1, 2. ¿Tuku tlan natlawayaw xlakata tliwakga nastakaw chu tuku xlakata xlakaskinka chuna natlawayaw?

KIMPUTUMKAN tliwakga stakputunaw chu ni tatatlaputunaw. Pero xlakata tlan chuna nawan, talakaskin nawayaw tuku nakinkamatliwakglhan, natlawayaw ejercicio chu putum kilhtamaku nakuentajtlawayaw kilatamatkan xlakata ni natatatlayaw. Max lu tuwa namakgkatsiyaw pero ni nalimakgxtakgaw, xlakata kilatamatkan chu kilhtamaku nema aku namin nakinkamakgtayayan. Nachuna, anan atanu tuku kilimastakatkan nema kuenta kilitlawatkan. ¿Tuku ama?

² Wa uma tuku lichuwinalh Judas akxni kawanilh kstalaninanin Cristo «kxtapaxkit Dios nkatamakgxtakgtit». Anta kinkawaniyan pi xlakata tlan natamakgxtakgaw kxtapaxkit Dios, talakaskin “kalistakwi xasantujlani takanajla” (Judas 20, 21). Pero, ¿la tlan namastakayaw chu natlawayaw pi tliwakga natawila kintakanajlakan xlakata natamakgxtakgaw kxtapaxkit Dios? Kaʼakxilhwi pulaktutu la tlan nalimastakayaw kintakanajlakan.

3-5. 1) ¿Tuku taʼakgsanin lakaskin Satanás nakanajlayaw xlakata xlimapakgsin Dios? 2) Kawili akgtum liʼakxilhtit xlakata la kiliʼakxilhatkan xlimapakgsin Dios chu la namakgkatsiyaw akxni chuna naʼakxilhaw.

³ Xapulana tuku nalimastakayaw kintakanajlakan wa tlakg nalipawanaw xlimapakgsin Jehová. Kʼuma libro lhuwa akxilhnitawa xaʼakgstitum xlimapakgsin Dios niku kinkawaniyan la nalinaw kilatamatkan. Pero tawila uma takgalhskinin: ¿la akxilhaw xlimapakgsin Jehová? Satanás lakaskin pi kalakpuwaw pi xlimapakgsin Dios, xtastakyaw chu tuku kinkawaniyan natlawayaw la kinkaʼakgchipakgonitan chu nila tuku tlawayaw. Xlakata akxilhli pi kjardín xaʼEdén tlan kitaxtunilh tuku maklakaskilh, asta la uku chuntiyaku limaklakaskima (Génesis 3:1-6). Pero ¿pi kawa na tlan nakinkaliʼakgskgawiyan? Tuku nakinkamakgtayan xlakata ni nakinkaʼakgskgawiyan wa naʼakxilhaw xlimapakgsin Dios chuna la xlilat.

⁴ Akgtum liʼakxilhtit. Akxni paxialhnamaw kʼakgtum lu stlan parque, chanaw niku talhman wi tuku lilakgatalakanit chu nila anaw niku lu stlan. Pulana max nalisitsiyaw xlakata uma tuku lilakgatalakanit ni kinkamaxkiyan talakaskin natitaxtuyaw. Pero akxni talakanuyaw akxilhaw pi tanuma tantum león nema kinkawaputunan. La uku akgatekgsaw tuku xlakata lakgatalakanit: xlakata nitu nakinkaʼakgspulayan. ¿Lama tantum lapanit nema kinkawaputunan? Lama, xlakata xTachuwin Dios kinkamakatsiniyan: «¡Liwana kalakpuwanantit, skgalalh katawilatit! Mintalamakgasitsinkan, Akgskgawini lapula xtachuna tantum león nema tasa xlakata namakgapekuanan, putsama tiku tlan nawa» (1 Pedro 5:8, TNM).

⁵ Satanás la tantum lapanit nema lu lixkajni likatsi.  Xlakata ni nakinkaʼakgskgawiyan, Jehová kinkamaxkiyan limapakgsin nema kinkamakgtayayan (Efesios 6:11). Wa xlakata akxni nalilakapastakaw xlimapakgsin Dios, kaliskujwi naʼakxilhaw chuna la xlilat: uma kinkalimasiyaniyan pi kinTlatkan xalak akgapun lu kinkapaxkiyan. Akxni chuna naʼakxilhaw, nakatsiyaw pi kinkamaxkinitan xlakata nitu nakinkaʼakgspulayan chu xatapaxuwan nalatamayaw. Wa xlakata kstalanina Cristo Santiago tsokgli pi «tiku liwana lakputsanani xaʼakgstitum limapakgsin nema masta lakgtaxtut chu chuntiya makgantaxti, [...] nalipaxuwa tuku tlawa» (Santiago 1:25, TNM).

