8 YACHAQANA

¿Imaraykutaq kay unquy ñuqapaq kanan karqarí?

“Wayna kachkaspa tukuy imapaq kallpayuq kasqaykita yuyanki. Chaywanpis, mana jampiyta atina unquywan unqusqa kachkasqaykita yachaytawan, juk pʼunchayllapipis machuyawaqjina sientekunki.” (Jaime)

JAIMETA, 18 watayuq kachkaptillanraq Crohn nisqa unquywan unqusqa kachkasqanta nisqanku, chay unquytaq chʼunchulasmanta ñakʼarichiq unquy. Ichá qampis mana jampiyta atina unquywan unqusqa kachkanki, chayri juk unquyrayku wakin ruwaykunata mana ruwayta atinkichu. * Chayrayku ichá wakkunamanta nisqaqa, sapallaykimanta pʼachallikunaykipaq, mikhunaykipaq, yachaywasiman rinaykipaq ima, mayta kallpachakunayki tiyan.

Mana jampiyta atina unquywan unqusqa kachkanki chayqa, wisqʼasqa pʼisqitujina ichá sientekunki. Chayrayku ichá  sapallayki sientekunki, yuyankimantaq imaynamantapis Diosta phiñachisqaykita chayri pruebaman churasusqanta. Chaywanpis Biblia nisqanmanjina Diosqa, mana pitapis pruebaman churanchu (Santiago 1:13, NM). Chaywanpis kay saqra pachapi kawsachkaspaqa, mayqinnillanchikpis ‘mana suyachkaptinchik’ ima unquywanpis unquykusunman (Eclesiastés 9:11, NM).

Kusiyninchikpaqqa, Jehová niwanchik juk musuq pachapi allin kawsayta apamunanta, maypichus “mana pipis nenqachu: Onqosqa kani, nispaqa” (Isaías 33:24). Chay tiempopiqa wañusqaspis kusisqas kawsakunankupaq kawsarimunqanku (Juan 5:28, 29). Chaykama, ¿imataq yanapasunkiman unqusqa kaspapis kusisqa kanaykipaq?

Unqusqa kaspapis ama kusiyniykita chinkachiychu. Bibliaqa, “sonqo kusisqa kayqa uj sumaj jampi” kasqanta nin (Proverbios 17:22). Ichá wakinkuna ninkuman, mana jampiyta atina unquywan unqusqa kachkaspa kusirikuyqa, mana atikullasqanta. Chaywanpis kusisqa kay, wakkunawan kay imaqa, kallpachakunaykipaq, unquynillaykipi mana yuyanaykipaq ima, yanapasunqa. Chayrayku kusirikunaykipaq, ima ruwaykunatachus ruwayta atisqaykipi tʼukuriy. Ama qunqaychu kusikuyniyuq kayqa, Diospa espiritunpa puquyninmanta juknin kasqanta (Gálatas 5:22, 23). Chay espirituntaqrí, unqusqa kachkaptiykipis kusisqa kanaykipaq yanapasunqa (Salmo 41:3).

Ima ruwaytapis juntʼanaykipaqjina akllay. Bibliaqa ‘yachay llampʼu sunquyuqkunapi kachkasqanta’ niwanchik (Proverbios 11:2). Llampʼu sunquyuq kayqa, allin yuyaywan imatapis  ruwanaykipaq yanapasunqa, chaytaq mana ninayanchu, imata ruwanaykipaqpis anchatañataq yuyanaykiqa. Ichá unqusqa kachkaspapis ejerciciosta ruwayta atinki, ejerciciosta ruwaspaqa astawan allinta sientekunki. Ejerciciosta ruway cuerpopaq mana allinchu kanman chayqa, ¿hospitalespi wakin unqusqasta ejerciciosta ruwachinkumanchu? Yachakusqanmanjina, ejerciciosta ruwayqa mana cuerponchikllapaqchu allin, manaqa unqusqa kasqanchikmanta mana anchata llakikunanchikpaq yanapallawanchiktaq. Chayrayku, unqusqa kachkasqaykita maychus kaqllata qhaway, juntʼayta atinaykipaqjinataq ima ruwaytapis akllay.

Ama usqhayllata phiñakuychu. Pipis sunquta nanachinapaqjina imatapis nisuptin, Biblia nisqanmanjina ruway, Biblia nin: “Ama runaspa tukuy ima nisqankuta kasuta ruwaychu”, nispa (Eclesiastés 7:21). Wakin kutiqa aswan allin imatachus nisusqankuta mana kasunayki. Wakin kutitaq allin kanqa, qam ñawpaqta parlapayanayki. Sutʼinchanapaq; ruedasniyuq sillapi kachkasqaypi tʼukuriy; juk runataq rikususpa mana yachanchu imatachus nisunanta. Chayrayku ichá qam ñawpaqta parlapayawaq: “¿Imaynalla? Ñuqa sutikuni...¿Qamri? Manaraq unaychu kay ruedasniyuq sillapi kachkasqayqa, chaywanpis yachaykukuchkaniña”, nispa.

