1, 2. ?I nun mɔ Pɔlu nin Baanabasi be o Listri lɔ’n, ngue sa yɛ ɔ juli-ɔ?

 LISTRI klɔ’n nun ti yekee. Pɔlu nin Baanabasi mɔ be ti aofuɛ’n b’a yo bian kun mɔ kɛ bé wú i’n i ja’n timan kpa’n i juejue. Nanwlɛ, sa sɔ’n boli sran’m be nuan dan. I sɔ’n ti’n, Zesi i ɲrun jranfuɛ kun fali waka nɲrɛ nglanman wie mun naan ɔ́ fá mán be, yɛ ɔ fali nannin wie mun bali naan ɔ́ fá yí tɛ. Sanngɛ Pɔlu nin Baanabasi be kpannin be su naan b’a yoman sɔ. Be titili be tralɛ’m be nun, kpɛkun be tu kpɛnnin sran sɔ’m be afiɛn lɔ naan b’a kpata be kɛ nán maan be su be kɛ Ɲanmiɛn yɛle be sa. Ɔ nin i sɔ ngba’n b’a kwlá tanndanman sran sɔ’m be ɲrun.

² I sin’n, be kpɔfuɛ wie mɔ be ti Zifu’n, be fin Antiɔsu ng’ɔ o Pizidi’n nin Ikoniɔmun lɔ be bali. Be wa tɔnnin be suɛn tɛtɛ kpa kleli Listrifuɛ mun naan be fa be ɲin ci be. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, sran nga laa be kunndɛli kɛ bé yí tɛ bé mán Pɔlu’n, siɛn’n be wa kpɛ sin yiɛli i. Kpɛkun be finfinnin i yɔbuɛ lele i ɲrun bluli. Kɛ be klun tɔli nun’n, be cuɛnnin Pɔlu mɔ i wunnɛn’n ti mmoja ngunmin’n ko sieli i klɔ’n i anuan’n i sin lɔ. Be buli i kɛ w’a wu.

3. ?Kosan benin mun yɛ é wá tɛ́ be su ndɛ tre nga nun-ɔn?

³ ?Ɔ yo sɛ yɛ maan sa yaya kɛ ngalɛ’n sa’n juli-ɔ? ?Ngue yɛ Baanabasi nin Pɔlu nin Listri lɔfuɛ’m be su ndɛ’n kle andɛ jasin fɛ bofuɛ mun-ɔn? ?Yɛ wafa sɛ yɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be kwla nian Pɔlu nin Baanabasi mɔ be trali be awlɛn boli jasin fɛ’n i titi’n, mɔ be “kannin ndɛ yakpa su Zoova fanngan” nun’n be ajalɛ’n su-ɔ?—Yol. 14:3.

4, 5. ?Ngue ti yɛ Pɔlu nin Baanabasi be ɔli Ikoniɔmun-ɔn? ?Yɛ sa benin yɛ ɔ juli lɔ-ɔ?

⁴ Kwlaa naan sa sɔ’n w’a ju’n, Pɔlu nin Baanabasi be ɔli Rɔmunfuɛ’m be klɔ nga be flɛ i kɛ Antiɔsu ng’ɔ o Pizidi’n su lɔ. Lɔ’n, Zifu wie’m be tanndannin be ɲrun kpɛkun be kannin be bo. Ɔ nin i sɔ ngba’n, be sa sin w’a bubuman be. Sanngɛ “be kpukpuli be ja wun ndutre’n.” (Yol. 13:50-52; Mat. 10:14) Pɔlu nin Baanabasi be ɔli diin, yɛ be yacili be ɲrun tanndanfuɛ’m be lɛ naan Ɲanmiɛn bɔbɔ di be jɔlɛ. (Yol. 18:5, 6; 20:26) Ngaliɛ difuɛ nɲɔn sɔ’m b’a yaciman aklunjɔɛ dilɛ yɛ be boli jasin fɛ’n sinnin likalika’m be nun.  Kɛ be toli be ti wia afiliɛ lɔ lika’n nun mɔ be nantili lele kilo kɔe ya kun ablenun’n (150), be juli okaoka lika nga be flɛ be kɛ Torisi nin Siltan’n be afiɛn’n nun. Lɔ asiɛ’n yo like ye kpa.

