ɔnwu mɔɔ wɔ yɛ ahonle nu nee mɔɔ wɔ yɛ ti anu la. Noko akee, Gyihova “sɔ ahonle kɔsɔɔti nea” yɛɛ Gyisɛse a nwu “sonla biala ati anu nee ye ahonle nu a.”​—Mrɛlɛbulɛ 17:3; Yekile 2:23.

^ ɛden. 18 Saa ɛkpondɛ ɛhye anwo edwɛkɛ dɔɔnwo a nea “A Health Test for You?” mɔɔ wɔ December 15, 1994, The Watchtower, mukelɛ 19-22, yɛɛ “The Bible’s Viewpoint: Your Choice of Medical Treatment​—Does It Matter?” mɔɔ wɔ January 8, 2001, Awake! anu la.