Ama saykʼuychu. Jesuspi tʼukuriy. Payqa ñakʼarichkaspa Diospi atienekurqa paymantataq mañakurqa, ñakʼarichkasqanpi tʼukurinanmantaqa, aswan qhipaman may kusiyta tarinanpi tʼukurirqa (Hebreos 12:2). Ñakʼarisqanraykutaq, astawan kasukuq kayta yachakurqa (Hebreos 4:15, 16; 5:7-9). Wakkunap yanapayninta japʼikurqa, kallpachanankupaqjina parlasqankutapis uyarirqa (Lucas 22:43). Chantá wakkunap allinninkuta ñawpaqta maskʼarqa (Juan 19:26, 27).

 Jehovaqa qammanta dakun

Ima unquyniyuq kachkaspapis, ama yuyaychu Dios pisipaq qhawasusqanta. Payqa, payta kusichiyta maskʼaqkunata mayta munakun (Lucas 12:7). Jehovaqa qammanta dakun, atisqaykimanjina paypaq llamkʼachkasqaykimantataq mayta kusikun (1 Pedro 5:7).

Chayrayku, ama saqiychu unqusqa kasqaykirayku manchachikuyniyki, chayri iskaychakusqayki, Diospaq llamkʼanallaykipaqpuni jarkʼasunanta. Chayrayku yanapata necesitaspaqa, Jehovamanta mañakuy, imaraykuchus payqa imayna llakiyniyuqchus kachkasqaykita, imatachus necesitasqaykita ima, sutʼita yachan. Payqa sinchita sayanaykipaq ‘chay may sumaq atiyta’ qusunqa (2 Corintios 4:7). Tiempo pasasqanmanjina, ichá unqusqa kachkaspa kusisqa kayta yachakunki.  Timoteoqa, 17 watayuq kachkaspa síndrome de fatiga crónica nisqa unquywan unqusqa kachkasqanta yachasqa, nintaq: “Kay 1 Corintios 10:13 nisqanmanjina, Jehovaqa mana saqiwasunchikchu, mana aguantay atinata ñakʼarinanchikta. Ruwawaqniy, paypa yanapayninwan aguantayta atisqayta nin chayqa, ¿niymanchu Dios pantasqapi kachkasqanta?”.

¿Imaynatá unqusqa kaqkunata sunquchayta atiwaq?

Qam ni imamanta unqusqachu kachkanki chayqa, ¿imaynatá unqusqa riqsisqaykita yanapawaq? Llakiyninmanta llakikuspa, ‘khuyakuspa’ ima (1 Pedro 3:8). Chaytaq imaynatachus pay ñakʼarichkasqanta entiendenaykipaq yanapasunqa. Chantapis imaynatachus unquyninta qhawasqanmanjina qhaway. Juk sipas Nancy sutiyuq, espina bifida unquywan nacekusqa, nintaq: “Juchʼuy cuerpoyuq kasqayrayku, ruedasniyuq sillapi kasqayrayku ima, wakkuna wawitatajina parlapayawanku, chaytaq mayta llakichiwan. Wakinkunataq, ñuqawan parlanankupaq tiyarikunku. Munayman tukuypis jinata ruwanankuta”.

Unqusqa kaqkunapta rikchʼaynillanta qhawanaykimantaqa, imayna runachus kasqankuta qhaway, jinamanta reparanki kʼacha runas kasqankuta. Ama qunqaychu kʼacha parlaywan, “espiritoj ima yanapaynillantapis”, paykunaman quyta atisqaykita. Ajinata ruwaptiykiqa “purajmanta kallpachana[kunkichik]” (Romanos 1:11, 12).

ASTAWAN YACHAKUNAYKIPAQ ÑAWPAQ KAQ LIBROMANTA 13 YACHAQANATA ÑAWIRIY

[Sutʼinchaynin]

BIBLIAMANTA

“Mana pipis nenqachu: Onqusqa kani, nispaqa.” (Isaías 33: 24)

JUK YUYAYCHAY

Ima unquywanchus unqusqa kachkasqaykimanta astawan yachayqa, unquyniykimanta mana manchachikunaykipaq yanapasunqa. Chantá unquyniykimanta imatachus mana entiendesqaykitataq juk doctorta tapuriy.

¿YACHARQANKICHU?

Ima unquywanpis unquyqa, mana Diospa castigonchu, manaqa Adán juchallikusqanrayku unqunchik (Romanos 5:12).

¡RUWAYTA QALLARIY!