⁵ Ikoniɔmun lɛ yɛ Pɔlu nin Baanabasi be dun mmua be jrannin-ɔn. Klɔ sɔ’n ti Rɔmun mɛn’n i akpasua nga be flɛ i kɛ Galasi’n i klɔ dandan’m be nun kun. a Zifu nin be nga be timan Zifu mɔ be su Ɲanmiɛn kɛ Zifu mun sa’n, be diman be yalɛ klɔ sɔ’n su. Ɔ maan kɛ nga Pɔlu nin Baanabasi be fa yo i titi’n sa’n, kɛ be juli lɔ’n be wluli Zifu’m be Ɲanmiɛn sulɛ sua’n nun. Kpɛkun be boli jasin’n i bolɛ bo. (Yol. 13:5, 14) Kɛ mɔ “be kannin ndɛ’n i kpa’n ti’n, Zifu nin Glɛki kpanngban kpa be kacili Zezi i sɔnnzɔnfuɛ.”—Yol. 14:1.

6. ?Ngue ti yɛ Pɔlu nin Baanabasi be si sran’m be like kle kpa-ɔ? ?Yɛ wafa sɛ yɛ e kwla nian be ajalɛ’n su-ɔ?

⁶ ?Ngue ti yɛ Pɔlu nin Baanabasi be si sran’m be like kle kpa-ɔ? Nanwlɛ, Pɔlu si Ɲanmiɛn Ndɛ’n i kpa liɛ su. Yɛ ɔ jrannin laa sa nga Biblu’n kannin be ndɛ’n, nin Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’m be ndɛ nga be kannin’n, ɔ nin Moizi Mmla’n su ɔ kleli kɛ Zezi yɛ ɔ ti Mesi nga be seli kɛ ɔ́ bá’n niɔn. (Yol. 13:15-31; 26:22, 23) Baanabasi kusu’n, wafa ng’ɔ kan ndɛ’n, ɔ kle kɛ sran’m be ndɛ lo i dan. (Yol. 4:36, 37; 9:27; 11:23, 24) Asa ekun’n, be nɲɔn’n be lafiman be bɔbɔ be ngwlɛlɛ’n su, sanngɛ be kan ndɛ “Zoova fanngan nun.” ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian be ajalɛ’n su-ɔ? Yɛle kɛ maan e si Ɲanmiɛn Ndɛ’n i kpa liɛ su. Yɛ kɛ é bó jasin fɛ’n maan e kpa Biblu’n nun ndɛ nga be kwla yo sran’m be fɛ kpa’n. Asa ekun’n, maan e kunndɛ wafa nga e kwla fɔnvɔ sran’m be kpa’n. Yɛ kɛ é klé be like’n, maan e jran Zoova i Ndɛ’n su, nán e jran e bɔbɔ e ngwlɛlɛ liɛ’n su.

7. (1) ?Jasin fɛ’n ti’n, ngue yɛ sran’m be yo-ɔ? (2) ?Sɛ jasin fɛ’n ti’n, ɔ awlofuɛ’m be bubu be wun nun’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ ɔ wla kpɛn su-ɔ?

⁷ Sanngɛ Ikoniɔmun lɔ’n, nán sran’m be kwlaa yɛ be kunndɛ kɛ bé tíe ndɛ nga Pɔlu nin Baanabasi be kan’n niɔn. Liki klɛli i kɛ: “Zifu nga b’a kaciman Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’n, be wlawlali be nga be timan Zifu’n, kpɛkun be sacili be ti nun naan be yo aniaan’m be tɛtɛ.” Kɛ Pɔlu nin Baanabasi be wunnin i wlɛ kɛ ɔ fata kɛ be kpli jasin fɛ’n i ti’n, “be kali lɛ cɛli kpa, yɛ be kannin ndɛ yakpa su.” Kɛ ɔ yoli sɔ’n, “klɔ’n nunfuɛ’m be bubuli be wun nun. Wie’m be o Zifu’m be sin, yɛ wie’m be o akoto’m be sin.” (Yol. 14:2-4) Andɛ’n jasin fɛ’n ti’n, sran wie’m be bo yo kun. Sanngɛ sran wie’m be liɛ’n, be bubu be wun nun. (Mat. 10:34-36) Sɛ jasin fɛ’n ti’n, ɔ awlofuɛ’m be bubu be wun nun’n, maan ɔ wla kpɛn su kɛ blɛ sunman’n suɛn nga sran’m be tɔn e’n ti-ɔ. Ɔ maan ɔ nzuɛn kpa’n kwla yo maan sran nga be tanndan ɔ ɲrun’n, be wun i wlɛ kɛ suɛn yɛ be tɔn e-ɔ. Kpɛkun be kwla kaci akunndan nga be bu’n.—1 Piɛ. 2:12; 3:1, 2.

