1, 2. ¿Imawanmi tupan wasi hatarichiy? ¿Imanaqtinmi allin ruwasqa kanan?

KAYPI yuyaykuy, hatun wasi hatarichiypin makiykiraq pisiyushan. Unayñan chaypi llankʼayshanki askharaqmi tukunaykipaqpas kashan. Chay llankʼayqa sasan kashan, chaywanpas kusisqan llankʼayshanki. Imaña kaqtinpas manan chay llankʼanaykita saqenkichu nitaqmi pisipankipaschu. Qhepaman chaypi tiyanaykipaq kasqanraykun allin wasita ruwayta munanki. ¿Imawantaq tupan chay wasi hatarichiyri? Qan kikiykiwanmi.

² Jesuspa qatikuqnin Judasmi rimaran wasita hatarichinapaq kallpachakuyta hina iñiyninchispi wiñanapaq kallpachakunanchismanta. ‘Diospa munakuyninpi allinta takyananchispaqmi’ khaynata kallpachawanchis: ‘Ancha chʼuya iñiyniykichispi wiñaychis’, nispa (Judas 20, 21). ¿Imatan ruwananchis iñiyninchis wiñananpaq chhaynapi Diospa munakuyninpi allinta takyanapaq? Chaypaq qhawarisun kinsa yachaykunamanta.

3-5. a) ¿Diospa kamachikuyninkunata imayna qhawarinanchistan munan Satanás? b) ¿Imaynatan qhawarinanchis Diospa kamachikuyninkunata? ¿Allinninchispaqchu kanqa chhayna qhawarisqanchis? Chaykunata huk rikchʼanachiywan willay.

³ Ñawpaqta, iñiyninchista wiñachinapaqqa Diospa  kamachikuyninkunatan astawan munakunanchis. Kay libropin askhata yacharanchis imayna kawsananchispaq Diospa kamachikusqankunamanta. ¿Imaynatan qhawarinchis chay kamachikuykunata? Satanasqa munanmi Diospa kamachikuyninkuna huntʼayta sinchi sasapaq hina qhawarinanchista. Chaywanmi Edén huertapipas runakunata urmachiran chaymi kunanpas chayllawantaq runakunata urmachishan (Génesis 3:1-6). ¿Atinmanchu ñoqanchiswan? Chayqa Diospa kamachikusqankunata imayna qhawarisqanchismantan kanqa.

⁴ Huk rikchʼanachiyta qhawarisun. Huk sumaq parquetan rishanchis purikuq, hinaspa chayman chayayushaqtinchisña mallawan allin kanchachasqata tarinchis. Phiñasqachá qhawarinchis, yaqapaschá maynintapas haykuruytaraq yuyaykunchis. Ichaqa allinta qhawariqtinchismi chay ukhupi huk phiña pumata rikunchis. Chayraqchá reparanchis chay kanchachasqa allinninchispaq kasqanta. Kunanqa ñoqanchispi yuyaykusun. Ñoqanchistapas huk phiña animalmi qatiykachawashanchis. Chaymantan Biblia nin: “Allin yuyayniyoq kaychis, makillapuni cuidakuychis, awqaykichis saqraqa qaparishaq león hinaraqmi tukuyneqta purishan pillatapas oqoykunanpaq maskhaspa”, nispa (1 Pedro 5:8).

⁵ Arí, Satanasqa sinchi phiña animal hinan. Chaymi Jehová Dios kamachikuyninkunata qowanchis ‘qʼotukuq yuyayninkunapi’ mana urmananchispaq (Efesios 6:11). Chay kamachikuykuna qosqanpin rikuchiwanchis ancha munakuwasqanchista. Chaymi kamachikuyninkunapi yuyaymanaspaqa manapuni qonqananchischu munakuwasqanchisrayku chay kamachikuykuna qowasqanchista. Chay kamachikuykunata chhaynata qhawarisun chayqa pakaykuwaqninchista hina, kusikuy kawsay tarichiwaqninchista hinan qhawarisun. Chaychá Santiagopas khaynata qelqaran: ‘Diospa huntʼasqa kamachikuy siminmi kacharichin, pipas chayta allin-allinta qhawaspa tʼaqwiqqa [...] kusisamiyoq kanqa’, nispa (Santiago 1:25).

6. ¿Imatan ruwananchis Diospa kamachikuyninkunata astawan munakunapaq? Hukninmanta willay.