Ima unquywanpis kachkaspa, kusiyniyta mana chinkachinaypaq kayta ruwasaq: ․․․․

Imatapis atisqaymanjinalla ruwanay tiyan. Kaykunata ruwayta atiyman: ․․․․

Pillapis unquyniymanta sunquyta nanachinawanpaqjina parlawaptinqa, mana llakikunaypaq kayta ruwasaq: ․․․․

Kay yachaqanamanta, ¿imatá tatayta chayri mamayta tapuyta munani? ․․․․

QHAWASQAYKIMANJINA

● Kay yachaqanapi yachakusqaykimanjina, ¿imaynatá mana jampiyta atina unquywan unqusqas kaqkunata yanapawaq?

● Mana jampiyta atina unquywan unqusqa kachkanki chayqa, ¿ima allin ruwaykunapitaq tʼukuriwaq ñawpaqman lluqsinaykipaq?

● ¿Imaraykutaq runas ñakʼarichkasqanku, mana Diospa castigonchu kasqanta niwaq?

 [75 paginapi recuadro, dibujo/foto]

DUSTIN (22 watayuq)

“Pusaq watitayuq kachkaspa wañunaykama ruedasniyuq sillapi kanayta yachaspa, mamaypa marqʼayninpi mayta waqarikurqani.

Distrofia muscular nisqa unquywan kachkasqayrayku makisniyta kuyurichiyta mana atinichu, chayrayku mayllakunaypaq, pʼachallikunaypaq, mikhunaypaq ima, yanapata necesitani. Ajina unqusqa kaspapis, kusisqa, sunqu juntʼasqa ima kawsakuni, Jehovamataq mayta agradecekuni, willaq lluqsinaypaq, siervo ministerialjina llamkʼanaypaq ima, yanapawasqanmanta. Mana yuyanichu ni imata ruwayta atisqaytaqa. Diospa kamachisninqa achkha ruwanasniyuq kanchik, may kusiywantaq paraisota suyanchik. Arí, mayta paraisota suyachkani ‘tarukajina phinkiykachanaypaq’.” (Isaías 35:6.)

[75 paginapi recuadro, dibujo/foto]

TOMOKO (21 watayuq)

“Tawa watayuq kachkaptiy juk doctorqa, kawsanallaypaqpuni wañupunaykama insulina nisqata churachikunayta niwarqa.

Diabeteswan unqusqa kaqkunaqa, yawarninkupi azucarta pisiyachiyta mana atillankuchu. Mikhuyta munaspa mana mikhunaychu tiyan, mana mikhuyta munaspataq mikhunay tiyan. Chantá 25.000 inyeccionesta churawasqankurayku aychaypis thalluyasqaña. Tatasniyqa atisqaymanjina imallatapis ruwanaypaq yachachiwarqanku. Kallpachallawankupuni kanku, yanapawankutaq Jehovaman qayllaykunaypaq imaschus yanapawasqanta, jatunpaq qhawanaypaq. Jehová may kʼacha ñuqawan kasqanrayku payman agradecekusqayta rikuchinaypaq, astawan allinyarikuspaqa, precursorajina llamkʼayta qallarirqani.”

 [76 paginapi recuadro, dibujo/foto]

JAMES (18 watayuq)

“Pillapis ñuqata rikuwaspaqa imatachus ninawanta mana yachanchu, imaraykuchus ñuqaqa jukjina kani.

Juk unquyrayku juchʼuy runita kani, kay unquywantaq wakillan unqunku. Wakinkuna imayna cuerpoyuqchus kasqallayta astawan qhawasqankurayku, mana machu runajina parlaq wawitachu kasqayta rikuchinaypuni tiyan. Imayna cuerpoyuqchus kasqaymanta llakikunaymantaqa, imayna runachus kasqaypi astawan tʼukurini. Kusisqa kawsakuni. Bibliata ukhunchani, Jehovamantataq kallpata mañakuni. Tatasniypis kallpachallawankupuni. Jehová tukuy ñakʼariykunata chinkachinanta mayta munani. Chaykamaqa kay unquywan kawsachkani, manataq kay unquy kusiyniyta chinkachinanta saqinichu.”

[76 paginapi recuadro, dibujo/foto]

DANITRIA (16 watayuq)

“Juk unquywan kachkasqayta reparakurqani, imaraykuchus yakuyuq vasollata uqharispapis mayta makisniy nanawaq.

Fibromialgia nisqa unquywan unqusqa kachkani, kay unquytaq mayta ñakʼarichiwan. Mayqin sipasjina ñuqapis, amigasniyjina imatapis ruwayta munani, chaywanpis manaña atinichu. Imallatapis ruwanaypaq mayta kallpachakunay tiyan. ¡Mana puñuytapis atinichu! Chaywanpis kay unquywan kachkaspapis, Jehovap yanapayninwan ñawpaqman lluqsichkani. Qallariypi mana atikuptillanpis precursora auxiliarjina llamkʼaytapis atirqani. Chaywanpis, tullusniy nanawaptinqa manaña astawan ruwaniñachu. Ruwachkallanipuni chayqa mamay niwanpuni manaña ruwanayta.”