8. ?Ngue ti yɛ Pɔlu nin Baanabasi be jasoli Ikoniɔmun lɔ-ɔ? ?Yɛ afɔtuɛ benin yɛ be ajalɛ’n sɔ’n man e-ɔ?

⁸ Kɛ i osu’n cɛli kan’n, Ikoniɔmun lɔ sran wie’m be cicili kɛ bé fínfín Pɔlu nin Baanabasi be yɔbuɛ naan bé kún be. Kɛ ngaliɛ difuɛ sɔ’m be tili ndɛ sɔ’n nun’n, be ɔli lika uflɛ naan bé kó bó jasin fɛ’n i lɔ. (Yol. 14:5-7) Andɛ kusu’n, Ɲanmiɛn  Sielɛ’n i jasin bofuɛ’m be nian be wun su kɛ ngalɛ’n sa wie. Kɛ be kan be wun ndɛ tɛtɛ’n, annzɛ be kan jasin nga be bo’n i ndɛ tɛtɛ’n, be kan Ɲanmiɛn ndɛ’n i juejue su. (Fip. 1:7; 1 Piɛ. 3:13-15) Sanngɛ sɛ be wun kɛ sran’m be waan bé yó be like yaya’n, be yo like kwlaa nga be kwla yo’n naan b’a faman be nguan’n nin be niaan’m be liɛ’n, b’a siemɛn i wie nuan sa ngbɛn.—Ɲan. 22:3.

9, 10. ?Nin yɛ Listri o-ɔ? ?Yɛ lɔfuɛ’m be su ndɛ benin yɛ e si i-ɔ?

⁹ Pɔlu nin Baanabasi be ɔli klɔ kun mɔ be flɛ i kɛ Listri mɔ Rɔmun sie i’n i su lɔ. Klɔ sɔ’n wo Ikoniɔmun i wia atɔliɛ lɔ lika’n nun, yɛ be afiɛn ti nun kilo kɔe ablasan (30). Ninnge nga be o Listri lɔ’n, be nun sunman be o Antiɔsu ng’ɔ o Pizidi’n su lɔ wie. Sanngɛ Listri lɔ liɛ’n, Zifu’m b’a sɔnman. Listri lɔfuɛ’m be kan Glɛki, sanngɛ be klɔ aniɛn’n yɛle Likaonin aniɛn’n. Atrɛkpa’n, kɛ mɔ Zifu’m be Ɲanmiɛn sulɛ sua wie fi nunman klɔ sɔ’n su lɔ’n, i ti yɛ Pɔlu nin Baanabasi be ko boli jasin’n nzra nun-ɔn. Zerizalɛmun lɔ’n, Piɛli yoli bian kun mɔ kɛ bé wú i’n i ja’n timan kpa’n i juejue. Listri lɔ kusu’n, Pɔlu yoli bian kun mɔ kɛ bé wú i’n i ja’n timan kpa’n i juejue wie. (Yol. 14:8-10) Kɛ Piɛli yoli abonuan sa sɔ’n, sran kpanngban kpa be wa lafili Zezi su. (Yol. 3:1-10) Sanngɛ Pɔlu liɛ’n, abonuan sa ng’ɔ yoli’n ɔ kpɛli ndɛnngan ba.