6. ¿Tuku nakinkamakgtayayan tlakg nalipawanaw xaʼakgstitum xlimapakgsin chu xtastakyaw Dios? Kalichuwinanti akgtum liʼakxilhtit.

⁶ Tuku tlakg tlan natlawayaw xlakata nalipawanaw Jehová, xaLanka xMastana Limapakgsin, wa namakgantaxtiyaw chali chali tuku kinkawaniyan. Na nakgalhakgaxmataw «xlimapakgsin nCristo» uma kilhchanima namasiyayaw «xlipaks yuma ntu [kin]kalimapakgsinitan» (Gálatas 6:2; Mateo 28:19, 20). Kstalaninanin Cristo xlakaskinka akxilhaw namakgantaxtiyaw tastakyaw nema wan pi natamakxtumiyaw xlakata nakakninaniyaw Dios chu nakatalalinaw tiku tlan likatsikgo (Hebreos 10:24, 25). Atanu limapakgsin xla Dios wa putum kilhtamaku natlawayaw oraciones nema kkinakujkan nataxtuyacha (Mateo 6:5-8; 1 Tesalonicenses 5:17). Akxni makgantaxtiyaw xlimapakgsin Dios akgatekgsaw pi kinkapaxkiyan. Xlikana, akgatekgsaw pi kinkamaxkiyan tapaxuwan chu tlan kinkamamakgkatsiniyan, pero uma kakilhtamaku nema lhuwa taʼakglhuwit kgalhi nila kinkamaxkiyan. Xlikana, tlakg lipawanaw kxlimapakgsin Dios akxni lilakapastakaw tuku tlan kitaxtu akxni makgantaxtiyaw.

7, 8. ¿Tuku wan xTachuwin Dios nema tlan nalimakgkatsikgo tiku pekuankgo pi nila namakgantaxtikgo xlimapakgsin Dios putum kilhtamaku?

⁷ Makgapitsi latamanin lakpuwankgo pi max tuwa  namakgantaxtikgo xlimapakgsin Jehová xliputum kilhtamaku chu lipekuankgo. Komo chuna tsukuyaw makgkatsiyaw, kalakapastakwi uma tachuwin: «Akit, Jehová, akit miDios, Tiku masiyaniyan xlakata tlan nakitaxtuniyan, Tiku pulalinan ktiji niku militlawanat. Komo xkgalhakgaxpattit kilimapakgsin, mintakaksnikan xwa xtachuna akgtum kgalhtuchokgo, chu akgstitum nema natlawaya nawan xtachuna takgayawana xalak pupunu» (Isaías 48:17, 18). ¿Lilakapastaknitaw la lu tlan limakgkatsiyaw tuku wan uma texto?

⁸ Kʼuma texto Jehová wan pi akxni nakgalhakgaxmataw, pulaktiy tuku namakglhtinanaw. Xapulana, takaksni nema nakgalhiyaw la kgalhtuchokgo nawan: kaks natawila, lhuwa nawan chu ni nasputa. Xlipulaktiy, tuku natlawayaw, xaʼakgstitum nawan la akxni taʼakgayawa pupunu. ¿Tuku xlakata? Komo tayayaw xkilhtun pupunu chu akxilhaw la taʼakgayawa chuchut akxilhaw pi chuntiya natakgayawa maski natitaxtu lhuwa kata. Wa xlakata uma texto wan pi tuku xaʼakgstitum tlawayaw, chuna la limaw kilatamatkan, na tlan chuna natlawayaw xliputum kilhtamaku chuna la pupunu. Komo liskujaw nikxni namakgatsankgananiyaw Dios, nakinkamakgtayayan xlakata natayaniyaw (kalikgalhtawakga Salmo 55:22). Akxni likgalhtawakgayaw uma tuku kinkawaniyan Dios tlakg lipawanaw xaʼakgstitum xlimapakgsin.