⁶ Kamachikuykunata Churaq Diospi hapʼipakunapaq  kamachikuyninkunata astawan munakunapaqpas sapa pʼunchaymi kamachiwasqanchisman hina kawsananchis. Hinaspapas ‘Cristoq kamachikuy simintawanmi’ kasukunanchis. Hukninmi kay: llapa runakunamanmi ‘lliw kamachikusqanta’ yachachinanchis (Gálatas 6:2; Mateo 28:19, 20). Chaymantapas Jehová Diosta yupaychanapaqmi cristianomasinchiskunawan huñunakunanchis (Hebreos 10:24, 25). Hinaspapas tukuy sonqowanmi Diosmanta mañakushanallanchis (Mateo 6:5-8; 1 Tesalonicenses 5:17). Chay kamachikuykunata kasukuspan reparanchis allinninchispaq kasqanta kusikunanchispaq kasqantawan. Chaytaqa manapunin kay millay pachapi tarisunmanchu. Arí, kawsayninchispi yanapawasqanchista reparaspan chay kamachikuykunata astawan munakunchis.

7, 8. ¿Imanispan Biblia kallpachan Diospa kamachikuyninkuna huntʼayta sasapaq hina qhawariqkunata?

⁷ Mayninpin wakin cristianokuna Diospa kamachikuyninta watan-watan kasukuyta sasapaq hina qhawarinku, manchasqataqmi kanku mana huntʼanankuta yuyaykuspa. Chay hina  yuyaykuykuna sonqonchispi rikhurinman chayqa kay textopin allinta yuyaykunanchis: “Ñoqan Diosniyki Señor Diosqa kani, ñoqan allinniykipaq yachachiyki, ñoqan purinayki ñantapas pusayki. Kamachikuyniykunallata uyariwaq karqan, thak-kayniykiqa mayu hinan huntʼa kanman karqan, chanin-kayniykipas lamar-qochaq phoqchiqesqan hinaraqmi kanman karqan” (Isaías 48:17, 18). ¿Yuyaymanarankichu haykʼaqllapas chay sumaq textopi?

⁸ Chay textopin Jehová Dios prometewanchis iskay saminchaykunata. Hukninmi kay, thak kayninchissi mayu hina huntʼa mana tukukuq kanqa. Iskaytaq kay, chanin kayninchissi lamar qochaq phoqchiqesqan hina kanqa. ¿Imaynan chay kanman? Lamar qochaq phoqchiqesqanqa mana sayaspan watan-watan phoqchiqen, qochaq patanpi tiyaykuspa chayta qhawarispaqa ninkichá, manan haykʼaqpas kayqa tukukunmanchu, nispa. Chhayna mana tukukuqsi kanqa chanin kayninchis otaq Diospa kamachikusqanman hina kawsasqanchis. Sichus Jehová Diosta tukuy sonqowan kasukusun chayqa manan payqa saqerpariwasunchu (leey Salmo 55:22). Chay promesankunata yuyariymi kallpachawanchis paypi hapʼipakunanchispaq kamachikuyninkunata astawan munakunanchispaqpas.

9, 10. a) ¿Imaraykun kallpachakunanchis iñiyninchispi poqosqa kanapaq? b) ¿Imaynatan iñiyninchispi poqosqa kay yanapawanchis kusisqa kawsananchispaq?

⁹ Iskaypi, iñiyninchispi wiñanapaqqa kaytawanmi ruwananchis: ‘Astawanmi kallpachakunanchis allin wiñasqa-kayman chayananchispaq’ (Hebreos 6:1). Kay tiempopiqa manapunin chʼuya runaqa kasunmanchu, kallpachakuspan ichaqa iñiypi allin poqosqa cristiano kasunman. Iñiyninchispi wiñasqanchisman hinataq Diospa munayninta ruwaspa astawan kusikusun. ¿Imarayku?