¹⁰ Ndɛ tre nga i bo bolɛ’n nun’n, e wunnin kɛ, kɛ be yoli bian nga i ja’n timan kpa’n i juejue m’ɔ tu kpɛnnin’n, Listri lɔfuɛ mɔ be suman Ɲanmiɛn Kpli’n, b’a buman akunndan kpa. Be flɛli Baanabasi kɛ Zesi. Be ɲanmiɛn’m be su kpɛn’n yɛ be flɛ i sɔ-ɔ. Kpɛkun be flɛli Pɔlu kɛ Ɛɛmɛsi. Zesi i wa-ɔ, ɔ ti ɲanmiɛn’m be nuan ijɔfuɛ. (Nian kuku nga be flɛ i kɛ “ Listri klɔ’n nin be ɲanmiɛn nga be flɛ be kɛ Zesi nin Ɛɛmɛsi’n” i nun.) Sanngɛ Pɔlu nin Baanabasi be kplili be ɲin kpa naan bé úka sran kpanngban sɔ mun naan be wun i wlɛ kɛ Zoova  m’ɔ ti Ɲanmiɛn Kpli’n, i fanngan nun yɛ be ijɔli kpɛkun be yoli abonuan sa’n niɔn, naan i sɔ’n finman be ɲanmiɛn mun.—Yol. 14:11-14.

11-13. (1) ?Ndɛ benin yɛ Pɔlu nin Baanabasi be kan kleli Listrifuɛ mun-ɔn? (b) ?Afɔtuɛ benin yɛ ndɛ nga be kannin’n ɔ man e-ɔ?

¹¹ Blɛ kekle sɔ’n nun’n, Pɔlu nin Baanabasi be miannin be ɲin be kannin ndɛ’n kleli be ndɛ tiefuɛ mun titi. Sa sɔ’n i su ndɛ mɔ Liki klɛli’n, ɔ kle e wafa nga e kwla bo jasin fɛ’n i kpa e kle be nga be sɔ amuin’n. Maan e nian wafa nga Pɔlu nin Baanabasi be kannin ndɛ’n naan be ndɛ tiefuɛ’m b’a fa be su b’a sie i be nuan bo’n. Be seli kɛ: “?Nja mun, ngue ti yɛ amun yo sa kɛ nga sa-ɔ? E ti klɔ sran kɛ amun sa wie. Fɔ ng’ɔ o amun nun’n, ɔ o e nun wie. Sanngɛ e boli jasin fɛ’n e kleli amun naan amun kaci amun sin si ninnge ngbɛnngbɛn nga mun, naan amun kpɛ amun ɲin Ɲanmiɛn m’ɔ lafiman’n i wun lɔ. I yɛ ɔ yili ɲanmiɛn m’ɔ la nglo lɔ plaii’n, nin asiɛ’n, nin jenvie’n nin ninnge kwlaa nga be o be nun’n niɔn. Laa’n, ɔ yacili nvlenvle’m be kwlaa be nunfuɛ’m be nun naan be fa atin nga be klo’n. Sanngɛ ɔ yoli ninnge kpakpa mun fa yili i sran’n i wafa ng’ɔ ti’n i nglo. Yɛle kɛ ɔ tɔ nzue man amun, kpɛkun ɔ yo maan amun fie’m be yo kpa, ɔ maan amun ku yi, yɛ amun klun jɔ dan.”—Yol. 14:15-17.

¹² ?Afɔtuɛ benin yɛ ndɛ nga Pɔlu nin Baanabasi be kan kleli Listrifuɛ mun’n, ɔ man e-ɔ? Afɔtuɛ klikli’n, yɛle kɛ Pɔlu nin Baanabasi b’a buman be wun kpa b’a traman be ndɛ tiefuɛ mun. Yɛ b’a seman kɛ, kɛ mɔ b’a yo sran kun i juejue’n ti’n, be ti be liɛ ngunmin. Sanngɛ be dili i nanwlɛ kɛ be kusu fɔ o be nun kɛ amuin sɔfuɛ sɔ’m be sa. Ɔ ti su kɛ Ɲanmiɛn fɛli i wawɛ’n mannin Pɔlu nin Baanabasi, yɛ ɔ yoli maan be faman ato ndɛ’m be su kun. Asa ekun’n, ɔ yoli maan be lafili su kɛ be nin Klisi bé dí famiɛn. Sanngɛ be wunnin i wlɛ kɛ, sɛ Listrifuɛ’m be fa Klisi i su ndɛ’n su’n, Ɲanmiɛn yrá be su sɔ wie.