9, 10. 1) ¿Tuku xlakata kimputumkan kililakkaxwilitkan namastakayaw kintakanajlakan? 2) ¿La makgtayanan nalakapastakaw la lakapastaka Dios xlakata xatapaxuwan nalatamayaw?

⁹ Xlipulaktiy tuku kilitlawatkan xlakata namastakayaw kintakanajlakan wa uma: «Kalitaxtutit lantla wanti aya stakkgonit» (Hebreos 6:1). La uku nila putum kilhtamaku natlawayaw tuku tlan, pero kimputumkan tlan  nalakkaxwiliyaw namastakayaw kintakanajlakan chu tlan namakgantaxtiyaw. Chuna la tlakg natatliwakglhtilha kintakanajlakan, tlan namakgkatsiyaw akxni naskujnaniyaw Jehová. ¿Tuku xlakata?

¹⁰ Kstalanina Cristo tiku staknita, liskuja xlakata tliwakga natawila xtakanajla chu lakpuwan la Jehová (Juan 4:23). Pablo wa pi «wanti xtatlawaputu xliwakan lilamakgo, xman wa lakapastakkgo wantu lantla xtalakaskin liwa; wampi wanti xtalakaskin spiritu santo lilamakgo, wa lakapastakkgoy wantu xtalakaskin spiritu» (Romanos 8:5). Tiku ni lakpuwankgo la Dios nila xatapaxuwan latamakgo xlakata kaj xakstukan kapaxkikan, ni liwana lakapastaknankgo chu lhuwa tuku kgalhiputunkgo. Pero tiku tliwakga wi xtakanajlakan lhuwa tuku lipaxuwakgo xlakata xliputum xlatamatkan skujnanikgo Jehová «Dios tiku xapaxuwana» (1 Timoteo 1:11, TNM). Makgapaxuwaputunkgo Dios chu asta paxuwakgo akxni titaxtumakgolh tuku nitlan kxtakanajlakan. ¿Tuku xlakata? Xlakata katsikgo pi akxni ni makgatsankgananikgo Dios limasiyakgo pi Satanás xaʼakgsanina chu makgapaxuwakgo xTlatkan xalak akgapun (Proverbios 27:11; kalikgalhtawakga Santiago 1:2, 3).

11, 12. 1) Kawanti tuku kinkawaniyan Pablo natlawayaw xlakata “nakatsiyaw tuku tlan chu tuku nitlan”, chu tuku wamputun tachuwin “limasmanikan”. 2) ¿Tuku talakaskin natlawayaw xlakata natatliwakglha kimaknikan chu natlawa tuku lakgati nema lu tuwa?

 ¹¹ Xlakata kintakanajlakan nastaka talakaskin naliskujaw. Chuna limasiya uma texto niku wan: «Wampi wantu ntliwakga liwat, wa xlakan nti makgata mpulakgonit, luwata xalismanin kxtalakapastaknakan lantla nakatsiy ntu ni xatlan, chu ntu xatlan» (Hebreos 5:14). Pablo wan pi xlakata natakatsi tuku tlan chu tuku nitlan talakaskin “nalismaniyaw” kintalakapastanikan. Pablo limaklakaskin akgtum tachuwin xagriego nema kxapulana siglo xmaklakaskinkgo kʼgimnasios xalak Grecia, chu uma tachuwin wamputun «makgatawakga la chatum tiku an kʼgimnasio». Kaʼakxilhwi la xmakgatawakgakgo.

¹² Akxni lakachinaw nina katsiyaw tuku tlawayaw. Lakgskgatan kaj tsinu katsikgo niku wi xʼakgxekga chu xtantun, nila liwana matsuwikgo xmakankan chu asta xakstu kalakalaskan, lipekuankgo chu asta lisitsikgo. Pero tsinu tsinu chuna la limasmanitilhakgo xmaknikan, alistalh tlan tlawakgo tuku lakaskinkgo: pulana makata makata tsuku an, alistalh tsuku taya, tsuku tlawan chu alistalh asta kgosnan o tsalanan. * Wa tuku tlakg tlan litlawakgo xmaknikan wa litasiya tuku tlawakgo gimnastas. Akxni akxilhaw pi katuwa litlawakgo xmaknikan, kgoskgo kaʼunin, stlan tasiya chu liwana tlawakgo, lakpuwanaw pi lhuwa kilhtamaku makgatawakgakgonit xlakata  tlan chuna natlawakgo. Pero uma tuku lu liwana tlawakgo ni kaj xalakapala: talakaskilh lhuwa horas namakgatawakgakgo. Biblia wan pi tlawakan ejercicio «makgtayanan xlakata kimaknikan tliwakga natawila», pero wan pi tlakg xlakaskinka liwana nalimasmaniyaw kintalakapastaknikan natlawa xtalakaskin Dios (1 Timoteo 4:8, Traducción en lenguaje actual).