 [77 paginapi recuadro, dibujo/foto]

ELYSIA (20 watayuq)

“Yachaywasipi examenesta allinta quq kani. Kunantaq ni juk chhikitallatapis ñawiriyta atinichu, chayrayku wakin kuti mayta llakikuni.

Kay síndrome de fatiga crónica nisqa unquywan kachkasqayrayku, manaña imallatapis ruwayta atinichu. Camaymantapis wakin pʼunchaykuna mana jatarikuyta atinichu. Kay unquywan kaspapis, kʼacha kaykunata rikuchillanipuni. Sapa pʼunchay Bibliamanta wakin pʼitikunallatapis ñawirini, mana atispaqa familiaymanta pillatapis ñawiripunawanta mañakuni. Chayrayku familiayman agradecekuni. Tatayqa, qhawanawanrayku jatun tantakuypaq juk sumaq llamkʼayta saqirqa. Manataq chay ruwasqanmanta anchata llakikurqachu, imaraykuchus familianta qhawaytaqa, imamantapis astawan jatunpaq qhawasqanta niwarqa.”

[77 paginapi recuadro, dibujo/foto]

KATSUTOSHI (20 watayuq)

“Tʼuku unquy japʼiwaptin qhapariyta qallarini, pampapitaq mayta watʼiqiyani. Imaschus qayllaypi kachkasqanta urmachini, wakin imastataq pʼakirpani.

Phichqa wataymantapacha tʼuku unquywan unqusqa kachkani. Wakin kutiqa killapi qanchis kutita watʼiqiyani. Chantapis pildorasta ukyasqayrayku, usqhayllata saykʼuni. Kay unquywan unqusqa kachkaspapis, ñuqallapi yuyanaymantaqa, wakkunapi yuyanaypaq kallpachakuni. Qutuchakuypi edadniymanta iskay precursoresqa, mayta yanapawanku. Yachaywasipi yachakuyta tukusqaymantapacha, Diospa Reinonmanta astawan willaq lluqsini. Sapa pʼunchay kay unquywan ñakʼarini. Chayrayku llakisqa kachkaspaqa, samarikuni, qʼayantintaq allin sientekuni.”

 [78 paginapi recuadro, dibujo/foto]

MATTHEW (19 watayuq)

“Compañerosniykipaq allin qhawasqa kayqa mana atikullanchu, ‘paykunamanta’ jukjina kaptiykiqa.

Imallatapis pukllayta munayman, chaywanpis mana atinichu. Ñuqtuymanta unqusqa kasqayrayku mana purillaytapis atinichu. Imastachus mana ruwayta atisqaypi tʼukurinaymantaqa, ñawiriyta atisqaypi, wak imasta ruwayta atisqaypi ima, astawan tʼukurini. Kusikuni tantakuykunapi kachkaspa, imaraykuchus chaypiqa ni pi qhawarawanchu. Chantá, kʼacha kaykunasniyuq kasqayrayku Jehová munakuwasqanta yachasqayqa, mayta sunquchawan. Mana yuyanichu unquyniyrayku ni imata ruwayta atisqayta, manaqa juk chʼampayniyuq kasqallayta yuyani.”

[78 paginapi recuadro, dibujo/foto]

MIKI (25 watayuq)

“Imatapis pukllayta atillaq kani. Chaywanpis, sipasllaraq kachkaspa, usqhayllata payayapuchkasqayta reparakurqani.

Sipasllaraq kachkaspa, paqarikusqaymantapacha sunquymanta unqusqa kachkasqayta yacharqani. Suqta wataña sunquymanta operawasqankuqa, chaywanpis imatapis ruwachkaspa saykʼullanipuni, uma nanayniypis mana chinkanchu. Jina unqusqa kachkaspapis, pisi tiempollapi juntʼayta atinaypaqjina, ima ruwaykunatapis akllani. Chantapis cartaniqta, telefononiqta ima, Diospa Reinonmanta willayta atisqayrayku precursora regularjina llamkʼayta atirqani. Mana chayllachu, astawanpis kay unquywan unqusqa kachkasqayqa, pacienciayuq, llampʼu sunquyuq ima, kanaypaq yanapawarqa.”

[74 paginapi dibujo/foto]

May unqusqa kachkanki chayqa, wisqʼasqa pʼisqitujina ichá sientekunki, chaywanpis Diosninchik chaymanta kacharichinawanchikta niwanchik