 ¹³ ?Yɛ e li? ?Wafa sɛ yɛ e bu be nga e bo jasin’n e kle be’n mun-ɔn? ?E bu e wun kɛ e ti kɛ be sa? Kɛ é klé be ndɛ nanwlɛ m’ɔ o Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun’n, maan e nian Pɔlu nin Baanabasi be ajalɛ’n su. Yɛle kɛ nán e kunndɛ kɛ be manman e. I lɛ’n nun’n, aniaan bian Sali Risɛli m’ɔ si like kle kpa’n, ɔ kle e ajalɛ kpa. Kɛ ɔ fɛ i afuɛ 1870 nun lele afuɛ 1916 nun’n, aniaan sɔ’n yɛ ɔ fali jasin fɛ bolɛ junman’n i nun ta’n niɔn. Ɔ klɛli i kɛ: “E kunndɛman kɛ be yi e ayɛ annzɛ be manman e. Yɛ e kunndɛman kɛ e fluwa’m be ti bɔbɔ’n, be yo sɔ. Asa ekun’n, e kloman kɛ be flɛ e Reveran annzɛ Rabi.” Nanwlɛ, aniaan bian Risɛli ti wun ase kanfuɛ kɛ Pɔlu nin Baanabasi be sa. E kusu kɛ é bó jasin fɛ’n, like nga e kunndɛ’n yɛle kɛ é úka sran mun naan be kpɛ be ɲin “Ɲanmiɛn m’ɔ lafiman’n” i wun lɔ. E kunndɛman kɛ sran’m be manman e.

14-16. ?Afɔtuɛ nɲɔn su nin nsan su nga Pɔlu nin Baanabasi be ndɛ’n man e’n yɛle benin?

¹⁴ Afɔtuɛ nɲɔn su nga ndɛ nga Pɔlu nin Baanabasi be kannin’n ɔ man e’n, yɛle kɛ wafa nga sa’n fa ti’n, i su yɛ be nian be bo jasin’n niɔn. Listrifuɛ’m be timan kɛ Zifu nin be nga be timan Zifu mɔ be su Ɲanmiɛn kɛ Zifu mun sa mɔ be o Ikoniɔmun lɔ’n be sa. Listrifuɛ’m be liɛ’n, be siman Ɲanmiɛn Ndɛ’n, yɛ be siman Ɲanmiɛn nin Izraɛli nvle’n be afiɛn ndɛ’n nun. Annzɛ kusu sɛ be si i bɔbɔ’n, like nga be si i’n, ɔ juman lika fi. Listrifuɛ’m be ti fie difuɛ. Yɛ nzue’n tɔ kpa Listri lɔ. Asiɛ’n kusu yo like ye. Ɔ maan Listrifuɛ’m be kwla wun wafa nga Ɲanmiɛn yi i nzuɛn’m be nglo’n i wlɛ. Yɛle kɛ ɔ yo maan nzue’n tɔ, yɛ be fie’m be su ninnge’m be yo kpa. Pɔlu nin Baanabasi be jrannin i sɔ liɛ’n su naan b’a bo jasin’n b’a kle be.—Rɔm. 1:19, 20.

¹⁵ ?Kɛ sa’m be fa ti’n, i su yɛ e jran e bo jasin’n wie-ɔ? Fie difuɛ kun kwla lua like kunngba’n asiɛ wafawafa su. Sanngɛ ɔ fata kɛ ɔ kacikaci ajalɛ ng’ɔ fa be’n naan w’a kwla di asiɛ sɔ’m be su junman. Afin asiɛ wie’m be o lɛ’n, be timan kekleke. Ɔ maan be kwla lua ninnge’m be ndɛndɛ. Sanngɛ asiɛ wie’m be o lɛ’n, ɔ fata kɛ be di be su junman lele naan b’a kwla lua su like. I wafa kunngba’n yɛle jasin nga e bo e kle sran mun’n. Ɲanmiɛn Sielɛ’n i su ndɛ kunngba ng’ɔ o Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun’n, yɛ e kan-ɔn. Sanngɛ kɛ nga Pɔlu nin Baanabasi be fa yoli’n sa’n, e kunndɛ kɛ é sí sa ng’ɔ o sran’m be su’n, ɔ nin Ɲanmiɛn sulɛ wafa nga be o nun’n. I liɛ’n, é jrán i sɔ liɛ’n su é bó jasin fɛ’n é klé be.—Lik. 8:11, 15.