13. ¿La tlan nalimasmanitilhayaw kintalakapastaknikan xlakata nakatsi tuku tlan chu tuku nitlan?

¹³ Kʼuma libro, lhuwa akxilhnitawa tuku tlan nalimasmaniyaw kintalakapastaknikan xlakata liwana nalaksakaw tuku tlan chu tuku nitlan, tliwakga nawan kintakanajlakan chu ni namakgatsankgananiyaw Jehová. Chali chali akxni wi tuku tlawaputunaw, katlawaw oración xlakata tlan namakgantaxtiyaw xtastakyaw Dios chu xlimapakgsin. Tlan natlawayaw uma takgalhskinin: «¿Tukuya limapakgsin o tastakyaw xalak Biblia tlan nakimakgtayakgo xlakata uma tuku ktlawaputun? ¿La tlan nakkalimaklakaskin? ¿Xlakgatilh kinTlat xalak akgapun tuku klakapastaknit naktlawa?» (kalikgalhtawakga Proverbios 3:5, 6 chu Santiago 1:5). Komo nakinkatlawanikanan uma takgalhskinin, nalimasmanitilhayaw kintalakapastaknikan liwana nalaksaka tuku tlan chu tuku nitlan. Chuna nastaka chu tliwakga natawila kintakanajlakan.

14. Xlakata nastaka kintakanajlakan, ¿tuku tlakg kilikatsinitkan chu tuku nitlan tayat ni nakgalhiyaw?

¹⁴ Maski tliwakga wi kintakanajlakan, chuntiya kilimastakatkan. Xlakata ni antiya natamakgxtakgaw, lu xlakaskinka nakuentajtlawayaw tuku tlawamaw xlakata namatliwakglhaw kintakanajlakan. Pablo lichuwinalh: «Ntliwakga liwat, wa xlakan nti makgata mpulakgonit», o tiku tliwakga wi xtakanajlakan. Xlakata kintakanajlakan natatliwakglha, xlakaskinka lu tlan tuku nalimatliwakglhaw.  Na talakaskin nakgalhiyaw liskgalala, uma wamputun natlawayaw tuku katsiyaw. Chu Biblia wan: «Liskgalala wa tuku tlakg xlakaskinka». Wa xlakata, talakaskin lu nakatsiputunaw xaxlikana nema kinkamasiyaniyan kinTlatkan (Proverbios 4:5-7; 1 Pedro 2:2). Pero maski lhuwa tuku katsiyaw chu lhuwa liskgalala kgalhiyaw, ni xlilat nakawaniyaw amakgapitsin pi lhuwa tuku katsiyaw chu na nitlan tlanka nakinkamakgkatsikanan. Xlakaskinka naʼakxilhtilhayaw komo ni tlanka kinkamakgkatsikanan o nixatlan tayat laktanunima kinakujkan. Pablo kinkawaniyan pi “kiʼakstukan nakinkaputsananikanan lapi aktanks nkgalhiyaw kintakanajlakan” chu “kakinkaliʼukxilhkan” (2 Corintios 13:5).

15. ¿Tuku xlakata lu xlakaskinka tapaxkit xlakata tlakg nastaka kintakanajlakan?

¹⁵ Max chatum tliwakga lama chu ni tatatla, pero talakaskin chuntiyaku nakuentajtlawa tuku wa chu xlatamat. Kintakanajlakan na natalakaskin nakuentajtlawatilhayaw. ¿Tuku talakaskin natlawayaw xlakata putum kilhtamaku tliwakga natawila chu nastaka kintakanajlakan? Tuku tlakg talakaskin wa tapaxkit. Tapaxkit nema kgalhiniyaw Jehová chu natalan tlakg xlitatliwakglhat chali chali. Komo ni xkgalhiw tapaxkit, putum tuku katsiyaw chu tuku tlawayaw xlitaxtulh la tiku lhuwa chuwinan pero nitu tlawa (1 Corintios 13:1-3). Xlikana: tapaxkit lu xlakaskinka xlakata natatliwakglha chu nastaka kintakanajlakan.