¹⁰ Iñiyninpi poqosqa cristianoqa kallpachakunmi iñiyninpi allin takyasqa kananpaq Jehová Dios hina imatapas  qhawarinanpaqwan (Juan 4:23). Pablon niran: “Sonqoq munayninman hinalla kawsaqkunaqa sonqoq munayninman hinallataqmi imatapas yuyanku. Santo Espirituq munayninman hina kawsaqkunan ichaqa Espirituq munayninman hina imatapas yuyanku”, nispa (Romanos 8:5). Aychankuq munasqanman hina kawsaqkunaqa manan kusisqachu kanku, aswanmi paykuna kikinkuta munakunku, ñawsa hina kawsanku, qolqe sonqotaq kankupas. Iñiyninpi poqosqa cristianokunan ichaqa kusisqa kanku ‘kusikuq’ Diospa munayninta ruwasqankurayku (Salmo 104:31). Payta kusichiyta munaspan sinchi sasachakuypi tarikuspapas kusisqa kanku. ¿Imaraykutaq sasachakuypi kashaspari kusikunku? Huntʼaq runakuna kasqankuwanmi rikuchinqaku Satanás llulla kasqanta chaywantaqmi hanaq pachapi kaq Taytankuta kusichinqaku, chayraykun paykunaqa kusisqa kanku (Proverbios 27:11; leey Santiago 1:2, 3).

11, 12. a) Pabloq nisqan hina, ¿imatan yuyayninchiswan ruwananchis allin “reparayta” yachanapaq? ¿Imaninanmi ‘yachachisqa’ nisqa simi? b) ¿Imatan huk runa ruwanan cuerponta allinta manejananpaq?

¹¹ Iñiyninchispi poqosqa kanapaqqa Diospa yachachikuyninman hinan kawsananchis. Chaytan Pablo khaynata sutʼincharan: “Khamuna mikhuymi ichaqa wiñasqakunapaqña, yuyayninkupi allinkaqta mana allinkaqta reparayta yachaqkunapaqña [otaq yachachisqa kaqkunapaqña]”, nispa (Hebreos 5:14). Pabloq nisqan hina, allin reparayta yachanapaqqa yuyayninchismi ‘yachachisqa’ kanan. ‘Yachachisqa’ nisqa simiqa griego rimaymantan hamun, chay simin allin reqsisqa karan Grecia suyupi ejercicio ruwana wasikunapi. Chaymi chay simiqa tupan “ejercicio ruwaqwan”. Qhawarisun imayna yachachisqa kasqankumanta.

¹² Manan mayqenninchispas nacespa hinaqa phawariranchispachachu. Qholla wawakunaqa manan cuerpochankuta sujetayta atinkuchu chaymi mayninqa paykunallataq uyankuta takakunku otaq haspʼikunku hinaspa mancharikunku otaq waqankupas. Pisi-pisimantan cuerponkuta sujetayta yachanku: ñawpaqtaqa latʼankun, chaymantataq pisi-pisimanta  thaskirinku, chaymantan ichaqa phawaykachankuña. * ¿Maykaman runakuna cuerponku manejayta yachankuman? Chaytaqa rikukun allin ejercicio ruway yachaq runakunapin (gimnasta). Wichayman hoqarikuspan cuerponkuta waskhata hinaraq chutarinku altollapitaq sumaqta muyurinku, chayta qhawarispaqa allin-allin ruwasqa maquinawan hinaraqchá tupachisunman. Chaykunataqa manan qonqayllachu ruwanku, aswanmi pʼunchay-pʼunchay ejerciciota ruwaspa chaykunata yachanku. Biblian nin: ‘Ejercicio ruwayqa [...] yanapawanchismi’ nispa, ichaqa espiritual kaqkunata allinta reparananchispaq yuyayninchista yachachiysi aswan allinqa (1 Timoteo 4:8).

13. ¿Imatan ruwananchis allin reparaq kananchispaq?

¹³ Allin reparaq kayta yachananchispaqmi kay libropi askha yanapaykunamanta yacharanchis. Chaykunan yanapawasun iñiyninchispi poqosqa cristiano kananchispaq tukuy sonqowan Jehová Diosta kasukunanchispaqpas. Chaymi imapas kaqtinqa Jehová Diosmanta mañakuspa sapa pʼunchay kamachikuyninkunata tʼaqwinanchis. Kaykunata tapukunanchis: “¿Ima kamachikuykunan yanapawanman kay sasachakuyniyta allichanaypaq? ¿Imaynatan chay kamachikuyman hina ruwayman? ¿Imaynatan hanaq pachapi kaq Taytay qhawarinqa ruway munasqayta?” nispa (leey Proverbios 3:5, 6; Santiago  1:5). Sapa kutilla chayta ruwasun chayqa, yuyayninchistan yachachisun allin reparaq kananpaq. Chaytaqmi yanapawasun iñiyninchispi allin poqosqa cristiano kananchispaq.