¹⁶ Afɔtuɛ nsan su nga Pɔlu nin Baanabasi nin Listrifuɛ’m be su ndɛ’n man e’n, yɛle kɛ kannzɛ é yó sɛ’n, sanngɛ wie liɛ’n, jasin nga e bo’n ti kɛ like mɔ b’a luɛ i kpangba su’n sa. (Mat. 13:18-21) Sɛ i sɔ sa’n ju’n, nán maan e sa sin bubu e. Pɔlu kannin ndɛ kun fa kpɛnnin Zezi i sɔnnzɔnfuɛ nga be o Rɔmun lɔ’n be wla. Ɔ seli be kɛ: “E tinuntinun (mɔ i wie yɛle sran kunngunngun nga e kannin Ɲanmiɛn Ndɛ’n e kleli be’n) é wá kán sa nga e yoli be’n be su ndɛ é klé Ɲanmiɛn.”—Rɔm. 14:12.

17. ?Kɛ Pɔlu nin Baanabasi be jasoli Dɛɛbe lɛ’n, nin yɛ be ɔli-ɔ? ?Yɛ ngue ti-ɔ?

¹⁷ Kɛ sran’m be cuɛnnin Pɔlu ko sieli i Listri klɔ’n i sin lɔ’n mɔ be buli i kɛ w’a wu’n, i sin’n, Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’m be bali, be bo sin yiɛli i. Kpɛkun be fɛ i ko fiali  klɔ’n nun lɔ kɔnguɛ. Kɛ lika’n cɛnnin’n, Pɔlu nin Baanabasi be nantili kilo ya kun (100), naan b’a ju Dɛɛbe. Kɔlɛ’n ajalɛ sɔ mɔ be tuli’n yoli kekle dan mannin Pɔlu. Afin kɛ be finfinnin i yɔbuɛ’n w’a cɛman yɛ be ɔli-ɔ. Ɔ nin i sɔ ngba’n, ɔ nin Baanabasi be trali be awlɛn. Yɛ kɛ be juli Dɛɛbe lɔ’n, be yoli maan ‘sran sunman be kacili Zezi i sɔnnzɔnfuɛ.’ I sin’n, kɛ ɔ yo naan be fa atin kpefuɛ’n naan be sa be sin be klɔ lɔ’n, yɛle kɛ Antiɔsu ng’ɔ o Siri’n su lɔ’n, b’a yoman sɔ. Sanngɛ “be sali be sin Listri, ɔ nin Ikoniɔmun nin Antiɔsu” ng’ɔ o Pizidi’n su lɔ. ?Ngue ti yɛ be ɔli lɔ-ɔ? Kɛ be sali be sin klɔ sɔ’m be su lɔ’n, be ko “wlali Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’m be yakpa. Be wlali be fanngan kɛ be lafi e Min’n su kpa titi.” (Yol. 14:20-22) Nanwlɛ, bian nɲɔn sɔ’m be kle e ajalɛ kpa dan. Be kleli kɛ asɔnun’n i nunfuɛ’m be ndɛ lo be dan tra be bɔbɔ be su sa liɛ mun. Andɛ’n, akpasua sunianfuɛ mun nin ngaliɛ difuɛ’m be nian be ajalɛ kpa sɔ’n su.

18. ?Kwlaa naan b’a sie aniaan kun asɔnun kpɛnngbɛn’n, ngue yɛ be yo-ɔ?