16. ¿Tuku talakapastakni tlawa Satanás kakgalhiw chu la kinkakuentajtlawayan Jehová?

¹⁶ Xlipulaktutu tuku nalimastakayaw kintakanajlakan wa nalilakpuwanaw takgalhkgalhin nema kinkamaxkiyan Jehová. Xlakata tlan chuna natlawayaw, talakaskin kuenta natlawayaw la lakpuwanaw. Satanás, xmapakgsina uma kakilhtamaku lu katsini la katamaknuni latamanin nitlan talakapastakni, kalakpuwankgolh pi ni katimatlanikgolh tuku tlawaputunkgo, niti nakanajlanikgo chu ni kakgalhikgolh takgalhkgalhin (Efesios 2:2). Lu nitlan nakgalhiyaw uma talakapastakni, xtachuna la akxni tsukukan wakan kiwi nema litlawakanit akgtum chiki. Pero paxtikatsiniyaw Jehová xlakata katsiyaw pi kinkakuentajtlawayan: kinkamaxkinitan takgalhkgalhin.

17. ¿Tuku limasiyakan kBiblia pi lu xlakaskinka nakgalhiyaw takgalhkgalhin?

¹⁷ Biblia wan pi «takgalhkgalhin wantu kgalhiyaw pi nakinkalakgmaxtukanan», lu xlakaskinka xlakata nakinkamakgtayayan natalatlawayaw Satanás chu xkakilhtamaku. Chu tamalakxtumi la takgnu xalikan nema xlinkgo tiku xʼankgo kʼguerra (1 Tesalonicenses 5:8, TXC). Soldados xalamakgasa nema xlamakgolh akxni tsokgka Biblia xlinkgo akgtum takgnu xalikan, pero pulana xtakgnukgo akgtum gorro nema xlitatlawanit xuwa o fieltro xlakata akxni xʼakgsnokgka nitu xlanilh, soldado xkatsi pi komo ni xlilh xtakgnu xalikan lakapala xmakgnika. Xlikana, chuna la uma takgnu xalikan xmakgtaya xʼakgxakga, takgalhkgalhin nakuentajtlawa kintalakapastaknikan.

18, 19. ¿La limasiyalh Jesús tuku wamputun kgalhikan takgalhkgalhin chu la tlan nachuna natlawayaw?

¹⁸ Jesús liwana limasiyalh tuku kilhchanima kgalhikan  takgalhkgalhin. Kalakapastakwi tuku patinalh xaʼawatiya katsisni akxni xlama kKatiyatni. Chatum tiku lu tlan xtalalin stamakgalh. Achatum, wa pi ni xlakgapasa. Amakgapitsin akgxtakgmikgolh chu tsalakgolh. Xtachiki sitsinikgolh chu tliwakga skinkgolh kamapatinika chu kamakgnikgolh soldados xalak Roma. Tlan nawanaw pi xla tlakg patinalh nixawa tuku max nalipatinanaw. ¿Tuku makgtayalh natayani? Hebreos 12:2 kinkawaniyan: «Wanti wa lantla xkgalhilh ntapaxuwan, wata kaj tipatinalh [...], ni lilakapastakli mpala limaxana, na anta ntitawi kxpakgstakat xpumapakgsin Dios». La akxilhaw putum kilhtamaku lakapastakli «ntapaxuwan» nema xʼama kgalhi.

¹⁹ Pero ¿tuku tapaxuwan xkgalhi? Xkatsi tuku xʼama kitaxtu xlakata ni xmakgatsankgananilh Dios: xʼama makgtayanan natamasantujli xtukuwani Dios chu chuna liwana xlimasiyalh pi Satanás xaʼakgsanina. ¡Wa uma takgalhkgalhin tlakg xmakgapaxuwa Jesús! Na xkatsi pi atsinu xtsankga pi xTlat xalak akgapun lhuwa xʼama sikulunatlawa chu xmaxkilh talakaskin akxtum xtatawilapa. Akxni xtitaxtuma lhuwa talakgaputsit litamakgtayalh uma lu tlan takgalhkgalhin. Chu akinin nachuna kilitlawatkan. Putum kilhtamaku kalakapastakwi pi chuna la Jesús maxkika tapaxuwan, Jehová na nakinkamaxkiyan. Xla kinkamaxkiyan akgtum talakgalhaman, namakgtayananaw natamasantujli lu lanka xtukuwani chu nalimasiyayaw pi Satanás akgsaninan. ¿La tlan chuna natlawayaw? Akxni ni makgxtakgaw kiMapakgsinakan Jehová chu tamakgxtakgaw kxtapaxkit maski lhuwa taʼakglhuwit nakgalhiyaw.

