Skip to content

Skip to table of contents

MAKANI AAYUNGIZYIDWE

Tubeela Twabulowa Alimwi Anzila Zyakwaandulwa

Tubeela Twabulowa Alimwi Anzila Zyakwaandulwa

Tubeela twabulowa. Tubeela twabulowa ootu tuzwa muzibeela zyone zyabulowa—maseelo aapanga bulowa (red cells), maseelo aalwana tuzunda (white cells), cibeela cipa kuti bulowa kabwaangana (platelets) alimwi ameenda aamubulowa (plasma). Mucikozyanyo, maseelo aapanga bulowa alijisi busani bupa kuti bulowa bube amubala usalala bwiitwa kuti hemoglobin. Musamu uupangwa kuzwa ku hemoglobin yamuntu naa yamunyama ulabelesyegwa ikusilika balwazi ibalaapenzi lyakuceya kwabulowa mumubili naa ibazwa bulowa bunji.

Meenda aamubulowa—aasika ku 90 pesenti mubulowa—ajisi tubeela tusiyene-siyene mbuli tubeela tweendelezya mbozibeleka zizo zyamubili, munyo, misamu iifwambaanya milimo iicitika mumubili, kubikkilizya amisamu iimbi yalubwelubwe (minerals) alimwi accuka. Kunze lyaboobo, meenda aamubulowa alijisi amisamu iipa kuti bulowa kabwaangana, tubeela tulwana malwazi alimwi abusani bwamumubili mbuli albumin. Ikuti muntu waciswa bulwazi bumwi, bamadokotela balakonzya kwaamba kuti ayaswe nyeleti yamusamu uujisi tubeela tulwana malwazi uutegwa gamma globulin uugusyigwa mumeenda aamubulowa bwabantu ibakakwabililwa kale kubulwazi oobo. Mumaseelo aalwana tuzunda balakonzya kugusya tubeela tubelesyegwa mukupanga misamu iisilika malwazi aaletwa atuzunda alimwi akkansa, mbuli musamu wakulesya kuzyalana kwatuzunda (interferons), aweendelezya kupangwa kwatubeela twakulikwabilila kumalwazi (interleukins).

Sena Banakristo beelede kubuzumina busilisi bujatikizya kubelesya tubeela twabulowa? Bbaibbele talipi twaambo tugaminide mumakani aaya, aboobo muntu umwi aumwi weelede kubelesya manjezyeezya aakwe nasala cakucita mumeso aa Leza. Bamwi inga bakaka kupegwa tubeela toonse twabulowa akaambo kakuti basyoma kuti Mulawo wa Leza kubana Israyeli wakali kwaamba kuti bulowa ibwazwa mucilenge cili coonse bweelede ‘kutilwa ansi.’ (Deuteronomo 12:22-24) Ibamwi, nokuba kuti balakaka kubikkwa bulowa naa zibeela zipati zyabulowa, balakonzya kuzumina busilisi bujatikizya kabeela kabulowa. Balakonzya kwaamba kuti tubeela twabulowa notugusyigwa mubulowa inga tatuciiminini buumi bwacilenge mobwakagusyigwa bulowa.

Nomusala cakucita kujatikizya tubeela twabulowa, inga mwalibuzya kuti: Sena ndilizyi kuti ikukaka tubeela twabulowa toonse caamba kuti tandiyandi busilisi ibujatikizya tubeela twakagusyigwa kubulowa itubelesyegwa kulwana malwazi naa itunga twapa kuti bulowa bwaangane kutegwa buleke kuzwa acilonda? Sena ndilakonzya kumupanduluda musilisi ikaambo ncondikakila naa ncondizuminina kabeela naa tubeela tumwi twabulowa?

Nzila Zyakwaandulwa. Eezyi zilabikkilizya anzila ziitwa kuti hemodilution alimwi a cell salvage. Nobabelesya nzila iitegwa hemodilution, basilisi balagusya bulowa mumubili mpoonya balabikka misamu iibweza busena bwabulowa, kumane bulowa bulapilusyigwa mumulwazi. Cell salvage ninzila iigwasya kubweza akupilusya bulowa buzwa mumuntu ciindi naandulwa. Bulowa bwazwa acilonda, bulainzyigwa mumuncini uusanzya akusefa bulowa, mpoonya bulapilusyigwa mumulwazi. Akaambo kakuti basilisi balakonzya kwiindana mbobabelesya nzila eezyi, Munakristo weelede kubuzya dokotela uumusilika kutegwa azyibile limwi ncayanda kucita.

Nomusala cakucita kujatikizya nzila eezyi zyakwaandulwa, amulibuzye kuti: ‘Ikuti naa bulowa bwangu bulagusyigwa mumubili akuleka kweenda kwakaindi kasyoonto mumuncini, sena kweelana amanjezyeezya aangu inga kandicibubona kuti bucili cibeela camubili wangu akuzumina kuti bupilusyigwe mumubili wangu ikutali kuti ‘butilwe ansi’? (Deuteronomo 12:23, 24) Sena manjezyeezya aangu aakayiisyigwa Bbaibbele alakonzya kundikatazya ikuti naa nobandaandula, ibulowa bwangu bwagusyigwa, bwasanganizyigwa amisamu imwi, mpoonya akupilusyigwa mumubili wangu? Sena ndilizyi kuti ikukaka nzila zyoonse zyabusilisi zijatikizya kubelesya bulowa bwangu caamba kuti tandiyandi kupimwa bulowa, kubelesya muncini uusanzya bulowa ikuti insa yomwe naa zyoonse kazitabeleki (hemodialysis), alimwi akubelesya muncini uupompa akubikka muya ngotuyoya mubulowa mbubonya mbuucita moyo amapunga (heart-lung bypass machine)?’

Munakristo weelede kulisalila kujatikizya mbobweelede kucitwa bulowa bwakwe ciindi nobamwaandula. Mbubonya buyo, weelede kulisalila caboola kumakani aakupimwa bulowa alimwi abusilisi bujatikizya kugusya bulowa busyoonto buyo, kubusanganya amisamu imwi, mpoonya akubupilusya mumubili.