14. ¿Imatan munapayananchis iñiyninchispi wiñananchispaq? ¿Imakunan mana kananchu sonqonchispi?

¹⁴ Poqosqa cristianoña kanchis chaypas kallpachakushanallanchismi iñiyninchispi astawan wiñananchispaq. Iñiyninchispi mana eqoyananchispaqmi allinta mikhunanchis. Pablopunin niran: ‘Khamuna mikhuyqa [...] wiñasqakunapaqmi [otaq poqosqakunapaqmi]’, nispa. Chayrayku iñiyninchis wiñashanallanpaqqa espiritual mikhunata allinta mikhunanchis. Hinaspapas yachaytan tarinanchis, chayqa imatapas yachasqanchisman hina ruwaymi. Chayqa ancha allinmi, Bibliapunin nin: “Yachayqa tukuy imamantapas ancha chaniyoqmi”, nispa. Chayrayku sumaq mikhunata hina anchatapuni munapayasun Taytanchispa yachachikuyninta (Proverbios 4:5-7; 1 Pedro 2:2). Ichaqa amapuni yachasqanchismanta hatunchakusunchu nitaq hukkunamanta aswan allinpaqchu qhawarikusun. Yaqapaschá hatunchakuypas otaq imapas sonqonchispi rikhurinman, chaykunatan sapa kutilla qhawarikunanchis. Pablo niwanchis: “Qankuna kikiykichista tʼaqwikuychis allinpunichus iñiypi kashasqaykichista, arí, qankuna kikiykichista reqsikuychis”, nispa (2 Corintios 13:5).

15. ¿Imaraykun munakuq kananchis?

¹⁵ Tiyasqanchis wasi tukusqaña kanman chaypas allichashanallanchismi mana urmayapunanpaq, hinaspapas necesitaspaqa hatunyachisunmanmi. Chaytan iñiyninchiswanpas ruwananchis. ¿Iman sonqonchispi kanan iñiyninchis allinlla kananpaq wiñananpaqpas? Imamantapas astawanqa munakuymi kanan. Sapa pʼunchaymi Jehová Diosta wayqe pananchiskunatawan astawan munakunanchis. Mana munakuyniyoq kasunman chayqa yachayninchispas ima ruwasqanchispas yanqapaqmi kanman, chanlán niq fierro hinallan kasunman (1 Corintios 13:1-3). Arí, munakuq kaymi yanapawasun poqosqa cristiano kananchispaq iñiyninchispi wiñananchispaqpas.

16. ¿Imatan Satanás runakunaq sonqonpi tarpushan? ¿Imatan Jehová Dios qowanchis chaykunamanta pakaykuwananchispaq?

¹⁶ Kinsapi, iñiyninchispi astawan wiñanapaqqa imayna yuyaykusqanchistan allinta qhawarikunanchis. ¿Imarayku? Kay pachapi kamachikuq Satanasmi runaq sonqonpi mana allin yuyaykuykunata tarpushan (Efesios 2:2). Imaynan thutapas wasiq kʼaspinkunata thutan chhaynatan chay mana allin yuyaykuykuna urmachiwasunman. Jehová Diosmi ichaqa munakuq kayninpi suyakuyta qowanchis chaykunamanta pakaykuwananchispaq.

17. ¿Imawanmi Biblia tupachin suyakuyta?

¹⁷ Bibliaq nisqan hina, ‘Diospa qespichiwananchista suyakuymi’ pakaykuwasun Satanasmanta kamachisqan runakunamantapas. Chay suyakuytan Biblia tupachin soldadoq casconwan (1 Tesalonicenses 5:8). Apostolkunaq tiemponpi soldadoqa fierromanta cascotan churakuq, chay cascoq ukhunqa qarawan allin pʼistusqan karan soldadoq umanman imapas chayaqtin mana kʼirinanpaq. Maqanakuyman rispa cascota mana churakuqtinqa wañupunmanmi karan. Chay casco hinan suyakuypas mana allin yuyaykuykunamanta harkʼaykuwanchis.

18, 19. ¿Imaynatan Jesús suyakuyninta sonqonpi hapʼikuran? ¿Imaynatan ñoqanchispas chayta ruwasunman?