20. ¿Tuku nakinkamakgtayayan xlakata ni nalakpuwanaw pi ni namakgantaxtiyaw tuku tlawaputunaw chu nialh nakgalhiyaw takgalhkgalhin?

²⁰ Jehová ni kajwatiya kinkasikulunatlawaputunan  xlakata ni makgatsankgananiyaw, xla lu kinkasikulanatlawaputunan (Isaías 30:18; kalikgalhtawakga Malaquías 3:10). Jehová lu lakgati kamaxki xlakskujnanin putum tuku xaʼakgstitum nema lakaskinkgo (Salmo 37:4). Wa xlakata, kajwatiya kalakapastakwi takgalhkgalhin nema kgalhiyaw. Nikxni kakgalhiw nixatlan talakapastakni, tuku lu xalixkajni chu nema ni xaʼakgstitum xla uma xkakilhtamaku Satanás nema sputmaja. Komo akxilhaw pi kinkapasaman uma nitlan talakapastakni, lu kaskiniw «xtakaksni Dios nema makgatlaja putum taʼakgatekgsni» nema nakuentajtlawa kinakujkan chu kintalakapastaknikan (Filipenses 4:6, 7, TNM).

21, 22. 1) ¿Tuku lu tlan takgalhkgalhin kgalhikgo tiku litaxtukgo «lhuwa tachixkuwitat» o lhuwa latamanin? 2) Xlakata takgalhkgalhin nema kinkamaxkinitan Jehová, ¿tuku tlakg lanka xtapalh akxilha, chu tuku liwana mililakapastakat natlawaya?

²¹ ¡Kgalhiyaw akgtum lu tlan takgalhkgalhin! Komo anta makgtapakgsiyaw «lhuwa tachixkuwitat» o lhuwa latamanin, nema nalakgtaxtukgo «ntlanka tapatin», kaj kalakapastakwi lu xatlan latamat nema nialh makgas nakgalhiyaw (Apocalipsis 7:9, 14). Lu tuwa lakapastakaw la namakgkatsiyaw akxni Satanás chu xdemonios nialh katitawilakgolh  chu nialh nakinkamatlawiputunkgoyan tuku nitlan. Xlikana, la uku nila lakapastakaw la nawan ama latamat xlakata kimputumkan kinkatokglhan Akgskgawini. Akxni Satanás nialhla nakinkatlawaniyan tuku nitlan, lu lipaxuw naskujaw xlakata xakalipaxaw natlawayaw Katiyatni akxni Cristo chu 144,000 namapakgsinankgo kʼakgapun. ¡Lu lakaskimaw kamasputuka tajatat chu kaʼakxilhputunaw kifamiliajkan akxni nakamalakastakwanikan chu nalipaxuwayaw latamat nema nakgalhiyaw chuna la Dios xlakaskin xapulana! Akxni lakatsuwa natawila kilhtamaku akxni nialh nakgalhiyaw talakgalhin atsinu nakinkatsankganiyan xlakata nakgalhiyaw tlakg lanka talakgalhaman nixawa nema akxilhnitawa: “Nalipaxuwayaw lakgtaxtut nema nakgalhikgo xlakgskgatan Dios” (Romanos 8:21).

²² Jehová lakaskin nalipaxuwaya uma tlakg xatlan lakgtaxtut nema wix nikxni akxilhnita. Pero xlakata nakgalhiyaw uma xaxlikana lakgtaxtut talakaskin nakgalhakgaxmatnanaw. Wa xlakata, lu talakaskin naliskujaw xlakata chali chali nakgalhakgaxmataw Jehová. ¡Talakaskin pi chuntiya kamastaka xasantujlani mintakanajla chu chuna natamakgxtakga kxtapaxkit Dios xliputum kilhtamaku!