¹⁸ Ndɛ nga Pɔlu nin Baanabasi be kannin’n ɔ nin ajalɛ nga be kleli’n, ɔ wlali Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’m be fanngan kpa. Sanngɛ nɛ́n i ngba-ɔ. Pɔlu nin Baanabasi be “sieli asɔnun kpɛnngbɛn asɔnun’m be kwlaa be nun.” Ɲanmiɛn wawɛ’n yɛ maan be ɔli be ngaliɛ dilɛ junman’n i dilɛ-ɔ. Sanngɛ be srɛli Ɲanmiɛn titi yɛ be cili nglɛmun yɛ be ‘fali be [yɛle kɛ asɔnun kpɛnngbɛn mun] wlali Zoova i sa nun-ɔn.’ (Yol. 13:1-4; 14:23) Andɛ kusu’n, kɛ be sie asɔnun kpɛnngbɛn’m be sɔ wie-ɔ. Kwlaa naan asɔnun kpɛnngbɛn’m b’a fa ajalɛ kɛ be sie aniaan kun asɔnun kpɛnngbɛn’n, be dun mmua fa wlɛ i srɛlɛ’n nun. Kpɛkun be nian sɛ aniaan sɔ’n yia asɔnun kpɛnngbɛn’m be su ndɛ nga Ɲanmiɛn Ndɛ’n kan’n i nuan-o. (1 Tim. 3:1-10, 12, 13; Tit. 1:5-9; Zak. 3:17, 18; 1 Piɛ. 5:2, 3) Nán kɛ sran kun w’a kaci Klisifuɛ w’a cɛ’n ti yɛ bé síe i asɔnun kpɛnngbɛn-ɔn. Sanngɛ ɔ fata kɛ aniaan sɔ’n i ijɔlɛ’n, nin i nzuɛn’n nin i su ndɛ nga sran’m be kan’n, be kle kɛ Ɲanmiɛn wawɛ’n sie i. Biblu’n kan nzuɛn ng’ɔ fata kɛ sran kun yi be nglo naan b’a sie i asɔnun kpɛnngbɛn’n be ndɛ. Ɔ maan sɛ aniaan kun yi nzuɛn sɔ’m be nglo’n, i lɛ nun’n be kwla wun i wlɛ kɛ ɔ yia Biblu’n nun ndɛ sɔ’n i nuan. (Gal. 5:22, 23) Yɛ akpasua sunianfuɛ’n yɛ ɔ sie i asɔnun kpɛnngbɛn-ɔn.—An fa sunnzun 1 Timote 5:22.

19. ?Asɔnun kpɛnngbɛn’m be si kɛ bé wá kán be junman’n i su ndɛ klé wan? ?Yɛ wafa sɛ yɛ be nian Pɔlu nin Baanabasi be ajalɛ’n su-ɔ?

¹⁹ Be nga be sie be asɔnun kpɛnngbɛn’n, be si kɛ bé wá kán wafa nga be nian asɔnun’n i lika’n i su ndɛ klé Ɲanmiɛn. (Ebre Mun 13:17) Kɛ nga Pɔlu nin Baanabasi be fa yoli’n sa’n, asɔnun kpɛnngbɛn’m be fa jasin fɛ bolɛ junman’n i nun ta’n. Be kan ndɛ fa wla be wiengu Klisifuɛ’m be fanngan. Yɛ be kle kɛ asɔnun’n nunfuɛ’m be ndɛ lo be dan tra be bɔbɔ be su sa liɛ mun.—Fip. 2:3, 4.

20. ?Kɛ e kanngan junman nga e niaan’m be di’n i su ndɛ’m be nun’n, i su ye benin yɛ e ɲɛn i-ɔ?

²⁰ Kɛ i agualiɛ su’n, Pɔlu nin Baanabasi be sali be sin be tranwlɛ lɔ’n, yɛle kɛ Antiɔsu ng’ɔ o Siri’n su lɔ’n, “be kannin ninnge kpanngban nga Ɲanmiɛn sinnin be lika yoli’n i ndɛ kleli be. Be seli be ekun kɛ Ɲanmiɛn mannin be nga be timan Zifu’n be atin kɛ be lafi i su.” (Yol. 14:27) I wafa kunngba’n, kɛ e kanngan junman nga e niaan Klisifuɛ’n be di’n i su ndɛ’m be nun mɔ e wun wafa nga Ɲanmiɛn yra be junman’n su’n, i sɔ’n wla e fanngan. Ɔ maan e kwla kan “ndɛ yakpa su Zoova fanngan nun” tititi.