¹⁸ ¿Imaynatan suyakuyninchista sonqonchispi hapʼikusunman? Jesusmi allinta chayta rikuchiran. Yuyarisun wañuchinankupaqña kashaqtin imakunapi rikukusqanta. Huk amigonmi qolqerayku venderan. Huknintaq runakuna uyarishaqtin niran: ‘Manan reqsinichu’, nispa. Wakin amigonkunataq payta saqerparispa ayqekuranku. Llaqtamasinkunapas pay contran sayariranku hinaspan qaparisparaq mañakuranku Roma llaqtamanta soldadokuna ñakʼarichispa wañuchinankuta. Arí, Jesusqa mana piqpa ñakʼarisqantan ñakʼariran. ¿Iman yanaparan chaykunata aguantananpaq? Hebreos 12:2 texton kutichin: “Paymi qhepaman qʼochukunanta yachaspa, [...] pʼenqay wañunata pisicharparispa muchurqan, hinaspan Diospa kamachikuy tiyananpa paña ladonpi tiyaykurqan”,  nispa. Arí, ‘qhepaman qʼochukunanta yachasqantan’ payqa sonqonpi hapʼikuran.

¹⁹ Payqa yacharanñan huntʼaq kasqanwan Taytanpa sutin chʼuyanchasqa kananta, Satanás llulla kasqanta rikuchinantapas. Chaykunata suyakuymi Jesustaqa anchata kusichiran. Chaymantapas kusisqan kasharan munakusqan Taytanwan huñukapunanmanta, saminchaykunata chaskikunanmantapas. Chaykunatan Jesusqa sonqonpi hapʼikuran ñakʼarishaspapas. Chaytan ñoqanchispas ruwananchis. Jehová Diosmi munan Churin hina qʼochukunanchista, chaypaqqa yanapakunanchismi paypa sutinta chʼuyanchaypi, Satanás llulla kasqanta rikuchiypiwan. ¿Imaynatan chayta ruwasunman? Ima ñakʼariypiña tarikuspapas Jehová Diosmanmi kʼaskakunanchis, payqa munakuwashallasunmi imapiña tarikuqtinchispas.

20. ¿Imatan ruwananchis mana allin yuyaykuykuna sonqonchispi mana saphichakunanpaq?

²⁰ Jehová Diosqa anchatan munashan huntʼaq sonqo runakuna saminchayta (Isaías 30:18; leey Malaquías 3:10). Payqa sonqonchispa tukuy munasqantan qoyta munawanchis (Salmo 37:4). Chayrayku, chaykuna suyakuyllapiña sonqonchis kachun. Amapuni haykʼaqpas Satanaspa runankuna hinaqa yuyaykusunchu. Chay hina yuyaykuykuna ñoqanchispi rikhurishanman chayqa Diosmanta mañakusun “runakunaq  mana aypay atisqan thak-kayta”, chaymi sonqonchistapas yuyayninchistapas pakaykuwasun (Filipenses 4:6, 7).

21, 22. a) ¿Imatan suyakushanku ‘ancha askha runakuna’? b) ¿Ima saminchaytan qan aswan chaninpaq qhawarinki? ¿Imata ruwanaykipaqmi decidekunayki?

²¹ ¡Ancha sumaq kawsaytan suyakushanchis! Sichus “manchay ñakʼariymanta” lloqsimuq ‘ancha askha runakuna’ ukhupi kashanchis chayqa sumaq saminchaykunatan chaskisun (Apocalipsis 7:9, 14). Kunanqa llapallanchismi Satanaspa wateqasqan kashanchis. Paypas supayninkunapas chinkapuqtinkun ichaqa thak kawsay kanqa. Criston pachak tawa chunka tawayoq waranqa runakunapiwan kamachikamunqaku. Chay tiempopiqa ancha kusisqan kay Hallpʼata sumaq paraisoman tukuchisun. ¡Maytachá munashanchis onqoykuna chinkapunanta, wañusqakuna kawsarimpuqtin paykunawan tupayta, qallariypi Diospa munasqanman hina sumaq kawsaytapas! Chʼuya kananchispaq tiempo chayamushaqtinqa aswan hatun saminchaytan chaskisun: “Diospa wawankunawan kuska kacharichisqa” kayta (Romanos 8:21).

²² Jehová Diosqa kacharichisqa kanaykitan munan. Chaypaqmi ichaqa kasukuq kanayki. Chayrayku sapa pʼunchay kallpachakuy Jehová Diosta kasukunaykipaq. Ancha chʼuya iñiyniykipi wiñashallay. Chayta ruwanki chayqa ¡Jehová Diospa munakuyninpin wiñaypaq takyanki!